ასტანა: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შეუმოწმებელი ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary
No edit summary
ხაზი 71:
 
== გეოგრაფია ==
ნურ-სულთანი თითქმის 1 000 კილომეტრითაა დაშორებული ქვეყნის ყველაზე დიდ ქალაქ ალმათიმდე. უახლოეს დიდ ქალაქებს განეკუთვნება [[ყარაღანდა]] (200 კმ) და [[ომსკი]] რუსეთში (450 კმ).
 
=== ტოპოგრაფია ===
ნურ-სულთანი ყაზახეთის ცენტრალურ ნაწილში მდინარე იშიმზე მდებარეობს, ქალაქი გარს არტყავსაკრავს 722 კვადრატულ კილომეტრს და ის ზღვის დონიდან 347 მეტრზე მდებარეობს. ქალაქის ძველი დასახლებები ძირითადად მდინარის ჩრდილოეთ ნაწილზე მდებარეობენ, ხოლო ახლები სამხრეთზე.
 
=== '''დრო''' ===
ხაზი 80:
 
=== კლიმატი ===
ნურ-სულთანი არის მსოფლიოში რიგით მეორე ყველაზე ცივი სახელმწიფო დედაქალაქი, მონღოლეთის დედაქალაქის [[ულან-ბატორი|ულან-ბატორის]] შემდეგ. ეს პოზიცია მანამდე კანადის დედაქალაქ [[ოტავა|ოტავას]] ეპყრა, სანამ ნურ-სულთანი დედაქალაქის სტატუსს არ მიიღებდა 1997 წელს.<ref>Brian White (9 January 2013)https://web.archive.org/web/20150226225001/http://www.themongolist.com/blog/society/43-ulaanbaatar-is-the-coldest-capital.html </ref><ref>https://web.archive.org/web/20150606224805/http://www.canada.com/story.html?id=f23f6479-3274-493b-9f74-d8d8cb5418be Canada.com. 4 January 2007. Archived from the original on 6 June 2015. Retrieved 19 February 2015.</ref> ნურ-სულთანში უკიდურესად კონტინენტური კლიმატია, თბილი ზაფხულით (ხანდახან მოკლე შხაპუნა წვიმებით) და გრძელი, მშრალი და ძალიან ცივი ზამთრით. ზაფხულში ტემპერატურა ხშირად აღწევს 35°C-ს, როცა დეკემბრიდან- მარტამდე აქ -35°C-იც არ უნდა გაგიკვირდეთ. როგორც წესი, ნოემბრის მეორე კვირიდან აპრილის დასაწყისამდე ქალაქის მდინარე გაყინულია. ნურ-სულთანს ყაზახებში დამსახურებულად აქვს ძლიერი ქარების მქონე ქალაქის რეპუტაცია. ეს უფრო ძლიერად ქალაქის მარცხენა სანაპიროზე იგრძნობა, რომელიც სწრაფად განვითარებადია თუმცა შედარებით მოშიშვლებული.
 
საერთო ჯამში, ნურ-სულთანს [[ნოტიო კონტინენტური კლიმატი]] აქვს.<ref>https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Asia_Koppen_Map.png</ref> საშუალო წლიური ტემპერატურა ქალაქში 3.5°C-ია. ყველაზე ცხელი თვე ივლისია, როცა აქ საშუალო ტემპერატურა 20.8°C-ს აღწევს. იანვარში ყველაზე დაბალ საშუალო ტემპერატურას შეხვდებით, რომელიც -14.2°C-ს უდრის. ასევე იანვარშია დაფიქსირებული ქალაქის რეკორდული მაჩვენებელი, 1893 წელს აქ ტემპერატურა -51.6°C-მდე დაეცა.<ref>https://web.archive.org/web/20150208191629/http://www.pogodaiklimat.ru/climate/35188.htm (in Russian). Weather and Climate. Archived from the original on 8 February 2015. Retrieved 8 February 2015.</ref>
ხაზი 400:
 
=== მოსახლეობა ===
2020 წლის იანვრის მონაცემებით, ქალაქის მოსახლეობა 1, 136, 008 ადამიანს შეადგენს, 2002 წელთან შედარებით დაახლოებით ორჯერ მეტს, როცა ნურ-სულთანში 493, 000 კაცი სახლობდა.<ref>https://web.archive.org/web/20180113032320/http://www.demoscope.ru/weekly/2009/0389/analit07.php ''www.demoscope.ru''. Archived from the original on 13 January 2018. Retrieved 31 December 2017.</ref>
 
