ვიკიპედია

მუსლიმი მესხები: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
მ მომხმარებელმა Georgiano გვერდი „მესხეთის თურქები“ გადაიტანა გვერდზე „მუსლიმი მესხები“: იხლ. განხილვა
ხაზი 1:
'''მუსლიმი მესხები''''', თურქი მესხები'', ''ახალციხელი თურქები'' ({{lang-tr|Ahıska Türkleri}}) — [[ეთნიკური ჯგუფი]]. მეტყველებენ [[თურქული ენა|თურქული ენის]] აღმოსავლეთ ანატოლიურ დიალექტზე. სარწმუნოებით [[სუნიზმი|სუნიტი]] [[ისლამი|მუსლიმები]] არიან. 1944 წელს [[საბჭოთა კავშირი]]ს ხელისუფლებამ ისინი გააასახლა [[შუა აზია]]ში. ამჟამად ეს ხალხისახლობენ [[პოსტსაბჭოთა სივრცე|ყოფილი საბჭოთა კავშირის]] რამდენიმე ქვეყანაში ცხოვრობს ლტოლვილების სტატუსით ან საერთოდ სტატუსის გარეშე.
 
== წარმოშბა და ტერმინი ==
მუსლიმი მესხების, იგივე თურქი„თურქი მესხებისმესხების“ წარმოშობის საკითხთან დაკავშირებით აზრთა სხვადასხვაობა არსებობს. მიუხედავად ამისა შეიძლება გამოიყოს ორი ძირითადი ხედვა:
 
# „პრო-თურქული“ — თურქი მესხები წარმაოდგენენ ეთნიკურად [[თურქები|თურქებს]] და ძირითადად [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალური]] მოახალშენეების შთამომავლები არიან.
# „პრო-ქართული“ — თურქი მესხები, რომლებიც მეტყველებენ [[თურქული ენა|თურქული ენის]] ყარსულ დიალეტქტზე და ეკუთვნიან [[სუნიზმი|სუნიტური ისლამის]] [[ჰანაფი|ჰანაფის]] მიმართულებას, არიან [[თურქიფიკაცია|გათურქებული]] მესხები, რომლებიც ისლამზე XVI საუკუნესა და 1829 წლებს შორის მოექცნენ, როდესაც ისტორიული [[მესხეთი]] ოსმალეთის იმპერიის ფარგლებში შედიოდა.
 
თურქული პოზიციის თანახმად, ადრეულ ოფიციალურ დოკუმენტებშისაბუთებში მუსლიმიმუსლიმ მესხებიმესხებს [[თურქი|თურქებად]] იყო მოხსენებულიმოიხსენიებდნენ. ტერმინები — „კავკასიელი თურქები“, „საბჭოთა თურქები“, „მესხეთელი თურქები“ და „თურქი მესხები“ — 1970-იან წლებში, [[საბჭოთა კავშირი|საბჭოთა კავშირის]] საინფორმაციო საშუალებებით დამკვიდრდა, რომელთაგანაც უკანასკნელმა ორმა ტერმინმა განსაკუთრებით ფართო გავრცელება პოვა. ტერმინი „თურქი-მესხები” მიუღებელია იმ მესხებისათვის, რომლებიც თავს ქართველად მიიჩნევს.
 
