ვიკიპედია

სომხეთ-საქართველოს ომი: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შეუმოწმებელი ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
ხაზი 42:
XIX საუკუნეში კარდინალურად შეიცვალა [[სამცხე|სამცხისა]] და [[ჯავახეთი|ჯავახეთის]] ეთნიკური შემადგენლობაც. მას შემდეგ, რაც [[რუსეთ-ოსმალეთის ომი (1828-1829)|1828-1829 წლების ომში]] ოსმალეთი დაამარცხა, რუსეთის იმპერიამ ათობით ათასი გამუსლიმებული ქართველი აიძულა ოსმალეთში გადასახლებულიყვნენ<ref>[http://old.gruni.edu.ge/uploads/content_file_1_33.pdf ქართულ-სომხური ურთიერთობები XVIII-XIX სს-ში]</ref>. განსაკუთრებით დაზარალდა ჯავახეთი, რომელიც მოსახლეობის აბსოლიტურ უმრავლესობას დაატოვებინეს<ref>[http://www.conflicts.rem33.com/images/Georgia/arm_geor_war/E5.html Armeno-Georgian War of 1918 and Armeno-Georgian Territorial Issue in the 20th Century]</ref>. დაცარიელებულ სოფლებში საქართველოს მთავარმმართებლის [[ივანე პასკევიჩი|ივან პასკევიჩის]] გადაწყვეტილებითა და ხელშეწყობით 7,300 სომხური ოჯახი გადმოსახლდა [[ერზურუმის პროვინცია|ერზურუმიდან]]<ref>[http://old.gruni.edu.ge/uploads/content_file_1_33.pdf ქართულ-სომხური ურთიერთობები XVIII-XIX სს-ში]</ref>. ახალმოსულთა უმრავლესობა ჯავახეთში დამკვიდრდა<ref>[http://www.conflicts.rem33.com/images/Georgia/arm_geor_war/E5.html Armeno-Georgian War of 1918 and Armeno-Georgian Territorial Issue in the 20th Century]</ref>, შედარებით მცირე ნაწილი კი სამცხესა და [[თრიალეთი (მხარე)|თრიალეთში]] დასახლდა<ref>''Волкова Н. Г.''«Этнические процессы в Закавказье в XIX—XX веках», Кавказский Этнографический сборник, IV часть, Институт Этнографии им. Н. Н. Миклухо-Маклая АН СССР, Москва, Наука, 1969, стр. 8.</ref>. 1897 წელს [[ახალციხის მაზრა|ახალციხის მაზრის]] მოსახლეობის 22%-ს (15,144) სომხები შეადგენდნენ, ხოლო [[ახალქალაქის მაზრა|ახალქალაქის მაზრაში]] მათმა წილა 72,26%-ს (52,539) მიაღწია<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=530 Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.]</ref><ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=527 იქვე]</ref>. ამავდროულად, ჯავახეთში ქართველების წილი 8,87%-მდე (6,451) დაეცა<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=527 იქვე]</ref>. რუსეთის ხელისუფლებამ რეგიონში სომხების გარდა, რამდენიმე ასეული [[დუხობორები|დუხობორების]] ოჯახიც გადმოასახლა<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?a=d&cl=CL1.32&d=HASH0141a49d695b1b00adf0e9b0.9&e=d-00000-00---off-0civil2--00-1----0-10-0---0---0prompt-10---4-------0-1l--10-ka-50---20-about---00-3-1-00-0-0-01-1-0utfZz-8-00 საქართველოს რუსები]</ref>. ისინი ახალქალაქის მაზრის რვა სოფელში დაფუძნდნენ. 1897 წელს [[რუსები|რუსებმა]] ჯავახეთში მოსახლეობის 7,09% (5,155) შეადგინეს<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=527 Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.]</ref>. საქართველოში სომხების გადმოსახლება მთელი ასწლეულის განმავლობაში გრძელდებოდა, XIX საუკუნის დასასრულს [[თბილისის გუბერნია|თბილისის გუბერნიაში]] მათმა რაოდენობამ 196,189-ს მიაღწია<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=521 იქვე]</ref>, გუბერნიის მთლიანი მოსახლეობის 18,67%-ს.