2018 წლისთვის, ეთნიკური ყაზახები ქალაქის მოსახლეობის 78%-ს შეადგენდნენ. ეს მაჩვენებელი დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ 17%-თაა მომატებული.<ref>Lillis, Joanna (20 March 2019)https://web.archive.org/web/20190322144916/https://marginalrevolution.com/marginalrevolution/2019/03/dark-shadows-inside-the-secret-world-of-kazakhstan.html Archived from the original on 22 March 2019. Retrieved 25 November 2019.</ref>
ხაზი 419:
 
ბევრი ამტკიცებს, რომ ყაზახეთის ჩრდილოეთ ნაწილში ყაზახების მიზიდვა დედაქალაქის ჩრდილოეთით მდებარეობამ განაპირობა. ალმათის დედაქალაქად გაუქმების მთავარ მიზეზს ქალაქის გაფართოვების შესაძლებლობის არ არსებობა და ხშირი მიწისძვრები განაპირობებდა.<ref>https://web.archive.org/web/20071013185417/http://eurasianet.org/departments/insight/articles/eav070907.shtml EurasiaNet.org. 9 July 2007. Archived from the original on 13 October 2007. Retrieved 9 July 2007.</ref> ნურ-სულთანი ასევე უფრო ახლოს იქნებოდა ყაზახეთის სამრეწველო ცენტრთან, ვიდრე ალმათი.<ref>Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993–2002) s.v. "Kazachstan. §5. Geschiedenis". Microsoft Corporation/Het Spectrum.</ref>
[[ფაილი:Nur Astana Mosque 03.jpg|მინი|282x282პქ298x298px|ნურ- ასტანას მეჩეთი]]
1989 წელს ცელინოგრადის მოსახლეობა 281 000 იყო, საიდანაც 17.7% ყაზახი, 54.1% რუსი, ხოლო 28.2% სხვა ეთნიკური ჯგუფების წარმომადგენლები იყვნენ.
 
ხაზი 431:
 
== ეკონომიკა ==
ნურ-სულთანის ეკონომიკა ძირითადად ვაჭრობაზე, მშენებლობაზე, სატრანსპორტო და საკომუნიკაციო საშუალებებზე დგას. ქალაქის ინდუსტრია ძირითადად ფოკუსირებულია სამშენებლო მასალების, საკვები პროდუქტებისა და მანქანათმშენებლობისპროდუქტების წარმოებაზე.
 
დედაქალაქის გადმოტანამ დიდი ბიძგი მისცა ნურ-სულთანის ეკონომიკურ განვითარებას. ქალაქის მაღალი ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებელი უამრავ ინვესტორს იზიდავს. ბოლო 16 წელიწადში, რაც ნურ-სულთანი დედაქალაქი გახდა, ინვესტიციების რაოდენობამ 30-ჯერ, ხოლო რეგიონის მთლიანი შიდა პროდუქტის მაჩვენებელმა 90-ჯერ იმატა. ინდუსტრიული წარმოება გაიზარდა 11-ჯერ. ქალაქის მთლიანი შიდა პროდუქტი, ქვეყნის [[მთლიანი შიდა პროდუქტი|მთლიანი შიდა პროდუქტის]] 8.5%-ს შეადგენს.
ხაზი 437:
ნურ-სულთანი შეყვანილ იქნა, საუკეთესო 21 ინტელექტუალურ სოციუმებს შორის 2016 წელს. მასში ის ქალაქები და რეგიონები შედიოდნენ, რომლებიც ადგილობრივი ეკონომიკისა და სოციუმის აღმშენებლობისთვის ციფრულ ხელსაწყოებს იყენებდნენ.
 
2018 წელს, ქალაქმაქალაქში უცხოური ინვესტიციებით სამი ტრილიონი [[ყაზახური ტენგე]] შემოვიდა, რაც თითქმის 8 მილიარდ აშშ დოლარს უდრის და ნურ-სულთანისთვის სარეკორდო მაჩვენებელია. აღნიშნული ზრდა განაპირობა ძალიან დიდი რაოდენობით სამშენებლო პროექტებმა.
 
