მომხმარებელი:Georgiano/სავარჯიშო1: განსხვავება გადახედვებს შორის
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
მNo edit summary |
|||
ხაზი 5:
რომალ-სპარსული ომების შედეგად გამოწვეული რესურსთა დანახარჯები ორივე იმპერიისთვის კატასტროფულად აისახა. ხანგრძლივმა და გაწელილმა ომებმა VI და VII საუკუნეებში ისინი გამოფიტული და დაუცველი დატოვა საგარეო საფრთხეებისგან, როგორიც აღმოჩნდა ახლად წარმოქნილი [[სახალიფო]], რომელმაც სულ რაღაც რამდენიმე წელიწადში, როგორც კი რომაულ-სპარსული ომები დასრულდა, თავს დაესხა ორივე იმპერიას. ისარგებლეს რა ორივე მხარის დასუსტებით, მუსლიმ არაბთა ლაშქარმა მალევე სრულად [[ირანის დაპყრობა არაბების მიერ|დაიპყრო სასანიდების იმპერია]] და [[არაბულ-ბიზანტიური ომები|აღმოსავლეთ რომის იმპერიას ჩამოაჭრა]]: [[ლევანტი]], [[კავკასია]], [[ეგვიპტე]] და [[ჩრდილოეთ აფრიკა]]. მომდევნო წლებში [[აღმოსავლეთ რომის იმპერია|აღმოსავლეთ რომის იმპერიის]] უდიდესი ნაწილი [[ისლამი|მუსლიმთა]] ბატონობის ქვეშ მოექცა.
==
=== რომის რესპუბლიკა პართიის წინააღმდეგ ===
დასავლეთში პართიელთა გამოჩენა [[მითრიდატე I (პართია)|მითრიდატე I]]-ის დროს დაიწყო და [[მითრიდატე II (პართია)|მითრიდატე II]]-ის პერიოდში განახლდა, რომელიც წარუმატებლად დაუკავშირდა [[სულა|ლუციუს კორნელიუს სულას]] რომაულ-პართიული ალიანსის ჩამოყალიბების მიზნით (დაახლ. ძვ.წ. 105 წელი). როდესაც ლუციუსი, ძვ.წ. 69 წელს, თავს დაესვა [[სომხეთი (რომის პროვინცია)|სამხრეთ სომხეთს]] და დაიწყო ბრძოლები [[ტიგრან II|ტიგრანის]] წინააღმდეგ, ის ამავდროულად [[ფრაატ III]]-თან მიმოწერას აწარმოებდა, რათა მისი ამ ჩაურევლობა ეზრუნველყო. მიუხედავად იმისა, რომ პართია ამ კონფლიქტში მართლაც ნეიტრალური დარჩა, ლუციუსმა გადაწყვიტა მათზე თავდასხმა. ძვ.წ. 66-65 წელს, [[პომპეუსი|პომპეუსმა]] მიაღწია ფრაატთან შეთანხმებას და გაერთიანებული რომაულ-პართიული ლაშქარი თავს დაესხა სომხეთს, მაგრამ ევფრატის საზღვართან მათ შორის წინააღმდეგობამ მალევე იჩინა თავი. საბოლოოდ ფრაატმა კონტროლი დაამყარა მესოპოტამიის დიდ ნაწილზე, გარდა [[ოსროჰენა|ოსროენის]] ოლქისა, რომელიც რომაელთა დამოკიდებულებაში მოექცა.
