მონტევიდეო: განსხვავება გადახედვებს შორის

2019 წლის მერკერის მოხსენების თანახმად, მონტევიდეოს ცხოვრების დონით ლათინურ ამერიკაში პირველი ადგილი უჭირავს;<ref name="2019 Quality of Living Survey">{{cite web|url=https://mobilityexchange.mercer.com/Insights/quality-of-living-rankings|title=2019 Quality of Living Survey|accessdate=18 April 2019|publisher=Mercer}}</ref> ქალაქი ამ წოდებას 2005 წლიდან ინარჩუნებს.<ref name=Globalization>{{cite web|url=http://www.internationalhradviser.co.uk/storage/downloads/2012%20Quality%20Of%20Living%20Worldwide%20City%20Rankings%20Survey.pdf|title=Quality of Living Worldwide City Rankings Survey|accessdate=24 February 2014|publisher=Mercer|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131203054458/http://www.internationalhradviser.co.uk/storage/downloads/2012%20Quality%20Of%20Living%20Worldwide%20City%20Rankings%20Survey.pdf|archivedate=3 December 2013}}</ref><ref name="globalizacion.org">{{cite web |url=http://globalizacion.org/opinion/GainzaIndiceCalidadVida2006.htm |title=CIUDADES LATINOAMERICANAS EN EL ÍNDICE DE CALIDAD DE VIDA|first=Patricia P.|last=Gainza|accessdate=17 November 2009 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091129224417/http://www.globalizacion.org/opinion/GainzaIndiceCalidadVida2006.htm |archivedate=29 November 2009 }}</ref><ref name="historico.elpais.com.uy">{{Cite web | url=http://historico.elpais.com.uy/07/04/03/pciuda_273081.asp | title=Diario EL PAIS – Montevideo – Uruguay}}</ref><ref name="fastcoexist.com">{{Cite web | url=http://www.fastcoexist.com/3022533/the-8-smartest-cities-in-latin-america |title = The 8 Smartest Cities in Latin America|date = 3 December 2013}}</ref><ref name="mercer.com">http://www.mercer.com/press-releases/quality-of-living-report-2014</ref> 2010 წლის მდგომარეობით, მონტევიდეო იყო მე-19 უდიდესი ქალაქი ეკონომიკით კონტინენტზე და მე–9მე-9 ყველაზე მაღალი შემოსავლის მატარებელიმქონე დასახლება დიდ ქალაქებს შორის.<ref name="mckinsey.com">{{Cite web |url=http://www.mckinsey.com/tools/Wrappers/Wrapper.aspx?sid=%7BC84CB74F-A3B1-47B1-8265-6252F6D85B68%7D&pid=%7B4F5BEDB1-6C1F-4243-A052-83ADBABE82DF%7D |title=Archived copy |access-date=19 June 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191223164754/https://www.mckinsey.com/tools/Wrappers/Wrapper.aspx?sid=%7BC84CB74F-A3B1-47B1-8265-6252F6D85B68%7D&pid=%7B4F5BEDB1-6C1F-4243-A052-83ADBABE82DF%7D |archive-date=23 December 2019 |url-status=dead }}</ref> 2020 წელს მისი პროგნოზირებული [[მშპ]] 49,7 მილიარდი დოლარია, რაც ერთ სულ მოსახლეზე 28,385 აშშ დოლარი გამოდის.<ref name="ReferenceA">(((61/33)^(1/15))^10)*33 and (((33/21)^(1/15))^10)*21.</ref>

