|
'''აფხაზეთის მმართველთა სია''', ''[[აფხაზეთი]]'', ''აფხაზეთის მეფენი'' — უნდა ვაუწყოთ ჩვენს მკითხველს, თუ რა ადგილი იგულისხმება აფხაზეთით ჩვენს ისტორიაში. საზოგადოდ ისტორიულ გეოგრაჶიაში ხშირია იმ გვართა მოვლენა, რომ სახელ-წოდება ერთის მხარისა ეძლევა და ეთვისება მეორე მხარეს შემთხვევით. აფხაზეთის ერისთავნი თუმცა ისხდნენ აფხაზეთში, მაგრამ როდესაც იმათ მიითვისეს მეფის ხარისხი, მაშინ იმათ თავიანთი რეზიდენცია გადაიტანეს [[ქუთაისი|ქუთაისს]]; თვით სახელ-წოდება აფხაზეთისა მისთვისეს მთელს [[იმერეთი|იმერეთს]]; ამისთვისაც როდესაც ძველ მწერლობაში ვკითხულობთ: „აფხაზეთის სამეფო სახლი, აფხაზეთის კათალიკოსი, [[აფხაზები|აფხაზეთის ერი]], [[აფხაზეთის სამეფო“სამეფო]]“, ამ სიტყვებით იგულისხმება „იმერეთის სამეფო სახლი, იმერეთის კათალიკოსი, [[იმერლები|იმერეთის ერი]], იმერეთის სამეფო“. სახელ-წოდება „იმერეთი“ ხმარებაში შემოდის პირველად [[დავით აღმაშენებელი|დავით აღმაშენებლის]] დროს (1089–1125 წ.). ამ სახელ-წოდების ჶორმაა ჯერ „იმერ-ითი“, მასუკან იმერ-ეთი. იგი წარმოსდგა თანდებულიდამ იმიერ, საიდამაც იშვა „იმ-ერი“, [[ლიხთიმერეთი|ლიხთ-იმერი]], ესე იგი ლიხის მთას იქით მოსახლე ანუ მცხოვრები, წინააღმდეგ ამიერისა, ამ-ერისა, ლიხთ-ამერისა, რომლითაც იგულისხმებიან ლიხის მთას აქეთ მოსახლენი ანუ მცხოვრებნი (ნახე ჩემი სტატია ''Объ отношенїях Грузїи и Арменїи къ Византїи;'' 1-й выпускъ ''Известїй • Кавк. Общ. исторїи и археол.'', 1882 г., стр. 62).
როგორც [[ქართლის ცხოვრება|ქ-ცხბა]] გვიჩვენებს, ნამდვილი აფხაზეთი ძველადგანვე კაი-ხანი იყო ბერძნების[[ბერძნები]]ს სამფლობელო, რომლის კვალი აქამომდეა დარჩენილი და რომელიც კიდეც მოვიხსენეთ. აფხაზეთი შეადგენდა ბერძნების ხელში [[ლაზიკა|ლაზიკის]] ნაწილს და [[პროკოპი კესარიელი|პროკოპის]] სიტყვით, აფხაზეთში ქრისტეს სახარება შეუტანია იმპერატორს [[იუსტინიანე I|იუსტინიანეს]] მე-VI საუკუნეში (ნახე ზემოდ გვ. 33, შენ. 2, 103, 119, n. შენ. 2). აქ დედა-ქალაქად ირიცხებოდა ბერძნების [[დიოსკურია]] ანუ [[სებასტოპოლისი|სებასტოპოლი]] (Гана, ''Известїя древнихъ писателей'', 63-64), ქართველების ცხომი, ანუ ახლანდელი [[სუხუმი]]: „და მივიდეს, ამბობს ქ-ცხბა, სევასტე ქალაქსა, რომელსა აწ ეწოდების ცხომი“ (ქ-ცხბა, I, 46). გამოჩენილი ადგილები იყვნენ აგრეთვე აფხაზეთში: [[ანაკოფია]] და [[ბიჭვინთა]]. აფხაზნი, ჩერქეზების[[ჩერქეზები]]ს მონათესავე ტომი, აქ ცხოვრობენ ძველადვე და ჩამოსულნი არიან მთებიდამ, თუმცა არ ვიცით რა დროდამ. ჶრანცუზის მოგზაური მე-XVIII საუკ. [[შარდენი]] გვარწმუნებს, ვითომც იმის დროს იმათ საზღვრად ყოფილიყოს მდინარე [[კოდორი]] (''Voyage en Perse'', I, 150). აფხაზეთი ერისთავები, იყვნენ ბერძენთაგან დადგენილნი, მაგრამ ვინ იყვნენ იგინი არ ვიცით. ამ ერისთავებზე, რომელთაც დროს განმავლობაში მეფის ხარისხი მიითვისეს, ჩვენა გვაქვს ორ-გვარი ცნობები: ქ-ცხბისა და იერუსალიმის პატრიარხის [[:en:Dositheos II of Jerusalem|დოსითეოსისა]], რომელიც ორჯელ იყო [[საქართველო XVII საუკუნეში|მე-XVII საუკ. საქართველოში]] და თავის თქმულებას აფხაზეთის მეფებზე აფუძნებს, როგორც თვითონ გვიამბობს, [[ბაგრატ II (აფხაზთა მეფე)|ბაგრატ მეფისაგან]] 992 წ. შედგენილს „აფხაზეთის„[[აფხაზეთის ისტორიაზე“ისტორია]]ზე“. ამ „აფხაზეთის ისტორიაში“ მოხსენებულნი არიან აფხაზეთის ერისთავთ წინაპარნი, რომელთაც ქ-ცხბა არ მოიხსენებს და რომელთაც ბერძნული სახელები აქვთ, ესე იგი: [[ანოსი|ანოს]], გოზარ, იუსტინიან, ჶილიკტოს და კაპარუკ: შემდეგნი კი ქ-ცხბისგან ხსენებულს სახელებს ეთანხმებიან (''Addit. à l’ H. de la G.'', 1851 p. 173–175.