ალექსანდრე მაკედონელი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
იარლიყები: შეცვლილია გაუქმებულია ვიზუალური რედაქტირება |
მ 109.172.228.76-ის რედაქტირებები გაუქმდა; აღდგა 93.177.162.207-ის მიერ რედაქტირებული ვერსია იარლიყი: სწრაფი გაუქმება |
||
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა მმართველი
|სახელი = ალექსანდრე დიდი
|ორიგინალური სახელი = Μέγας Aλέξανδρος
|სურათი = AlexandreLouvre.jpg
|წარწერა =
<!-- პირველი ტიტული -->
|ქვეყანა = [[ძველი მაკედონია|მაკედონიის]]
|თანამდებობა = [[მაკედონიის მეფეების სია|ბასილევსი]]
|მმართველობის დასაწყისი = ძვ.წ. 336
|მმართველობის დასასრული = ძვ.წ. 323
|წინამორბედი = [[ფილიპე II (მაკედონია)|ფილიპე II]]
|მემკვიდრე = [[ალექსანდრე IV (მაკედონია)|ალექსანდრე IV]]<br>[[ფილიპე III (მაკედონია)|ფილიპე III]]
<!-- მეორე ტიტული -->
|ქვეყანა2 = [[ელინისტური ეგვიპტე|ეგვიპტის]]
|თანამდებობა2 = [[ფარაონების სია|ფარაონი]]
|მმართველობის დასაწყისი2 = ძვ.წ. 332
|მმართველობის დასასრული2 = ძვ.წ. 323
|წინამორბედი2 = [[დარიოს III]]
|მემკვიდრე2 = [[ალექსანდრე IV (მაკედონია)|ალექსანდრე IV]]<br>[[ფილიპე III (მაკედონია)|ფილიპე III]]
<!-- მესამე ტიტული -->
|ქვეყანა3 = სპარსეთის
|თანამდებობა3 = [[სპარსეთის მეფეების სია|შაჰანშაჰი]]
|მმართველობის დასაწყისი3 = ძვ.წ. 330
|მმართველობის დასასრული3 = ძვ.წ. 323
|წინამორბედი3 = [[დარიოს III]]
|მემკვიდრე3 = [[ალექსანდრე IV (მაკედონია)|ალექსანდრე IV]]<br>[[ფილიპე III (მაკედონია)|ფილიპე III]]
<!-- მეოთხე ტიტული -->
|ქვეყანა4 = [[აზია|აზიის]]
|თანამდებობა4 = [[აზიის მეფე|მეფე]]
|მმართველობის დასაწყისი4 = ძვ.წ. 331
|მმართველობის დასასრული4 = ძვ.წ. 323
|წინამორბედი4 = ტიტული შეიქმნა
|მემკვიდრე4 = [[ალექსანდრე IV (მაკედონია)|ალექსანდრე IV]]<br>[[ფილიპე III (მაკედონია)|ფილიპე III]]
<!-- სხვადასხვა -->
|სხვა წოდებები = მაკედონიის ბასილევსი, კორინთოს ლიგის ჰეგემონი, სპარსეთის შაჰანშაჰი, ეგვიპტის ფარაონი, აზიის ლორდი.
|დაბადების თარიღი = [[20 ივლისი]], [[ძვ. წ. 356]]
|დაბადების ადგილი = [[პელა]], [[მაკედონია]]
|გარდაცვალების თარიღი = [[11 ივნისი]], [[ძვ. წ. 323]]
|გარდაცვალების ადგილი = [[ბაბილონი]]
|ქორწინება = [[როქსანა]], [[სტატეირა II]]
|შვილები = [[ალექსანდრე IV მაკედონელი|ალექსანდრე IV]]
|სრული სახელი = ალექსანდრე III
|დინასტია = [[არგეადების დინასტია]]
|მამა = [[ფილიპე II (მაკედონია)|ფილიპე II]]
|დედა = [[ოლიმპიადა ეპირელი|ოლიმპიადა]]
|რელიგია = [[ძველი ბერძნული რელიგია|ძველი ბერძნული]]
}}
'''ალექსანდრე დიდი, მაკედონელი''' ({{lang-gr|Μέγας Αλέξανδρος}}; დ. [[20 ივლისი|20]]/[[21 ივლისი]], [[ძვ. წ. 356]], [[პელა]] — გ. [[11 ივნისი]], [[ძვ. წ. 323]], [[ბაბილონი]]), ასევე '''ალექსანდრე III''' — მაკედონიის მეფე (ძვ. წ. 336-323), ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული მხედართმთავარი ისტორიაში, სიკვიდლამდე დაიპყრო იმ დროისთვის ცნობილი თითქმის მთელი მსოფლიო; მას ხშირად მოიხსენიებენ [[ჩინგის ყაენი]]ს, [[ბონაპარტი, ნაპოლეონ|ნაპოლეონ ბონაპარტის]], [[ბოლივარი, სიმონ|სიმონ ბოლივარის]], [[ტიპუ სულთანი]]ს, [[გუსტავ II ადოლფი]]ს, [[ჰანიბალი]]სა და [[იულიუს კეისარი]]ს გვერდზე, როგორც უდიდეს სამხედრო სტრატეგისტს და ტაქტიკოსს, რომელიც კი ოდესმე არსებობდა.