მონტევიდეო მდებარეობს [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანის]] მკლავისშენაკადის, მდინარე რიო-დე-ლა-პლატას ჩრდილო-აღმოსავლეთ სანაპიროს გასწვრივ; მდინარე [[ურუგვაი]]ს სამხრეთ საზღვრებს [[არგენტინა|არგენტინის]] ჩრდილოეთ საზღვრებისგან ჰყოფს; [[ბუენოს-აირესი]] არგენტინის მხარეს, დასავლეთით, 230 კილომეტრითაა დაშორებული. მისი დასავლეთით, მდინარე სანტა ლუსია ბუნებრივ საზღვარს ქმნის მონტევიდეოსა და სან-ხოსეს დეპარტამენტს შორის. სანაპირო ზოლი, რომელიც ქმნის სამხრეთის საზღვარს, წარმოდგენილია კლდოვანი სანაპიროებითა და ქვიშიანი პლაჟებით.<ref>[http://www.montevideo.com.uy/enciclopedia/montevid.htm www.montevideo.com.uy Montevideo], Enciclopedia Geográfica del Uruguay, Retrieved on 20 November 2010.</ref> [[მონტევიდეოს ყურე]] ქმნის ბუნებრივ ნავსადგურს, ერის უმსხვილეს და რეგიონის საუკეთესო ბუნებრივ პორტს, რომელსაც ურუგვაის ეკონომიკასა და საზღვარგარეთ ვაჭრობაში უმნიშვნელოვანესი ადგილი უკავია. ქალაქს კვეთს მრავალი ნაკადული, რომელბიც მონტევიდეოს ყურეში ჩაედინება. დაშრობის პროცესში მყოფ მდინარეებთან ახლოს მდებარე სანაპირო ზოლი ძლიერაა დაბინძურებული.<ref>{{cite book|title=Foraminiferal responses to polluted sediments in the Montevideo coastal zone, Uruguay.|publisher=Sección Oceanología, Facultad de Ciencias, Iguá 4225, Montevideo|vauthors=Burone L, Venturini N, Sprechmann P, Valente P, Muniz P }}</ref>

[[კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაცია|კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაციით]], მონტევიდეოს ახასიათებს ნოტიო სუბტროპიკული კლიმატი. ქალაქს აქვს ცივი ზამთარი (ივნისიდან სექტემბრამდე), თბილ-ცხელი ზაფხული (დეკემბერიდან მარტამდე) და არასტაბილური გაზაფხული (ოქტომბერი და ნოემბერი);<ref name=Climate>{{cite web |url= http://traveltips.usatoday.com/climate-montevideo-uruguay-16170.html|title=About the Climate in Montevideo, Uruguay:Overview |accessdate=16 November 2010 |publisher= Traveltips}}</ref> ხშირია ჭექა-ქუხილი, თუმცა ტროპიკუ;ტროპიკულ ციკლონებს აქ ვერ ვხვდვდებითვხვდებით. ნალექი რეგულარულად და თანაბრად მოდის მთელი წლის განმავლობაში და იგი დაახლოებით 950 მილიმეტრამდე აღწევს.<ref>{{Cite web|url=https://en.climate-data.org/america-del-sur/uruguay/montevideo/montevideo-3639/|title=Montevideo climate: Average Temperature, weather by month, Montevideo weather averages - Climate-Data.org|website=en.climate-data.org|access-date=20 September 2019}}</ref>

ზამთარი ზოგადად ცივი, ნალექიანი, ქარიანი და მოღრუბლულია. ოკეანის გავლენით ტემპერატურა სტაბილურია და ჩვეულებრივ, არ ეცემა -2—2 გრადუსზე ქვემოთ; ყინვებიც იშვიათია. სანაპიროდან რამდენიმე მილის დაშორებით ყინვები უფრო ხშირი და უფრო ცივია. ხშირია წვიმა და თოვლ-ჭყაპი, მაგრამ დიდი თოვლი იშვიათად ფიქსირდება, სულ ოთხი შემთხვევა იყო: 1850, 1853 და 1917 წლებში, ხოლო უკანასკნელად იგი 1930 წელს, [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი 1930|მსოფლიოს თასის]]<ref>{{cite web |url= https://www.fifa.com/worldcup/archive/edition=1/overview.html |title= 1930 FIFA World Cup Uruguay™ : Hosts Uruguay beat arch-rivals to first world crown |author= FIFA World Cup™ |publisher= FIFA World Cup™ |location= Zúrich, Suiza |accessdate=14 July 2011}}</ref> გახსნით შეხვედრისას დაფიქსირდა.