==ისტორია==
[[XVI საუკუნე|XVI საუკუნეში]] [[ოსმალეთის იმპერია]]მ დაიპყრო ისტორიული [[მესხეთი]], მხარე, სადაც ეთნიკურად [[ქართველები]] ცხოვრობდნენსახლობდნენ. ამას ადასტურებს 1595 წელს შედგენილი „[[გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი]]“, რომელშიც შეტანილი ოჯახის უფროსთა სახელები და მამის სახელები ქართული და ქრისტიანულია. მესხეთი — ოსმალეთის ადმინისტრაციული დაყოფით [[ახალციხის საფაშო|ახალციხის საფაშოში]] — ოსმალეთში შედიოდა XIX საუკუნემდე. ოსმალური პოლიტიკის შედეგად მოსახლეობა იძულებული გახდა [[ისლამი]] მიეღო, რაც აისახა მათ ყოფაზე, სარწმუნოებაზე და ენაზე.<ref name="Civil">{{Cite web|title=მესხები - Civil ენციკლოპედიური ლექსიკონი|url=http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=5&t=3814|access-date=2021-02-12|website=www.nplg.gov.ge}}</ref> XVIII საუკუნის პირველ ნახევარში [[ვახუშტი ბატონიშვილი]] სამხრეთ საქართველოს აღწერს. მისი ცნობით სხვადასხვა ისტორიულ მხარეში მცირედ განსხვავებული დემოგრაფიული ვითარება იყო. შედარებით სამხრეთით მდებარე მხარეებში გლეხობაცა და თავადაზნაურობაც გამუსლიმანებული იყო და ქართულსა და [[თურქული ენა|თურქულ ენაზე]] საუბრობდა, ჩრდილოეთის პროვინციებში კი მხოლოდ თავადაზნაურობას ჰქონდა ისლამი მიღებული, გლეხები ქრისტიანებად რჩებოდნენ. 1829 წელს რუსეთ-ოსმალეთის ომის შედეგად მესხეთის ჩრდილოეთ ნაწილი რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში შევიდა. 1870 წლის აღწერით მესხეთის მუსლიმი მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი ჩაიწერა, როგორც „ქართველი სუნიტი“.<ref name="Civil" /> მათ გარდა მესხეთში მცირე ჯგუფებად ცხოვრობდნენ მომთაბარე ტომები — [[თარაქამა]] და [[ქურთები]].<ref name="Civil" /> XX საუკუნის დასაწყისში, ქართველი ხალხის გათიშვის პოლიტიკით, რუსეთის იმპერიამ მესხეთში თურქული სკოლები გახსნა. ამ დროიდან მუსლიმი მესხები აღარ ქართველობენ, რადგან მათვის „ქართველი“ ქრისტიანთან იყო გაიგივებული და ნაცვლად ამისა თავს „იერლი მისლიმანს“ (მკვიდრი მუსლიმანი) უწოდებენ. 1886 აღწერითაც მესხეთის მოსახლეობის 60% „ქართველ სუნიტებად“ არიან აღნიშნული. მეზობელი მართლმადიდებელი და [[კათოლიციზმი საქართველოში|კათოლიკე ქართველები]] მათ „თათრებად“ მოიხსენიებდნენ.
 
[[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] პირველ ნახევარში [[ვახუშტი ბატონიშვილი]] სამხრეთ საქართველოს აღწერს. მისი ცნობით სხვადასხვა ისტორიულ მხარეში მცირედ განსხვავებული დემოგრაფიული ვითარება იყო. შედარებით სამხრეთით მდებარე მხარეებში გლეხობაცა და თავადაზნაურობაც გამუსლიმანებული იყო და ქართულსა და [[თურქული ენა|თურქულ ენაზე]] საუბრობდა, ჩრდილოეთის პროვინციებში კი მხოლოდ თავადაზნაურობას ჰქონდა ისლამი მიღებული, გლეხები ქრისტიანებად რჩებოდნენ. [[1829]] წელს [[რუსეთ-ოსმალეთის ომი (1828-1829)|რუსეთ-ოსმალეთის ომის]] შედეგად მესხეთის ჩრდილოეთ ნაწილი ([[სამცხე-ჯავახეთი]]) [[რუსეთის იმპერია|რუსეთის იმპერიის]] შემადგენლობაში შევიდა. [[1870]] წლის აღწერით მესხეთის მუსლიმი მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი ჩაიწერა, როგორც „ქართველი სუნიტი“.<ref name="Civil" /> მათ გარდა მესხეთში მცირე ჯგუფებად ცხოვრობდნენ მომთაბარე ტომები — [[თარაქამები]] და [[ქურთები]].<ref name="Civil" />
1921 წლის [[ყარსის ხელშეკრულება|ყარსის ხელშეკრულების]] მიხედვით მესხეთის სამხრეთ ნაწილი [[თურქეთი|თურქეთის]], ხოლო ისტორიული მესხეთის მცირე ნაწილი, სამცხე და ჯავახეთი [[საბჭოთა კავშირი|საბჭოთა კავშირის]] შემადგენლობაში შევიდა. 1923 წელს მუსლიმი მესხები „აზერბაიჯანლებად“ ჩაწერეს, გვარები აზერბაიჯანულად გადაუკეთეს და მესხეთი აზერბაიჯანის კულტურულ ავტონომიად გადააკეთეს.<ref name="Civil" /> სკოლებში მათ თურქულ ენაზე ასწავლიდნენ აზერბაიჯანიდან მოწვეული მასწავლებლები. 1930-იანი წლების საბუთებით მტკიცდება, რომ სამცხე-ჯავახეთის მუსლიმი მოსახლეობა ქართული სკოლების გახსნასა და ქართული გვარების მინიჭებას ითხოვდა.▼
 
