ოკრიბა: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შეუმოწმებელი ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary
No edit summary
ხაზი 7:
ოკრიბა მდებარეობს დასავლეთ საქართველოში ჩრდილო განედის 428158-სა და 428278-ს შორის, ხოლო აღმოსავლეთ გრძედის 428438-ს და 438078-ს შორის და ვრცელდება ქუთაისიდან ჩრდილო-აღმოსავლეთით.
აკადემიკოს [[ალექსანდრე ჯავახიშვილი|ალექსანდრე ჯავახიშვილს]] რელიეფის მიხედვით ოკრიბა სამხრეთ და ჩრდილოეთ ნაწილად აქვს დაყოფილი. ოკრიბას ჩრდილო-აღმოსავლეთით ესაზღვრება რაჭა, კერძოდ, ამბროლაურის რაიონი, სამხრეთით - თერჯოლის რაიონი, აღმოსავლეთით - ჭიათურის რაიონი, ნაწილობრივ კი წყალტუბოს რაიონი დასავლეთით, «უკიდურესი„უკიდურესი დასავლეთი ქიმით"ქიმით“ კი ქუთაისს ემიჯნება.
ოკრიბის მაქსიმალური გავრცელება 22 კილომეტრია ჩრდილოეთიდან სამხრეთით, 40 კილომეტრია დასავლეთიდან აღმოსავლეთით. საერთო სიგრძე 120 კილომეტრს შეადგენს, ხოლო მთლიანი ტერიტორია 463 კვადრატულ კილომეტრს აღემატება.
ოკრიბაშიც, ისე როგორც საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში, ნაპოვნია პირველყოფილი ადამიანის კვალი. არქეოლოგიური კვლევა-ძიების შედეგად, მოწამეთის მახლობლად, მდ. წყალწითელას მარცხენა ნაპირზე, «საკაჟიას"„საკაჟიას“ გამოქვაბულში აღმოჩენილია პალეოლითური კულტურა. ისტორიული ოკრიბა ცაგერის, ხონის, წყალტუბოს, თერჯოლის რაიონების ნაწილსაც მოიცავდა. დღევანდელი ოკრიბა მხოლოდ ტყიბულის რაიონს წარმოადგენს.
ოკრიბაში შემოდიოდა მთა ხიდისთავი, მთა გურმუხული, მთა უდაბნო; სოფელი გოგნი; მდინარეები ქვერუნა და ოქონა; ოქონის გორა, მაჭატაურ-თხილწყარომდე. ოკრიბის სამხრეთ-აღმოსავლეთი საზღვარი დღეს სოფელ მუხურის სიახლოვეს გადის (სოფელი მუხურა 1930 წლიდან შემოდის ტყიბულის რაიონის შემადგენლობაში, მანამ ეკუთვნოდა ჩხარს). თერჯოლის რაიონს ოკრიბიდან გამოყოფს დოხორის მთა, რომელიც, როგორც ხალხი იტყვის, «გაწვდილია„გაწვდილია მოწამეთიდან ცუცხვათამდე"ცუცხვათამდე“. დღესაც მიუთითებენ ადრე მის შემადგენლობაში მყოფ თერჯოლის სოფლებთან (გოდოგანი, ნაგარევი, სეფარეთი) დამაკავშირებელ «მოკლეებზე"„მოკლეებზე“. მოწამეთიდან სეფარეთში გადასასვლელი ტოპონიმის სახელია «ჯორჯაის„ჯორჯაის ქალები"ქალები“. ხოლო ტოპონიმი «ქვაურია"„ქვაურია“ აკავშირებს გელათს გოდოგანთან. კურსებიდან გოდოგანში გადასასვლელს ჰქვია «ზელობანი"„ზელობანი“. «უნაგირა"„უნაგირა“ ცუცხვათს აკავშირებს ნაგარევთან, «გუმბრალა"„გუმბრალა“ კი ძუყნურიდან სიმონეთში გადასასვლელს ჰქვია. ოკრიბაში შემოდიოდა თერჯოლის სოფლები ჭოგნარი და ოდილაური.