ზაფხული თბილ-ცხელი და ნოტიოა, სხვა სეზონებთან შედარებით ნაკლებად ქრის ქარი. ამ პერიოდში საღამოობით ზღვიდან ხშირად ზღვიდან ქრის ქარი, რომელიც ცხელ ქალაქს აგრილებს.<ref name=Climate/> ჩრდილოეთის ცხელ ქარებს კონტინენტის ტროპიკული ნაწილიდან ტენიანი და ცხელი ჰაერის მასები მოაქვს. ჩვეულებრივ, თბილ პერიოდს მოსდევს სამხრეთ-დასავლეთის ცივი ჰაერის მასებით წარმოქმნილი ჭექა-ქუხილი, რაც ტემპერატურას საგრძნობლად ამცირებს. ეს ფენომენი რეგიონალურია და შეიძლება წლის განმავლობაში რამდენჯერმე მოხდეს.

მონტევიდეოს წლიური საშუალო ტემპერატურა 16.7 გრადუსია. ყველაზე დაბალი დაფიქსირებული ტემპერატურა -5—5.6 გრადუსია, ხოლო ყველაზე მაღალი - 42.8 გრადუსი.<ref name=DNM1>{{cite web

პოციტოს რაიონში, ამავე სახელწოდების სანაპიროთან ახლოს, ვხვდებით 1920 და -1940 წლებში ბელოსა და რებორატის მიერ სტილთა შერწყმით აშენებულ მრავალ სახლს. პოციტოს სხვა ღირსშესანიშნაობებში შედის რაულ სიჩეროს მიერ აგებული „Edificio Panamericano“; აგრეთვე „Positano“ და „El Pilar“, რომლებიც ადოლფო სამერ სმიტმა და ლუის გარციაგარსია პადრომ 1950-იან, 1960-იან წლებში ააგეს.

„Torre de las Telecomunicaciones“ (სატელეკომუნიკაციო კოშკი) ან „Torre Antel“ (ანტელის კოშკი) არის 158 მეტრი სიმაღლის, ურუგვაის სამთავრობო სატელეკომუნიკაციო კომპანიის, ANTEL–ისANTEL-ის 37–სართულიანი37-სართულიანი შტაბი და ყველაზე მაღალი შენობა ქვეყანაში. დააპროექტა არქიტექტორმა [[კარლოს ოტო]]მ. მდებარეობს [[მონტევიდეოს ყურე|მონტევიდეოს ყურის]] გვერდით. კოშნისკოშკის მშენებლობა დასრულა 2000 წლის 15 მარტს.

1860 წელს მონტევიდეოს ჰყავდა 57.913 მოსახლე; მათ შორის იყო უამრავი აფრიკული წარმოშობის ადამიანი, რომლებიც მონებად მოიყვანეს, ხოლო საუკუნის შუა წლებში მათ დამოუკიდებლობა მოიპოვეს. ძირითადად დიდი ევროპული იმიგრაციის გამო, 1880 წლისთვის მონტევიდეოს მოსახლეობა ოთხჯერ გაიზარდა. 1908 წელს ქალაქსიქალაქის მცხოვრებთ რიცხვი 309,331 მცხოვრებსმოსახლეს გაუტოლდა.<ref name="Javier Meneses Silva">{{cite web |url=http://www.tacuy.com.uy/Servicios/Montevideo/index.htm |title=Datos en el cuerpo de todo el artículo |author=Javier Meneses Silva |publisher=Tacuy.com.uy |language=Spanish |accessdate=15 November 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090302094006/http://www.tacuy.com.uy/Servicios/Montevideo/index.htm |archive-date=2 March 2009 |url-status=dead }}</ref> [[XX საუკუნე]]ში ქალაქმა განაგრძო დიდი რაოდენობით ევროპელი ემიგრანტების მიღება, განსაკუთრებით ესპანელებისა და იტალიელების, რასაც მოჰყვა [[ფრანგები]]ს, [[გერმანელები]]ს, [[ინგლისელები]]ს, [[ირლანდიელები]]ს, [[შვეიცარიელები]]ს, [[ავსტრიელები]]ს, [[პოლონელები]]ს, [[ჰოლანდიელები]]ს, [[ბერძნები]]ს, [[უნგრელები]]ს, [[რუსები]]ს, [[ხორვატები]]ს, [[ლიბანელები]]ს გადმოსახლება.