—М. С., ''Руководство къ познанїю Кавказа'', 1847, кн. I, стр. 1–30). ქ-ცხბით, აფხაზეთის ერისთავებში პირველად ცნობილია [[ლეონ I]], რომელსაც [[კლისური]]დამ დიდის ხაზარეთის მდინარემდე დამკვიდრებული ჰქონდა საერისთავო კეისრისაგან. ამ ლეონს [[არჩილი|არჩილ მეფე]] რთავს თავის ძმის-წულს. ლეონის ძმა №... ირთავს ხაზართ მეფის ქალს. იმისი შვილი [[ლეონ II]] უკუ-უდგება მოუძლურებულთ ბერძენთა, ხაზართ შემწეობით იჭერს [[ეგრისი|ეგრისს]] [[ლიხის მთა]]მდე და სახელ-იწოდება 786 წელს მეფედ აფხაზთა; სატახტო ქალაქად აარსებს ქუთაისს; აფხაზეთის კათალიკოსს მოუპოვებს დამოუკიდებლობას (''H. de la G.'', I, 246); ლეონ კვდება 806 წელს. შემდეგნი მეფენი თვით ვახუშტის ისტორიაში არიან გარკვევით მოხსენებულნი. აქ ესეც უნდა შევნიშნოთ, რომ ამ მეფეებში გიორგი II, მიცვლილი 955 წ., ქ-ცხბით აშენებს [[მარტვილის მონასტერი|ჭყონ-დიდის ეკლესიას]], რომელსაც საეპისკოპოსოდ აწესებს, თუმცა [[მარი ბროსე|ბროსსე]] წარწერის ძალით ჭყონდიდის აშენებას მიაწერს [[კონსტანტინე III (აფხაზთა მეფე)|კონსტანტინეს]] (''H. de la G.'', I, 278, n. 8). [[ლეონ III]], მომკვდარი [[957]], აშენებს [[მოქვის ტაძარი|მოქვის ტაძარს]]. ამ ლეონის დროსვეა აშენებული, 964 წელს, როგორც წარწერა გვიმტკიცებს, იოანე ეპისკოპოსისაგან, მშვენიერი ჯავახეთის ეკლესია [[კუმურდოს ტაძარი|ქუმურდო]] (Brosset, ''V. archéol.'', II Rap., 167–171).<ref>[https://elfiles.emis.ge/uploads/33756/conversions/Vaxushti_Saqartvelos_Istoria_Nawili_Pirveli-compressed.pdf ვახუშტი „საქართველოს ისტორია“], გამოცემა გ. დ. ქართველიშვილისა. განმარტებული და შევსებული ახლად შეძენილის არხეოლოგიურისა და ისტორიულის ცნობებით დ. ზ. ბაქრაძის მიერ. ტფილისი, 1885. გვ. 132, 133.</ref>
''Руководство къ познанїю Кавказа'', 1847, кн. I, стр. 1–30). ქ-ცხბით, აფხაზეთის ერისთავებში პირველად ცნობილია ლეონ I, რომელსაც კლისურიდამ დიდის ხაზარეთის მდინარემდე დამკვიდრებული ჰქონდა საერისთავო კეისრისაგან. ამ ლეონს არჩილ მეფე რთავს თავის ძმის-წულს. ლეონის ძმა №... ირთავს ხაზართ მეფის ქალს. იმისი შვილი ლეონ II უკუ-უდგება მოუძლურებულთ ბერძენთა, ხაზართ შემწეობით იჭერს ეგრისს ლიხის მთამდე და სახელ-იწოდება 786 წელს მეფედ აფხაზთა; სატახტო ქალაქად აარსებს ქუთაისს; აფხაზეთის კათალიკოსს მოუპოვებს დამოუკიდებლობას (''H. de la G.'', I, 246); ლეონ კვდება 806 წელს. შემდეგნი მეფენი თვით ვახუშტის ისტორიაში არიან გარკვევით მოხსენებულნი. აქ ესეც უნდა შევნიშნოთ, რომ ამ მეფეებში გიორგი II, მიცვლილი 955 წ., ქ-ცხბით აშენებს ჭყონ-დიდის ეკლესიას, რომელსაც საეპისკოპოსოდ აწესებს, თუმცა ბროსსე წარწერის ძალით ჭყონდიდის აშენებას მიაწერს კონსტანტინეს (''H. de la G.'', I, 278, n. 8). ლეონ III, მომკვდარი [[957]], აშენებს მოქვის ტაძარს. ამ ლეონის დროსვეა აშენებული, 964 წელს, როგორც წარწერა გვიმტკიცებს, იოანე ეპისკოპოსისაგან, მშვენიერი ჯავახეთის ეკლესია ქუმურდო (Brosset, ''V. archéol.'', II Rap., 167–171).<ref>[https://elfiles.emis.ge/uploads/33756/conversions/Vaxushti_Saqartvelos_Istoria_Nawili_Pirveli-compressed.pdf ვახუშტი „საქართველოს ისტორია“], გამოცემა გ. დ. ქართველიშვილისა. განმარტებული და შევსებული ახლად შეძენილის არხეოლოგიურისა და ისტორიულის ცნობებით დ. ზ. ბაქრაძის მიერ. ტფილისი, 1885. გვ. 132, 133.</ref>
==აფხაზეთის მმართველთა სია==
|