 
სომხების მიგრაცია ნაკლები მასშტაბებით, ასევე დასავლეთ და სამხრეთ საქართველოსაც შეეხო. გადმოსახლების პროცესი [[რუსეთ-ოსმალეთის ომი (1877-1878)|რუსეთ-ოსმალეთის 1877-1878 წლების ომის]] შემდეგ გააქტიურდა, როდესაც ოსმალეთში მცხოვრებმა სომხურმა მოსახლეობამ საქართველოს შავიზღვისპირეთის ათვისება დაიწყო. 1897 წელს [[ქუთაისის გუბერნია|ქუთაისის გუბერნიის]] მოსახლეობის 2,27%-ს (24,043) სომხები შეადგენდნენ<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=441 იქვე]</ref>. ახალმოსულთა მნიშვნელოვანი ნაწილი [[აფხაზეთი|აფხაზეთსა]] და [[აჭარა|აჭარაში]] დაფუძნდა. [[ბათუმის ოკრუგი|ბათუმის ოკრუგში]] მოსახლეობის 8,05% (7,120), ხოლო [[სოხუმის ოკრუგი|სოხუმის ოკრუგში]] 6,17% (6,552) სომეხი იყო<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=450 იქვე]</ref><ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=470 იქვე]</ref>. მცირე ოდენობით სომხები სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოშიც დამკვიდრდნენ, ისტორიულ [[არტაანი (მრავალმნიშვნელოვანი)|არტაანში]], [[კოლა|კოლასა]] და [[ტაო|ტაოში]]. [[ყარსის ოლქი|ყარსის ოლქის]] [[არტაანის ოკრუგი|არტაანისა]] და [[ოლთისი|ოლთისის]] ოკრუგებში მოსახლეობის 2,92% (1,918) და 9,91% (3,125) სომეხი იყო<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=405 იქვე]</ref>. XIX საუკუნის დამლევს საქართველოში, რომელიც ადმინისტრაციულად ორ გუბერნიად (თბილისისა და ქუთაისის) და ორ ოკრუგად (არტაანისა და ოლთისის) იყო დაყოფილი, 225,275 სომეხი ცხოვრობდა, ქვეყნის მთლიანი მოსახლეობის 10,21%.
 
[[1801]] წლისთვის საქართველოში მცხოვრები სომხების რაოდენობა რამდენიმე ათას ოჯახს არ აღემატებოდა და მათი წილი ქართული სამეფო-სამთავროების მთლიან მოსახლეობაში უმნიშვნელო იყო. სომხების ძირითადი ნაწილი საქართველოს სხვადასხვა ქალაქსა და დაბაში ცხოვრობდა. მათი საქმიანობის ძირითად სფეროს ვაჭრობა და ხელოსნობა წარმოადგენდა, ასევე იყვნენ სახელმწიფო სამსახურში და ზოგჯერ ქართველ მეფე-მთავართა დიპლომატიურ დავალებებსაც ასრულებდნენ. გვიან შუა საუკუნეებში სომხები ქართულ ფეოდალურ საზოგადოებაში კარგად იყვნენ ინტეგრირებული. XIX საუკუნეში მდგომარეობა კარდინალურად შეიცვალა, რუსულმა ადმინისტრაციამ მიზანმიმართულად სომხების მასობრივი გადმოსახლება დაიწყო. იმპერია მათ [[კავკასია|კავკასიელთა]] შორის ყველაზე ლოიალურ ერად მიიჩნევდა.<ref>[http://old.gruni.edu.ge/uploads/content_file_1_33.pdf ქართულ-სომხური ურთიერთობები XVIII-XIX საუკუნეებში]</ref>. სომხების გადმოსახლების პროცესი 1897 წლის შემდეგაც გაგრძელდა, [[1902]] წლამდე ოსმალეთიდან საქართველოში დამატებით 55,000 სომეხი შემოვიდა<ref>[http://old.gruni.edu.ge/uploads/content_file_1_33.pdf იქვე]</ref>, რაც იქ მიმდინარე სომხურ-მუსლიმური ხოცვა-ჟლეტით იყო განპირობებული. [[1914]] წელს [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველი მსოფლიო ომის]] გაჩაღების შემდეგ, მალევე ოსმალეთში სომხურ და მუსლიმურ მოსახლეობას შორის სისხლისმღვრელი კონფლიქტი განახლდა, რაც საბოლოო ჯამში [[სომხების გენოციდი|სომხების მასობრივ ხოცვა-ჟლეტაში და დეპორტაციაში]] გადაიზარდა. სიკვდილისაგან თავის დასახსნელად ასობით ათასმა სომეხმა დევნილმა რუსეთის იმპერიას მიაშურა. მათმა ნაწილმა საქართველოს შემოაფარა თავი, ამდენად ქვეყანაში სომხების რაოდენობა კიდევ უფრო გაიზარდა<ref>[http://old.gruni.edu.ge/uploads/content_file_1_33.pdf იქვე]</ref>.
