ვიკიპედია

ჩრდილოეთ ირლანდიის კონფლიქტი: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შეუმოწმებელი ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
No edit summary
No edit summary
ხაზი 1:
'''ჩრდილოეთ ირლანდიის კონფლიქტი''', ე.წ. ''არეულობები'' წარმოადგენს({{lang-ga|Na Trioblóidí}}) — [[1968]] წლიდან [[1998]] წლამდე მიმდინარე სექტარიანულეთნო-ნაციონალური<ref name=CMitchell>{{cite book |last=Mitchell |first=Claire |title=Religion, Identity and Politics in Northern Ireland |publisher=Ashgate Publishing |date=2013 |page=5 |quote=The most popular school of thought on religion is encapsulated in McGarry and O'Leary's ''Explaining Northern Ireland'' (1995), and it is echoed by Coulter (1999) and Clayton (1998). The central argument is that religion is an ethnic marker, but that it is not generally politically relevant in and of itself. Instead, ethnonationalism lies at the root of the conflict. Hayes and McAllister (1999a) point out that this represents something of an academic consensus.}}</ref><ref>{{cite book |author=John McGarry & Brendan O'Leary |title=Explaining Northern Ireland |publisher=Wiley-Blackwell |date=15 June 1995 |page=18 |isbn=978-0-631-18349-5}}</ref><ref>{{cite book |title=Northern Ireland and the Politics of Reconciliation |editor=Dermot Keogh |publisher=Cambridge University Press |date=28 January 1994 |pages=[https://archive.org/details/isbn_9780521459334/page/55 55–59] |isbn=978-0-521-45933-4 |url=https://archive.org/details/isbn_9780521459334/page/55 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.ucd.ie/ibis/filestore/wp2004/42/42_coakley.pdf |title=Ethnic Conflict and the Two-State Solution: The Irish Experience of Partition |author=John Coakley |accessdate=15 February 2009 |quote=...these attitudes are not rooted particularly in religious belief, but rather in underlying ethnonational identity patterns. |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120229043534/http://www.passia.org/seminars/2004/John-Coakley-Ireland-Seminar.htm |archivedate=29 February 2012 }}</ref> დაპირისპირებას ჩრდილო ირლანდიელ პროტესტანტ უნიონისტებს (ლოიალისტები - [[დიდი ბრიტანეთი|დიდი ბრიტანეთის]] შემადგენლობაში დარჩენის მომხრეები) და [[კათოლიკოსი|კათოლიკე]] ნაციონალისტებს ([[რესპუბლიკელი|რესპუბლიკელები]] - [[ჩრდ.ჩრდილოეთი ირლანდია|ჩრდ. ირლანდიის]] ირლანდიასთან შეერთების მომხრეები) შორის. კონფლიქტის სხვა მნიშვნელოვანი მოაწილეები იყვნენ ბრიტანული არმია, [[ოლსტერი|ოლსტერის]] სამეფო პოლიცია (RUC) და ოლსტერის თავდაცვის პოლკი (UDR – [[1992]] წლიდან ირლანდიის სამეფო პოლკი), რომელთა მიზანს მშვიდობის უზრუნველყოფა წარმოადგენდა, უმეტესწილად დამოუკიდებლობისთვის პარტიზანულად მებრძოლ ნაციონალისტურ ირლანდიის რესპუბლიკურ არმიასა (IRA) და უნიონისტთა პარამილიტარულ ძალებს შორის, რომლებიც რესპუბლიკური არმიის ქმედებებს ტერორისტულად მიიჩნევდნენ. მხარეებს შორის დაპირისპირება ხასიათდებოდა ქუჩის შეტაკებების, აფეთქებების, სნაიპერის მეშვეობით თავდასხმების, გზების ჩახერგვის და უკანონო დაკავებების მეთოდებით. დაპირისპირება რეალურად, სამოქალაქო ომი იყო, თუმცა მას ოფიციალურად დაბალი ინტენსივობის კონფლიქტს უწოდებენ. კონფლიქტის სამშვიდობო შეთანხმებამდე 3600 ადამიანი დაიღუპა, ხოლო 30 000-ზე მეტი დაშავდა. შეთანხმება [[1998]] წელს დიდ ბრიტანეთსა და ირლანდიას შორის მოხდა, რის მიხედვითაც, ჩრდილოეთ ირლანდიის წარმომადგენლობით ასამბლეაში, ე. წ. სტორმონტში, ძალაუფლების განაწილება გადაწყდა.▼
{{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/M.P1942|M.P1942]].|14|09|2020}}
 