ოკრიბის სამხრეთის საზღვრის აღნიშვნისას ვახუშტის მიერ მოხსენიებული "კახნიაური"„კახნიაური“ (დღევანდელი "კახიანაური"„კახიანაური“) ქუთაისშია, წყალწითელას მიმდებარე ტერიტორიაზე, «ბალახვნის„ბალახვნის გაგრძელებაზე"გაგრძელებაზე“ (ქდსკი მასალები). ოკრიბას ქუთაისიდან დღეს ჰყოფს ტოპონიმები: «გოდორა "„გოდორა“, «ღარასკეთი"„ღარასკეთი“, «სილახოხია"„სილახოხია“.
ოკრიბის ჩრდილო ნაწილი «ნაქერალას"„ნაქერალას“, «თავშავას"„თავშავას“, «გორმაღალას"„გორმაღალას“ და «ამბახის"„ამბახის“ სამხრეთი ფერდობებითაა წარმოდგენილი. ისინი მდინარეთა ხევ-ხეობებით არიან დანაწევრებული.
ოკრიბის ჩრდილოეთ საზღვარზე არსებულ მთებს «მთასაყდარს"„მთასაყდარს“ (წმინდა გიორგის მთა), «ძმუისის„ძმუისის მთას"მთას“, «მოხოულს"„მოხოულს“, «გადაჩეხილას"„გადაჩეხილას“, «ველიეთის"„ველიეთის“ და «სოჩხეთის„სოჩხეთის მთებს"მთებს“ უწოდებენ. აღმოსავლეთითაა «ცხრა„ცხრა ჯვარი"ჯვარი“, «ნაქერალა"„ნაქერალა“ (მუხურის, ტყიბულის, ძმუისის მთებს ოკრიბლები «ნაქერალას„ნაქერალას ეტყვიან"ეტყვიან“), «ტყიბულის„ტყიბულის მთები"მთები“ (მას «დამწვარ„დამწვარ მთებსაც"მთებსაც“ ეძახიან) და «მუხურის„მუხურის მთები"მთები“.
ადრე თუ ოკრიბის დასავლეთი საზღვარი ცხენისწყლის მიდამოებამდე მიდიოდა, დღეს წყალწითელას და რიონის ხეობათა შორის, ქუთაისიდან ჩრდილოეთით გავრცელებულ ტოპონიმებში («ღარასკეთი"„ღარასკეთი“, «ნოღითავი"„ნოღითავი“, «სილახოხია"„სილახოხია“, «უთფირები"„უთფირები“, «ოწესის„ოწესის მთა"მთა“, «საკაკილე„საკაკილე ოწესი"ოწესი“ «დათვის„დათვის სახოხიალო"სახოხიალო“, «თამარსოული"„თამარსოული“, «პატარა„პატარა ხვამიცა"ხვამიცა“ «ბერსათრიელა"„ბერსათრიელა“, «საოჯოლო„საოჯოლო მთა"მთა“, «მდინარე„მდინარე ლეყერეთი"ლეყერეთი“, «სატოფავი"„სატოფავი“, «წიფლარი"„წიფლარი“, «ბონდის„ბონდის ხიდი"ხიდი“, «ბჟოლარი"„ბჟოლარი“, «რიონი„რიონი პირები"პირები“, «საბრეგელა„საბრეგელა მთა"მთა“, «ლეხიდრის„ლეხიდრის წისმვილი"წისმვილი“) დევს.