[[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] დასაწყისში, ქართველი ხალხის გათიშვის პოლიტიკით, რუსეთის იმპერიამ მესხეთში თურქული სკოლები გახსნა. ამ დროიდან მუსლიმი მესხები აღარ ქართველობენ, რადგან მათთვის „ქართველი“ ქრისტიანთან იყო გაიგივებული და ნაცვლად ამისა თავს „იერლი მისლიმანს“ (მკვიდრი მუსლიმანი) უწოდებენ. მეზობელი მართლმადიდებელი და [[კათოლიციზმი საქართველოში|კათოლიკე ქართველები]] მათ „თათრებად“ მოიხსენიებდნენ. [[1886]] აღწერითაც მესხეთის მოსახლეობის 60% „ქართველ სუნიტებად“ არიან აღნიშნული.
===1944 წლის დეპორტაცია===▼
1944 წლის 15 ნოემბერს, საბჭოთა ხელისუფლებამ სამხრეთ საქართველოს მთელ რიგ რაიონებში განახორციელა მკაცრად გასაიდუმლოებული და მასშტაბური ოპერაცია: ათეულობით ათასი მუსლიმი მესხი და მათთან ერთად [[ყარაფაფახები]], [[ქურთები]], [[ბოშები]] და [[თურქები]] იძულებით აყარეს თავიანთი საცხოვრებელი ადგილიდან და [[შუა აზია|შუა აზიაში]] გადაასახლეს.<ref name="boell">{{Cite web|title=მაჰმადიანი მესხების რეპატრიაციის საკითხები {{!}} ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ კავკასიის რეგიონული ბიურო|url=https://ge.boell.org/ka/2011/11/02/mahmadiani-mesxebis-repatriaciis-sakitxebi|access-date=2021-02-12|website=Heinrich-Böll-Stiftung}}</ref>
 