▲'''ჩრდილოეთ ირლანდიის კონფლიქტი''', ე.წ. არეულობები წარმოადგენს [[1968]] წლიდან [[1998]] წლამდე მიმდინარე სექტარიანულ დაპირისპირებას ჩრდილო ირლანდიელ პროტესტანტ უნიონისტებს (ლოიალისტები - [[დიდი ბრიტანეთი|დიდი ბრიტანეთის]] შემადგენლობაში დარჩენის მომხრეები) და [[კათოლიკოსი|კათოლიკე]] ნაციონალისტებს ([[რესპუბლიკელი|რესპუბლიკელები]] - [[ჩრდ. ირლანდია|ჩრდ. ირლანდიის]] ირლანდიასთან შეერთების მომხრეები) შორის. კონფლიქტის სხვა მნიშვნელოვანი მოაწილეები იყვნენ ბრიტანული არმია, [[ოლსტერი|ოლსტერის]] სამეფო პოლიცია (RUC) და ოლსტერის თავდაცვის პოლკი (UDR – [[1992]] წლიდან ირლანდიის სამეფო პოლკი), რომელთა მიზანს მშვიდობის უზრუნველყოფა წარმოადგენდა, უმეტესწილად დამოუკიდებლობისთვის პარტიზანულად მებრძოლ ნაციონალისტურ ირლანდიის რესპუბლიკურ არმიასა (IRA) და უნიონისტთა პარამილიტარულ ძალებს შორის, რომლებიც რესპუბლიკური არმიის ქმედებებს ტერორისტულად მიიჩნევდნენ. მხარეებს შორის დაპირისპირება ხასიათდებოდა ქუჩის შეტაკებების, აფეთქებების, სნაიპერის მეშვეობით თავდასხმების, გზების ჩახერგვის და უკანონო დაკავებების მეთოდებით. დაპირისპირება რეალურად, სამოქალაქო ომი იყო, თუმცა მას ოფიციალურად დაბალი ინტენსივობის კონფლიქტს უწოდებენ. კონფლიქტის სამშვიდობო შეთანხმებამდე 3600 ადამიანი დაიღუპა, ხოლო 30 000-ზე მეტი დაშავდა. შეთანხმება [[1998]] წელს დიდ ბრიტანეთსა და ირლანდიას შორის მოხდა, რის მიხედვითაც, ჩრდილოეთ ირლანდიის წარმომადგენლობით ასამბლეაში, ე.წ. სტორმონტში, ძალაუფლების განაწილება გადაწყდა.
 
==კონფლიქტის საფუძვლები==
არეულობების ისტორია პრაქტიკულად, იმეორებს ირლანდიის ისტორიას და სათავეს იღებს კუნძულზე ჯერ კიდევ მე-12[[XII საუკუნე|XII საუკუნის]] პირველი ბრიტანული - ანგლო-ნორმანული ინვერვენციიდანინტერვენციიდან, რომლის შედეგადაც კუნძულზე მოსულთა ნაწილი დარჩა და შემდგომში მათ „ძველი ინგლისელები“ ეწოდათ. მომდევნო რვა საუკუნის განმავლობაში ირლანდიაზე ინგლისი, ხოლო შემდგომ დიდი ბრიტანეთი დომინირებდა. კოლონიზატორმა ბრიტანელმა მიწათმფლობელებმა ადგილობრივი მიწათმფლობელები ჩაანაცვლეს. ეს ჩანაცვლება ყველაზე თვალსაჩინო ირლანდიის ჩრდილო-აღმოსავლეთ პროვინციაში, [[ოლსტერი|ოლსტერში]] განხორციელდა, სადაც ბრიტანელ მოიჯარეებთან ერთად, [[შოტლანდიელები|შოტლანდიელი]] მოიჯარეებიც დასახლდნენ. შედეგად, ირლანდიის ისტორია გადაიქცა ადგილობრივი კათოლიკე უმრავლესობის ემანსიპატორულ ბრძოლად მოსული პროტესტანტების წინააღმდეგ, განსაკუთრებით კი, ოლსტერში, სადაც პროტესტანტები ადგილობრივ ირლანდიელებს რაოდენობრივად ჭარბობდნენ. ბრიტანელ და შოტლანდიელ მოსახლეებს ადგლიბროვებთან [[ასიმილაცია]] არ განუცდიათ. პირიქით, ისინი ინარჩუნებდნენ ბრიტანულ იდენტობას და სამეფო სახლის მიმართ ერთგულებას.
 