ხაზი 52:
===საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენა და ვითარება ამიერკავკასიაში===
[[ფაილი:AkakiChkhenkeli.jpg|მინი|აკაკი ჩხენკელი]]
[[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]] რუსეთის იმპერიის დამარცხების, [[ოქტომბრის რევოლუცია|ბოლშევიკური გადატრიალებისა]] და [[რუსეთის სამოქალაქო ომი|რუსეთში სამოქალაქო ომის]] დაწყების შემდეგ, სამხრეთ კავკასიის ერებმა [[1918]] წელს [[ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკა]]<ref>[http://www.conflicts.rem33.com/images/Georgia/arm_geor_war/E2.html Armeno-Georgian War of 1918 and Armeno-Georgian Territorial Issue in the 20th Century]</ref> გამოაცხადეს. ახლადშექმნილი სახელმწიფოს მთავრობის თავმჯდომარის თანამდებობა [[აკაკი ჩხენკელი|აკაკი ჩხენკელმა]] დაიკავა. თუმცა, რესპუბლიკა ქართველებს, სომხებსა და [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელებს]] შორის არსებული განსხვავებული საგარეო პოლიტიკური შეხედულებების გამო სიცოცხლისუუნარო აღმოჩნდა<ref>[http://elibrary.bsu.az/books_460/N_429.pdf БОРЬБА ЗА ЗАКАВКАЗЬЕ (1917–1921)]</ref>. 1918 წლის [[26 მაისი|26 მაისს]] საქართველომ დამოუკიდებლობა გამოაცხადა<ref>[https://www.president.gov.ge/ka-GE/saqartvelo/damoukideblobis-aqti.aspx 1918 წლის 26 მაისს მიღებული დამოუკიდებლობის აქტი]</ref>, ორი დღის შემდეგ იგივე ნაბიჯი გადადგა სომხეთმაც<ref>[http://elibrary.bsu.az/books_460/N_429.pdf БОРЬБА ЗА ЗАКАВКАЗЬЕ (1917–1921)]</ref>. 1918 წლის გაზაფხულზე წამოწყებული ოსმალეთის სამხედრო კამპანიის შედეგად, როგორც საქართველომ ისე სომხეთმა მნიშვნელოვანი ტერიტორიული დანაკარგიდანაკარგები განიცადეს. კერძოდ, ოსმალეთმა 1918 წლის 4 ივნისის [[ბათუმის ხელშეკრულება (1918)|ბათუმის ხელშეკრულებით]], საქართველოს ჩამოაჭრა [[ბათუმის ოლქი]], არტანისაარტაანისა და ოლთისის ოკრუგები, ახალქალაქის მაზრა და ახალციხის მაზრის დიდი ნაწილი<ref>[http://elibrary.bsu.az/books_460/N_429.pdf იქვე]</ref>. დამოუკიდებელ [[საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|საქართველოს]] მხარდამჭერად [[გერმანიის იმპერია]] მოევლინა<ref>[http://elibrary.bsu.az/books_460/N_429.pdf იქვე]</ref>, რომელმაც ახლადშექმნილ რესპუბლიკას მნიშვნელოვანი სამხედრო, პოლიტიკური და ეკონომიკური დახმარება აღმოუჩინა<ref>[http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140424/1/Chemi_Misia_Kavkasiashi.pdf ჩემი მისია კავკასიაში]</ref>. [[სომხეთის დემოკრატიული რესპუბლიკა|სომხეთის რესპუბლიკარესპუბლიკამ]] კი 4 ივნისის საზავო ხელშეკრულებით კარგავდადაკარგა საერთო საზღვარს საქართველოსთან და, მის შემადგენლობაში მხოლოდ ერევნის გუბერნიის მცირე ნაწილი რჩებოდადარჩა <ref>[http://www.conflicts.rem33.com/images/Georgia/arm_geor_war/E2.html Armeno-Georgian War of 1918 and Armeno-Georgian Territorial Issue in the 20th Century]</ref>.
