|
'''მუსლიმი მესხები''''', თურქი მესხები'', ''ახალციხელი თურქები'' ({{lang-tr|Ahıska Türkleri}}) — ეთნიკური ჯგუფი. თავდაპირველად წარმოადგენდნენ [[ქართველები|ქართველი]] ეთნოსის ნაწილს და სახლობდნენ ისტორიული [[მესხეთი|მესხეთის]] ტერიტორიაზე, XVI და XIX საუკუნეებში მოექცნენ [[ახალციხის საფაშო|ოსმალთა ბატონობის]] ქვეშ, რაც აისახა მათ ყოფაზე, სარწმუნოებაზე და ენაზე. მუსლიმი მესხების სალაპარაკო ენა [[თურქული ენა|თურქული ენის]] აღნისავკეთ ანატოლიური დიალექტია. სარწმუნოებით [[სუნიზმი|სუნიტი]] [[ისლამი|მუსლიმები]] არიან. 1944 წელს [[საბჭოთა კავშირი]]ს ხელისუფლებამ ისინი გააასახლა [[შუა აზია]]ში. ამჟამად ეს ხალხი [[პოსტსაბჭოთა სივრცე|ყოფილი საბჭოთა კავშირის]] რამდენიმე ქვეყანაში იმყოფებაცხოვრობს ლტოლვილების სტატუსით ან საერთოდ სტატუსის გარეშე.
== წარმოშბა და ტერმინი ==
==ისტორია==
XVI საუკუნეში [[ოსმალეთის იმპერია]]მ დაიპყრო ისტორიული [[მესხეთი]], მხარე, სადაც ეთნიკურად [[ქართველები]] ცხოვრობდნენ. ამას ადასტურებს 1595 წელს შედგენილი „[[გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი]]“, რომელშიც შეტანილი ოჯახის უფროსთა სახელები და მამის სახელები ქართული და ქრისტიანულია. მესხეთი — ოსმალეთის ადმინისტრაციული დაყოფით [[ახალციხის საფაშო]] — ოსმალეთში შედიოდა XIX საუკუნემდე. XVIIოსმალური საუკუნისპოლიტიკის დასასრულიდანშედეგად დაიწყომოსახლეობა ადგილობრივიიძულებული მოსახლეობის მიერგახდა [[ისლამი]]ს მიღებამიეღო, რაც აისახა მათ ყოფაზე, სარწმუნოებაზე და ესენაზე.<ref პროცესიname="Civil">{{Cite ძირითადადweb|title=მესხები XVIII- საუკუნეშიCivil დასრულდაენციკლოპედიური ლექსიკონი|url=http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=5&t=3814|access-date=2021-02-12|website=www.nplg.gov.ge}}</ref> XVIII საუკუნის პირველ ნახევარში [[ვახუშტი ბატონიშვილი]] აღწერს ოსმალეთში მოხვედრილ ქართულსამხრეთ მხარეებსსაქართველოს [[სამცხე]]ს, [[ჯავახეთი|ჯავახეთს]], [[კოლა]]ს, [[სპერი|სპერს]], [[თორთომი|თორთომს]]აღწერს. მისი ცნობით სხვადასხვა ისტორიულ მხარეში მცირედ განსხვავებული დემოგრაფიული ვითარება იყო. შედარებით სამხრეთით მდებარე მხარეებში გლეხობაცა და თავადაზნაურობაც გამაჰმადიანებულიგამუსლიმანებული იყო და ქართულსა და [[თურქული ენა|თურქულ ენაზე]] საუბრობდა, ჩრდილოეთის პროვინციებში კი მხოლოდ თავადაზნაურობას ჰქონდა ისლამი მიღებული, გლეხები ქრისტიანებად რჩებოდნენ. ყველაზე1829 ნაკლებადწელს ისლამირუსეთ-ოსმალეთის ამომის დროსშედეგად ჯავახეთშიმესხეთის იყოჩრდილოეთ ნაწილი რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში გავრცელებულიშევიდა. ისლამის1870 მიღებასწლის ხელსაღწერით უწყობდამესხეთის ისმუსლიმი ფაქტიმოსახლეობის ძირითადი ნაწილი ჩაიწერა, რომროგორც მოსახლეობა„ქართველი ვერსუნიტი“.<ref უძლებდაname="Civil" ქრისტიანებზე/> შეწერილიმათ გადასახადებისგარდა გადახდასმესხეთში მცირე ჯგუფებად ცხოვრობდნენ მომთაბარე ტომები — [[თარაქამა]] და [[ქურთები]].<ref ქართველთაname="Civil" გამაჰმადიანება/> XIXXX საუკუნის განმავლობაშიცდასაწყისში, ქართველი ხალხის გათიშვის პოლიტიკით, რუსეთის იმპერიამ მესხეთში თურქული სკოლები გახსნა. ამ დროიდან მუსლიმი მესხები აღარ ქართველობენ, რადგან მათვის „ქართველი“ ქრისტიანთან იყო გაიგივებული და ნაცვლად ამისა თავს „იერლი მისლიმანს“ (მკვიდრი მუსლიმანი) უწოდებენ. 1886 აღწერითაც მესხეთის მოსახლეობის 60% „ქართველ სუნიტებად“ არიან აღნიშნული. მეზობელი მართლმადიდებელი და [[კათოლიციზმი საქართველოში|კათოლიკე ქართველები]] მათ „თათრებად“ გრძელდებოდამოიხსენიებდნენ.
