შვედეთი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
No edit summary |
||
ხაზი 56:
|სქოლიო = <sup>1</sup>ასევე [[.eu]], როგორც [[ევროპის კავშირი]]ს წევრი.
}}
'''შვედეთი''' ({{lang-sv|Sverige}}), ოფიციალურად '''შვედეთის სამეფო''' ({{lang-sv|Konungariket Sverige}}) — [[ქვეყანა]] [[ჩრდილოეთი ევროპა|ჩრდილოეთ ევროპაში]], [[სკანდინავიის ნახევარკუნძული|სკანდინავიის ნახევარკუნძულზე]].<ref name="UNGEGN">The United Nations Group of Experts on Geographical Names states that the country's formal name is the Kingdom of Sweden. [http://unstats.un.org/unsd/geoinfo/geonames/ UNGEGN World Geographical Names, Sweden.]</ref> ესაზღვრება [[ნორვეგია]] დასავლეთიდან და ჩრდილოეთიდან, [[ფინეთი]] აღმოსავლეთიდან, ხოლო [[დანია]]სთან დაკავშირებულია [[ერესუნის სრუტე]]ზე გამავალი ამავე სახელწოდების [[ერესუნის ხიდი|ხიდით]]. ზღვით ესაზღვრება [[დანია]], [[გერმანია]] და [[პოლონეთი]]. სამხრეთიდან და [[ესტონეთი]], [[ლატვია]], [[ლიეტუვა]] და [[რუსეთი]] აღმოსავლეთიდან. 449 964 კმ² ფართობით შვედეთი უდიდესი ქვეყანაა [[ჩრდილოეთ ევროპა]]ში, მესამე უდიდესი - [[ევროპის კავშირი|ევროპის კავშირში]], ხოლო მეხუთე უდიდესი - მთლიანად [[ევროპა]]ში. დედაქალაქია [[სტოკჰოლმი]]. მოსახლეობა არის 10.3 მილიონი კაცი,<ref name=population>[https://www.scb.se/BE0101-en Population] [[Statistics Sweden]]. Retrieved 20 February 2020.</ref> რომელთაგან 2.6 მილიონს არა-შვედური წარმომავლობა აქვს.<ref name=":0">{{cite web|url=http://www.statistikdatabasen.scb.se/pxweb/en/ssd/START__BE__BE0101__BE0101Q/UtlSvBakgGrov/?rxid=86abd797-7854-4564-9150-c9b06ae3ab07c9b06ae3ab07|title=Number of persons by foreign/Swedish background and year|last=|first=|date=|website=www.statistikdatabasen.scb.se|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612141135/http://www.statistikdatabasen.scb.se/pxweb/en/ssd/START__BE__BE0101__BE0101Q/UtlSvBakgGrov/?rxid=86abd797-7854-4564-9150-c9b06ae3ab07c9b06ae3ab07|archive-date=12 June 2018|accessdate=23 March 2020|quote=}}</ref> არა-შვედური წარმომავლობის ადამიანად ითვლება ის, ვინც შვედეთის საზღვრებს გარეთ არის დაბადებული, ან დაბადებული ქვეყანაში, მაგრამ ჰყავს უცხოელი მშობლები.<ref>{{cite web|url=http://www.statistikdatabasen.scb.se/pxweb/en/ssd/START__BE__BE0101__BE0101Q/UtlSvBakgGrov/table/tableViewLayout1/?rxid=86abd797-7854-4564-9150-c9b06ae3ab07c9b06ae3ab07# |title=Statistical database - Select variable and values |publisher=Statistikdatabasen.scb.se |date=2020-03-19 |accessdate=2020-06-03}}</ref> [[მოსახლეობის სიმჭიდროვე]] დაბალია – 22 ად/კმ² ([[ქვეყნების სია მოსახლეობის სიმჭიდროვის მიხედვით|198-ე მსოფლიოში]]). შვედეთის მოსახლეობის 85% ქალაქებში ცხოვრობს; მოსახლეობის
გეოგრეაფიულად არის [[ფენოსკანდინავია|ფენოსკანდინავიის]] ნაწილი. ზღვის გავლენის გამო ქვეყნის კლიმატი ზომიერია. მიუხედავად გეოგრაფიული მდებარეობისა, შვედეთში ხშირად ვხვდებით თბილ ზაფხულს. ქვეყნის