Line 12 ⟶ 14:
პართიელები მეტწილად ნეიტრალურები აღმოჩნდნენ [[სამოქალაქო ომი ძველ რომში (ძვ.წ. 49-45)|რომის სამოქალაქო ომში]], რომელიც [[იულიუს კეისარი|იულიუს კეისარის]], [[პომპეუსი|პომპეუსის]] და ტრადიციულად [[რომის სენატი|სენატის]] მომხრეებს შორის მიმდინარეობდა. მათ დაამყარეს კავშირი პომპეუსთან, რომლის მარცხისა და სივდილის შემდეგ, [[პაკორ I]] პომპეუსის მომხრე გენერალ [[კეცილიუს ბასუსი|კ. კეცილიუს ბასუსს]] მიემხრო, რომელიც [[აპამეია (სირია)|აპამეიას]] ველზე ალყში ყავდათ კეისარის მომხრე ძალებს. სამოქალაქო ომი დასრულებისთანავე, იულიუს კეისარი შეუდგა მზადყოფნას პართიის წინააღმდეგ სამხედრო ლაშქრობისთვის, რომელიც კეისრის მკვლელობის გამო გადაიდო. პართიელები ასევე ემხრობოდნენ [[მარკუს იუნიუს ბრუტუსი (უმცროსი)|ბრუტუსსა]] და [[გაიუს კასიუს ლონგინუსი|კასიუსს]] [[სამოქალაქო ომი ძველ რომში (ძვ.წ. 44-42)|სამოქალაქო ომში]] („ლიბერატორების სამოქალაქო ომი“) და გაგზავნეს დამხმარე რაზმები მათ დასახმარებლად ძვ.წ. 42 წლის [[ფილიპის ბრძოლა|ფილიპის ბრძოლაში]]. ლიბერატორების მარცხის შემდეგ, ძვ.წ. 40 წელს, პართიელებმა, ბრუტუსისა და კასიუსის მხარდამჭერ რომაელ [[კვინტუს ლაბიენუსი|კვინტუს ლაბიენუსთან]] ერთად, თავს დაესხა რომის ტერიტორიებს. მათ გადალახეს რომის პროვინცია სირიას და დაიძრნენ იუდეაში, დაამხეს რომის მარიონეტი ჰირკანე II და მის ნაცვლად დააყენეს მისი ძმისშვილი ანტიგონე. შეიქმნა ისეთი სურათი, რომ რომაელებს მთელი აღმოსავლეთი პართიელთა ხელთ ეგონათ, თუმცა რომის მეორე სამოქალაქო ომის შედეგებმა, რომის ძალაუფლება ისევ განამტკიცა აზიაში. იმპერატორმა [[მარკუს ანტონიუსი|მარკუს ანტონიუსმა]] ვენდიტუსი ლაბიენუსის წინააღმდეგ გაგზავნა, რომელიც თავს დაესხა ანატოლიას. რომაელებმა ლაბიენუსის ძალები მოიგერიეს და ის სირიაში განდევეს, სადაც მას პართიელების ძალებიც შეუერთნენ, მაგრამ ამის მიუხედავად დამარცხდა, ტყვედ ჩავარდა და მოკლეს. სირიის კარებთან მარცხის შემდეგ, პართიელებმა მიატოვეს სირია. ძვ.წ. 38 წელს პართიელები ისევ დაბრუნდნენ, მაგრამ მათ გადამწყვეტი დარტყმა მიაყენა ვენდიტიუსმა, პაკორი კი მოკლეს. რომაელთა დახმარებით [[ჰეროდე I დიდი|ჰეროდე I დიდმა]] იუდეადან ანტიგონე განდევნა. როგორც კი რომაული კონტროლი აღსდგა სირიასა და იუდეაში, მარკუს ანტონიუსი გაუძღვა უზარმაზარ არმიას [[ატროპატენა|ატროპატენაში]], მაგრამ მისი საალყო მანქნები და მისი ესკორტი ალყაში აღმოჩნდა და ამოხოცეს, ამას ემატებოდა ისიც, რომ ის [[სომხები|სომეხმა]] მოკავშირეებმაც მიატოვეს. პართიაში წინსვლის არ ქონის შედეგად, რომაელებმა, დიდი დანაკარგების გამო, უკან დახევა ამჯობინეს. ძვ.წ. 33 წელს ანტონიუსი ისევ სომხეთში იმყოფებოდა, რათა [[მიდია|მიდიის]] მეფესთან გაერთიანებულიყო [[ოქტავიანე ავგუსტუსი|ოქტავიანესა]] და პართიელების წინააღმდეგ. მაგრამ რიგმა მიზეზებმა აიძულა იგი უკან დახეული და მთლიანი რეგიონი პართიელებისთვის დაეთმო.