1921 წლის [[ყარსის ხელშეკრულება|ყარსის ხელშეკრულების]] მიხედვით ართვინის, არტაანისა და ოლთისის ოკრუგები, ასევე ბათუმის ოკრუგისმესხეთის სამხრეთ ნაწილი [[თურქეთი| თურქეთსთურქეთის]] მიეკუთვნა, [[სსრკ|საბჭოთა კავშირის]] შემადგენლობაში დარჩახოლო ისტორიული მესხეთის მხოლოდ მცირე ნაწილი, სამცხე და ჯავახეთი , ასევე აჭარა. [[საბჭოთა ხელისუფლებამ ამ მხარეებში მცხოვრები მუსლიმი მოსახლეობა [[თურქებიკავშირი| თურქებსა]]საბჭოთა და [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელებსკავშირის]] მიაკუთვნაშემადგენლობაში დაშევიდა. ანგარიში1923 არწელს გაუწიამუსლიმი ბევრიმესხები მათგანის„აზერბაიჯანლებად“ ქართულ იდენტობასჩაწერეს, სამეტყველოგვარები [[ქართულიაზერბაიჯანულად ენა|ქართულგადაუკეთეს ენას]],და მათმესხეთი მიერაზერბაიჯანის შენარჩუნებულკულტურულ ქართულავტონომიად სამეურნეოგადააკეთეს.<ref დაname="Civil" საყოფაცხოვრებო ტრადიციებსა და ქართულ გვარებს./> სკოლებში მათ თურქულ ენაზე ასწავლიდნენ აზერბაიჯანიდან მოწვეული მასწავლებლები. 1930-იანი წლების საბუთებით მტკიცდება, რომ სამცხე-ჯავახეთის მუსლიმი მოსახლეობა ქართული სკოლების გახსნასა და ქართული გვარების მინიჭებას ითხოვდა. ▼XIX საუკუნის [[რუსეთ-ოსმალეთის ომები|რუსეთ-ოსმალეთის ომების]] (1828-1829, 1877-1878) შედეგად საქართველოს ზოგი ისტორიული კუთხე დაიპყრო [[რუსეთის იმპერია]]მ და მის ტერიტორიაზე შექმნა ადმინისტრაციული ერთეულები [[ბათუმის ოკრუგი|ბათუმის]], [[ართვინის ოკრუგი|ართვინის]], [[არტაანის ოკრუგი|არტაანისა]] და [[ოლთისის ოკრუგი|ოლთისის ოკრუგები]], [[ახალციხის მაზრა|ახალციხისა]] და [[ახალქალაქის მაზრა|ახალქალაქის მაზრები]]. ამ ტერიტორიების მოსახლეობა საკუთარ თავს არ მოიხსენიებდა არც ქართველებად, არც თურქებად და იყენებდა თვითდასახელება „იერლის“ (ადგილობრივი). ისინი მეზობელ თურქებთან ქორწინებაშიც კი არ შედიოდნენ. 1886 წელს რუსეთის იმპერიის ადმინისტრაციის მიერ შედგენილ საოჯახო სიებში ბევრმა მათგანმა ეროვნების გრაფაში ქართველი ჩააწერინა და „ოღლობით“ (სახელი და მამის სახელი) ჩაწერილებმაც მიაწერინეს ქართული გვარები. მეზობელი მართლმადიდებელი და [[კათოლიციზმი საქართველოში|კათოლიკე ქართველები]] მათ „თათრებად“ მოიხსენიებდნენ.
▲1921 წლის [[ყარსის ხელშეკრულება|ყარსის ხელშეკრულების]] მიხედვით ართვინის, არტაანისა და ოლთისის ოკრუგები, ასევე ბათუმის ოკრუგის სამხრეთ ნაწილი [[თურქეთი|თურქეთს]] მიეკუთვნა, [[სსრკ|საბჭოთა კავშირის]] შემადგენლობაში დარჩა ისტორიული მესხეთის მხოლოდ მცირე ნაწილი, სამცხე და ჯავახეთი, ასევე აჭარა. საბჭოთა ხელისუფლებამ ამ მხარეებში მცხოვრები მუსლიმი მოსახლეობა [[თურქები|თურქებსა]] და [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელებს]] მიაკუთვნა და ანგარიში არ გაუწია ბევრი მათგანის ქართულ იდენტობას, სამეტყველო [[ქართული ენა|ქართულ ენას]], მათ მიერ შენარჩუნებულ ქართულ სამეურნეო და საყოფაცხოვრებო ტრადიციებსა და ქართულ გვარებს. სკოლებში მათ თურქულ ენაზე ასწავლიდნენ აზერბაიჯანიდან მოწვეული მასწავლებლები. 1930-იანი წლების საბუთებით მტკიცდება, რომ სამცხე-ჯავახეთის მუსლიმი მოსახლეობა ქართული სკოლების გახსნასა და ქართული გვარების მინიჭებას ითხოვდა.
===1944 წლის დეპორტაცია===
*''თოფჩიშვილი რ''. „საქართველოს ეთნოგრაფია/ეთნოლოგია“ გვ. 97-99 — თბილისი, „უნივერსალი“ 2010 ISBN 578-9941-12-882-0
== სქოლიო ==
==რესურსები ინტერნეტში==
{{სქოლიო}}
*[http://www.tabula.ge/article-3958.html დეპორტირებული მესხები: ფერგანამდე და უკან]
[[კატეგორია:საქართველოს უახლესი ისტორია]]
|
