|
ტრაიანეს პართიაში ლაშქრობამ განსაზღვრა „რომის იმპერიის დიდ სტრატეგიაზე აქცენტის გადატანა“, მაგრამ მისმა მემკვიდრე [[ადრიანე|ადრიანემ]] რომის საზღვრები ევფრატის გასწვრივ გადმოიტანა, რითიც მან აღადგინა აქამდე არსებული [[სტატუს კვო]] და შედეგად სომხეთი, მესოპოტამია და ადიაბენე ყოფილ მფლობეელბს და მარიონეტ-მეფეებს დაუთმო.
161 წელს განახლდა ომები სომხებისთვის, როდესაც [[ვოლოგეზ IV]]-მ დაამარცხა აქ განთავსებული რომაელები, დაიკავა ედესა და გაძარცვა სირია. 163 წელს რომაელებმა [[მარკუს სტატიუს პრისკუსი|სტატიუს პრისკუსის]] მეთაურობით დაამარცხეს პართიელები სომხეთში და სომხეთის ტახტზე სასურველი კანდიდატი აიყვანა. მომდევნო წელს [[ავიდიუს კასიუსი]] თავს დაესხა მესოპოტამიას, გაიმარჯვა [[დურა-ევროპოსი|დურა-ევროპოსისა]] და სელევკიის ბრძოლებში და 165 წელს გაძარცვა ქტესიფონი. ეპიდემია (სავარაუდოდ ჩუტყვავილა) რომელიც ამ დროს პართიაში იყო გავრცელებული, რომაული არმიაც მოიცვა, რამაც რომაელებს აიძულა უკან გაბრუნებულიყვნენ, რაც შემდეგ [[ანტონინეს ჭირი|ანტონინეს ჭირის]] გამომწვევ მიზეზად იქცა. 195-197 წლებში რომის იმპერატორ [[სეპტიმიუს სევერუსი|სეპტიმიუს სევერუსის]] მეთაურობით მესოპოტამიაში წამოწყებულმა ლაშქრობამ, რომის საზღვრები ნისიბინი, სინგარასა და ქტესიფონამდე გაფართოვება გამოიწვია. პართიელების წინააღმდეგ უკანასკნელი ომი იმპერატორმა [[კარაკალა|კარაკალამ]] წამოიწყო, რომელმაც 216 წელს გაძარცვა არბელა. მისი მკვლელობის შემდეგ, მემკვიდრე [[მაკრინუსი]] ნისიბინთან ახლოს პართიელებთან ბრძოლაში დამარცხდა. პართიელებთან მშვიდობის სანაცვლოდ, მარკიანუსი იძულებული იყო კარაკალას ლაშქრობის მიერ გამოწვეული ზარალი აენაზღაურებინა.
. 195-197 წლებში რომის იმპერატორ [[სეპტიმიუს სევერუსი|სეპტიმიუს სევერუსის]] მეთაურობით მესოპოტამიაში წამოწყებულმა ლაშქრობამ, რომის საზღვრები ნისიბინი, სინგარასა და ქტესიფონამდე გაფართოვება გამოიწვია. პართიელების წინააღმდეგ უკანასკნელი ომი იმპერატორმა [[კარაკალა|კარაკალამ]] წამოიწყო, რომელმაც 216 წელს გაძარცვა არბელა. მისი მკვლელობის შემდეგ, მემკვიდრე [[მაკრინუსი]] ნისიბინთან ახლოს პართიელებთან ბრძოლაში დამარცხდა. პართიელებთან მშვიდობის სანაცვლოდ, მარკიანუსი იძულებული იყო კარაკალას ლაშქრობის მიერ გამოწვეული ზარალი აენაზღაურებინა.