ალექსანდრე რომელსაც ხშირად ალექსანდრე დიდს ან მაკედონელს უწოდებდნენ 20 წლის ასაკში ჩაიგდო ძალაუფლება ხელში. მიუხედავად მცირე ასაკისა მან სერიოზული მომზადება გაიარა. მამამისმა ფილიპე II-მ ჯერ კიდევ გამოჩენილ ფილოსოფოსს [[არისტოტელე]]ს მიაბარა აღსაზრდელად და 16 წლის ასაკში მისი ლაშქრობების მონაწილე გახდა. ალექსანდრეს უპირველესი სურვილი იყო, რომ შეექმნა ერთი დიდი სახელმწიფო, სადაც მოქცეული იქნებოდა იმ დროინდელი ცივილიზირებული სამყარო და ამ ერთიანობას საფუძვლად უნდა დასდებოდა სამი ერთიანობის პრინციპი: ენობრივი კულტურული და პოლიტიკური. ეს იდეა კი ალექსანდრეს სხვა დამპყრობლებისაგან განასხვავებს.
== ადრეული ცხოვრება ==
[[ფაილი:The taming of Bucephalus by Andre Castaigne (1898-1899).jpg|thumb|left|ალექსანდრე ათვინიერებს [[ბუცეფალი|ბუცეფალს]], ანდრე კასტანის ნამუშევარი]]
ალექსანდრე დაიბადა [[ძვ. წ. 356]] წელს [[მაკედონიის სამეფო]]ს დედაქალაქ [[პელა]]ში. ის იყო მაკედონიის მეფის [[ფილიპე II (მაკედონია)|ფილიპე II]]-ის და მისი მეოთხე ცოლის, [[ეპიროსი (რეგიონი)|ეპირის]] მეფის, პტოლემაიოსის ასულის, დედოფალ [[ოლიმპიადა ეპირელი|ოლიმპიადას]] შვილი. დედის მხრიდან ალექსანდრე იყო ეპიროსელი მხედართმთავრის [[პიროსი]]ს მეორე მამიდაშვილი. [[პლუტარქე]]ს მიხედვით, ალექსანდრე მამის მხრიდან ჰერაკლეს შთამომავალი იყო, ხოლო დედის მხრიდან – ეაკოსის, აქილევსისა და ნეოპტოლემუსის. ცნობილია, რომ იმ დღეს, როდესაც ალექსანდრე მაკედონელი დაიბადა, ჰეროსტრატემ გადაწვა ქალღმერთ [[არტემიდეს ტაძარი]], [[ეფესო]]ში. ასევე ცნობილია ისიც, რომ ამ დღეს [[პარმენიონი|პარმენიონმა]] გაანადგურა ილირიელები და ფილიპეს ცხენებმა კი ოლიმპიურ თამაშებში, ეტლოსანთა ჯირითში გაიმარჯვეს.
როდესაც ალექსანდრე 10 წლის იყო, ფილიპეს ერთმა [[თესალია|თესალიელმა]] ვაჭარმა მიჰგვარა ცხენი. მისი მოთვინიერება ვერავინ შესძლო და ამიტომ ფილიპე მის დაბრუნებას აპირებდა. ამ დროს ალექსანდრემაც სცადა ბედი და ცხენი მოათვინიერა. პლუტარქე გადმოგვცემს, რომ ალექსანდრემ შეამჩნია, რომ ცხენს თავისი ჩრდილის ეშინოდა. ამიტომ ის მზისკენ შეაბრუნა და დაუბრკოლებლად დაიმორჩილა. საბოლოოდ ფილიპემ ცხენი თავის შვილს უყიდა და უთხრა:
{{ციტატა|მაკედონია შენ ვერ დაგიტევს, შენთვის უფრო ვრცელი საბრძანისი ქვეყანა უნდა ეძიო|ლევან სანიკიძე -ალექსანდრე მაკედონელი, თბილისი, 1985, გვ.43}}
ალექსანდრემ მას [[ბუცეფალი]] დაარქვა, რაც ხარისთავას ნიშნავს.
=== განათლება ===
[[ფაილი:Aristotle by Raphael.jpg|thumb|left|არისტოტელე, „ათენის სკოლის“ ფრაგმენტი, [[რაფაელი]]ს ნამუშევარი]]
ბავშვობაში ალექსანდრე განებივრებული იყო აღმზრდელებით, თუმცა მის აღზრდას განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევდნენ [[ლეონიდასი (მასწავლებელი)|ლეონიდასი]] და [[ლისიმაქოსი]]. [[ფილიპე II (მაკედონია)|ფილიპე]] ამას არ დასჯერდა და ალექსანდრეს მასწავლებლად მოიწვია [[პლატონი]]ს მოსწავლე [[არისტოტელე]], რომელიც იმ დროის ყველაზე განათლებულ პიროვნებად ითვლებოდა. არისტოტელეც დათანხმდა. ცნობილია, რომ არისტოტელეს პატივსაცემად ფილიპემ თავიდან ააშენა მის მიერვე დანგრეული [[სტაგირე]], არისტოტელეს მშობლიური ქალაქი.<ref>პლუტარქე - ალექსანდრე, გვ.5</ref> ასევე ფილიპემ არისტოტელეს ალექსანდრეს აღსაზრდელად უბოძა ნიმფების ტაძარი, [[მიეზა]]სთან ახლოს. ასე, რომ მიეზა ალექსანდრესა და სხვა წარჩინებული ოჯახის შვილების სკოლად გადაიქცა. აღსანიშნავია, რომ მათი უმეტესობა მომავალში ალექსანდრეს მეგობრები ან გენერლები გახდნენ.
