ქემალიზმი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ხაზი 72:
ქემალიზმის მეექვსე და ბოლო მთავარი პრინციპი ეტატიზმია. ეტატიზმი, ქემალისტურ კონტექსტში აქცენტირებს სახელმწიფოს როლზე, როგორც ეკონომიკური და საზოგადოებრივი ცხოვრების ცენტრალურ მამოძრავებელზე. ეკონომიკაში, ინფრასტრუქტურის განვითარება და [[ინდუსტრიალიზაცია]], სახელმწიფოს პასუხისმგებლობად და პრეროგატივად იქცა, ისე, რომ კერძო საკუთრების არსებობა მთლიანად არ გამოირიცხებოდა და ზოგიერთ შემთხვევაში, კერძო სექტორს უშუალოდ სახელმწიფოც უწევდა მხარდაჭერას. ქემალისტური ეტატიზმის მნიშვნელოვან იდეოლოგიურ კომპონენტებს შეადგენდნენ თვითკმარობის პრინციპი და სახელმწიფოს როლი მასობრივი პროფესიული განათლების დანერგვაში, რაც, პროვინციებში სასოფლო ინსტიტუტების ტიპის საგანმანათლებლო დაწესებულებების შექმნაში გამოიხატა. ამავე დროს, ეტატიზმი გამოიხატებოდა, ეკონომიკის მნიშვნელოვან, მაგრამ კერძო სექტორისათვის ნაკლებად საინტერესო ან ფინანსური საჭიროებების გამო არარენტაბელურ, მაგრამ სტრატეგიულ დარგებში, უშუალოდ სახელმწიფოს პირდაპირი მონაწილეობით ინდუსტრიული ბაზის შექმნაში.<ref>Bora, Tanıl., Gültekingil, Murat (Eds.) Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, 2. Cilt,Kemalizm, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009, pp. 301 ISBN 9789750500053</ref>
==
ქემალიზმი, როგორც იდეოლოგია, მიუხედავად ძირითადი პრინციპების არსებობისა, ერთპარტიულ პერიოდში საკმაოდ არამყარ ხასიათს ატარებდა და მისი სტატიკურ იდეოლოგიად ჩამოყალიბება მრავალპარტიული სისტემის ფორმირების და [[თურქეთის სახალხო რესპუბლიკური პარტია|სახალხო რესპუბლიკური პარტიის]] ოპოზიციაში გადასვლის შემდეგ განხორციელდა. შედეგად, დღეს, შეიძლება ითქვას, რომ ქემალიზმის ორი მთავარი ინტერპრეტაცია არსებობს
მემარჯვენე ქემალიზმი მეტწილად [[ცივი ომი]]ს პერიოდის ანტიკომუნისტურ მოძრაობასთან და თურქეთის შეიარაღებული ძალების [[1971]] წლის 12 მარტის შემდგომ პოლიტიკასთან ასოცირდებოდა. [[თურქეთი]]ს შეიარაღებული ძალების პოლიტიკურ და იდეოლოგიურ ნარატივში, ქემალისტური პერიოდის პროდუქტს - [[1930]]-იანი წლების პერიოდის მილიტარისტულ ნაციონალიზმს ეყრდნობოდა. [[1980]] წლის 12 სექტემბრის სამხედრო გადატრიალების შემდეგ. ახალი ხელისუფლების მიერ გამოცემული პოლიტიკური ბროშურები და პროპაგანდისტული მატერიალიც, რომელიც ქემალიზმს ეხებოდა, განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებდა ქემალიზმის შემადგენელ ნაციონალიზმის პრინციპზე და აცხადებდა, რომ ქემალიზმი პირველ რიგში ნაციონალიზმია. ამავე დროს, ქემალიზმი, მოიაზრებოდა კომუნიზმის მთავარ ანტიდოტად და ეროვნულ, ნაციონალისტურ იდეოლოგიად. [[თურქეთი]]ს შეიარაღებული ძალები, ამასთანავე