მმრათველობის მხრივ არის [[კონსტიტუციური მონარქია]] და [[საპარლამენტო სისტემა|საპარლამენტო]] [[დემოკრატია]], სადაც საკანონმდებლო ძალაუფლება გადაცემული აქვს 349-წევრიან [[რიქსდაგი|რიქსდაგს]]. არის უნიტარული სახელმწიფო, რომელიც შედგება 22 [[ლენი]]სა და 290 [[მუნიციპალიტეტი]]სგან. ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ის (ნომინალი) მიხედვით არის მსოფლიოს მე-12 ქვეყანა; აგრეთვე ქვეყანაში მაღალ დონეზეა ცხოვრების ხარისხი, ჯანმრთელობა, განათლება, სამოქალაქო თავისუფლებების დაცვა, ეკონომიკური კონკურენცია, [[ჯინის კოეფიციენტი|შემოსავლის თანასწორობა]], [[გენდერული თანასწორობა]], კეთილდღეობა და [[ადამიანის განვითარების ინდექსი|ადამიანის განვითარება]].<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2013_EN_complete.pdf |title=2013 Human Development Report |publisher=[[United Nations Development Programme]] |accessdate=28 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130818132717/http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2013_EN_complete.pdf |archive-date=18 August 2013 |url-status=live }}</ref><ref name="OECD Better Life Index">{{cite web|title=OECD Better Life Index|url=http://www.oecdbetterlifeindex.org/#/11111111111|publisher=[[OECD Publishing]]|accessdate=27 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130901021731/http://www.oecdbetterlifeindex.org/#/11111111111|archive-date=1 September 2013|url-status=live}}</ref><ref name="wefcomp">{{cite web|url=http://www.weforum.org/issues/global-competitiveness |title=Global Competitiveness Report 2012–2013 |publisher=World Economic Forum |date=5 September 2012 |accessdate=9 June 2013 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141210040419/http://www.weforum.org/issues/global-competitiveness |archivedate=10 December 2014 |df=}}</ref> შვედეთი ევროპის კავშირს 1995 წლის 1 იანვარს შეუერთდა, თუმცა უარი თქვა [[ნატო]]ს წევრობაზე; აგრეთვე, 2003 წლის რეფერენდუმის შემდეგ უარი თქვა [[ევროზონა|ევროზონის]] წევრობაზე. შვედეთი არის [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია|გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის]], [[ჩრდილოეთის საბჭო]]ს, [[ევროპის საბჭო]]ს, [[მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია|მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციისა]] და [[ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია|ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის]] (OECD) წევრი.
ხაზი 73:
[[XVII საუკუნე]]ში შვედეთი [[ევროპა]]ში მნიშვნელოვანი ძალის მქონე სახელმწიფოდ მიიჩნეოდა თავისი გამოცდილი და ეფექტური არმიის წყალობით. მომდევნო ასწლეულში სამეფომ ფართო ტერიტორიებზე გაშლილი დაპყრობილი მიწები ვეღარ შეინარჩუნა. რუსეთთან ჩრდილოეთის დიდი ომის შემდეგ, [[1809]] წელს შვედეთმა თავისი აღმოსავლური ტერიტორიები დათმო. ამავე წელს, ქვეყანაში მიიღეს კონსტიტუცია, რომელიც 1975 წლამდე მოქმედებდა.
[[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] ინდუსტრიალიზაცია შვედეთში საკმაოდ გვიან დაიწყო. 1860-იან წლებში რკინიგზის მშენებლობა ქვეყნის აღმშენებლობის საწინდარი გახდა. თანდათან პირველი საწარმოები გაჩნდა ელექტროტექნიკისა და ქიმიის დარგში. [[1876]] წელს დაარსდა საქვეყნოდ ცნობილი კომპანია [[ერიქსონი]]. [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს დროს შვედეთმა ნეიტრალიტეტი შეინარჩუნა. [[1921]] წელს ხმის მიცემის საყოველთაო უფლების შესახებ კანონი იქნა მიღებული და ხელისუფლებაში სოციალ-დემოკრატები მოვიდნენ. შვედეთმა [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროსაც მოახერხა ნეიტრალიტეტის შენარჩუნება იმის მიუხედავად, რომ ჩრდილოეთის სხვა ქვეყნები ფაშისტურ აგრესიას ვერ ასცდნენ ([[დანია]], [[ნორვეგია]]). გერმანული ჯარები შევიდნენ [[საბჭოთა კავშირი]]ს [[ფინეთი]]ს ტერიტორიაზეც. ომის შემდგომ, 1950-60-იან წლებში ხელისუფლებამ არაერთი სოციალური და შრომითი საკითხის რეფორმა გაატარა. ამ დროის ეკონომიკურმა ზრდამ ქვეყანაში ცხოვრების დონის ამაღლება გამოიწვია. ეროვნული უსაფრთხოების პოლიტიკა იმ იდეით იკვებებოდა, რომ მშვიდობიანობის პერიოდში ქვეყანამ თავი უნდა შეიკავოს ყოველგვარ სამხედრო ალიანსებში გაწევრიანებისგან, რათა ომიანობისას თავი აარიდოს სხვა სახელმწიფოთა აგრესიას. ამის მიუხედავად,