▲[[1921]] წლის [[ყარსის ხელშეკრულება|ყარსის ხელშეკრულების]] მიხედვით ისტორიული მესხეთის სამხრეთსამხრეთი ნაწილი [[თურქეთი|თურქეთის]], ხოლო ისტორიული მესხეთის მცირეჩრდილოეთ ნაწილი, სამცხე და ჯავახეთი [[საბჭოთა კავშირი|საბჭოთა კავშირის]] შემადგენლობაში შევიდა. [[1923]] წელს მუსლიმი მესხები „აზერბაიჯანლებად“ ჩაწერეს, გვარები აზერბაიჯანულად გადაუკეთეს და მესხეთი აზერბაიჯანის კულტურულ ავტონომიად გადააკეთეს.<ref name="Civil" /> სკოლებში მათ თურქულ ენაზე ასწავლიდნენ აზერბაიჯანიდან მოწვეული მასწავლებლები. 1930-იანი წლების საბუთებით მტკიცდებადგინდება, რომ სამცხე-ჯავახეთის მუსლიმი მოსახლეობა ქართული სკოლების გახსნასა და ქართული გვარების მინიჭებას ითხოვდა.
აღნიშნული დეპორტაცია განხორციელდა სსრკ თავდაცვის სახელმწიფო კომიტეტის 1944 წლის 31 ივლისის N6279-სს დადგენილებისა და იმავე წლის 20 სექტემბრის სსრკ შსს N00117 ბრძანების საფუძველზე, რომელიც ინსტრუქციით ადგენდა თურქების, [[ქურთები]]ს, [[ხემშილები]]ს, [[აზერბაიჯანელები]]ს, [[ეზიდები]]სა და [[თათრები]]ს [[საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|საქართველოს სსრ]]-ს საზღვრისპირა რაიონებიდან, კერძოდ ახალციხის, ადიგენის, ახალქალაქის, ასპინძის, ბოგდანოვკის, აგრეთვე — აჭარის ა/რ ბათუმის, ქობულეთის, ქედისა და ხულოს რაიონებიდან სპეცგადასახლების წესსა და რიგს.
 
▲===1944 წლის დეპორტაცია===
რელიგიური ნიშნით გადასახლებას ექვემდებარებოდა დასახელებული რაიონების ყველა მცხოვრები, გარდა აღნიშნულ რელიგიას მიკუთვნებული მდედრობითი სქესის პირებისა, რომლებიც კანონიერ ქორწინებაში იმყოფებოდნენ სხვა ეროვნების წარმომადგენლებთან.
[[1944]] წლის [[15 ნოემბერი|15 ნოემბერს]], საბჭოთა ხელისუფლებამ სამხრეთ საქართველოს მთელ რიგ რაიონებში განახორციელა მკაცრად გასაიდუმლოებული და მასშტაბური ოპერაცია: ათეულობით ათასი მუსლიმი მესხი და მათთან ერთად [[ყარაფაფახები]], [[ქურთები]], [[ბოშები]] და [[თურქები]] იძულებით აყარეს თავიანთი საცხოვრებელი ადგილიდან და [[შუა აზია|შუა აზიაში]] გადაასახლეს.<ref name="boell">{{Cite web|title=მაჰმადიანი მესხების რეპატრიაციის საკითხები {{!}} ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ კავკასიის რეგიონული ბიურო|url=https://ge.boell.org/ka/2011/11/02/mahmadiani-mesxebis-repatriaciis-sakitxebi|access-date=2021-02-12|website=Heinrich-Böll-Stiftung}}</ref> აღნიშნული დეპორტაცია განხორციელდა სსრკ თავდაცვის სახელმწიფო კომიტეტის 1944 წლის [[31 ივლისი|31 ივლისის]] N6279-სს დადგენილებისა და იმავე წლის [[20 სექტემბერი|20 სექტემბრის]] სსრკ შსს N00117 ბრძანების საფუძველზე. რელიგიური ნიშნით გადასახლებას ექვემდებარებოდა დასახელებული რაიონების ყველა მცხოვრები, გარდა აღნიშნულ რელიგიას მიკუთვნებული მდედრობითი სქესის პირებისა, რომლებიც კანონიერ ქორწინებაში იმყოფებოდნენ სხვა ეროვნების წარმომადგენლებთან. თითოეულ ოჯახზე მიმაგრებული იყო თითო ოპერატიული ჯგუფი, რომლის ხელმძღვანელიც ოჯახის უფროსს სთავაზობდა თავისი ნებით ჩაებარებინა ცეცხლსასროლი ან ცივი იარაღი, რის შემდგეგაც, მიღებული პასუხის მიუხედავად, ატარებდა ჩხრეკას. გადასახლებულთ ნება ეძლეოდათ თან წაეღოთ პირადი და სხვა ნივთები, ოღონდ ოჯახზე არაუმეტეს 1.5 ტონისა. გადასახლებულთა მთელი დარჩენილი ქონება, საყოფაცხოვრებო ინვენტარი და სამეურნეო სავარგულები აღიწერებოდა ადგილობრივი კომისიების მიერ და გადაეცემოდა სახელისუფლებო ორგანოებს.
 