არისტოტელე აქ მათ ასწავლიდათ [[ფილოსოფია]]ს, [[მედიცინა]]ს, [[ფიზიკა]]ს, [[მათემატიკა]]ს, [[ლოგიკა]]ს, [[ლიტერატურა]]ს, [[მუსიკა]]ს, [[ხელოვნება]]ს და ა.შ.
{{ფოტოგალერეა
|ზომა=210
|სათაური=ალექსანდრე და [[არისტოტელე]]
|დასვი=right
|ფაილი:Aristotle tutoring Alexander by J L G Ferris 1895.jpg|არისტოტელე ამეცადინებს ალექსანდრეს, ფერისის ნამუშევარი, [[1895]]
|ფაილი:Alexander and Aristotle.jpg|არისტოტელე ამეცადინებს ალექსანდრეს მიეზაში
}}
ალექსანდრეს არისტოტელეს შესახებ ერთხელ უთქვამს:
{{ციტატა|მე არისტოტელეს მამის გვერდით ვაყენებ: მამამ სიცოცხლე მომანიჭა, არისტოტელემ კი ის, რაც სიცოცხლეს აზრს აძლევს}}
== ადრეული სამხედრო კარიერა ==
=== რეგენტობა ===
როდესაც ალექსანდრე 16 წლის იყო, ფილიპე [[ბიზანტიონი]]ს ასაღებად გაეშურა და მაკედონიის რეგენტად თავისი შვილი დატოვა. ალექსანდრეს ეს დრო ფუჭად არ დაუკარგავს. მან შეუტია მედების ტომს და აიღო მათი მთავარი ქალაქი. შემდეგ იქიდან გაყარა მოსახლენი და მის ადგილას დააარსა ახალი [[კოლონია]], [[ალექსანდროპოლისი]].<ref name="R68-F">ფოქსი, ''ალექსანდრეს ძიებაში'', გვ. 68.<br />* პლუტარქე,''ალექსანდრეს ზეობა'', გვ. 260<br />* რენო, ''ალექსანდრე დიდის ბუნება'', გვ. 47<br />* ბოუსი,''ალექსანდრე დიდის სტრატეგიის ხელოვნება'', გვ. 43</ref>
ფილიპემ დაბრუნების შემდეგ ალექსანდრე გაგზავნა სამხრეთ [[თრაკია]]ში, აჯანყების ჩასახშობად. ბერძნული ქალაქის [[პერინთუსი]]ს წინააღმდეგ ბრძოლაში ალექსანდრემ მამამისი სიკვდილს გადაარჩინა. ამ დროს ქალაქმა [[ამფისა]]მ დაიწყო [[აპოლონი]]სთვის შეწირული მიწების დამუშვება, რამაც საშუალება მისცა ფილიპეს ჩარეულიყო [[საბერძნეთი]]ს საქმეებში. თრაკიაში ყოფნის პერიოდში ფილიპემ, ბერძნული ქალაქების მხრიდან თავდასხმის შიშით, ალექსანდრეს დაავალა შეექმნა არმია. ალექსანდრემ ეს გამოიყენა ილირიელებზე თავდასასხმელად.<ref name="Renault47-49">renault, ''The Age of Alexander, p. 47-49.</ref>
=== ქერონეიის ბრძოლა ===
{{მთავარი|ქერონეიის ბრძოლა}}
[[ფაილი:Battle of Chaeronea 338 BC georgian.gif|thumb|300px|ქერონეიის ბრძოლის ამსახველი რუკა]]
[[ფილიპე II (მაკედონია)|ფილიპე II მაკედონელს]] ალყა ჰქონდა შემორტყმული პერინტუსისთვის. თუმცა მას შემდეგ, რაც გაიგო, რომ ქალაქს [[სპარსეთი|სპარსეთის იმპერია]] ამარაგებდა, ალყა მოხსნა და საბერძნეთის დაპყრობა განიზრახა. მან მცირე დრო დაჰყო მაკედონიაში და შემდეგ მოულოდნელად დაიძრა სამხრეთისკენ. [[ძვ. წ. 338]] წლის [[2 აგვისტო]]ს ორი არმია ერთმანეთს ქერონეიის ველზე გაუპირისპირდა ერთმანეთს.
