სომხეთ-საქართველოს ომი: განსხვავება გადახედვებს შორის

საქართველოს მმართველი, [[საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტია|სოციალ-დემოკრატიული პარტიის]] ლიდერებს ლორეს მომავალთან დაკავშირებით ერთგვაროვანი შეხედულება არ ჰქონდათ. ზოგიერთ მათგანს ჯერ კიდევ დამოუკიდებლობის გამოცხადებამდე მიაჩნდა, რომ ბორჩალოს მაზრის ლორეს უბნის სომხეთისათვის დათმობა შეიძლებოდა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ეს ქმედება საქართველოს მიმართ სომეხთა ტერიტორიულ პრეტენზიებს წერტილსსამუდამოდ დაუსვამდადაასრულებდა<ref>[http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0002/000313/disertacia.pdf იქვე]</ref>. განსაკუთრებით მაშინ, თუკი ეს [[ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკა|ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკის]] ფარგლებში მოხდებოდა, რაც არა სახელმწიფო, არამედ ადმინისტრაციული საზღვრის ცვლილება იქნებოდა. მათი შეხედულება ცნობილი იყო სომხებისთვისაც. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სხვა ლიდერები მკვეთრად განსხვავებულ პოზიციას იკავებდნენ. ისინი ფიქრობდნენ, რომ თუკი სომხები არ შეწყვეტდნენ ლორეზე პრეტენზიის გამოცხადებას, მაშინ საქართველოს [[გიუმრი|ალექსანდროპოლის]] მაზრის ნაწილზე, ისტორიულისტორიული [[ბამბაკი|ბამბაკის]] საკითხი უნდა წამოეჭრა.<ref>[http://www.conflicts.rem33.com/images/Georgia/arm_geor_war/E3.html Armeno-Georgian War of 1918 and Armeno-Georgian Territorial Issue in the 20th Century]</ref>. ეს რეგიონი საუკუნეების განმავლობაში საქართველოს შემადგენლობაში შედიოდა და მხოლოდ XIX საუკუნეში, რუსული ადმინისტრაციის გადაწყვეტილებით გადავიდა თბილისის გუბერნიიდან ერევნის გუბერნიის შემადგენლობაში<ref>ქსე, ტ.2, გვ. 182, თბილისი 1977</ref>. თუმცა სომხეთის ულტრანაციონალისტური ხელისუფლებისა და მრავალწლიანი ანტიქართული პროპაგანდით დაკავებული სომხური ინტელიგენციის ნაწილის პრეტენზიები საქართველოსთან მიმართებით ბევრად აღემატებოდა ლორეს. მინიმალური ამოცანა რომელსაც ისინი ისახავდნენ, საქართველოსთვის [[ახალქალაქის მაზრა|ახალქალაქის]] მთლიანი და [[ბორჩალოს მაზრა|ბორჩალოს მაზრის]] უდიდესი ნაწილის ჩამოჭრა იყო (იგულისხმება ტერიტორია მდ.[[ხრამი|ხრამის]] სამხრეთით)<ref>''M. Varandian.''Le conflit armeno-georgien et la guerre du Caucase (Paris, 1919), стр.75</ref>. უფრო რადიკალურად განწყობილი სომეხი პოლიტიკოსები და სამხედროები ახალქალაქისა და ბორჩალოს მაზრების გარდა, საქართველოსგან [[ახალციხის მაზრა|ახალციხის მაზრისა]] და [[ბათუმის ოლქი|ბათუმის ოლქის]] დათმობასაც მოითხოვდნენ, რათა სომხეთს [[შავი ზღვა|შავ ზღვაზე]] გასასვლელი მოეპოვებინა<ref>[http://www.conflicts.rem33.com/images/Georgia/arm_geor_war/E3.html Armeno-Georgian War of 1918 and Armeno-Georgian Territorial Issue in the 20th Century]</ref>. ასევე, მათი ტერიტორიული პრეტენზიები ვრცელდებოდა [[გორის მაზრა|გორის მაზრის]] ნაწილზე და თვით საქართველოს დედაქალაქ [[თბილისი|თბილისზეც]] კი<ref>[http://www.conflicts.rem33.com/images/Georgia/arm_geor_war/E6.html იქვე]</ref><ref>[http://old.gruni.edu.ge/uploads/content_file_1_33.pdf ქართულ-სომხური ურთიერთობა 20-იანი წლებიდან დღემდე],</ref>.

