ამაზონის დაბლობი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
Manucari25 (განხილვა | წვლილი) იარლიყები: გაუქმებულია ვიზუალური რედაქტირება |
იარლიყები: გაუქმებულია ვიზუალური რედაქტირება |
||
ხაზი 2:
[[ფაილი:Campo12Foto 2.JPG|მინი|270პქ|ამაზონი]]
'''ამაზონის დაბლობი''', '''ამაზონია''' ({{lang-pt|bacia do rio Amazonas}}, {{lang-es|cuenca del Amazonas}}) — ჩვენი პლანეტის უდიდესი ვაკე-დაბლობი, რომელიც მოიცავს 5-6,9 მლნ კმ² სამხრეთ ამერიკის 40% ფართობს ის ვრცელდება მდინარე ამაზონის აუზში. ამაზონის ბუნება უნიკალურია არა მხოლოდ სამხრეთ ამერიკაში, არამედ მთელ დედამიწაზე თავისი ბიომრავალფეროვანი ენდემიზმით. მის ლანდშაფტურ თავისებურებას, განსხვავებულობას და მრავალფეროვნებას განსაზღვრავს რიგი ფაქტორები: კონტინენტის განვითარების ხანგრძლივობა გეოლოგიური დრო და მისი მდებარეობა ეკვატორულ განედებში. ამაზონის დაბლობის რეგიონი წარმოადგენს სამხრეთ ამერიკის ტექტონიკურ ბაქნის ფარგლებში მოქცეულ ვრცელ ტერიტორიას ის აგებულია პალეოზოურ, ზღვიურ და მეზოკაენოზოურ კონტინენტურ დანალექებში. განვითარებულია სუსტად დანაწევრებული ბრტყელი ზედაპირით. მდებარეობის მიხედვით ის 8 ქვეყნის ტერიტორიულ ნაწილს წარმოადგენს: [[ბოლივია|ბოლივეა]], [[კოლუმბია]], [[ეკვადორი]], [[გაიანა]], [[პერუ]], [[ვენესუელა]], [[სურინამი]], უმეტესი ნაწილი კი ბრაზილის საზღვრებშია მოქცეული. ამაზონს დასავლეთიდან ესაზღვრება ანდების მთათა სისტემა, ჩრდილოეთიდან გვიანის ზეგანი, სამხრეთიდან კი მატო-გრასოს პლატო და სამხრეთ-აღმოსავლეთით ბრაზილის ზეგანი, ხოლო აღმოსავლეთიდან ატლანტიკის ოკეანე, სადაც ჩაედინება მდ.ამაზონი. ატლანტიკის ოკეანე წარმოადგენს ერთ-ერთ კლიმატ წარმომქმნელ ფაქტორს, როგორც ანდების მთათა სისტემა.
ამაზონის დაბლობს ნალექების, ტემპერატურის და ლანდშაფტური ნიშნებით გამოყოფენ: ცენტრალურ, დასავლეთ და აღმოსავლეთ ნაწილებად. დასავლეთი და ცენტრალური ამაზონი უმეტესად განიერ ნაწილს წარმოადგენს 1600-2000 კმ., დაბლობის ზედაპირი აგებულია მძლავრი ალვიური ნაფენებით, სადაც წყალგამყოფები სუსტადაა წარმოდგენილი, რადგან მდინარეთა ქსელს არ აქვს ჩაჭრილი ხეობები. აქ მთელი წლის განმავლობაში ძირითადად გაბატონებულია ეკვატორული ჰაერის მასები. ნალექების ორი ინტენსიური პიკია დამახასიათებელი 3000-6000მმ. უხვი ნალექების ინტენსივობამ განაპირობა უხვწყლიანი მდინარეთა ქსელი. კოკისპირული წვიმების პერიოდში ხშირად და ინტენსიურად იტბორება ვრცელი ტერიტორია, ეს პროცესი გრძელდება 9-იდან 10 თვემდე. მდინარების წყლის დონე 15 მეტრით მატულობს, წყლის დონე მაქსიმუმს აღწევს მაისში, იტბორება ასეული კილომეტრობით ვრცელი ფართობი. სექტემბრის თვეში ამაზონი ემსგავსება ნამდვილ სამოთხეს, რადგან აღარაა ხშირი კოკისპირული წვიმები და არც წყალდიდობა, მდინარეებში წყლის დონე იკლებს, ნაპირებზე კი მოდიან ფრინველები კვერცხის დასადებად და ცხოველებიც გამოდიან საფარველიდან. ერთი სიტყვით მჩქეფარე სიცოცხლეა, მაგრამ ეს პროცესი მხოლოდ სამი თვე გრძელდება, რადგან დეკემბრის თვიდან იწყება ისევ კოკისპირული წვიმები.