== რომაულ-სასანიდური ომები ==
=== ადრეული რომაულ-სასანიდური კონფლიქტი ===
კონფლიქტი პართიელთა მმართველობის დამხობისა და [[არდაშირ I]]-ის მიერ [[სასანიდთა იმპერია|სასანიდთა იმპერიის]] დამყარებისდაარსების შემდეგაც გაგრძელდა. 230 წელს არდაშირმა (226-241) დაარბია მესოპოტამია და სირია 230და წელსრომისგან და მოითხოვაყოფილი აქემენიდური იმპერიის ყოფილი საზღვრების გადმოცემადათმობა მოითხოვა. უნაყოფო მოლაპარაკების შემდეგ, 232 წელს, [[ალექსანდრე სევერუსი]] არდაშირის წინააღმდეგ გაემართა 232 წელს წარმატებითდა მოიგერია ის როდესაც რომაული არმიისროცა ერთ-ერთი არმიის შენაერთი სომხეთში შევიდაშეიჭრა, ხოლო დანარჩენი ორი სამხრეთით, ჩაფლავდა;რომელიც უშედეგო აღმოჩნდა. იმპერატორმა რომში ტრიუმფით აღნიშნა რომშ. 238-240 წლებში, მისი მმართველობის დასასრულსმიწურულს, არდაშირი თავსთავდასხმაზე დაესხა ისევგადმოვიდა, დაიკავა რამდენიმე ქალაქი სირიაში და მესოპოტამიაში, მათ შორის კარაი, ნისიბინი და ჰატრა.
დაპირისპირება გაგრძელდა არდაშირის მემკვიდრის შაპურ I-ის დროსაც; ის თავს დაესხვა მესოპოტამიას და დაიკავა ჰატრა, ბუფერული სახელმწიფო, რომელმაც შეიცვალა ლოიალურობა, მაგრამ მისი ძალები დამარცხდნენ რესაენეს ბრძოლაში 243 წელს; კარაი და ნისიბინი დაიბრუნდა რომმა. ამ წარმატებით გამხნევებულმა იმპერატორმა გორდიანე III ჩაუყვა ევფრატს, მაგრამ დამარცხდა ქტესიფონთან მისიხეს ბრძოლაში 244 წელს. გორდიანე ან დაიღუპა ამ ბრძლაში ან მოკლული იქნა მისი ხალხის მიერ; ახალი იმპერატორი [[ფილიპე არაბი|ფილიპე]] გახდა, რომელმაც 500.000 დინარი გადაუხატა სპარსელებთან და ნაჩქარევი მოლაპარაკებებით დაამყარა მშვიდობა. ▼
გერმანული შემოსევებითა და ეტაპობრივი მოკლე ვადიანი იმპერატორებით, დაქვეითებული რომის იმპერიას შაპურმ 1ი ისევ უგრძელებს ბრძოლებს. 250-იან წლებში, ფილიპი ჩართული იყო სომხეთზე კონტროლის მოსაპოვებლად ბრძოლაში; შაპურმა დაიპყრო სომხეთი და მოკლა მისი მეფე, დაამარცხა რომაელები ბარბალისოს ბრძოლაში 253 წელს, შემდეგ სავარაუდოდ დაიკავა და გაძარცვა ანტიოქია. 258 და 260 წლებშ, შაპურმა შეიპყრო იმპერატორი ვალერიანე ედესას ბრძოლაში მისი დამარცხების შემდეგ. ის ანატოლიაში შეიჭრა მაგრამ დაამარცხეს რომაულმა ძალებმა; ოდეანატუს პალმირელის შემოტევებმა სპარსელები აიძულა უკან დაეხია რომის ტერიტორიებიდან, დატოვა სომხეთი და ანტიოქია. ▼
▲დაპირისპირება გაგრძელდა არდაშირის მემკვიდრის შაპურ I-ის დროსაც გაგრძელდა; ის თავს დაესხვადაესხა მესოპოტამიას და დაიკავა ჰატრა, ბუფერული სახელმწიფო, რომელმაც შეიცვალადაუმორჩილებლობა ლოიალურობაპართიას დაუმორჩილებლობა გამოუცხადა და რომს მიემხრო, მაგრამ მისი ძალები დამარცხდნენ243 წელს რესაენეს ბრძოლაში 243 წელსდამარცხდნენ; კარაი და ნისიბინი დაიბრუნდარომს რომმადაუბრუნდა. ამ წარმატებით გამხნევებულმაგამხნევებული იმპერატორმაიმპერატორი [[გორდიანე III ]] ჩაუყვა ევფრატს, მაგრამ 244 წელს დამარცხდა ქტესიფონთან მისიხესგამართულ ბრძოლაში 244მესიხეს წელსბრძოლაში. გორდიანე ან დაიღუპაბრძოლაში ამ ბრძლაშიდაუღუპა ან მოკლული იქნა მისიმისმა ხალხისხალხმა მიერმოკლა; ახალი იმპერატორი [[ფილიპე არაბი|ფილიპე]] გახდა, რომელმაც 500.000 დინარიდინარის გადაუხატაგადახდის სანაცვლოდ სპარსელებთან და ნაჩქარევი მოლაპარაკებებითმშვიდობა დაამყარა მშვიდობა.