ფილიპეს მარჯვენა ფლანგი ებარა, ალექსანდრეს მარცხენა. შეუპოვარი ბრძოლა დიდხანს გაგრძელდა ისე, რომ არცერთ მხარეს უპირატესობა არ მოუპოვებია. შემდეგ ალექსანდრემ იმისათვის, რომ თავისი სიმამაცე და გამბედაობა დაემტკიცებინა შეტევა წამოიწყო თებელებზე. ის პირველი ეკვეთა მტერს. ამ შეტევამ მოწინააღმდეგის რიგებში ხვრელი გააჩინა და არმია ორ ნაწილად დაჰყო. ბერძნებმა დიდი დანაკლისი განიცადეს და საბოლოოდ გაქცევით უშველეს თავს. ამ დროს კი ფილიპემ თავისი არმია თავიდან უკან დახია, შემდეგ კი მთელი ძალით ეკვეთა მტერს. ამ მანევრმა ათენელები დააბნია და მათაც უკან დაიხიეს. ალექსანდრემ 3 ათასამდე თბელი ჩაიგდო ტყვედ. აღსანიშნავია, რომ მან გაანადგურა თებელების „<nowiki/>[[საღვთო რაზმი]]<nowiki/>“.
ბრძოლის შემდეგ ფილიპემ ბერძნულ ქალაქ-სახელმწიფოებთან ზავი დადო და შექმნა [[კორინთოს ლიგა]] [[სპარსეთი|სპარსეთის იმპერიიის]] წინააღმდეგ საბრძოლველად.
== ფილიპეს ქორწილი ==
[[პელა]]ში დაბრუნების შემდეგ, [[ფილიპე II (მაკედონია)|ფილიპეს]] შეუყვარდა მისი გენერლის, [[ატალოსი]]ს ძმისწული და მასზე დაქორწინება გადაწყვიტა. ამის გამო ალექსანდრეს მემკვიდრეობა სერიოზული საფრთხის ქვეშ დადგა.
ქორწილის დროს მთვრალმა ატალოსმა წამოიყვირა:
{{ციტატა|მაკედონელებო, შეევედრეთ ღმერთებს, რომ ფილიპეს და კლეოპატრას კანონიერი ტახტის მემკვიდრე შეეძინოთ|პლუტარქე, „ალექსანდრე“}}
ამ სიტყვებმა ალექსანდრეს განრისხება გამოიწვია. მან ატალოსს ღვინის ჭიქა ესროლა თავში და უყვირა:
{{ციტატა|არამზადავ, მე შენ ნაბიჭვარი გგონივარ?}}
ამჯერად ამ სიტყვებმა კი მეფე გააღიზიანა. მთვრალმა ფილიპემ ხმალი ამოიღო და ალექსანდრესკენ გაექანა, თუმცა წაიბორძიკა და დაეცა. ამის შემხედვარე ალექსანდრე მამას თავზე დაადგა და თქვა:
{{ციტატა|შეხედეთ, მეგობრებო, ამ კაცს - ევროპიდან აზიაში, რომ სალაშქროდ ემზადება - სკამიდან სკამამდე ისე ვერ მიუღწევია, ძირს არ გაშხლართულიყო|ლევან სანიკიძე - ''ალექსანდრე მაკედონელი''}}
ამ შემთხვევის შემდეგ ალექსანდრე და [[ოლომპიადა ეპირელი|ოლიმპიადა]] წავიდნენ [[ეპიროსი|ეპიროსში]] ამ უკანასკნელის ძმასთან. თუმცა შემდეგ ალექსანდრე [[ილირია]]ში გადავიდა.<ref name="პლუტარქე - ალექსანდრე, გვ.7">პლუტარქე - ალექსანდრე, გვ.7</ref> იქ მან ექვსი თვე დაჰყო, შემდეგ კი კორინთელი [[დემარატოსი]]ს შუამდგომლობით მაკედონიაში დაბრუნდა.
შემდეგ წელს [[კარია|კარიის]] სპარსელმა [[სატრაპი|სატრაპმა]] [[პიქსოდოროსი|პიქსოდოროსმა]] ფილიპეს თავისი შვილი შესთავაზა მისი ვაჟისთვის, [[არიდაიოსი]]სთვის. ალექსანდრე და ოლიმპიადა შეშინდნენ, რომ ფილიპე აპირებდა არიდაიოსი გაეხადა თავის მემკვიდრედ. ზუსტად ამიტომ ალექსანდრემ ზომები მიიღო, მან კარიაში გააგზავნა მსახიობი თესალუსი, რათა დაერწმუნებინა პიქსოდოროსი, რომ არიდაიოსის ნაცვლად თავისი ასული ალექსანდრესთვის მიეცა.<ref name="პლუტარქე - ალექსანდრე, გვ.7"/> მას შემდეგ, რაც ფილიპემ ეს ამბავი შეიტყო, განრისხდა, ალექსანდრეს მიუვარდა და გაკიცხა ის. პლუტარქეს მიხედვით, ფილიპემ ალექსანდრეს ოთხი მეგობარი, [[ჰარპალუსი]], [[ნეარხუსი]], [[პტოლემაიოსი]] და [[ერიგიუსი]] მაკედონიიდან გაყარა, კორინთოელებს კი უბრძანა, რომ თესალუსი მისთვის გადმოეცათ.<ref name="N27-M">მაკკარტი, ''ალექსანდრე დიდი'', გვ. 27.<br />* პლუტარქე, ''ალექსანდრე'', გვ.7<br />* რენო, ''ალექსანდრე დიდის ბუნება'', გვ. 59<br />* ფოქსი,''ალექსანდრეს ძიებაში'', გვ. 71</ref>