თითოეულ ოჯახზე მიმაგრებული იყო თითო ოპერატიული ჯგუფი, რომლის ხელმძღვანელიც ოჯახის უფროსს სთავაზობდა თავისი ნებით ჩაებარებინა ცეცხლსასროლი ან ცივი იარაღი, რის შემდგეგაც, მიღებული პასუხის მიუხედავად, ატარებდა ჩხრეკას.
 
გადასახლებულთ ნება ეძლეოდათ თან წაეღოთ პირადი და სხვა ნივთები, ოღონდ ოჯახზე არაუმეტეს 1.5 ტონისა. გარდა ამისა ხორციელდებოდა სახლში მყოფი ყველა პირის დაკავება, რომლებიც ოპერატიულად გადამოწმდებოდნენ და თუკი რომელიმე მათგანი არ ექვემდებარებოდა გადასახლებას, ისინი ოპერაციის დამთავრებისთანავე თავისუფლდებოდნენ. ამასთანავე, ოპერატიული ჯგუფის წევრებს უნდა გაეთვალისწინებინათ გადასასახლებელთა ოჯახებში იმ პირთა შესაძლო ყოფნის შესახებ, რომლებიც იძებნებოდნენ ან რომელთაც ბრალი ედებოდათ ანტისაბჭოთა საქმიანობაში.
 
გადასახლებულთა მთელი დარჩენილი ქონება, საყოფაცხოვრებო ინვენტარი და სამეურნეო სავარგულები აღიწერებოდა ადგილობრივი კომისიების მიერ და გადაეცემოდა სახელისუფლებო ორგანოებს.
{| class="wikitable"
|+სულ საქართველოს სსრ-დან, სსრკ თავდაცვის სახელმწიფო კომიტეტის 1944 წლის 31 ივლისის N6279-სს დადგენილების საფუძველზე სპეცგადასახლებულ იქნა 19 818 ოჯახი.
Line 129 ⟶ 123:
მუსლიმი მესხების ძირითადად შუა აზიის რესპუბლიკებში, [[ფერღანის ხეობა|ფერღანის ხეობაში]] დაასახლეს. მათ დეპორტაციას დროის სხვადასხვა პერიოდებში გამოეხმაურნენ ცნობილი ქართველი მეცნიერები, ინტელიგენცია, დისიდენტური და არაფორმალური ორგანიზაცები.
 
[[1956]] წელს, [[სტალინი|სტალინის]] გარდაცვალების 3 წლის შემდეგ, მუსლიმი მესხები გათავისუფლდნენ კომენდანტის რეჟიმიდან. მათ შეეძლოთ წასულიყვნენ, სადაც მოისურვებდნენ, გარდა საქართველოსა. მიუხედავად [[ლატიფშა ბარათაშვილი]]ს ლიდერობით წამოწყებული დიდი ბრძოლისა მუსლიმმა მესხებმა სამშობლოში დაბრუნების უფლება ვერ მოიპოვეს. სამშობლოს თემატიკა მუსლიმ მესხთა ფოლკლორში აისახა.
 
=== 1989 წლის დეპორტაცია ===
[[1989]] წლის [[23 მაისი|23 მაისის]] ფერღანის დაბლობზე ადგილობრივმა მოსახლეობამ კომპაქტურად დასახლებული მუსლიმი მესხები დაარბია. ტრაგიკული მოვლენების შემდეგ უმრავლესობა რუსეთის სიღრმეში გადაიყვანეს, ნაწილიც აზერბაიჯანში გაიქცა, საქართველოში კი მათ კვლავ არ უშვებდნენ და მათი აღმსარებლობის გამო ახალი ტერმინი „თურქი-მესხები“ მოიგონეს.
 
