ოკრიბა: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
GiorgiXIII (განხილვა | წვლილი) No edit summary |
GiorgiXIII (განხილვა | წვლილი) No edit summary |
||
ხაზი 3:
== გეოგრაფია ==
{{ვიკი}}
ოკრიბას დასავლეთით გამოყოფდა მდ. [[რიონი]], ჩრდილოეთით, [[რაჭა|რაჭიდან]] – რაჭის ქედის ერთი მონაკვეთი, ჩრდილო-დასავლეთით, [[ლეჩხუმი]]დან – რაჭის ქედის გაგრძელება (მდ. [[ლეხიდარი]]ს მარცხენა ნაპირის გასწვრივ), სამხრეთით – იმერეთის ვაკე, სამხრეთ–აღმოსავლეთით და აღმოსავლეთით [[არგვეთი (მხარე)|არგვეთის]]
ოკრიბა მდებარეობს დასავლეთ საქართველოში ჩრდილო განედის 42.8158-სა და 42.8278-ს შორის, ხოლო აღმოსავლეთ გრძედის 42.8438-ს და 43.8078-ს შორის და ვრცელდება ქუთაისიდან ჩრდილო-აღმოსავლეთით.
აკადემიკოს [[ალექსანდრე ჯავახიშვილი|ალექსანდრე ჯავახიშვილს]] რელიეფის მიხედვით ოკრიბა სამხრეთ და ჩრდილოეთ ნაწილად აქვს დაყოფილი. ოკრიბას ჩრდილო-აღმოსავლეთით ესაზღვრება რაჭა, კერძოდ, ამბროლაურის
ოკრიბის მაქსიმალური გავრცელება 22 კილომეტრია ჩრდილოეთიდან სამხრეთით, 40 კილომეტრია დასავლეთიდან აღმოსავლეთით. საერთო სიგრძე 120 კილომეტრს შეადგენს, ხოლო მთლიანი ტერიტორია 463 კვადრატულ კილომეტრს აღემატება.
ოკრიბაშიც, ისე როგორც საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში, ნაპოვნია პირველყოფილი ადამიანის კვალი. არქეოლოგიური კვლევა-ძიების შედეგად, მოწამეთის მახლობლად, მდ. წყალწითელას მარცხენა ნაპირზე, „საკაჟიას“ გამოქვაბულში აღმოჩენილია პალეოლითური კულტურა. ისტორიული ოკრიბა ცაგერის, ხონის, წყალტუბოს, თერჯოლის
ოკრიბაში შემოდიოდა მთა ხიდისთავი, მთა გურმუხული, მთა უდაბნო; სოფელი გოგნი; მდინარეები ქვერუნა და ოქონა; ოქონის გორა, მაჭატაურ-თხილწყარომდე. ოკრიბის სამხრეთ-აღმოსავლეთი საზღვარი დღეს სოფელ მუხურის სიახლოვეს გადის (სოფელი მუხურა 1930 წლიდან შემოდის ტყიბულის რაიონის შემადგენლობაში, მანამ ეკუთვნოდა ჩხარს). თერჯოლის
ოკრიბის სამხრეთის საზღვრის აღნიშვნისას ვახუშტის მიერ მოხსენიებული „კახნიაური“ (დღევანდელი „კახიანაური“) ქუთაისშია, წყალწითელას მიმდებარე ტერიტორიაზე, „ბალახვნის გაგრძელებაზე“ (ქდსკი მასალები). ოკრიბას ქუთაისიდან დღეს ჰყოფს ტოპონიმები: „გოდორა“, „ღარასკეთი“, „სილახოხია“.
ოკრიბის ჩრდილო ნაწილი „ნაქერალას“, „თავშავას“, „გორმაღალას“ და „ამბახის“ სამხრეთი ფერდობებითაა წარმოდგენილი. ისინი მდინარეთა ხევ-ხეობებით არიან დანაწევრებული.