 
ბათუმის საზავო ხელშეკრულებით ოკუპირებული ტერიტორიის გარდა, ოსმალეთმა საქართველოს ხელისუფლებას მოთხოვა დროებით დაეთმო ბორჩალოს მაზრის ლორეს უბანიუბნის დათმობაც მოთხოვა, რათა დაუბრკოლებელი და უშუალო კავშირი დაემყარებინა [[აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკა|აზერბაიჯანთან]] სარკინიგზო კავშირი დაემყარებინა<ref>[http://www.conflicts.rem33.com/images/Georgia/arm_geor_war/E2.html იქვე]</ref>. 1918 წლის ივნისში მომხდარი შეტაკებებისა და მოლაპარაკებების შემდეგ, ოსმალეთის არმიამ დაიკავა მდ. [[ძორაგეტი|კამენკის]] (დღევანდელი მდ. [[ძორაგეტი]]) მარჯვენა სანაპირო ხაზინაპირი, კერძოდ სოფლები: ნოვო-პოკროვკა, [[სტეფანავანი|ჯელალ–ოღლი]] (დღევანდელი ქალაქი [[სტეფანავანი]]), ნიკოლაევკა, [[გარგარი (სომხეთი)|გერგერი]], [[ვარდაბლური (ლორე)|ვარდაბლური]], [[კურთანი]], დარაქენდი და შემდეგ ხაზი ყოფილი ამიერკავკასიის რკინიგზების ალექსანდროვკის მონაკვეთის 117-ე ვერსის ხიდიდან სადგურებს ქობერსა და [[ძორაგეტი (სოფელი)|კალაგერანს]] შორის, სოფელ [[მარცი (ლორე)|მარცამდე]] და [[ლორუტი|ლორუტამდე]]<ref>[http://www.conflicts.rem33.com/images/Georgia/arm_geor_war/E2.html იქვე]</ref>. ლორეს უბნის ჩრდილოეთ ნაწილის შენარჩუნება საქართველომ შეძლო [[ბუნდესვერი|გერმანიისა]] და [[საქართველოს შეიარაღებული ძალები|საქართველოს სამხედრო ნაწილების]] ერთობლივი მოქმედებით, რის შედეგადაცშეძლო. ოსმალთა მცდელობა დაეკავებინათ მეტი ტერიტორია აღიკვეთა მდ.კამენკასთან და [[ქვემო ქართლი|ქვემო ქართლში]] მომხდარი შეტაკებების შემდეგ<ref>[http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0002/000313/disertacia.pdf ბრძოლა საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისათვის 1918-1919 წლებში (სომხეთ-საქართველოს ომი)]</ref>. ქართული და გერმანული ნაწილები ახალ თავდაცვით ხაზზე განლაგდნენ, რომლის მდებარეობა იყო სოფლები: [[ტაშირი (ქალაქი)|ვორონცოვკა]] (დღევანდელი ქალაქი [[ტაშირი (ქალაქი)|ტაშირი]]), ალექსანდროვკა, აიდარბეგი, [[მღართი]], ქობერის გასაყარი, [[ქარინჯი]] და [[წათერი]]<ref>[http://www.conflicts.rem33.com/images/Georgia/arm_geor_war/E2.html Armeno-Georgian War of 1918 and Armeno-Georgian Territorial Issue in the 20th Century]</ref>. [[ამიერკავკასია|ამიერკავკასიაში]] გერმანიის სამხედრო-პოლიტიკური მისიის მეთაური, გენერალი ფრიდრიხ კრეს ფონ კრესენშტაინი ამ შეტაკებების შესახებ წერდა: ''"ჩვენი„ჩვენი მეგობრობა ქართველებთან გერმანული სისხლით განმტკიცდა."“''<ref>[http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140424/1/Chemi_Misia_Kavkasiashi.pdf ჩემი მისია კავკასიაში]</ref>.
 
===ოქტომბრის შეტაკებები===
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/სომხეთ-საქართველოს_ომი“-დან