ტურიზმი ხდება ერთ-ერთი ფაქტორი, რომელიც ქალაქის ეკონომიკას ზრდის. ნურ-სულთანი შედის 10 ყველაზე ტურისტულად მიმზიდველ ქალაქში, [[დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა|დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობის]] ქვეყნებიდან.
ხაზი 445:
 
== ქალაქის იერსახე ==
ნურ-სულთანი დაყოფილია 4 ოლქად. ალმათის ოლქი შეიქმნა 1998 წლის 6 მაისს პრეზიდენტის განკარგულებით. მისი ტერიტორია 21, 054 ჰექტარს შემოსაზღვრავს, 375, 938 მცხოვრებით. ესილის ოლქი 2008 წლის 5 აგვისტოს შეიქმნა ასევე პრეზიდენტი განკარგულებით, მას ასევე ქალაქის მარცხენა სანაპიროსაც უწოდებენ. ოლქის ტერიტორია 31, 179 ჰექტარს მოიცავს და აქ 119, 929 ადამიანი ცხოვრობს. შემდეგ მოდის სარიარკას ოლქი რომელიც 19, 202 ჰექტარზეა გადაჭიმული და 339,286 კაცს იტევს. და ბოლოს, ბაიკონირის ოლქი, 18, 129 ჰექტრითა და 233 351 მოსახლით. ბოლო ორი ოლქიც საპრეზიდენტო განკარგულებით შეიქმნა, შესაბამისად 1998 და 2018 წლებში.
 
1998 წელს, ყაზახეთის მთავრობამ არქიტექტორთა და დიზაინერთა კონკურსი გამოაცხადა ახალი დედაქალაქის ასაშენებლად. 1998 წლის 6 ოქტომბერს იაპონელმა არქიტექტორმა კიშო კუროკავამ გაიმარჯვა. კუროკავას წინადადება გულისხმობდა არსებული ქალაქის შენარჩუნებასა და გაუმჯობესებას და ამასთან ახალი ქალაქის გაშენებას მდინარე იშიმის სამხრეთ და აღმოსავლეთ ნაწილებიდანნაწილებთან, რაც ერთგვარი სიმბიოზი იქნებოდა ისტორიისა და მომავლის ერთგვარ სიმბიოზს გაუსვამდა ხაზს.
 
სარკინიგზო ხაზიდან ჩრდილოეთით, რომელიც ქალაქს აღმოსავლეთიდან- დასავლეთისკენ კვეთს, ღარიბული საცხოვრებელი უბნებია. სარკინიგზო ხაზსა და მდინარე იშიმს შორის ქალაქის ცენტრია, სადაც ამჟამადაც ინტენსიური მშენებლობები მიმდინარეობს. აღმოსავლეთით და დასავლეთით უფრო მეტად შემაღლებული საცხოვრებელი უბნებია, პარკებითა და ახალი სამთავრობო შენობებით მდინარე იშიმის სამხრეთით. აქ ძალიან ბევრი, დიდი სამშენებლო პროექტი მიმდინარეობს;, მაგალითად, დიპლომატიური კვარტალი და სამთავრობო ნაგებობები. მათი დასრულება 2030 წლისთვის იგეგმება. ნურ-სულთანის მთავარ მგეგმავს, ვლადიმირ ლაპტევს სურს რომ ააშენოსევრაზიული სტილის ბერლინი ევრაზიურ სტილშიააშენოს. მან განაცხადა, რომ წმინდა ადმინისტრაციული ტიპის დედაქალაქი, როგორიცაა [[კანბერა]] მის გეგმებში არ ჯდება.
 