ოკრიბის ჩრდილოეთ საზღვარზე არსებულ მთებს „მთასაყდარს“ (წმინდა გიორგის მთა), „ძმუისის მთას“, „მოხოულს“, „გადაჩეხილას“, „ველიეთის“ და „სოჩხეთის მთებს“ უწოდებენ. აღმოსავლეთითაა „ცხრა ჯვარი“, „ნაქერალა“ (მუხურის, ტყიბულის, ძმუისის მთებს ოკრიბლები „ნაქერალას ეტყვიან“), „ტყიბულის მთები“ (მას „დამწვარ მთებსაც“ ეძახიან) და „მუხურის მთები“.
ადრე თუ ოკრიბის დასავლეთი საზღვარი ცხენისწყლის მიდამოებამდე მიდიოდა, დღეს წყალწითელას და რიონის ხეობათა შორის, ქუთაისიდან ჩრდილოეთით გავრცელებულ ტოპონიმებში („ღარასკეთი“, „ნოღითავი“, „სილახოხია“, „უთფირები“, „ოწესის მთა“, „საკაკილე ოწესი“ „დათვის სახოხიალო“, „თამარსოული“, „პატარა ხვამიცა“ „ბერსათრიელა“, „საოჯოლო მთა“, „მდინარე ლეყერეთი“, „სატოფავი“, „წიფლარი“, „ბონდის ხიდი“, „ბჟოლარი“, „რიონი პირები“, „საბრეგელა მთა“, „ლეხიდრის წისმვილი“) დევს.
ვახუშტი ბაგრატიონის მიერ ჩამოთვლილ ოკრიბის ოიკონიმებს შორის ორმა –
ოკრიბის ჰიდროგრაფიული სახის აღწერისას ვახუშტი ჩამოთვლის არა მხოლოდ რეგიონის ძირითად მდინარეებს, არამედ შემდინარეებსაც: „ხოლო ყვირილას, რიონის შესართავს ზევით, მოერთვის წყალ-წითელა ჩრდილოდამ, რომელმან მოიგო სახელი წითლის მიწისაგან, რამეთუ მას ზედა დინებითა წითლდების. ეს გამოდის გაჭრილის მთას და მოდის ჩრდილოდამ სამხრით“.
მდინარე წყალწითელას, რომელიც სათავეს იღებს სოჩხეთის და ძიროვანის მთებს შორის, სახელი ერქმევა მას შემდეგ, რაც იგი ხრესილის ბოლოში, სოფელ ბუეთთან შეუერთდება მთის ჭალას, იგივე ძიროვნის წყალს.
ვახუშტისეული „ცუცხვათის ხევი“ უნდა იყოს მდინარე „ჭიშურა“, ან „ცუცხვათის ნაბეღლავიდან“ წამოსული ცუცხვათის ღელე. „მოწამეთის ხევი“ უნდა იყოს „ქაჯის ღელე“ _ „საქაჯია“, „ძმუისის ხევი“ _ მდინარე ლეხიდარი, ხოლო „მუყელეთის ხევი“ არის ლეყერეთში გამომავალი მდინარე ლეყერეთი.
ვახუშტი ბატონიშვილი, გარდა იმისა, რომ დაწვრილებით მოგვითხრობს ოკრიბის საზღვრების, მისი მოსახლეობის ხასიათის, გარემო პირობების შესახებ, ინფორმაციას გვაწვდის რეგიონის ციხეთა შესახებაც. თუმცა ამთავითვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ვახუშტის მიერ დასახელებული ცუცხვათის, საწირის, მიტლოკინის, მუხურის, ძმუისის, ჯვარისის, გელათის ციხეების გარდა ოკრიბაში დავადასტურეთ ანტორიის, კითხიჯის, ბობოთის, ციხიის, კურსების, წყალწითელას, ძიროვნის, ხრესილის ციხეები.