2004 წლის 14 ივნისი-31 ივლისში ჩატარებული აღწერის მიხედვით მონტევიდეოს მოსახლეობა 1,325,968-ია, მაშინ როცა მთლიანი ყველანაქვეყანა, ურუგვაი, 3,241,003 მცხოვრებს ითვლიდა. ქალი მოსახლეობა იყო 707,697 (53.4%), ხოლო კაცი მოსახლეობა - 618,271 (46.6%).

მონტევიდეოს მუნიციპალიტეტი პირველად 1908 წლის 18 დეკემბრის სამართლებრივი აქტით შეიქმნა.<ref>[http://www.ccee.edu.uy/ensenian/catderpu/material/departamentales.PDF Propiedad de las Chacras del Ejido de Bella Union] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110427042410/http://www.ccee.edu.uy/ensenian/catderpu/material/departamentales.PDF |date=27 April 2011 }}, Asociación de Escribanos del Uruguay Informe de la Comisión de Derecho Público {{in lang|es}}</ref> მუნიციპალიტეტის პირველი მერი იყო დანიელ მუნოზი (1909–1911). 1918 წელს ურუგვაის კონსტიტუციით მუნიციპალიტეტი გაუქმნდაგაუქმდა, თუმცა გაბრიელ ტერას სამხედრო გადატრიალების დროს, 1933 წელს იგი კვლავ აღდგა (ოფიციალურად აღდგენილად 1934 წლის ურუგვაის კონსტიტუციით გამოცხადდა). 1952 წლის კონსტიტუციით კვლავ გადაწდაგადაწყდა მუნიციპალიტეტების გაუქმება; იგი ძალაში შევიდა 1955 წლის თებერვალში. მიუხედავად ამისა, მუნიციპალიტეტი 1967 წელს კვლავ აღდგა და ამ დროიდან უწყვეტად ფუნქციონირებენფუნქციონირებს. 1990 წლიდან მონტევიდეო დეცენტრალიზდა 18 რეგიონად; თითოეული რეგიონის ადმინისტრირებას და მომსახურებას უზრუნველყოფს მისი ზონალური საზოგადოების ცენტრი (''Centro Comunal Zonal'', CCZ), რომელიც მონტევიდეოს მუნიციპალიტეტის დაქვემდებარებაშია.<ref>[http://www.chasque.net/vecinet/goblocal.htm Los Organos del Gobierno Local y el Presupuesto Participativo de Montevideo]. Chasque.net. Retrieved on 20 November 2010.</ref><ref>[http://municipalesps.com/documentos/descentenmdeo.htm La descentralización en Montevideo] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110513183858/http://municipalesps.com/documentos/descentenmdeo.htm |date=13 May 2011 }}. Municipalesps.com. Retrieved on 20 November 2010.</ref> მონტევიდეოს მუნიციპალური ოლქების საზღვრები შეიქმნა 1993 წლის 12 ივნისს; საზღვრები თანმიმდევრულად შესწორდა 1993 წლის 19 ოქტომბერს, 1994 წლის 6 ივნისსივნისსა და 1994 წლის 10 ნოემბერს.

მონტევიდეოს ქალაქის მთავრობა რამდენიმე ფუნქციას ასრულებს; მათ შორისაა: საზოგადოებასთან კომუნიკაციის შენარჩუნება, კულტურის პოპულარიზაცია, საზოგადოების ურგანიზებაორგანიზება, გარემოზე ზრუნვა და მოძრაობის რეგულირება. მისი მთავარი შტაბი პალაციოს მუნიციპალიტეტში, დე ჯულიოს გამზირზე 18 ნომერში, მონტევიდეოს ცენტრალურ მხარეში მდებარეობს.<ref>[http://www.montevideo.gub.uy/institucional/tramites-y-servicios Trámites y servicios|Intendencia de Montevideo] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110426045333/http://www.montevideo.gub.uy/institucional/tramites-y-servicios |date=26 April 2011 }}. Montevideo.gub.uy. Retrieved on 20 November 2010.</ref>