==ჩრდილოეთ ირლანდიის შექმნა და კათოლიკური პროტესტი==
[[მე-20XX საუკუნე|მე-20XX საუკუნის]] დასაწყისში, ოლსტერის ცხრა რაიონიდან ოთხში -— [[ენთრიმი]], [[დაუნი]], [[ერმა]] და [[ლონდონდერი]] -— პროტესტანტი ლოიალისტები ჭარბობდნენ, ორში -— ფერმანა და ტიროუნი -— კათოლიკე ნაციონალისტები მცირე ოდენობით მეტი იყვნენ, ხოლო სამში -— [[დონეგალი]], [[კავანი]] და [[მონაჰანი]] -— კათოლიკეებს მნიშვნელოვანი უმრავლესობა ჰქონდათ. [[1920]] წელს, როდესაც ირლანდიის დამოუკიდებლობის ბრძოლა მიმდინარეობდა, ბრიტანულმა პარლამენტმა ოლსტერის ლოიალისტების თხოვნა გაითვალისწინა და გამოცა ირლანდიის მმართველობის აქტი, რის მიხედვითაც, კუნძული ორ ნაწილად გაიყო. ჩრდილოეთ ირლანდია ლოიალისტთა ოთხი რაიონის და ფერმანასა და თაირონისგან შეიქმნა. დანარჩენი სამი რაიონი ირლანდიის დანარჩენ 23 რაიონს შეუერთდა. ანგლო-ირლანდიური შეთანხმებით, რომელმაც დაასრულა ირლანდიის დამოუკიდებლობის ბრძოლა, შეიქმნა ირლანდიის თავისუფალი სახელმწიფო, ხოლო მის ჩრდილოეთ ნაწილს არჩევანის უფლება დაუტოვეს გადაეწყვიტა საკუთარი სუვერენის ბედი. მათ ბრიტანული მმართველობა ამჯობინეს.
 
[[1922]] წლიდან, ჩრდილოეთ ირლანდიის თვითმმართველი რეგიონის 2/3 (მილიონი მოსახლე) პროტესტანტი, ხოლო 1/3 (ნახევარი მილიონი მოსახლე) კათოლიკე იყო. კუნძულის გაყოფამდე [[ბელფასტი|ბელფასტის]] [[გემთმშენებლობა]] კუნძლიდან მუშახელს იზიდავდა, გაყოფის შემდეგ სამუშაო უმეტესწილად პროტესტანტებს ერგო, თუმცა კათოლიკეები ჯერ კიდევ რჩებონდნენ მუშებად. ლოიალისტთა პოლიტიკურ წარმომადგენელს, ოლსტერის უნიონისტთა პარტიას (UUP) მმართველობის პრობლემა რომ არ შექმნოდა, ჩრდილოეთ ირლანდიის საარჩევნო ოლქები ისე დაიყო, რომ კათოლიკეთა წარმომადგენლობა მაქსიმალურად მინიმიზირდა. კათოლიკეები აპროტესტებდნენ, რომ ისინი განიცდიდნენ დისკრიმინაციას საბინაო პოლიტიკების, საჯარო სამსახურში დასაქმების და სამთავრობო ხარჯების კუთხით. ასევე, ისინი ხშირად განიცდიდნენ პოლიციისგან შეურაცხყოფას, რომელთა კორპუსი სრულად პროტესტანტებისგან შედგებოდა.
Line 18 ⟶ 16:
ჩრდილო ირლანდიური კონფლიქტის დასაწყისად მიიჩნევა [[1968]] წლის [[5 ოქტომბერი|5 ოქტომბერს]], ქალაქ [[დერი |დერიში]], ასოციაციის მიერ გამართული მარში საარჩევნო ოლქების უსამართლოდ დაყოფის გასაპროტესტებლად. მარში აიკრძალა, ხოლო უნიონისტებმა კონტრდემონსტრაცია დააანონსეს. თუმცა ასოციაციამ მარშის გამართვა მაინც გადაწყვიტა. ქუჩებში დაწყებული არეულობა ოლსტერის სამეფო პოლიციამ ხელკეტებითა და წყლის ჭავლით დაშალა.
 