ოკრიბის ციხეთა შორის თავის დანიშნულებით და მდებარეობით გამორჩეულია ცუცხვათის ციხე, რომელიც დგას „გოდოგანს ზეით, ცუცხვათის ხევზე“, რომელიც „შეთხრით აღიღეს ოსმალთა ქრისტესსა ჩღკა, ქართულსა უთ და უპყრავთ აწცა მათ“. როგორც სამეცნიერო ლიტერატურაში სამართლიანად მითითებულია, ცუცხვათის ციხე ბატონობდა მთელს ოკრიბაზე და წარმოადგენდა აღნიშნული რეგიონის პოლიტიკურ-ადმინისტრაციულ ცენტრს. ცუცხვათის გვერდით „მოხსენიებულია (ასევე იყო XV-XVI საუკუნეშიც) სოფელი „ოხომირა“, რაც სიტყვასიტყვით იგივე უქიმერიონია. ცუცხვათის საციხისთავო დიდი ტერიტორია უნდა ყოფილიყო რიონისა, წყალწითელა-ჭიშურასა და ნაქერალას შუა. შეიძლება ამ საციხისთაოს განსაკუთრებული მნიშვნელობის ნაგვიანევი მოწმობა იყოს, რომ აგიაშვილები ციხისთავთ-ციხისთავები არიან, ხოლო ოკრიბაში თავადი არავინაა და ოკრიბელნი მეფის ტალანი იყვნეს“ (ნ. ბერძენიშვილი).
ვახუშტი „მიტლოკინის ციხეს“ ასახელებს „საწირის წყალზე“. ადგილობრივები ამ ციხეს „ოჯესტის ციხის“ სახელით იხსენიებენ. იგი კარტოგრაფიულ რუკაზე წყალწითელას ხეობაში, სოფელ ქვედა ჭყეპშია აღნიშნული. „ოჯესტას“ ახსნის დროს გათვალისწინებულია მეგრული „დოკინუა“ - დაკავება, შეკავება.
ძიროვანი ოკრიბის ერთ-ერთი ძველი და დიდი სოფელია. სოფელში ციხის არსებობას ადასტურებს ტოპონიმი „ნაციხვარი“. „ადგილს „ნაციხვარი იმიტომ ჰქვია, რომ არის ციხე“. საისტორიო საბუთებში არაა დაფიქსირებული წყალწითელას (სოფელ წყალწითელას _ დ. შავიანიძე) ციხე, რომელიც გვიან საუკუნეებში აშენებული ჩანს. მნიშვნელოვან თავდასაცავ ნაგებობას წარმოადგენს ხრესილის ციხე. სოფელ კურსებში გრიგოლ გოგოლაშვილის ეზოში დღესაცაა „ბერიციხის“ ნარჩენი. ოკრიბის სათავდაცვო ნაგებობათა შორის განსაკუთრებული ყურადღების ღირსია სოფელ ციხიის ციხე. სოფლის სახელწოდებაც აქედან მომდინარეობს. სოფელ კითხიჯში ადგილს ჰქვია „ბერიციხე“. საისტორიო წყაროებსა და საბუთებში არსად არაა დაფიქსირებული სოფელ ანტორიის ციხეც.
ხაზი 42:
ფეოდალურ ხანაში ოკრიბა ნაწილი იყო ქუთაისის საერისთავოსი, რომელიც მოიცავდა იმერეთს, ოკრიბასა და [[ხანისწყალი|ხანისწყლის]] დასავლეთ მხარეს [[გურია]]მდე (გვიანფეოდალური ხანის [[საჩხეიძეო]], [[სალომინაო]] და [[საჯავახო (მხარე)|საჯავახო]]. გვიან შუა საუკუნეებში ოკრიბა მჭიდროდ ყოფილა დასახლებული, იმ დროისათვის იქ 50–ზე მეტი სოფელი იყო. [[იმერეთის სამეფო]]ს სამხედრო–ადმინისტრაციული დაყოფით ოკრიბა მეოთხე [[სადროშო]]ში შედიოდა. სასულიერო ხელისუფალი [[გელათის საეპისკოპოსო|გელათის ეპისკოპოსი]] იყო. ოკრიბას მნიშვნელოვანი კულტურული ცენტრები იყო [[გელათის მონასტერი]] და [[მოწამეთა]].
მაშინ, როდესაც ვაკე იმერეთში უკვე XVI საუკუნეში ყმა-მამული ძირითადად სათავადო სახლებს შორის იყო განაწილებული, ოკრიბასა და [[არგვეთი (
XIX საუკუნიდან ოკრიბა სამეურნეო-ეკონომიური და კულტურული თვალსაზრისით წინსვლა განიცადა.
| |||