მომხმარებელი:Georgiano/სავარჯიშო1: განსხვავება გადახედვებს შორის
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
მNo edit summary |
მNo edit summary |
||
ხაზი 20:
161 წელს დაიწყო ომი სომხეთისთვის, როდესაც ვოლოგეზ IV-მ დაამარცხა რომაელები, დაიკავა ედესა და გაძარცვა სირია. 163 წელს რომაელებმა მარკუს სტატიუს პრისკუსის// დაამარცხა პართიელები სომხეთში და სომხეთის ტახტზე სასურველი კანდიდატი დასვა. მომავალ წელს ავიდიუს კასიუსი თავს დაესხა მესოპოტამიას, გაიმარჯვა დურა-ევროპოსისა და სელევკიის ბრძოლებში და 165 წელს გაძარცვა ქტესიფონი. ეპიდემია რომელიც პართიაში იყო მოდებული, სავარაუდოდ ჩუტყვავილა, გავრცელდა რომაულ არმიაში და აიძულა მათ უკან დახეულიყვნენ, ეს იყო ანტონინეს ჭირის გამომწვევი მიზეზი რომელიც მთელი თაობის განმავლობაში მძვინვარებდა რომის იმპერიაში. 195-197 წლებში რომის შეტევამ იმპერატორი სეპტიმიუს სევერუსი მეთაურობით გამოიწვია რომის მიერ ჩრდილოეთ მესოპოტამიის მიღება ნისიბინის, სინგარასა და ქტესიფონამდე. უკანასკნელი ომი პართიელების წინააღმდეგ იმპერატორმა კარაკალამ წარმართა, რომელმაც გაძარცვა არბელა 216 წელს. მისი მკვლელობის შემდეგ, მემკვიდრე მარკიანე დამარცხდა პართიელების მიერ ნისიბინთან ახლოს. მშვიდობის სანაცვლოდ, ის იძულებული იყო კარაკალას მიერ გამოწვეული ზარალი აენაზღაურებინა.
== რომაულ-სასანიდური ომები ==
=== ადრეული რომაულ-სასანიდური კონფლიქტი ===
კონფლიქტი პართიელთა მმართველობის დამხობისა და არდაშირ I-ის მიერ სასანიდთა იმპერიის დამყარების შემდეგაც გაგრძელდა. არდაშირმა (226-241) დაარბია მესოპოტამია და სირია 230 წელს და მოითხოვა აქემენიდური იმპერიის ყოფილი საზღვრების გადმოცემა. უნაყოფო მოლაპარაკების შემდეგ ალექსანდრე სევერუსი არდაშირის წინააღმდეგ გაემართა 232 წელს წარმატებით მოიგერია ის როდესაც რომაული არმიის ერთ-ერთი შენაერთი სომხეთში შევიდა, ხოლო დანარჩენი ორი სამხრეთით ჩაფლავდა; იმპერატორმა ტრიუმფით აღნიშნა რომშ. 238-240 წლებში, მისი მმართველობის დასასრულს, არდაშირი თავს დაესხა ისევ, დაიკავა რამდენიმე ქალაქი სირიაში და მესოპოტამიაში, მათ შორის კარაი, ნისიბინი და ჰატრა.
დაპირისპირება გაგრძელდა არდაშირის მემკვიდრის შაპურ I-ის დროსაც; ის თავს დაესხვა მესოპოტამიას და დაიკავა ჰატრა, ბუფერული სახელმწიფო, რომელმაც შეიცვალა ლოიალურობა, მაგრამ მისი ძალები დამარცხდნენ რესაენეს ბრძოლაში 243 წელს; კარაი და ნისიბინი დაიბრუნდა რომმა. ამ წარმატებით გამხნევებულმა იმპერატორმა გორდიანე III ჩაუყვა ევფრატს, მაგრამ დამარცხდა ქტესიფონთან მისიხეს ბრძოლაში 244 წელს. გორდიანე ან დაიღუპა ამ ბრძლაში ან მოკლული იქნა მისი ხალხის მიერ; ახალი იმპერატორი [[ფილიპე არაბი|ფილიპე]] გახდა, რომელმაც 500.000 დინარი გადაუხატა სპარსელებთან და ნაჩქარევი მოლაპარაკებებით დაამყარა მშვიდობა.