ასეთი აბსურდული ტერიტორიული პრეტენზიებისმოთხოვნების გამო, რომლებსაც საფუძვლად არაფერი ედორომელთაც სომხეთის ხელისუფლებაში მყოფი [[დაშნაკცუთიუნი|დაშნაკცუთიუნისდაშნაკების]] ლიდერების უკიდურესი შოვინიზმისა და დიდი სომხეთის შექმნის იდეაფიქსის გარდა საფუძვლად არაფერი ედო, მხარეებს შორის კომპრომისის მიღწევა შეუძლებელი აღმოჩნდა. საქართველოს მთავრობა, საქართველოში მოქმედი არცერთი პარტია, სამხედროები და საზოგადოებისმთლიანობაში არცერთიქართული ფენასაზოგადოება, არც კი განიხილავდაუშვებდა ასეთამგვარ ტერიტორიული ტერიტორიულდათმობების დათმობებსშესაძლებლობას. [[ჯავახეთი]] და [[ქვემო ქართლი]] უძველესი დროიდან საქართველოს განუყოფელი მხარეებია,მხარეები იყო. რეგიონები, სადაც ჩაისახა და განვითარდა საქართველოს სახელმწიფოებრიობა, ქართული ლიტერატურის, კულტურისა და იდენტობის უმნიშვნელოვანესი კერები (იხ.[[ბოლნისის სიონი]], [[აკაურთის ეკლესია]], [[აკვანების ეკლესია]], [[დმანისის სიონი]], [[კუმურდოს ტაძარი]], [[ზედა თმოგვი]], [[ვარძია]], [[წერაქვის სამონასტრო კომპლექსი]], [[წუღრუღაშენი]], [[ხუჯაბი]] და სხვები)<ref>[http://www.dzeglebi.ge/statiebi/istoria/javaxeti1.html ჯავახეთი]</ref><ref>[http://www.conflicts.rem33.com/images/Georgia/arm_geor_war/E4.html Armeno-Georgian War of 1918 and Armeno-Georgian Territorial Issue in the 20th Century]</ref>. საქართველოს არსებობის მთელი ისტორიის განმავლობაში ორივე კუთხეში ქართული მოსახლეობა ცხოვრობდა<ref>«Путешествие Гюльденштедта в Грузии». т. I. перевод и исследования Г. Гелашвили. Тбилиси. 1962 г. стр. 215</ref><ref>[http://www.dzeglebi.ge/statiebi/istoria/qvemo_qartlis_istoriuli_geografiidan.html ქვემო ქართლის ისტორიული გეოგრაფიიდან]</ref>, ხოლო. მრავალრიცხოვანი სომხური ელემენტი მხოლოდ რამდენიმე ათეული წლით ადრე, XIX საუკუნეში რუსეთის ხელისუფლების ინიციატივითა და ხელშეწყობით, გაჩნდა. თავის მხრივამავდროულად, სომხურ საზოგადოებაში ანტიქართული კამპანია სულ უფრო და უფრო ძლიერდებოდა,. სომხურ გაზეთებში ("ორიზონი"„ორიზონი“, "აშხატავორი"„აშხატავორი“ და სხვები) იბეჭდებოდა სტატიები, სადაც საქართველოში ჩამოსახლებულ სომხებს აჯანყებისკენ ღიად მოუწოდებდნენ აჯანყებისკენ. ამავდროულად, გაჩაღდა ცილისმწამებლური კამპანია, თითქოს საქართველოში თავშეფარებულ სომეხ დევნილებს ხოცავდნენ და აძევებდნენ ქვეყნიდან აძევებდნენ<ref>[http://old.gruni.edu.ge/uploads/content_file_1_33.pdf ქართულ-სომხური ურთიერთობა 20-იანი წლებიდან დღემდე]</ref>. შექმნილი ვითარების გამო, მოლაპარაკების ყველა მცდელობა წინდაწინვე განწირულიწარუმატებლობისთვის იყო წარუმატებლობისთვისგანწირული. ამის მიუხედავად, საქართველოს ხელისუფლებამ არაერთი კონსტრუქციული წინადადებით მიმართა [[ერევანი|ერევანს]], არაერთი კონსტრუქციული წინადადებით მიმართა. მათ შორის მიიწვია სომხეთის დელეგაცია 1918 წლის 10 ნოემბერს თბილისში დაგეგმილ კონფერენციაში მონაწილეობის მისაღებად<ref>[http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0002/000313/disertacia.pdf ბრძოლა საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისათვის 1918-1919 წლებში (სომხეთ-საქართველოს ომი)]</ref>, სადაც კავკასიის სახელმწიფოებს სხვადასხვა საკითხებზესაკითხზე უნდა ემსჯელათ. სასაზღვროტერიტორიული საკითხიგამიჯვნა განსახილველ თემებს შორის ერთ-ერთი იყო განსახილველ საკითხებს შორის. თუმცა სომხეთის ხელისუფლებამ კონფერენციის მუშაობაში მონაწილეობა არ მიიღო კონფერენციის მუშაობაში, რაც ჯერ გაუმართავი კომუნიკაციებით, შემდეგ კი მოუმზადებლობით ახსნა<ref>[http://www.conflicts.rem33.com/images/Georgia/arm_geor_war/E8.html#_ftn8 Armeno-Georgian War of 1918 and Armeno-Georgian Territorial Issue in the 20th Century]</ref>.