სომხეთ-საქართველოს ომი: განსხვავება გადახედვებს შორის

[[საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის]] დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ [[სომხეთის დემოკრატიული რესპუბლიკა|სომხეთის რესპუბლიკას]] გაუჩნდა ტერიტორიული პრეტენზიები საქართველოსთან. პრეტენზიის მიზეზი სომხეთის ხელისუფლებაში მოსული ულტრანაციონალისტური პარტია [[დაშნაკცუთიუნი|დაშნაკცუთიუნის]] ლიდერების პოლიტიკური შეხედულებები გახდა. მათი მოსაზრებით სამხრეთ კავკასიის ყველა რეგიონი, სადაც შესამჩნევი ოდენობით წარმოდგენილი იყო [[სომხები|სომხური]] მოსახლეობა მათი სახელმწიფოს შემადგენლობაში უნდა შესულიყო. [[XIX საუკუნე|XIX]]-[[XX საუკუნე|XX საუკუნეებში]] [[რუსეთის იმპერია|რუსეთის]] ხელისუფლების უშუალო ხელშეწყობით [[ირანი|სპარსეთიდან]] და [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთიდან]] ათობით ათასი სომხური ოჯახი გადმოსახლდა [[საქართველო|საქართველოში]]. რუსეთ-ოსმალეთის და რუსეთ-სპარსეთის ყოველ ომს სომეხი ახალმოსახლეების ტალღები მოჰყვებოდა, მიგრაცია არ შეწყვეტილა მშვიდობიან პერიოდშიც. [[1795]]-[[1827]] წლებში [[ერევნის სახანო|ერევნის სახანოდან]] დაახლოებით 20 000 სომეხი გადმოსახლდა [[აღმოსავლეთი საქართველო|ქართლ-კახეთში]]<ref>''George A. Bournoutian.''The Politics of Demography: Misuse of Sources on the Armenian Population of Mountainous Karabakh. «Journal of the Society for Armenian Studies». — Society for Armenian Studies, 1999. — Vol. 9. — P. 99—103.</ref>. ასე მაგალითად, [[1797]] წელს გულისტანიდან 400 სომხური ოჯახი გადმოსახლდა [[შაუმიანი (დაბა)|შულავერში]] (დღევანდელი დაბა [[შაუმიანი (დაბა)|შაუმიანი]])<ref>[http://www.dzeglebi.ge/statiebi/istoria/chamosaxlebebi_qvemoqartlshi.html ჩამოსახლებები ქვემო ქართლში]</ref>, [[1799]] წელს ხაჩენიდან გადმოსახლებული 68 ოჯახიდან 43 სოფელ [[დაღეთი|დაღეთში]] დამკვიდრდა, 25 სოფელ [[ბოლნისი (ბოლნისის მუნიციპალიტეტი)|ბოლნისში]]<ref>[http://www.dzeglebi.ge/statiebi/istoria/chamosaxlebebi_qvemoqartlshi.html იქვე]</ref>. [[1809]]-[[1811]] წლებში [[ქვემო ქართლი|ქვემო ქართლში]] კიდევ 428 სომხური ოჯახი (2 140 ადამიანი) ჩამოსახლდა [[ყარაბაღის სახანო|ყარაბაღის სახანოდან]]<ref>[http://old.gruni.edu.ge/uploads/content_file_1_33.pdf ქართულ-სომხური ურთიერთობები XVIII-XIX საუკუნეებში]</ref>, [[1820]] წელს სომეხი ახალმოსახლეები დამკვიდრდნენ სოფელ [[სამშვილდე (თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტი)|სამშვილდეშიც]]<ref>[http://www.dzeglebi.ge/statiebi/istoria/chamosaxlebebi_qvemoqartlshi.html ჩამოსახლებები ქვემო ქართლში]</ref>. სომხებისთვის, განსაკუთრებით ვაჭრებისა და ხელოსნებისთვის, მიმზიდველი იყო [[თბილისი]]. საქართველოს დედაქალაქში, რომელიც 1795 წელს [[აღა-მაჰმად-ხანი|აღა-მაჰმად-ხანის]] [[კრწანისის ბრძოლა|შემოსევის]] შემდეგ დაინგრა და როგორც [[ქართველები|ქართული]] ისე არაქართული მოსახლეობისგან პრაქტიკულად დაიცალა, XIX საუკუნეში ნომერ პირველ ეთნიკურ ჯგუფად ოსმალეთიდან და სპარსეთიდან გადმოსახლებული სომხები იქცნენ. ქალაქში მათი მიგრაცია რუსეთის იმპერიის მიერ [[ქართლ-კახეთის სამეფო|ქართლ-კახეთის სამეფოს]] ანექსიის შემდეგ პრაქტიკულად მყისიერად დაიწყო, [[1804]] წელს დედაქალაქში 2 000 სომეხი გადმოსახლდა ერევნის სახანოდან<ref>[http://old.gruni.edu.ge/uploads/content_file_1_33.pdf ქართულ-სომხური ურთიერთობები XVIII-XIX საუკუნეებში]</ref>, [[1807]]-[[1808]] წლებში მათ კიდევ 338 ოჯახი (1 906 ადამიანი) დაემატა<ref>[http://old.gruni.edu.ge/uploads/content_file_1_33.pdf იქვე]</ref>, გადმოსახლება არც შემდეგ შეწყვეტილა. [[1897]] წელს სომხები ქალაქის მოსახლეობის 29,53% (47 133) შეადგენდნენ, ქართველები 26,44% (42 200)<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=525 Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.]</ref>. ▼