== გეოგრაფია ==
ხაზი 97:
=== ფლორა და ფაუნა ===
შვედეთში [[ძუძუმწოვრები]] მრავარფეროვანი სახით არ არიან წარმოდგენილნი, თუმცა, მათი რაოდენობა მეტად მაღალია. [[ლაპლანდია]]ში [[ჩრდილოეთის ირემი]]ს ნახვა შეიძლება. ტყეებში ასევე ბინადრობენ [[ცხენირემი|ცხენირმები]], შვლები, ციყვები, კურდღლები, მელიები, [[კვერნა|კვერნები]], ჩრდილოეთ ტაიგაში — ფოცხვერები, მურა დათვები, სამურავები. ფრინველები 340 სახეობამდეა, თევზები - 160
1964 წელს გარემოს დაცვის შესახებ კანონი შევიდა ძალაში და ევროპაში რეგულარულად დაიწყო ეროვნული პარკების გაჩენა. პირველი ეროვნული პარკი შვედეთში ჯერ კიდევ 1909 წელს იყო შექმნილი. ახლა ქვეყანაში 16 ეროვნული პარკი და 900 ნაკრძალია.
ხაზი 118:
===ენა===
ქვეყნის ოფიციალური ენა არის [[შვედური ენა|შვედური]],<ref name="Swedish">{{cite web|url=http://www.riksdagen.se/sv/Dokument-Lagar/Lagar/Svenskforfattningssamling/Spraklag-2009600_sfs-2009-600/|title=Språklag (2009:600)|date=28 May 2009|publisher=[[Riksdag]]|language=Swedish|accessdate=10 November 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141110205547/http://www.riksdagen.se/sv/Dokument-Lagar/Lagar/Svenskforfattningssamling/Spraklag-2009600_sfs-2009-600/|archive-date=10 November 2014|url-status=live}}</ref><ref name="Swedish2">{{cite news|url=http://www.thelocal.se/20090701/20404|title=Swedish becomes official 'main language'|last=Landes|first=David|date=1 July 2009|newspaper=[[The Local]]|accessdate=15 July 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20131210004646/http://www.thelocal.se/20090701/20404|archive-date=10 December 2013|url-status=live}}</ref> ჩრდილოეთ გერმანული ენა, რომელიც ძალიან ჰგავს [[დანიური ენა|დანიურ]] და [[ნორვეგიული ენა|ნორვეგიულ ენებს]], თუმცა ერთმანეთისგან გამოთქმასა და
===რელიგია===
XI საუკუნემდე შვედები მისდევდნენ [[ძველი ნორვეგიული რელიგია|ძველ ნორვეგიულ რელიგიას]] და თაყვანს სცემდნენ [[ასები|ასებს]]; მათი მთავარი ცენტრი იყო [[უპსალას ტაძარი]]. XI საუკუნეში გაქრისტიანებასთან ერთად შეიცვალა ქვეყნის კანონები: სხვა ღვთაებების თაყვანისცემა აიკრძალა და ეს აკრძალვა ძალაში XIX საუკუნემდე რჩებოდა. 1930-იან წლებში [[პროტესტანტული რეფორმაცია|პროტესტანტული რევოლუციის]] შემდეგ ქვეყანაში კათოლიკური ეკლესიის ავტორიტეტი
XVIII საუკუნის ბოლოს რელიგიური შეზღუდვები ნაწილობრივ მოიხსნა და [[რომის კათოლიკური ეკლესია|რომის კათოლიკური ეკლესიისა]] და [[იუდაიზმი]]ს მიმდევრებს ქვეყანაში თავისუფლად ცხოვრების საშუალება მიეცათ. თუმცა, 1860 წლამდე ლუთერანობიდან სხვა რელიგიაზე გადასვლა კვლავ უკანონოდ რჩებოდა.
2000 წელს შვედეთის ეკლესიამ სახელმწიფოს რელიგიის სტატუსი დაკარგა. შვედეთი გახდა მეორე [[ჩრდილოეთის ქვეყნები|ჩრდილოეთის ქვეყანა]], რომელმაც სახელმწიფო რელიგიას სტატუსი ჩამოართვა (პირველი ფინეთი იყო, რომელმაც 1869 წლის საეკლესიო აქტით
== ეკონომიკა ==
| |||