== ალექსანდრეს გამეფება ==
{{ჩანართი
| გასწორება = right
| სიგანე = 310px
| სათაური =
| სათაური ქვევით =
| შიგთავსი = [[ფაილი:Pausanius assassinates Philip during the procession into the theatre by Andre Castaigne (1898-1899).jpg|left|100px|პაუსანია კლავს ფილიპეს]] „როდესაც თეთრმოსასხამიანი ფილიპე გამოჩნდა, თეატრში ყველა ადგილი დაკავებული იყო. მისი ბრძანების გამო მცველი მას მხოლოდ დისტანციაზე მოჰყვებოდა. ფილიპეს ამით ხალხისთვის უნდოდა ეჩვენებინა, რომ ის დაცული იყო ყველა ბერძენის კეთილგანწყობით და რომ მისი უსაფრთხოება არ საჭიროებდა შუბოსნების რაზმს. მაგრამ უეცრად მეფისადმი მოწყობილი შეთქმულება გამოაშკარავდა, ფილიპესთვის მიყენებული სასიკვდილო დარტყმის საშუალებით.“
| ხელმოწერა = [[დიოდორე სიცილიელი]] აღწერს [[ფილიპე II (მაკედონია)|ფილიპეს]] სიკვდილს.''„ისტორიის ბიბლიოთეკა“' ''წიგნი XVI''}}
[[ძვ. წ. 336]] წელს ფილიპემ მოაწყო თავისი შვილი, კლეოპატრასი, რომლის დედაც იყო ოლიმპიადა და ოლიმპიადასივე ძმის, [[ეპიროსი]]ს მეფის, [[ალექსანდრე I (ეპიროსი)|ალექსანდრეს]] ქორწილი. ფესტივალი [[ეგია]]ში გაიმართა. ფილიპეს ამით ოლიმპიადას შემორიგება უნდოდა, თუმცა ვერ შეძლო, რადგან მკვლელმა, პაუსანიამ ის სიცოცხლეს გამოასალმა. ფილიპეს სიკვდილის შემდეგ ტახტი მისმა 20 წლის შვილმა ალექსანდრემ დაიკავა.
გამეფებისთანავე ალექსანდრემ დაიწყო თავისი ჯარის თითქმის მუდმივი წვრთნა<ref>[[დიოდორე სიცილიელი]], ისტორიის ბიბლიოთეკა, VIII ნაწილი (XVII წიგნი), გვ.123</ref>, რადგან აჯანყებები მოსალოდნელი იყო, როგორც ბერძნების, ისე ატალოსის მხრიდან, რომელიც თავისი არმიით მცირე აზიაში იმყოფებოდა [[პარმენიონი]]ს არმიასთან ერთად.
ატალუსს მიმოწერა ჰქონდა [[დემოსთენე]]სთან, რომელიც ათენელების აჯანყებას ედგა თავში, თუმცა შემდეგ ატალუსმა აზრი შეიცვალა და ისევ ალექსანდრეს მიემხრო. ამის მიუხედავად მეფემ ის არ შეიწყალა და სიკვდილით დასაჯა. ამ პერიოდშივე მოკლეს ფილიპეს ბოლო ცოლი კლეოპატრა და მისი ახალშობილი შვილი (ამ მკვლელობასთან ხშირად ოლიმპიადას აკავშირებენ).
ბერძნულმა პოლისებმა [[კორინთოს კონგრესი]] გააუქმეს. ამას ალექსანდრეს მოქმედება მოჰყვა. თავისი არმიით ის ჯერ [[თესალია]]ში შევიდა, სადაც მის არმიას თესალიური მხედრობა შეუერთდა. შემდეგ დიპლომატიითა და დაშინებით აჯანყებებიც ჩაახშო. ბოდიშის მოხდა მოუწია [[ათენი|ათენსა]] და [[თებე]]საც. ალექსანდრემ კორინთოს კონგრესი თავიდან მოიწვია, რომელსაც თითქმის ყველა ბერძნული პოლისი შეუერთდა, [[სპარტა|სპარტის]] გამოკლებით. ალექსანდრე კონგრესის ჰეგემონად გამოცხადდა.