[[ბორჩალოს მაზრა|ბორჩალოს მაზრაში]], რომელიც დღევანდელი [[ბოლნისის მუნიციპალიტეტი|ბოლნისის]], [[დმანისის მუნიციპალიტეტი|დმანისის]], [[მარნეულის მუნიციპალიტეტი|მარნეულისა]] და [[წალკის მუნიციპალიტეტი|წალკის მუნიციპალიტეტებს]] ასევე [[სომხეთი|სომხეთის რესპუბლიკის]] [[ლორეს პროვინცია|ლორესა]] და [[ტავუშის პროვინცია|ტავუშის პროვინციების]] ტერიტორიის ნაწილს მოიცავდა, სომხების წილმა 1897 წელს 36,88% (47 423) მიაღწია<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=533 იქვე]</ref>, მათი უმრავლესობა მაზრის სამხრეთში, [[ლორე|ლორეს უბანში]] ცხოვრობდა<ref>[http://www.conflicts.rem33.com/images/Georgia/arm_geor_war/E5.html Armeno-Georgian War of 1918 and Armeno-Georgian Territorial Issue in the 20th Century]</ref>. რუსეთის ხელისუფლება [[ქვემო ქართლი|ქვემო ქართლში]] სომხების გარდა სხვა ერების დამკვიდრებასაც უწყობდა ხელს, XIX საუკუნეში იმპერიის ხელშეწყობით რეგიონში ათასობით [[ბერძნები|ბერძენი]]<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00---off-0civil2--00-1----0-10-0---0---0prompt-10-TX--4----Doc---0-1l--10-ka-50---20-about-საქართველოს+ბერძნები--00-3-1-00-0-0-01-1-0utfZz-8-00&a=d&c=civil2&cl=search&d=HASH01539272c0a61b8f8dfb8ff9.9 ბერძნები]</ref>, [[გერმანელები|გერმანელი]]<ref>[http://dzeglebi.ge/statiebi/istoria/saqartveloshi_mcxovrebi_germanelebi.html საქართველოში მცხოვრები გერმანელების სამეურნეო ყოფა და ტრადიციები ]</ref> და [[რუსები|რუსი]] ახალმოსახლე დაფუძნდა. 1897 წელს [[ბორჩალოს მაზრა|ბორჩალოს მაზრის]] მკვიდრთა 16,64% (21 393) ბერძენი, 6,29% (8 089) რუსი და 1,94% (2 496) გერმანელი იყო<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=533 Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.]</ref>. ▼

[[რუსეთის იმპერია]] არ ყოფილა ერთადერთი, რომელიც ქვემო ქართლის ეთნიკური შემადგენლობის შეცვლას ცდილობდა. XVII-XVIII საუკუნეებში [[ირანის ისტორია|სპარსეთის]] ხელისუფლებამ რეგიონში ათასობით [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანული]] ოჯახი გადმოასახლა<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00---off-0civil2--00-1----0-10-0---0---0prompt-10-TX--4----Doc---0-1l--10-ka-50---20-about-%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1+%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98--00-3-1-00-0-0-01-1-0utfZz-8-00&a=d&c=civil2&cl=search&d=HASH01539272c0a61b8f8dfb8ff9.8 აზერბაიჯანელები]</ref>, რათა საქართველოში საიმედო დასაყრდენი შეექმნა. ამავდროულად, სპარსელებთან და ოსმალებთან ხშირი ომებისა და XVIII საუკუნიდან დაღესტნელთა განუწყვეტელი, მძარცველური [[ლეკიანობა|თავდასხმების]] გამო რეგიონის ქართული მოსახლეობისთვის საცხოვრებლად გაუსაძლისი პირობები იქმნებოდა. იმისათვის რომ გამუდმებული ომებისა და თარეშის მსხვერპლად არ ქცეულიყვნენ, ქართველი გლეხები იძულებული ხდებოდნენ დაეტოვებინათ მშობლიური მხარე და საქართველოს შიდა პროვინციებში ეძებნათ თავშესაფარი<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00---off-0civil2--00-1----0-10-0---0---0prompt-10-TX--4----Doc---0-1l--10-ka-50---20-about-%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1+%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98--00-3-1-00-0-0-01-1-0utfZz-8-00&a=d&c=civil2&cl=search&d=HASH01539272c0a61b8f8dfb8ff9.8 იქვე]</ref>. ქვემო ქართლის დიდი ნაწილი მოსახლეობისგან დაიცალა, რეგიონში [[ქართველები|ქართველების]] რაოდენობა უკიდურესად შემცირდა. ერთი მხრივ [[XVI საუკუნე|XVI]]-[[XVIII საუკუნე|XVIII]] საუკუნეებში ქვემო ქართლის პერმანენტული და დამანგრეველი ომების ასპარეზად ქცევის, ხოლო მეორე მხრივ [[XVII საუკუნე|XVII]]-[[XIX საუკუნე|XIX]] საუკუნეებში სპარსეთისა და რუსეთის იმპერიების მიერ განხორციელებული აგრესიული დემოგრაფიული პოლიტიკის გამო, ბორჩალოს მაზრაში [[ქართველები]] უმცირესობად იქცნენ. 1897 წელს მაზრის მოსახლეობის მხოლოდ 6,11% (7 863) იყო ქართველი<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=533 Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.]</ref>. შექმნილი დემოგრაფიული მდგომარეობა ნოყიერ ნიადაგს უქმნიდა [[საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|საქართველოს]] მეზობელ სახელმწიფოებს ამ უძველეს ქართულ მხარეზე ტერიტორიული პრეტენზიები გამოეცხადებლად.▼