ქემალიზმს მოიაზრებდნენ როგორც დაყოფილი საზოგადოების რთულ სიტუაციაში გამაერთიანებელ იდეოლოგიას, რომელიც, ნებისმიერი სახის პარტიულ პოლიტიკაზე მაღლა იდგა და ქვეყნის იდეოლოგიას წარმოდგენდა. [[1980]] წლის შემდგომი თურქეთის პოლიტიკური სისტემა, ქემალიზმის, [[1980]] წლის 12 სექტემბრის სამხედრო გადატრიალების ლიდერის [[ქენან ევრენი]]ს კუთვნილი ინტერპრეტაციის მიხედვით მოეწყო და ახლად შექმნილი სისტემა, სახალხო რესპუბლიკური პარტიის ყოფილმა ლიდერმა [[ბიულენთ ეჯევითი|ბულენთ ეჯევითმა]], მისი თვისებების გამო, შეადარა ჩიტს, რომელსაც მხოლოდ მარჯვენა ფრთა ჰქონდა.<ref>Bora, Tanıl, Gültekingil, Murat (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, 4. Cilt:Milliyetçilik, İletişim Yayınları, İstanbul,2008, pp. 142</ref> ▼
ასევე, არსებობს მოსაზრებაც, რომ ქემალიზმი, კორპორატისტული წარმოშობის გამო, მემარცხენე ან მემარჯვენე იდეოლოგია არ არის და თავისი არსით წარმოადგენს თურქეთისათვის სპეციფიკურ იდეოლოგიას, რომელიც ერთგვარ მესამე გზად შეიძლება შეფასდეს. მრავალი და ერთმანეთისგან რადიკალურად განსხვავებული ინტერპრეტაციის არსებობის პირობებში, აკადემიურ წრეებში საკმაოდ არის გავრცელებული მოსაზრება, რომ ქემალიზმი, რეალურად, კონკრეტულ იდეოლოგიას არ წარმოადგენს და რეალურად, შეადგენს გარკვეული პრინციპების ერთობლიობას, რომლებიც ძალიან ფართოდ და ერთმანეთისაგან რადიკალურად განსხვავებულად შეიძლება იქნეს გააზრებული.<ref>Ter Matevossyan, Vahram., Turkey, Kemalism and the Soviet Union: Problems of Modernization, Ideology and Interpretation, Palgrave Macmillan, 2019, გვ. 166, ISBN 978-3-319-97403-3</ref> <ref>Demirtaş Bagdonas, Özlem., The Clash of Kemalisms? Reflections on the Past and Present Politics of Kemalism in Turkish Political Discourse, Turkish Studies, 9:1, pp. 99-114</ref><ref>Düzyol, Tamer, Berger, Lutz (Eds.)., Kemalism as a Fixed Variable in the Republic of Turkey: History,Society, Politics, Ergon Verlag, Baden-Baden, 2020, pp. 137-138, ISBN 978-3-95650-633-8</ref>▼
▲შედეგად, დღეს, შეიძლება ითქვას, რომ ქემალიზმის ორი მთავარი ინტერპრეტაცია არსებობს - მემარცხენე ქემალიზმი, რომელიც, სათავეს 1930-იან წლებში გამომავალ, ჟურნალ Kadro-დან იღებს და ძირითადად, მაგრამ არა ექსკლუზიურად სახალხო რესპუბლიკური პარტიის კონტექსტში, სოციალ-დემოკრატიასთან და მემარცხენე ცენტრიზმთან(Ortanın Solu) არის ასოცირებული, ხოლო მის გარეთ მემარცხენე პოლიტიკასთან, რომელიც ქემალიზმს, სოციალისტური რევოლუციის პირველ ეტაპად - ბურჟუაზიულ-დემოკრატიულ რევოლუციად მოიაზრებს, ხოლო მისი შეცდომების და ნაკლულოვანებების შესწორებას ახალი თაობის რევოლუციონერების მოვალეობად მოიაზრებს.