აღმოსავლეთ ამაზონი მდებარეობს შედარებით ვიწრო ტექტონიკურ ხეობაში, რომლის ფარგლებში ბაქანს კრისტალური საძირკველი აქვს.იგი დასავლეთ და ცენტრალური დაბლობისგან განსხვავებით ვიწრო ნაწილს წარმოადგენს (350კმ). აღმოსავლეთ ამაზონი გამოირჩევა წყალგამყოფი საფეხურებრივი ზედაპირით, ცალკეა მაგიდისებრი პლატოები. მდინარეთა ქსელი გამოიყენება სანაოსნოდ, ასევე აღმოსავლეთ ამაზონის რეგიონი დასავლეთ და ცენტრალური დაბლობებისგან განსხვავდება კლიმატით, ის აბსოლუტურად განსხვავებულია ეკვატორისგან, მაგრამ ანალოგია სუბეკვატორულის, ხასიათდება ცვალებადი ტენიანი სეზონებით, რადგან განიცდის სამხრეთ-აღმოსავლეთის მხრიდან პასატების გავლენას, რაც განსაზღვრავს ნალექების რაოდენობას (2000-2100მმ) უჩვეულო ტემპერატურით ეკვატორულისგან განსხვავებით მაღალი დღე-ღამური ამპლიტუდით 12°с. აღმოსავლეთ ამაზონი უფრო ხელსაყრელია ადამიანთა განსახლებისთვის, აქ არის ყველა ის პირობა რომლებიც საჭიროა სასოფლო სავარგულებისათვის გამოსაყენებელად და საქალაქო დასახლებებისთვის.
ძირითადად ამაზონის დაბლობის კლიმატში გამოკვეთილია ეკვატორული ზომიერად მაღალი და თანაბარი ტემპერატურა (25-27°с).
ამაზონი გამოირჩევა ფლორითა და ფაუნით ეს განპირობებულია იმითაც, რომ ენდემების დიდი რაოდენობა ახასიათებს. ყველაზე მდიდარი ჭარბტენიანი ტროპიკული ტყებით, აქ მოხვედრილი ერთდროულად აღმოჩნდება სამოთხესა და ჯოჯოხეთში. ამაზონის მთავარი კომპონენტი წყალი და ტყეა, ცხოველთა და ფრინველთა უმეტესობის საცხოვრებელ ადგილს ზუსტად ეს ორი ფორმა წარმოადგენს. ამაზონი მსოფლიოში ყველაზე ფლორისტულია, მხოლოდ 4000ხე- მცენარეა ტროპიკული ტყებით-ჰილებით, რომელსაც ადგილობრივები სილვაშს უწოდებენ. ხეები არის ძალიან მაღალი რომლებსაც ხე-ემერჯენტებს უწოდებენ, აქ უხვადაა ლიანები და ეპიფიტები. წყლის ზედაპირი დაფარულია წყალმცენარებით, განსაკუთრებულია ვიქტორია-რეგია რომლის ფოთლის დიამეტრი 2 მეტრია, მას შეუძლია 50კგ ტვირთის დაჭერა. ამაზონში განვითარებულია ტროპიკული ჭაობები, სადაც ხე-მცენარეებს აქვთ განვითარებული სასუნთქი ფესვები, ასევე არიან ხეზე მცხოვრები ცხოველები, რადგან ხშირი წვიმების პერიოდში იტბორება დაბლობი. ტყის შემქმნელი ჯიშებიდან განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვთ: სეიმის, კაკაოს ხეს, წითელ ხეს, პალმების მრავალ სახეობას, ბანანს ასევე მოგზაურთა ხეს, კაკლის ხე და მიწისპირა გვიმრებს. ამაზონის ჯუნგლებს განსაკუთრებით გაუალ იერს ანიჭებს ლიანების და ეპიფიტების მრავალი სახეობა.
==გალერეა ==
| |||