=== რომის
ორ სახელმწიფოს შორის
კონფლიქტის ახალი ტალღა
ტრაიანეს პართიაში ლაშქრობამ განსაზღვრა „რომის იმპერიის დიდ სტრატეგიაზე აქცენტის გადატანა“, მაგრამ მისმა მემკვიდრე [[ადრიანე|ადრიანემ]] რომის საზღვრები ევფრატის გასწვრივ გადმოიტანა, რითიც მან აღადგინა აქამდე არსებული [[სტატუს კვო]] და შედეგად სომხეთი, მესოპოტამია და ადიაბენე ყოფილ მფლობეელბს და მარიონეტ-მეფეებს დაუთმო.
▲კონფლიქტის ახალი ტალღა მე2 საუკუნეშ დაიწყო, რა დროსაც რომაელები თანდათან უპირატესობას აჩენდნენ პართიელების მიმართ. იმპერატორმა ტრაიანე თავს დაესხვა სომხეთსა და მესოპოტამიას 115 და 115 წლებში და დაიპყრო ისინი როგორც რომაული პროვინციები. მან დაიაკვა პართიის დედაქალაქი ქტესიფონი მანამ, სანამ ჩავიდოდა სპარსეთის ყურემდე. თუმცა აჯანყება დაიწყო 115 წელს, დაკავებულ პართიულ ტერიტორიებზე, ამავდროულად დაიწყო მნიშვნელოვანი ებრაელების აჯანყება რომაულ ტერიტორიებზე, რამაც რომლის სამხედრო რესურსები ((გაფანტა)). პართიელები თავს დაესხდნენ მნიშვნელოვან რომაულ პოზიციებს და რომაულ გარნიზონები სელევკია, ნისიბინსა და ედესაში ადგილობრივი მოსახლეობის მიერ იქნა განდევნილი. ტრაიანემ დაიმორჩლა მესოპოტამიელი მეამბოხეები მაგრამ როცა პართიის მარიონეტი პრინცი პართამასპატესი ტახტზე აიყვანა, ის გაბრუნდა სირიაში. ტრაიანე გარდაიცვალა 117 წელს, იქამდე სანამ ის შეძლებდა რომაული მმართველობის გამყარებასა პართიულ პროვინციებში.
161 წელს განახლდა ომები სომხებისთვის, როდესაც [[ვოლოგეზ IV]]-მ დაამარცხა აქ განთავსებული რომაელები, დაიკავა ედესა და გაძარცვა სირია. 163 წელს რომაელებმა [[მარკუს სტატიუს პრისკუსი|სტატიუს პრისკუსის]] მეთაურობით დაამარცხეს პართიელები სომხეთში და სომხეთის ტახტზე სასურველი კანდიდატი აიყვანა. მომდევნო წელს [[ავიდიუს კასიუსი]] თავს დაესხა მესოპოტამიას, გაიმარჯვა [[დურა-ევროპოსი|დურა-ევროპოსისა]] და სელევკიის ბრძოლებში და 165 წელს გაძარცვა ქტესიფონი. ეპიდემია (სავარაუდოდ ჩუტყვავილა) რომელიც ამ დროს პართიაში იყო გავრცელებული, რომაული არმიაც მოიცვა, რამაც რომაელებს აიძულა უკან გაბრუნებულიყვნენ, რაც შემდეგ [[ანტონინეს ჭირი|ანტონინეს ჭირის]] გამომწვევ მიზეზად იქცა.
== რომაულ-სასანიდური ომები ==
| |||