▲[[თურქეთი]]ს შეიარაღებული ძალები, ამასთანავე ქემალიზმს მოიაზრებდნენ როგორც დაყოფილი საზოგადოების რთულ სიტუაციაში გამაერთიანებელ იდეოლოგიას, რომელიც, ნებისმიერი სახის პარტიულ პოლიტიკაზე მაღლა იდგა და ქვეყნის იდეოლოგიას წარმოდგენდა. [[1980]] წლის შემდგომი თურქეთის პოლიტიკური სისტემა, ქემალიზმის, [[1980]] წლის 12 სექტემბრის სამხედრო გადატრიალების ლიდერის [[ქენან ევრენი]]ს კუთვნილი ინტერპრეტაციის მიხედვით მოეწყო და ახლად შექმნილი სისტემა, სახალხო რესპუბლიკური პარტიის ყოფილმა ლიდერმა [[ბიულენთ ეჯევითი|ბულენთ ეჯევითმა]], მისი თვისებების გამო, შეადარა ჩიტს, რომელსაც მხოლოდ მარჯვენა ფრთა ჰქონდა.
▲მრავალი და ერთმანეთისგან რადიკალურად განსხვავებული ინტერპრეტაციის არსებობის პირობებში, აკადემიურ წრეებში საკმაოდ არის გავრცელებული მოსაზრება, რომ ქემალიზმი, რეალურად, კონკრეტულ იდეოლოგიას არ წარმოადგენს და რეალურად, შეადგენს გარკვეული პრინციპების ერთობლიობას, რომლებიც ძალიან ფართოდ და ერთმანეთისაგან რადიკალურად განსხვავებულად შეიძლება იქნეს გააზრებული.
===ქემალიზმი დღეს===
დღევანდელ [[თურქეთი|თურქეთში]] ქემალიზმი, მიუხედავად იმისა, რომ კონსტიტუციაში ჩაწერილი მუხლები, რომლებიც მის როლს განსაზღვრავენ, კვლავ ძალაშია. ხელისუფლების და სახელმწიფოს ოფიციალურ იდეოლოგიას ფაქტობრივად აღარ წარმოადგენს და ხშირი კრიტიკის ობიექტს წარმოადგენს, როგორც სახელისუფლებო,ისე ოპოზიციური მედიაში. ქემალიზმს აკრიტიკებენ როგორც იდეოლოგიას, რომელიც მორწმუნე მუსლიმების უფლებებს ზღუდავდა, ჩაგრავდა უმცირესობებს და ხალხის სურვილის გარეშე იყო თავს მოხვეული.
Line 102 ⟶ 92:
სახალხო რესპუბლიკური პარტიის პროგრამა კი, ახლებურად განმარტებულ 6 ისრის პრინციპით იწყება, სადაც რესპუბლიკანიზმი განმარტებულია როგორც პლურალიზმზე და ადამიანის უფლებებზე დამყარებული, ათათურქისეული ნაციონალიზმი როგორც კულტურული მრავალფეროვნების მიმართ ტოლერანტული თანასწორუფლებიანი მოქალაქეობა, ეტატიზმი როგორც სოციალური სამართლიანობა და სამართლიანი განვითარების მოდელი, სეკულარიზმი როგორც განსხვავებული სარწმუნოებების და ცხოვრების სტილების პატივისცემაზე დაყრდნობილი, სახალხოობა როგორც ჰუმანისტური სოლიდარობის პრინციპი და ქემალისტური რეფორმიზმი/რევოლუციურობა, როგორც განმანათლებლობა და დემოკრატიული რევოლუციისკენ სწრაფვა.
ამავე დროს, სახალხო რესპუბლიკური პარტიის შინაგანაწესი, ათათურქს აღიარებს მის მუდმივ ლიდერად, ხოლო პარტიის ლოგო არის წითელ ფონზე ექვსი თეთრი ისარი, რომლებიც ქემალიზმის ექვს ძირითად პრინციპს წარმოადგენს.
==ლიტერატურა==
| |||