გერმანული შემოსევებითა და ეტაპობრივი მოკლე ვადიანი იმპერატორებით, დაქვეითებული რომის იმპერიას შაპურმ 1ი ისევ უგრძელებს ბრძოლებს. 250-იან წლებში, ფილიპი ჩართული იყო სომხეთზე კონტროლის მოსაპოვებლად ბრძოლაში; შაპურმა დაიპყრო სომხეთი და მოკლა მისი მეფე, დაამარცხა რომაელები ბარბალისოს ბრძოლაში 253 წელს, შემდეგ სავარაუდოდ დაიკავა და გაძარცვა ანტიოქია. 258 და 260 წლებშ, შაპურმა შეიპყრო იმპერატორი ვალერიანე ედესას ბრძოლაში მისი დამარცხების შემდეგ. ის ანატოლიაში შეიჭრა მაგრამ დაამარცხეს რომაულმა ძალებმა; ოდეანატუს პალმირელის შემოტევებმა სპარსელები აიძულა უკან დაეხია რომის ტერიტორიებიდან, დატოვა სომხეთი და ანტიოქია.
275 და 282 წელს ავრელიუსი და პრობუსი გეგმავდნენ სპარსეთში ლაშქრობას, მაგრამ ისინი მოკლეს იქამდე და ლაშქრობის გეგმა ჩაფლავდა. 283 წელს იმპერატორი კარუსმა დაიწყო სპარსეთში ლაშქრობა, გაძარცვა მისი დედაქალაქი, ქტესიფონი, ისინი გააგრძელებდნენ დაპყრობებს, რომ არა კარუსის გარდაცვალება იმავე წლის დეკემბერში. დიოკლეტიანეს ადრეული მმართველობის დროებითი მშვიდობის შემდეგ, ნარსემს განაახლა საომარი მოქმედებები დაიკავა სომხეთი, და დაამარცხა გალერიუსი კარაედან არც ისე მოშორებით 296 და 297 წლებში. მაგრამ 298 წელს გალერიუსმა დაამარცხა ნარსე სატალას ბრძოლაში, გაძარცვა მისი დედაქალაქი ქტესიფონი და დაიკავა სპარსული საგანძური და სამეფო ჰარემი. რომაული გამარჯვება იყო ყველაზე გადამწყვეტი უკანასკნელ ათწლეულებში, მრავალი ქალაქები ტიგროსის აღმოსავლეთით გადაეცათ რომაელებს, მათ შორის იყო: ტიგრანაკერტი, საირდი, მარტიროპოლისი, ბალალესა, მოხოსი, დაუდია, და არზანი. ასევე სომხეთზე კონტროლი გადაეცათ რომაელებს.-
=== :::: ===
იმპერატორმა კარუსმა დაიწყო წარმატებული ლაშქრობა სპარსეთში 283 წელს, გაძარცვა სასანიდების დედაქალაქი ქტესიფონი უკვე მესამეჯერ. სპარსელები დასუსტდნენ შიდა დაპირისპირების შედეგად რაც გამოწვეული იყო დინასტიური შიდა აშლილობით და რომაელებმა სავარაუდოდ გააგრძობდნენ დაპყრობებს, რომ არა კარუსის გარდაცვალება იმავე წლის დეკემბერში.
After a brief peace early in Diocletian's reign, the Persians renewed hostilities when they invaded Armenia and defeated the Romans outside Carrhae in either 296 or 297. However, Galerius crushed the Persians in the Battle of Satala in 298, capturing the treasury and the royal harem. The resulting peace settlement gave the Romans control of the area between the Tigris and the Greater Zab. This was the most decisive Roman victory for many decades; all the territories that had been lost, all the debatable lands, and control of Armenia lay in Roman hands.
.............