ვახუშტი ბაგრატიონის მიერ ჩამოთვლილ ოკრიბის ოიკონიმებს შორის ორმა _ კურსები ¬ ყურსები და ტყიბული ¬ ტყირბული ფონეტიკურად სახე იცვალა. ტოპონიმი «მწვანე„მწვანე ყვავირა" ®ყვავირა“, «მწვანე„მწვანე ყვავილა"ყვავილა“ დღეს ქუთაისშია. ვახუშტის მიერ რუკაზე დატანილი «მაღველაური"„მაღველაური“, რომელიც კურსებს ზევით, ბუეთამდეა ნახსენები ჩათვლილია სოფელ ქვედა ჭყეპის ერთ-ერთ დასახლებულ უბნად. ხოლო ბობოთის დასავლეთით დასახელებული «დაბა„დაბა ჟორჟოლაძე"ჟორჟოლაძე“ ადგილმდებარეობით სოფელ ხრესილს უახლოვდება. ჯერჯერობით დაუდგენელია კისორეთსა და ლეყერეთს შორის მდებარე «კაციეთის"„კაციეთის“ და კითხიჯსა და სოჩხეთს შორის მდებარე «საღორას"„საღორას“ თანამედროვე შესატყვისი.
ოკრიბის ჰიდროგრაფიული სახის აღწერისას ვახუშტი ჩამოთვლის არა მხოლოდ რეგიონის ძირითად მდინარეებს, არამედ შემდინარეებსაც: «ხოლო„ხოლო ყვირილას, რიონის შესართავს ზევით, მოერთვის წყალ-წითელა ჩრდილოდამ, რომელმან მოიგო სახელი წითლის მიწისაგან, რამეთუ მას ზედა დინებითა წითლდების. ეს გამოდის გაჭრილის მთას და მოდის ჩრდილოდამ სამხრით"სამხრით“.
მდინარე წყალწითელას, რომელიც სათავეს იღებს სოჩხეთის და ძიროვანის მთებს შორის, სახელი ერქმევა მას შემდეგ, რაც იგი ხრესილის ბოლოში, სოფელ ბუეთთან შეუერთდება მთის ჭალას, იგივე ძიროვნის წყალს.
ვახუშტისეული «ცუცხვათის„ცუცხვათის ხევი"ხევი“ უნდა იყოს მდინარე «ჭიშურა"„ჭიშურა“, ან «ცუცხვათის„ცუცხვათის ნაბეღლავიდან"ნაბეღლავიდან“ წამოსული ცუცხვათის ღელე. «მოწამეთის„მოწამეთის ხევი"ხევი“ უნდა იყოს «ქაჯის„ქაჯის ღელე"ღელე“ _ «საქაჯია"„საქაჯია“, «ძმუისის„ძმუისის ხევი"ხევი“ _ მდინარე ლეხიდარი, ხოლო «მუყელეთის„მუყელეთის ხევი"ხევი“ არის ლეყერეთში გამომავალი მდინარე ლეყერეთი.
ვახუშტი ბატონიშვილი, გარდა იმისა, რომ დაწვრილებით მოგვითხრობს ოკრიბის საზღვრების, მისი მოსახლეობის ხასიათის, გარემო პირობების შესახებ, ინფორმაციას გვაწვდის რეგიონის ციხეთა შესახებაც. თუმცა ამთავითვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ვახუშტის მიერ დასახელებული ცუცხვათის, საწირის, მიტლოკინის, მუხურის, ძმუისის, ჯვარისის, გელათის ციხეების გარდა ოკრიბაში დავადასტურეთ ანტორიის, კითხიჯის, ბობოთის, ციხიის, კურსების, წყალწითელას, ძიროვნის, ხრესილის ციხეები.