მსგავსი ფაქტი მოხდა [[1969]] წლის [[12 აგვისტო|12 აგვისტოს]], ლონდონდერიში. ორდღიანი არეულობა [[ბოგსაიდის შეტაკება|ბოგსაიდის შეტაკებებით]] გახდა ცნობილი, რომელმაც ნაციონალისტებსა და ოლსტერის სამეფო პოლიციას შორის დაპირისპირება კიდევ უფრო გაზარდა. არეულობები გაგრძელდა ბელფასტში, რამაც უკვე ბრიტანული არმიის ჩარევა გამოიწვია. ამის შემდეგ, ძალადობრივი კონფრონტაცია მხოლოდ იზრდებოდა და ე. წ. არეულობები კიდევ უფრო გაახშირდა.
 
==ირლანდიის რესპუბლიკური არმიისა და ლოიალისტთა პარამილიტარისტების დაბადება==
Line 41 ⟶ 39:
ათწლეულის ბოლომდე ძალადობა აღმოცენდებოდა, შემდეგ შენელდებოდა, იდებოდა ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებები და შემდეგ ირღვეოდა. გაგრძელდა მკვლელობებიც, მათ შორის ცნობილი პირებისაც. [[1979]] წლის [[აგვისტო]]ში, [[ელისაბედ II|დედოფალი ელიზაბედ II-ს]] ნათესავი [[ლორდი]] მაუნთბათენი მოკლეს.
 
[[1976]] წელს IRA-ს დაკავებულ პატიმრებს სტატუსი შეუცვალეს და ჩვეულებრივ კრიმინალებს გაუთანაბრეს. საპასუხოდ, პატიმრებმა რამდენიმე საპროტესტო აქცია მოაწყვეს. პირველი ე. წ. „პლედების პროტესტი“, როდესაც მათ უარი თქვეს პატიმრის ფორმის ჩაცმაზე და მხოლოდ პლედები ჰქონდათ შემოხვეული, და მეორე, „ბინძური პროტესტი“, როდესაც მათ საკნის კედლები საკუთარი განავლით მოსვარეს. ბრიტანეთის ახლად არჩეულმა პრემიერმა [[მარგარეტ ტეტჩერი|მარგარეტ ტეტჩერმა]] უკან არ დაიხია. შედეგად, [[1980]]-[[1981]] პატიმართა შიმშილობის აქციებს 10 პატიმარი ემსხვერპლა, მათ შორის ბობი სენდსი. სენდსმა პატიმრობაში შიმშილობის დროს ბრიტანულ პარლამენტში მანდატი მოიპოვა.
 
სენდსის არჩევამ [[შინ ფეინი]], როგორც IRA-ს პოლიტიკური ფრთა, დაარწმუნა, რომ უნიფიკაციის პროცესში ბრძოლა, როგორც საარჩევნო ყუთთან, ასევე იარაღითაც უნდა გაგრძელებულიყო. [[1983]] წლის [[ივნისი|ივნისში]], შინ ფეინის ლიდერმა [[ჯერი ადამსი|ჯერი ადამსმა]] დასავლეთ ბელფასტიდან პარლამენტში აირჩიეს, თუმცა მან მანდატზე უარი თქვა ბრიტანეთის დედოფლის ერთგულების დამოწმება თავიდან რომ აერიდებინა.
Line 67 ⟶ 65:
* [https://treasonfelony.wordpress.com/2018/02/02/a-history-of-nicra-by-its-first-treasurer-fred-heatley-published-in-fortnight-in-1974/ The Treason Felony Blog. 2018. A history of NICRA by its first treasurer, Fred Heatley, published in Fortnight in 1974]
 
==სქოლიო==
==ლიტერატურა==
{{სქოლიო}}
* Wallenfeldt, J. 2019. The Troubles. Britannica;
 
[[კატეგორია:ჩრდილოეთ ირლანდიის ისტორია]]
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ჩრდილოეთ_ირლანდიის_კონფლიქტი“-დან