299 წლის შეთანხმებები გაგრძელდა 330-იანი წლების შუა პერიოდამდე, როდესაც შაპურ მე2 განაახლა რომაელთა წინაარმდეგ ბრძოლები. მიუხედავად ბრძოლებშ გამარჯვებისა, რისი კულმინაციაც იყო კონსტანციუს II-ს არმიის დამარცხება სინგარასთან (348 წელს), მისი კამპანიამ დიდხნიანი შედეგი ვერ გამოიღო: სამი სპარსული ალყა ნისიბინის, იმ პერიოდში ცნობილი, როგორც მესპოტომატიის კარი, მოგერიებულ იქნა, და თუმცა შაპურმა მიაღწია 359 წელს წარმატებული ალყა მოეხდინა ამიდა და სინგარა დაეკავა, ორივე ქალაქი რომაელებმა დაიკავეს მალევე. 350იან წლებში მცირე პაუზის შემდეგ, რა დროსაც შაპური ებრძოდა სპარსეთის აღმოსავლეთში მომთაბარეებს (ჩრდილოეთ საზღვრისპირეთი მაშინ), მან დაიწყო ახალი კამპანია 359 წელს აღმოსავლელი ტომების დახმარებით, რომლებიც მან იმავდროულად დაამარცხა, და რთული ალყის შემდეგ ისევ დაიკავა ამიდა 359 წელს. მომავალ წელს მან დაიკავა ბეზაბდე და სინგარა, და მოიგერია კონსტანტი2ის კონტრშეტევა. მაგრამ ამ გამარჯვებების უზარმაზარმა დანახარჯმა დაასუსტა ის და ის მალე მიატოვა ბარბაროსმა მოკავშირეებმა, რამაც ის დაუცველი დატოვა იმპერატორი [[იულიანე განდგომილი|იულიანეს]] მნიშვნელოვანი თავდასხმისაგან, რომელიც ჩაუყვა ევფრატს ქტესიფონისაკენ დიდი არმიით. ქტესიფონის ბრძოლაში გამარჯვების მიუხედავად იულიანემ ვერ შეძლო სპარსეთის დედაქალაქის დაკავება და უკან გამობრუნდა ტიგროსის გზაზე. სპარსელების მიერ დადევნებული, იულიანე სამარას ბრძოლაში მოკლეს. რომაული არმიის ევფრატის აღმოსავლეთ სანაპიროზე ჩარჩენით, იულიანეს მემკვიდრემ იოვიანემ მშვიდობა დაამყარაა, დათანხმდა დიდ დათმობებს სასანიდების ტერიტორიიდან მშვიდობიანი გადასვლის სანაცვლოდ. რომაელებმა დათმეს ყოფილი სამფლობელოები ტიგროსის აღმოსავლეთით, მათ შორის ნისიბინი და სინგარა, და შაპურმა მალე დაიპყრო სომხეთი, რომელიც რომაელებმა მიატოვეს.
383 ან 384 წელს სომხეთი ისევ გახდა დაპირისპირების მიზეზი რომსა და სასანიდების იმპერიას შორის, თუმცა საომარი მოქმედებები არ ყოფილა. ორივე იმპერია დაკავებული იყო ბარბაროსებთან ბრძოლით ჩრდილოეთში, 384 ან 387 წელს, საბოლოო სამშვიდობო ხელშეკრულება გაფრომდა შაპურმე3-სა და თეოდოსიუს I-ს შორის, რითიც სომხეთი ორ ნაწილად გაიყო. ამასობაშირომის იმპერიის ჩრდილოეთ ნაწილს გერმანული, ალანური და ჰუნები უტევდა, ხოლო სპარსეთის ჩრდილოეთ საზღვრებს ჯერ ჰუნები, შემდეგ ეფთალიტები ემუქრებოდნენ. ორივე იმპერია დაკავებული იყვნენ ამ საფრთხის მიერ, რასაც მოყვა დიდწილად მშვიდობიანი პერიოდი, რომელიც მხოლოდ ორი მცირე ომებით შეფერხდა, პირველი 421-422 წლებში და მეორე 440 წელს, როდესაც ბაჰრამ V-მ დევნა დაუწყო მაღალ ჩინიან სპარსელ მოხელეებს, რომლებიც ქრისტიანობაზე მოექცნენ და მმეორე 440 წელს, როდესაც იეზდიგერდ II რომაულ სომხეთში შეიჭრა.
| |||