275 და 282 წელს ავრელიუსი და პრობუსი გეგმავდნენ სპარსეთში ლაშქრობას, მაგრამ ისინი მოკლეს იქამდე და ლაშქრობის გეგმა ჩაფლავდა. 283 წელს იმპერატორი კარუსმა დაიწყო სპარსეთში ლაშქრობა, გაძარცვა მისი დედაქალაქი, ქტესიფონი, ისინი გააგრძელებდნენ დაპყრობებს, რომ არა კარუსის გარდაცვალება იმავე წლის დეკემბერში. დიოკლეტიანეს ადრეული მმართველობის დროებითი მშვიდობის შემდეგ, ნარსემს განაახლა საომარი მოქმედებები დაიკავა სომხეთი, და დაამარცხა გალერიუსი კარაედან არც ისე მოშორებით 296 და 297 წლებში. მაგრამ 298 წელს გალერიუსმა დაამარცხა ნარსე სატალას ბრძოლაში, გაძარცვა მისი დედაქალაქი ქტესიფონი და დაიკავა სპარსული საგანძური და სამეფო ჰარემი. რომაული გამარჯვება იყო ყველაზე გადამწყვეტი უკანასკნელ ათწლეულებში, მრავალი ქალაქები ტიგროსის აღმოსავლეთით გადაეცათ რომაელებს, მათ შორის იყო: ტიგრანაკერტი, საირდი, მარტიროპოლისი, ბალალესა, მოხოსი, დაუდია, და არზანი. ასევე სომხეთზე კონტროლი გადაეცათ რომაელებს.- ▼
▲გერმანულიგერმანელთა შემოსევებითაშემოსევებით და ეტაპობრივიიმპერატორთა მოკლესწრაფი ვადიანიცვლებით იმპერატორებით, დაქვეითებულიდასუსტებულ რომის იმპერიას შაპურმ[[შაპურ 1იI]] ისევ უგრძელებს ბრძოლებს. 250240-იან წლებში , ფილიპი ჩართული იყო სომხეთზეფილიპე კონტროლისჩაერთო მოსაპოვებლადსომხეთისთვის ბრძოლაში; შაპურმა დაიპყრო სომხეთი და მოკლა მისი მეფე, დაამარცხა253 რომაელებიწელს ბარბალისოსბარბარილოს ბრძოლაში 253დაამარცხა წელსრომაელები, შემდეგრის შემდეგადაც სავარაუდოდ დაიკავა და გაძარცვა ანტიოქია. 258 და 260 წლებშწლებში, შაპურმა შეიპყრო იმპერატორი ვალერიანე ედესას ბრძოლაში მისიშეიპყრო დამარცხებისიმპერატორი შემდეგ[[ვალერიანე]]. მოგვიანებით ის ანატოლიაში შეიჭრა , მაგრამ დაამარცხესდამარცხნენ რომაულმარომაელებთან ძალებმაბრძოლაში; ოდეანატუს პალმირელის შემოტევებმა სპარსელებისპარსელებს აიძულა უკან დაეხია რომის ტერიტორიებიდან, დატოვატერიტორიები (სომხეთი და ანტიოქია ) დაეტოვებინა.