== ბალკანეთის კამპანია ==
{{მთავარი|ალექსანდრეს ბალკანეთის კამპანია}}
სანამ ალექსანდრე თავის მთავარ ჩანაფიქრს, აზიაში შეჭრას განახორციელებდა, მას მაკედონიის ჩრდილოეთი საზღვრებისთვისაც უნდა მიეხედა. [[ძვ. წ. 335]] წლის გაზაფხულზე მან ჩრდილოეთით ლაშქრობა წამოიწყო. თავდაპირველად ის [[თრაკია]]ში შეიჭრა, რომ ტრიბალების და ილირიელების აჯანყება ჩაეხშო. აქ მას შეუერთდნენ ცოტაოდენი თრაკიელი მოკავშირეები. ალექსანდრეს პირველი [[ჰემოსის მთის ბრძოლა|შეტეკება]], [[ჰემოსის მთებში]] (დღევანდელი [[სტარა-პლანინა]]), თრაკიელების გარნიზონთან მოუვიდა და ისინი დაამარცხა.<ref>ლევან სანიკიძე - ''ალექსანდრე მაკედონელი'', თბილისი, 1985, გვ. 54</ref>
<!-- The Macedonians then marched on into the country of the [[Triballi]], and proceeded to defeat the Triballian army near the [[Lyginus]] river.<ref> Arrian, ''Anabasis Alexandri'' I, 2</ref> Alexander then advanced on to the [[Danube]], encountering the [[Getae]] tribe on the opposite shore. Surprising the Getae by crossing the river at night, the Getae army proceeded to retreat after the first cavalry [[skirmish]], leaving their town to the Macedonian army.<ref> Arrian, ''Anabasis Alexandri'' I, 3–4 </ref><ref>Renault, pp. 73–74. </ref> News then reached Alexander that [[Cleitus the Illyrian|Cleitus]], King of Illyria, and [[King Glaukias]] of the [[Taulanti]] were in open revolt against Macedonian authority. Marching west into Illyria, Alexander defeated each in turn, forcing Cleitus and Glaukias to flee with their armies, leaving Alexander's northern frontier secure.<ref> Arrian, ''Anabasis Alexandri'' I, 5–6 </ref><ref> Renault, p. 77. </ref> While he was triumphantly campaigning north, the Thebans and Athenians rebelled once more. Alexander reacted immediately, but, while the other cities once again hesitated, Thebes decided to resist with the utmost vigor. This resistance was useless, however, as the city was razed to the ground amid great bloodshed and its territory divided between the other Boeotian cities. The end of Thebes cowed Athens into submission, leaving all of Greece at least outwardly at peace with Alexander.<ref> Plutarch, ''Phocion'', 17</ref> -->
== სპარსეთში ლაშქრობა ==
{{მთავარი|ალექსანდრეს სპარსეთის კამპანია}}
[[ძვ. წ. 334]] წლის მაისში ალექსანდრემ [[ჰელესპონტი]] გადაკვეთა თავისი არმით. [[პლუტარქე]]<ref>პლუტარქე - ალექსანდრე, გვ. 10</ref> გვამცნობს, რომ ალექსანდრეს არმიის რაოდენობა სხვადასხვა წყაროების მიხედვით 34,000-დან 46,000 მეომრამდე მერყეობს.<ref>დიოდორეს მიხედვით არმია შეადგენდა 32,000 ქვეითსა და 4,500 კავალერისტს, ებოტის მიხედვით კი 30,000 ქვეითს და 5,000 კავალერისტს</ref> მაკედონიაში ალექსანდრემ თავისი გენერალი [[ანტიპატრე]] დატოვა 12,000 ქვეითით და 1,500 კავალერისტით.<ref>[[დიოდორე სიცილიელი]], ისტორიის ბიბლიოთეკა, VIII ნაწილი (XVII წიგნი), გვ.167<br />ლევან სანიკიძე - ''ალექსანდრე მაკედონელი'', თბილისი, 1985, გვ. 60</ref>
==კავკასიის ლაშქრობა==
{{მთავარი|ალექსანდრეს კავკასიის კამპანია}}
ქართლის ცხოვრება აგვიღწერს ალექსანდრე მაკედონელის ლაშქრობას კავკასიაში. ქართული მატიანეს გარდა არის სხვა უცხო წყაროები რომლებიც ამას ადასტურებენ:
* [[რუფუს კვინტუს კურციუსი]] — თავის ნაშრომში არაერთხელ აქვს მოხსენიებული კავკასია. ასევე მეშვიდე წიგნის, მესამე თავის 19-23 სტროფებში წერს: „ჯარმა გადაიარა კავკასიის მთა 17 დღეში და მისადგნენ იმ მთას სადაც იყო პრომეთე მიჯაჭვული“<ref>19. Оттуда войско отправилось к Кавказским горам, которые непрерывной цепью пересекают Азию. С одной стороны они подходят к морю у Киликии, с другой — к Каспийскому морю, реке Араксу и другим пустынным местам Скифии. 20. К Кавказу примыкают менее высокие горы Тавр; начавшись в Каппадокии, они проходят мимо Киликии и соединяются с горами Армении. 21. Так, сплетаясь между собой, эти хребты образуют непрерывную цепь; отсюда берут начало почти все реки Азии, впадающие как в Красное море, так и в Каспийское, в Гирканское и в Понт. 22. Войско перевалило через Кавказ за 17 дней. Там есть скала, имеющая в окружности 10 стадиев и в вышину более четырех, к которой, согласно древним преданиям, был прикован Прометей. 23. У подножия горы было выбрано место для основания города. 7 тысяч старейших македонцев и, кроме того, воины, уже негодные для военной службы, получили разрешение поселиться в новом городе. Жители назвали его также Александрией.</ref><ref>[http://militera.lib.ru/h/rufus/index.html Руф К.К. История Александра Македонского. — М.: Издательство МГУ, 1993.]</ref>.
* იული სოლინი — გვიამბობს, რომ ალექსანდრე მაკედონელს დაემონებინოს აზია, სომხითი, იბერია, ალბანია... და ტავრის მთით გადაეკვეთს კავკაზი<ref>Ган. Известия древних греческих и римских писателей о Кавказе 1884, 145, 179</ref>.