საკითხი კვლავ დადგა დღის წესრიგში 90-იანი წლების ბოლოს, როდესაც პრობლემის მოგვარების მცდელობაში ჩაერთვნენ მთელი რიგი საერთაშორისო ორგანიზაციები და განახლდა მუშაობა დეპორტირებულთა რეპატრიაციისა და რეინტეგრაციის პროცესის დაწყებისათვის აუცილებელი საშუალებებისა და გზების მოსაძიებლად.
Line 141 ⟶ 135:
=== აზერბაიჯანი ===
მუსლიმ მესხთა უმრავლესობა, დაახლოებით 38 000 ადამიანი, [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]] ცხოვრობს.
 
=== აშშ ===▼
[[2004]] წლიდან, რუსეთისა და [[აშშ]]-ს მთავრობებისა და მიგრაციის საერთაშორისო ორგანიზაციის შუამავლობით დაიწყო კრასნოდარის მხარიდან მუსლიმი მესხების აშშ-ში გადასახლების პროცესი. პროგრამაში მონაწილეობის განაცხადი [[2005]] წლის სექტემბრიდან 21 ათასმა პირმა წარადგინა, რომელთაგან მხოლოდ 5 ათასი პირის ანკეტა დაკმაყოფილდა. [[2007]] წლისთვის აშშ-ში დაახლოებით 11 ათასი მუსლიმი მესხი გადასახლდა.▼
 
=== რუსეთი ===
[[რუსეთი|რუსეთში]] მუსლიმი მესხები ძირითადად ცხოვრობენ [[კრასნოდარის მხარე|კრასნოდარის მხარესა]] და ოკუპირბეული [[ყირიმი|ყირიმის]] ტერიტორიაზე. ჯერ კიდევ 80-იან წლებში კრასნოდარის მხარის ხელმძღვანელობამ, რამდენიმე ათეული ოჯახი სოფლის მეურნეობაში დასასაქმებლად მიიწვია. კრასნოდარის მხარეში, [[1989]] წლიდან, ფაქტობრივად 15 ათასი მუსლიმი მესხი ცხოვრობს, მათგან მხოლოდ 4000 ათასს აქვს მოქალაქეობა. [[1997]] წლიდან მათ აიძულებდნენ ყოველი 45 დღის განმავლობაში საცხოვრებელ ადგილზე ხელახალი რეგისტრაცია გაევლოთ, რაშიც ერთ სულზე 188 რუბლი უნდა გადაეხადათ. [[1999]] წლის დადგენილების მიხედვით, მუსლიმი მესხების რეგისტრაცია საცხოვრებელ ადგილზე ხდებოდა 8 თვის ვადით. კრასნოდარის მხარის ხელმძღვანელობის მიერ გამოცემული შემდგომი დადგენილების საფუძველზე, მუსლიმ მესხებს ვადა კიდევ 5 თვით გაუგრძელეს. [[2001]] წელს რეგისტრაციის ვადა ამოიწურა და დაიწყო მასიური საპასპორტო შემოწმებები. რეგისტრაციის გარეშე მცხოვრებ პირებს პოლიცია აჯარიმებდა. [[2002]] წლის დადგენილების მიხედვით, ადგილობრივი ჩაწერის უქონლობის შემთხვევაში, ხდებოდა პირების დეპორტაცია. ▼
[[რუსეთი|რუსეთში]] მუსლიმი მესხები ძირითადად ცხოვრობენ [[კრასნოდარის მხარე|კრასნოდარის მხარესა]] და ოკუპირბეული [[ყირიმი|ყირიმის]] ტერიტორიაზე.
 