ოკრიბის ციხეთა შორის თავის დანიშნულებით და მდებარეობით გამორჩეულია ცუცხვათის ციხე, რომელიც დგას «გოდოგანს„გოდოგანს ზეით, ცუცხვათის ხევზე"ხევზე“, რომელიც «შეთხრით„შეთხრით აღიღეს ოსმალთა ქრისტესსა ჩღკა, ქართულსა უთ და უპყრავთ აწცა მათ"მათ“. როგორც სამეცნიერო ლიტერატურაში სამართლიანად მითითებულია, ცუცხვათის ციხე ბატონობდა მთელს ოკრიბაზე და წარმოადგენდა აღნიშნული რეგიონის პოლიტიკურ-ადმინისტრაციულ ცენტრს. ცუცხვათის გვერდით «მოხსენიებულია„მოხსენიებულია (ასევე იყო XV-XVI საუკუნეშიც) სოფელი «ოხომირა"„ოხომირა“, რაც სიტყვასიტყვით იგივე უქიმერიონია. ცუცხვათის საციხისთავო დიდი ტერიტორია უნდა ყოფილიყო რიონისა, წყალწითელა-ჭიშურასა და ნაქერალას შუა. შეიძლება ამ საციხისთაოს განსაკუთრებული მნიშვნელობის ნაგვიანევი მოწმობა იყოს, რომ აგიაშვილები ციხისთავთ-ციხისთავები არიან, ხოლო ოკრიბაში თავადი არავინაა და ოკრიბელნი მეფის ტალანი იყვნეს"იყვნეს“ (ნ. ბერძენიშვილი).
ვახუშტი «მიტლოკინის„მიტლოკინის ციხეს"ციხეს“ ასახელებს «საწირის„საწირის წყალზე"წყალზე“. ადგილობრივები ამ ციხეს «ოჯესტის„ოჯესტის ციხის"ციხის“ სახელით იხსენიებენ. იგი კარტოგრაფიულ რუკაზე წყალწითელას ხეობაში, სოფელ ქვედა ჭყეპშია აღნიშნული. «ოჯესტას"„ოჯესტას“ ახსნის დროს გათვალისწინებულია მეგრული «დოკინუა"„დოკინუა“ - დაკავება, შეკავება.
ძიროვანი ოკრიბის ერთ-ერთი ძველი და დიდი სოფელია. სოფელში ციხის არსებობას ადასტურებს ტოპონიმი «ნაციხვარი"„ნაციხვარი“. «ადგილს„ადგილს «ნაციხვარი„ნაციხვარი იმიტომ ჰქვია, რომ არის ციხე"ციხე“. საისტორიო საბუთებში არაა დაფიქსირებული წყალწითელას (სოფელ წყალწითელას _ დ. შავიანიძე) ციხე, რომელიც გვიან საუკუნეებში აშენებული ჩანს. მნიშვნელოვან თავდასაცავ ნაგებობას წარმოადგენს ხრესილის ციხე. სოფელ კურსებში გრიგოლ გოგოლაშვილის ეზოში დღესაცაა «ბერიციხის"„ბერიციხის“ ნარჩენი". ოკრიბის სათავდაცვო ნაგებობათა შორის განსაკუთრებული ყურადღების ღირსია სოფელ ციხიის ციხე. სოფლის სახელწოდებაც აქედან მომდინარეობს. სოფელ კითხიჯში «ადგილს ჰქვია «ბერიციხე"„ბერიციხე“. საისტორიო წყაროებსა და საბუთებში არსად არაა დაფიქსირებული სოფელ ანტორიის ციხეც.
 
== ისტორია ==
ხაზი 50:
===ეტიმოლოგია===
 
ოკრიბა წყაროებში პირველად 1071 წელს იხსენიება. სახელწოდება მომდინარეობს [[ლაზური ენა|ლაზური]] "კირიბ"„კირიბ“ სიტყვიდან, რაც საბატკნეს ნიშნავს. ხალხში გავრცელებული ლეგენდის თანახმად სოლომონ მეფეს ჩაუვლია ოკრიბის ტერიტორიაზე, ბევრი ხალხი უნახავს ერთად თავმოყრილი და უთქვამს "ვო„ვო კრებაო"კრებაო“ და ამის შემდეგ ჰქვია ოკრიბა.
 
== ლიტერატურა ==
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ოკრიბა“-დან