== გარდაცვალება==
ალექსანდრე მაკედონელი გარდაიცვალა ძვ.წ. 323 წელს, 32 წლის ასაკში. მისი გარდაცვალების სხვადასხვა ვერსიაა გავრცელებული. მეცნიერები აცხადებდნენ, რომ მაკედონელი, შესაძლოა, [[მალარია]]ს<ref name ="Chugg">{{cite news|url=http://www.alexanderstomb.com/main/deathofalexander/IoS6on7Aug05b.JPG|title=Disease, not conflict, ended the reign of Alexander the Great|newspaper =The Independent on Sunday|accessdate=21 აგვისტო, 2011}}</ref>, [[პნევმონია]]ს, [[მუცლის ტიფი|მუცლის ტიფს]]<ref name ="UMM">{{cite web|url=http://www.umm.edu/news/releases/bug.htm|title=INTESTINAL BUG LIKELY KILLED ALEXANDER THE GREAT|publisher =University of Maryland Medical Center|accessdate=21 აგვისტო, 2011}}</ref> ან [[გილიან ბარის სინდრომი|გილიან ბარის სინდრომს]]<ref name ="Livescience">{{cite news|url=https://www.livescience.com/64676-alexander-the-great-declared-dead-prematurely.html|title=Why Alexander the Great May Have Been Declared Dead Prematurely (It's Pretty Gruesome)|newspaper =Live Science|accessdate=4 თებერვალი, 2019}}</ref> ემსხვერპლა. ბერძენი მეცნიერი ფომა გერასიმიდისი, რომელიც ალექსანდრე მაკედონელის გარდაცვალების მიზეზს 19 წელი სწავლობდა, მთავარ მიზეზად [[პანკრეონეკროზი]]სგან გამოწვეულ [[სეფსისი]]ს ასახელებს.<ref name ="Grrep">{{cite news|url=https://greece.greekreporter.com/2019/10/23/greek-scientists-say-alexander-the-great-died-of-pancreatic-necrosis/|title=Greek Scientists Say Alexander the Great Died of Pancreatic Necrosis|newspaper =Greek Reporter|accessdate=25 ოქტომბერი, 2019}}</ref>
== მნიშვნელოვანი თარიღები ==
{{Hiero/2cartouche|align=right|era=egypt||name=ალექსანდრე დიდი|praenomen=<hiero>C12-C1-U21:N35:N36</hiero>|nomen=<hiero>G1-E23:V31:O34-M17-N35:D46-D21:O34</hiero>}}
* [[ძვ. წ. 340]]: როდესაც ფილიპე II აჯანყების ჩასახშობად იყო წასული, ალექსანდრე მართავდა მაკედონიას. მას აუჯანყდა მაედი. მან აჯანყება ჩაახშო და ქალაქს ალექსანდროპოლისი დაარქვა.
* [[ძვ. წ. 336]]: მოკლეს ფილიპე II და ალექსანდრე გახდა ქვეყნის სრულუფლებიანი მმართველი.
* [[ძვ. წ. 334]]: ივნისში, [[გრანიკოსის ბრძოლა]]ში, მან დაამარცხა სპარსეთის ჯარი, სექტემბერში კი აიღო [[ჰალიკარნასი]].
* [[ძვ. წ. 333]]: [[ისოსის ბრძოლა]]. მან გადაჭრა გორდიას ნასკვი. ამავე წლის ნოემბერში დაატყვევა სპარსების სამეფო ოჯახი.
* [[ძვ. წ. 332]]: 14 ნოემბერს იგი აღიარეს [[ეგვიპტე|ეგვიპტის]] [[ფარაონი|ფარაონად]]. მომდევმო წლის ზამთარში დაიწყო [[ალექსანდრია (ეგვიპტე)|ალექსანდრიის]] მშენებლობა. 1 ოქტომბერს [[გავგამელის ბრძოლა]]ში მან საბოლოოდ დაამარცხა სპარსეთის მეფე დარიოს III. 21 ოქტომბერს ალექსანდრე შევიდა [[ბაბილონი|ბაბილონში]].
* [[ძვ. წ. 331]]: [[გავგამელის ბრძოლა]]. ალექსანდრემ მესამედ დაამარცხა დარიოსის ჯარი.
* [[ძვ. წ. 330]]: მთლიანად დაიპყრო [[სპარსეთი]].
* [[ძვ. წ. 329]]: იგი შეიჭრა ცენტრალურ აზიაში. იქსარტეს ბრძოლაში მან დაამარცხა სკვითები.
* [[ძვ. წ. 328]]: წარმატებით ჩაახშო სპიტამენესის აჯანყება მაკედონიაში.
* [[ძვ. წ. 327]]: სიკვდილით დასაჯა სამეფო კარის მემატიანე კალისთენესი. ამავე წელს ალექსანდრემ დაიპყრო „სოგდიის კლდე“, აჯანყებულთა მთავარი ციხე. აგვისტოში იგი დაქორწინდა როქსანაზე, ბაქტრიელი მთავრის ოქსირატესის ასულზე. ამავე წლის ზაფხულში მან ინდოეთი დაიპყრო.
* [[ძვ. წ. 326]]: [[ჰიდასპეს ბრძოლა]]ში ალექსანდრემ მეფე პორუსი დაამარცხა. სექტემბერში ჯარმა მას დაუმორჩილებლობა გამოუცხადა, თუმცა ეს დიდხანს არ გაგრძელებულა.