== სპორტი ==
ქალაქს ჰყავს უამრავი სპორტული გუნდი. მთავარი საფეხბურთო კლუბი არის "ასტანა" რომელიც ყაზახეთის პრემიერ ლიგაში გამოდის. 2009 წელს დაარსებულ ასტანას მოგებული აქვს ოთხი ეროვნული ლიგის ტიტული, სამი ყაზახეთის თასი და ორი ყაზახეთის სუპერთასი. მათი საშინაო მოედანია [[ასტანა არენა]], რომელიც ასევე [[ყაზახეთის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|ყაზახეთის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრების]] მატჩებსაც მასპინძლობს. ამავე სტადიონზე გამოდის კიდევ ერთი ნურ-სულთანური საფეხბურთო კლუბი ბაიტერეკი. ეს უკანასკნელი ყაზახეთის პირველ ლიგაში ასპარეზობს. გუნდი 2012 წელს ახალგაზრდული ფეხბურთის განვითარებისთვის დაარსდა. საფეხბურთო კლუბი ასტანა 1964 ასტანისნურ-სულთანის მუნიციპალურ საფეხბურთო ლიგაში თამაშობს. 2000-ანი წლები მათთვის ყველაზე წარმატებული პერიოდი იყო, როდესაც ეროვნული პირველობის თასი სამჯერ აღმართეს,[[ფაილი:AstanaFCNew.svg|მინი|საფეხბურთო კლუბ "ასტანას" ლოგო|272x272პქ]]ნურ-სულთანში ასევე რამოდენიმე პროფესიონალური ყინულის ჰოკეის გუნდია, მათ შორის გამორჩეული "ბარის ასტანა", რომელიც ჰოკეის კონტინენტური ლიგის დამაარსებელი წევრია 2008 წლიდან. ნომად ასტანა და ჰოკეის კლუბი ასტანა ყაზახეთის ჰოკეის ჩემპიონატში მონაწილეობენ. ნურ-სულთანი ყოველწლიურად ყაზახეთის პრეზიდენტის თასს მასპინძლობს ჰოკეიში.
 
ნურ-სულთანში ასევე რამოდენიმე პროფესიონალური ყინულის ჰოკეის გუნდია, მათ შორის გამორჩეული "ბარის ასტანა", რომელიც ჰოკეის კონტინენტური ლიგის დამაარსებელი წევრია 2008 წლიდან. ნომად ასტანა და ჰოკეის კლუბი ასტანა ყაზახეთის ჰოკეის ჩემპიონატში მონაწილეობენ. ნურ-სულთანი ყოველწლიურად ყაზახეთის პრეზიდენტის თასს მასპინძლობს ჰოკეიში.
[[ფაილი:AstanaFCNew.svg|მინი|საფეხბურთო კლუბ "ასტანას" ლოგო]]
ველოსპორტის პროფესიონალური გუნდი ასტანა პრო თიმი, დაარსებული 2007 წელს, მსოფლიოს ელიტარულ ტურში მონაწილეობს. გუნდი ერთ-ერთ საუკეთესოთა შორის ხვდება უკანასკნელ წლებში, მოიგო რა რამდენიმე "გრანდ ტური".
 
Line 462 ⟶ 459:
2012 წელს, ნურსულთან ნაზარბაევის ინიციატივით დაარსდა ასტანის პრეზიდენტული სპორტული კლუბი, რომლის მიზანიც ნურ-სულთანში არსებული ყველა ძირითადი სპორტული გუნდის გაერთიანებაა.
 
საკალათბურთო გუნდი ასტანა ერთადერთი პროფესიონალური საკალათბურთო კლუბია ქალაქში. ის ყველაზე წარმატებული საკალათბურთო გუნდია ქვეყანაშიყაზახეთში. მათ სამჯერ აქვთ მოპოვებული ყაზახეთის ჩემპიონობა, ხოლო ოთხჯერ ყაზახეთის თასი.
 
2019 წლის 6 ივლისს, ქალაქში საბრძოლო ხელოვნებების სასახლე გაიხსნა. ხუთი ათასს მაყურებელზე გათვლილ არენას შეუძლია უმასპინძლოს: კრივს, ჭიდაობას, ძიუდოს, სიმძიმეების აწევას და სხვა ოლიმპიურ და არა ოლიმპიურ დისციპლინებს. სასახლეს აქვს 25 მეტრიანი საცურაო აუზი, სავარჯიშო და საჭიდაო ოთახები, საფეხბურთო მოედანი და ასევე კომფორტული სასტუმრო. ობიექტი ხელმისაწვდომია სპორტული სკოლების მოსწავლეთათვის.
 