მონტევიდეოს განყოფილებას კიდევ ერთი ორგანო, ჯუნტას დეპარტამენტი, ანუ მონტევიდეოს კონგრესი, მართავს. ჯუნტა, რომელიც შედგება 31 უხელფასოდ არჩეული წევრისგან, პასუხისმგებელია ისეთ საკითხებზე, როგორებიცაა: როგორებიცაა მოქალაქეების თავისუფლება, კულტურული საქმიანობის რეგულირება, ქუჩებისა და საზოგადოებრივი ადგილების დაეგმარება და ძეგლების განთავსება. აღნიშნული ორგანოს ადგილსმყოფელია ფრანცისკოს კიუდად ვიეჯაში მდებარე არქიტექტურულად ღსშესანიშნავიღირსშესანიშნავი გომესის სახლი.<ref name="juntamvd.gub.uy">[http://www.juntamvd.gub.uy/es/parlamento/index.html El Parlamento de Montevideo] {{webarchive|url=https://archive.today/20130421225825/http://www.juntamvd.gub.uy/es/parlamento/index.html |date=21 April 2013 }} {{in lang|es}}</ref>

საჯაროსახელმწიფო უნივერსიტეტებისუნივერსიტეტის დაარსება 1833 წლის 11 ივნისს, სენატორ დომასოს ანტონიო ლარანაგას მიერ შემოთავაზებული კანონის მიღებით დაიწყო. იგი ითხოვდა ცხრა აკადემიური განყოფილების შექმნას. 1836 წელს შეიქმნა ზოგადი კვლევების სახლი, სადაც განთავსდა [[ლათინური ენა|ლათინურის]], [[ფილოსოფია|ფილოსოფიის]], [[მათემატიკა|მათემატიკის]], [[თეოლოგია|თეოლოგიისა]] და [[იურისპრუდენცია|იურისპრუდენციის]] განყოფილებები. 1838 წლის 27 მაისს მანუელ ორბიმ მიიღო დადგენილება რესპუბლიკის საუკეთესო უნივერსიტეტის შექმნის შესახებ.<ref>{{cite web |url=http://www.universidad.edu.uy/renderPage/index/pageId/98#heading_761 |title=Portal de la UdelaR – Historia |publisher=UdelaR |accessdate=22 November 2010}}</ref>

ურუგვაის უდიდესი კერძო უნივერსიტეტი,<ref>{{cite web |url=http://www.ort.edu.uy/index.php?id=AAAJ |title=Presentación institucional |publisher=Universidad ORT Uruguay |accessdate=22 November 2010}}</ref> აგრეთვე მონტევიდეოში მდებარეობს. ORT ურუგვაი პირველად 1942 წელს, არაკომერციული ორგანიზაციის სახელით დაარსდა, ხოლო ოფიციალურად, როგორც კერძო უნივერსიტეტი, 1996 წლის სექტემბერში დამტკიცდა და გახდა მეორე კერძო საგანმანათლებლო დაწესებულება ქვეყანაში, რომელმაც აღნიშნულ სტატუსს მიაღწია.{{ფაქტი||27|07|2020}} იგი არის საერთაშორისო საგანმანათლებლო ქსელის, მსოფლიო ORT-ის წევრი, რომელიც ებრაული საზოგადოების მიერ 1880 წელს [[სანქტ-პეტერბურგი|სანქტ-პეტერბურგში]], [[რუსეთი|რუსეთში]] დაარსდა.<ref>{{cite web |url=http://www.ort.org/asp/default.asp |archive-url=https://web.archive.org/web/20051029042030/http://www.ort.org/asp/default.asp |url-status=dead |archive-date=29 October 2005 |title=World ORT education charity supporting Jewish and International causes. |publisher=World ORT |accessdate=22 November 2010 }}</ref> უნივერსიტეტში ირიცხება დაახლოებით 8000 სტუდენტი, რომლებიც 5 ფაკულტეტსა და ინსტიტუზეინსტიტუტში არიან განაწულებულნი; უმეტესი მათგანი ტექნოლოგიების/ინჟინერიის მიმართულებით სწავლობს. 2010 წლის მდგომარეობით მისი რექტორი იყო დოქტორი ჟორჟ ა. გრუნბერგი.