▲ჯერ კიდევ 80-იან წლებში კრასნოდარის მხარის ხელმძღვანელობამ, რამდენიმე ათეული ოჯახი სოფლის მეურნეობაში დასასაქმებლად მიიწვია. კრასნოდარის მხარეში, 1989 წლიდან, ფაქტობრივად 15 ათასი მუსლიმი მესხი ცხოვრობს, მათგან მხოლოდ 4000 ათასს აქვს მოქალაქეობა. 1997 წლიდან მათ აიძულებდნენ ყოველი 45 დღის განმავლობაში საცხოვრებელ ადგილზე ხელახალი რეგისტრაცია გაევლოთ, რაშიც ერთ სულზე 188 რუბლი უნდა გადაეხადათ. 1999 წლის დადგენილების მიხედვით, მუსლიმი მესხების რეგისტრაცია საცხოვრებელ ადგილზე ხდებოდა 8 თვის ვადით. კრასნოდარის მხარის ხელმძღვანელობის მიერ გამოცემული შემდგომი დადგენილების საფუძველზე, მუსლიმ მესხებს ვადა კიდევ 5 თვით გაუგრძელეს. 2001 წელს რეგისტრაციის ვადა ამოიწურა და დაიწყო მასიური საპასპორტო შემოწმებები. რეგისტრაციის გარეშე მცხოვრებ პირებს პოლიცია აჯარიმებდა. 2002 წლის დადგენილების მიხედვით, ადგილობრივი ჩაწერის უქონლობის შემთხვევაში, ხდებოდა პირების დეპორტაცია.
 
▲=== აშშ ===
▲2004 წლიდან, რუსეთისა და [[აშშ]]-ს მთავრობებისა და მიგრაციის საერთაშორისო ორგანიზაციის შუამავლობით დაიწყო კრასნოდარის მხარიდან მუსლიმი მესხების აშშ-ში გადასახლების პროცესი. პროგრამაში მონაწილეობის განაცხადი 2005 წლის სექტემბრიდან 21 ათასმა პირმა წარადგინა, რომელთაგან მხოლოდ 5 ათასი პირის ანკეტა დაკმაყოფილდა. 2007 წლისთვის აშშ-ში დაახლოებით 11 ათასი მუსლიმი მესხი გადასახლდა.
 
=== საქართველო ===
[[1999]] წელს [[ევროპის საბჭო|ევროპის საბჭოში]] გაწევრიანების შემდეგ საქართველომ აიღო ვალდებულება მაჰმადიანიმუსლიმი მესხების რეპატრიაციის შესახებ.<ref name="boell" /> [[2007]] წლის [[22 ივნისი|22 ივნისს]], [[საქართველოს პარლამენტი|საქართველოს პარლამენტმა]] პირველი მოსმენით დაამტკიცა კანონპროექტი, რომელიც ითვალისწინებდა [[2008]] წლიდან მუსლიმი მესხების ან მათი შთამომავლების რეპატრიაციისთვის საჭირო პროცედურების დაწყებას. კანონპროექტის თანახმად, მათ, ვისაც საქართველოში დაბრუნება სურდათ 2008 წლის 1 იანვრიდან 31 დეკემბრამდე, განაცხადებით უნდა მოემართათ საქართველოს უახლოეს საკონსულოსთვის, ან [[საქართველოს იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტრო|საქართველოს ლტოლვილთა და განსახლების სამინისტროსთვის]]. ერთწლიან ვადაში ხელისუფლებას უნდა განესაზღვრა დაბრუნების მსურველთა რაოდენობა. კანონპროექტი არ ავალდებულებდა საქართველოს ხელისუფლებას დაბრუნებული მუსლიმი მესხების ფინანსურ უზრუნველყოფას. 2100 აპლიკაციიდან მხოლოდ 75-ს მიენიჭა რეპატრიანტის სტატუსი.<ref name="boell" />
 
== ლიტერატურა ==
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/მუსლიმი_მესხები“-დან