=== :::: ===
იმპერატორმა კარუსმა დაიწყო წარმატებული ლაშქრობა სპარსეთში 283 წელს, გაძარცვა სასანიდების დედაქალაქი ქტესიფონი უკვე მესამეჯერ. სპარსელები დასუსტდნენ შიდა დაპირისპირების შედეგად რაც გამოწვეული იყო დინასტიური შიდა აშლილობით და რომაელებმა სავარაუდოდ გააგრძობდნენ დაპყრობებს, რომ არა კარუსის გარდაცვალება იმავე წლის დეკემბერში.
▲275 და 282 წელს ავრელიუსი[[ავრელიანე]] და [[პრობუსი ]] გეგმავდნენ სპარსეთში ლაშქრობას, მაგრამ ისინი მოკლეს იქამდე , დასანამ ლაშქრობის გეგმალაშქრობას ჩაფლავდაწამოიწყებდნენ. 283 წელს იმპერატორიიმპერატორმა [[კარუსი|კარუსმა დაიწყო]] სპარსეთში ლაშქრობა წამოიწყო, გაძარცვა მისი დედაქალაქი, ქტესიფონი , ისინი გააგრძელებდნენ დაპყრობებს,და რომ არა კარუსის გარდაცვალება იმავე წლის დეკემბერში კრასუსის ნაადრევი გარდაცვალება, რომაელები დინასტიური შინა აშლილობით დასუსტებულ სპარსელების წინააღმდეგ ლაშქრობას სავარაუდოდ კიდევ გააგრძელებდნენ. დიოკლეტიანეს ადრეული მმართველობის პერიოდში დროებითი მშვიდობისმშვიდობა შემდეგდააღქვია ნარსემ, ნარსემს განაახლარომელმაც საომარი მოქმედებები განაახლა, დაიკავა სომხეთი , და დაამარცხა296 გალერიუსიდა კარაედან297 არცწლებში ისედაამარცხა მოშორებითგალერიუსი 296კარაისთან და 297 წლებში.ბრძოლაში, მაგრამ 298 წელს გალერიუსმა სატალას ბრძოლაში დაამარცხა ნარსე სატალას ბრძოლაში, გაძარცვა მისი დედაქალაქი ქტესიფონი და დაიკავახელთ იგდო სპარსული საგანძური და სამეფო ჰარემი. რომაულირომაელთა ეს გამარჯვება იყოაღმოჩნდა ყველაზე გადამწყვეტი უკანასკნელ ათწლეულებში ,. მრავალისამშვიდობო ქალაქებიხელშეკრულებით ტიგროსისრომაელების აღმოსავლეთითხელში გადაეცათმოაქცია რომაელებს,ტერიტორია მათმდ. ტიგროსისსა და დიდ ზაბს შორის , კერძოდ რომაელების ხელში გადავიდა ისეთი ქალაქები, როგორიც იყო: ტიგრანაკერტი, საირდი, მარტიროპოლისი, ბალალესა, მოხოსი, დაუდია, და არზანი. ასევე სომხეთზე კონტროლი გადაეცათ რომაელებს. -
After a brief peace early in Diocletian's reign, the Persians renewed hostilities when they invaded Armenia and defeated the Romans outside Carrhae in either 296 or 297. However, Galerius crushed the Persians in the Battle of Satala in 298, capturing the treasury and the royal harem. The resulting peace settlement gave the Romans control of the area between the Tigris and the Greater Zab. This was the most decisive Roman victory for many decades; all the territories that had been lost, all the debatable lands, and control of Armenia lay in Roman hands.
.............
|