* [[ძვ. წ. 325]]: ივლისში მან [[ინდოეთის ოკეანე]]ს მიაღწია.
* [[ძვ. წ. 324]]: ალექსანდრემ ქ. სუზაში გასცა ბრძანება, რომ ჯარისკაცებს ცოლად მოეყვანათ სპარსი ქალები. თვითონ კი დარიოს III-ის ქალიშვილზე - სტატირაზე იქორწინა. ივლისში მას ჯარი კვლავ აუჯანყდა ქალაქ ოპისთან. ოქტომბერში, [[ეკბატანა]]ში, გარდაიცვალა მისი უახლოესი მეგობარი ჰეფესტიონი (სავარაუდოდ ის მისი საყვარელიც იყო, მაგრამ ეს არც ერთი წყაროთი არ დასტურდება).
* [[ძვ. წ. 323]]: ალექსანდრე დაბრუნდა [[ბაბილონი|ბაბილონში]]. 10 ივნისს იგი გარდაიცვალა.
{{დაიწყე დაფა}}
{{s-hou|[[არგეადების დინასტია]]||[[ძვ. წ. 356]]||[[ძვ. წ. 323]]}}
{{s-bef|წინამორბედი=[[ფილიპე II (მაკედონია)|ფილიპე II]]}}
{{s-ttl|ტიტული=მაკედონიის მეფე|წლები=[[ძვ. წ. 336]]—[[ძვ. წ. 323]]}}
{{s-aft|rows=4|შემდეგი=[[ალექსანდრე IV (მაკედონია)|ალექსანდრე IV]] და [[ფილიპე III არიდაიოსი]]}}
{{s-bef|rows=2|წინამორბედი=[[დარიოს III]]}}
{{s-ttl|ტიტული=[[სპარსეთის შაჰი]]|წლები=[[ძვ. წ. 330]]—[[ძვ. წ. 323]]}}
|-
{{s-ttl|ტიტული=[[ძველი ეგვიპტე|ეგვიპტის]] [[ფარაონი]]|წლები=[[ძვ. წ. 332]]—[[ძვ. წ. 323]]}}
{{s-bef|წინამორბედი=ახალი ტიტული}}
{{s-ttl|ტიტული=[[აზიის მეფე]]|წლები=[[ძვ. წ. 331]]—[[ძვ. წ. 323]]}}
{{დაასრულე დაფა}}
== საინტერესო ფაქტები ==
* ალექსანდრე მაკედონელს მეგობრებმა ჰკითხეს, [[ოლიმპიური თამაშები|ოლიმპიურ თამაშებზე]] სირბილში ხომ არ მიიღებ მონაწილეობასო?
— „სიამოვნებით“ — მიუგო ალექსანდრემ — „თუკი ჩემი მოწინააღმდეგენი [[მეფე]]ები იქნებიან“.
* მაკედონიაში ხშირად მოდიოდა ამბავი, [[ფილიპე]]მ ესა და ეს ქალაქი აიღო და კიდევ ერთ ბრძოლაში მოიპოვა გამარჯვებაო. ალექსანდრე მაკედონელი ამ ამბებს მოღუშული ისმენდა და მეგობრებს ეუბნებოდა: „ყმაწვილებო, მამაჩემი ყველაფერს დაიპყრობს და მე აღარაფერს დამიტოვებს თქვენთან ერთად [[საგმირო]] და ბრწყინვალე საქმეები რომ ჩავიდინო“.
* ქალაქ [[გორდიასი|გორდიასში]] ეტლზე შეკრული იყო ძალზე დახლართული კვანძი, რომელსაც გორდიასის კვანძს ეძახდნენ. სჯეროდათ, რომ ვინც ამ კვანძს გახსნის, მთელი აზიის მბრძანებელი გახდებაო. ბევრი შეეცადა მის გახსნას, მაგრამ ამაოდ. ვერც ალექსანდრემ შეძლო ამის გაკეთება. მაშინ იძრო მახვილი და გაჭრა კვანძი.
* უდაბნოში გადასვლისას მაკედონელი მეომრები წყურვილისგან იტანჯებოდნენ. მეფისათვის ცოტაოდენი წყალი იშოვეს. მან [[წყალი]] არ დალია და თქვა: „თუ მარტო მე დავლევ, ჩემი მხლებლები მხნეობას დაკარგავენ“.
* ალექსანდრეს არ სწამდა თავისი [[ღმერთი|ღმერთობა]] და არც ამაყობდა ამით. მისი [[ღვთაება|ღვთაებრივი]] წარმოშობის შესახებ გავრცელებულ აზრს იგი იყენებდა როგორც საშუალებას სხვა ხალხების დასამორჩილებლად.
* ალექსანდრე მაკედონელის საფლავს ამკობდა ეპიტაფია: „ეს საფლავი საკმარისი აღმოჩნდა მისთვის, ვისაც არ ჰყოფნიდა მთელი სამყარო“.
== სქოლიო ==
{{ვიკიციტატა}}
{{commons|Alexander the Great|ალექსანდრე მაკედონელი}}
{{სქოლიოს სია}}
{{ალექსანდრე მაკედონელის ომები}}
{{მაკედონიის მეფეები}}
{{იმპერიები}}
{{ფარაონები}}
[[კატეგორია:მაკედონიის მეფეები]]
| |||