== განათლება ==
ნურ-სულთანში ბევრი უნივერსიტეტი და კოლეჯია. 2013/14 აკადემიურ წელს 53, 561 სტუდენტმა ჩააბარა 14 სხვადასხვა უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში. ეს მაჩვენებელი წინა წელთან შედარებით 10%-თაა გაუმჯობესებული. გუმილოვის სახელობის ეროვნული ევრაზიული უნივერსიტეტი ყველაზე დიდი უნივერსიტეტია ქალაქში. აქ 16, 558 სტუდენტთან, ერთად 1, 678 ლექტორი და სხვა აკადემიური პერსონალი მუშაობს. ყველაზე ძველი უნივერსიტეტი ყაზახეთის აგრო ტექნიკური უნივერსიტეტია, რომელიც 1957 წელს დაარსდა.
 
ნურ-სულთანის სკოლები დაახლოებით 103 000 მოსწავლეს იღებს, რომლებიც 83 სკოლაში ნაწილდებიან. აქედან 71 სახელმწიფო სკოლაა, ხოლო 12 კერძო.
Line 496 ⟶ 493:
 
== ღირსშესანიშნაობები ==
• ბაიტერეკის კოშკი - მონუმენტი და დასაკვირვებელი კოშკურა რომელიც მოთავსებულია ნურჟოლის ბულვარდზე, არა მხოლოდ ქალაქის ემბლემაა, არამედ პოსტ-დამოუკიდებლობის შემდგომი ყაზახეთის სიმბოლოსაც წარმოადგენს.
 
• დამოუკიდებლობის მოედანზე არსებული მონუმენტი სახელწოდებით "ყაზახების ქვეყანა". 91 მეტრის სიმაღლეზე აღმართული მითოლოგიური ფრინველი სიმურგი, რომელიც ფრინველთა მეფე და ხალხთა მცველია.
Line 510 ⟶ 507:
• [[ხან შატირი]] - უზარმაზარი სავაჭრო და გასართობი ცენტრი. აღიარებულია მსოფლიოს უდიდესს კარვად. პროექტის პრეზენტაცია შედგა 2006 წლის 9 დეკემბერს. 150 მეტრი სიმაღლის თაღის მქონე კარავს დაახლოებით 10 საფეხბურთო სტადიონის ხელა ფართობი აქვს. პროექტის ავტორია ბრიტანელი არქიტექტორი [[ნორმან ფოსტერი]].
 
• ეროვნული ეთნოგრაფიულ-კულტურული კომპლექსი Ethnoaul-ი გვაძლევს რეალურ შესაძლებლობას ვიმოგზაუროთ წარსულში, და ვიგრძნოთ თავი ნამდვილ მომთაბარე ნომადებად და შევიგრძნოთ საუკუნეების წინანდელი ატმოსფერო. ეროვნულ-კულტურული კომპლექსი სტუმრებს მდიდარ ისტორიას, კულტურას, ხელოვნებასა და ყაზახი ხალხის ტრადიციებს გააცნობს. აქ ნებისმიერი მსურველი გადაყვანილი იქნება ნომადური ცივილიზაციის ეთნო-კულტურულ გარემოში.
 
• ტრიუმფალური თაღი - არქიტექტურული სტრუქტურა რომელიც პრეზიდენტ ნაზარბაევის ინიციატივით აღიმართა და ყაზახეთის დამოუკიდებლობას ეძღვნება.
 
== თეატრები და საკონცერტო დარბაზები, მუზეუმები. ==
ნურ-სულთანში 27 ბიბლიოთეკაა, რომლის სერვისითაც 2011 წელს 153 ადამიანი სარგებლობდა ყოველ 1 000 კაცზე. ქალაქში 8 სახელმწიფო მუზეუმია რომელიც 2011 წელს 415, 500 ადამიანმა მოინახულა და სადაც 68, 514 ექსკურსია ჩატარდა. ასევე 2011 წელს, 10 რეკრეაციულ პარკში 99 ღონისძიება და 6 კინო-ჩვენება გაიმართა.
 
• ყაზახეთის ცენტრალური საკონცერტო დარბაზი სხვადასხვა დონის ღონისძიებებისთვის განკუთვნილი უნიკალური კომპლექსია. აქ ტარდება ადგილობრივი და მსოფლიო ვარსკვლავების კონცერტები, აღნიშვნები, ოფიციალური შეხვედრები, კონფერენციები, პრეზენტაციები და ა.შ. შენობის არქიტექტორია იტალიელი მანფრედი ნიკოლეტი.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ასტანა“-დან