ვიკიპედია

საჩხერის მუნიციპალიტეტი: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
No edit summary
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა საქართველოს რაიონები
|სახელი = საჩხერის მუნიციპალიტეტი
|სახელი სხვა ენაზე =
|მხარის რუკა = IM-sachkhere-ka.svg
|გერბი = Sachkhere district COA.jpg
|დროშა = Flag of Sachkhere Municipality.svg
|ადმინისტრაციული ცენტრი = [[საჩხერე]]
|რეგიონი = იმერეთის მხარე
|მერი =
|ფართობი = 973 კმ²
|მოსახლეობის რაოდენობა = ={{კლება}} 37 775 კაცი
|მოსახლეობა წელი = 2014
|სიმჭიდროვე = 38,8
|სიმჭიდროვე = 48.1 <ref name="სიმჭიდროვე">[http://www.geostat.ge/cms/site_images/_files/georgian/census/2002/I%20tomi%20-%20saqarTvelos%20mosaxleobis%202002%20wlis%20pirveli%20erovnuli%20sayovelTao%20aRweris%20Sedegebi.pdf მოსახლეობის სიმჭიდროვე 1კმ²-ზე 2002 წლის აღწერის მიხედვით].</ref>
|ეროვნება = [[ქართველები]] 99.4,8 %<br />[[ოსებირუსები]] 0.3,08 %<br />[[რუსებიოსები]] 0.2%<ref,07 name="საქსტატი">[http://www.geostat.ge/cms/site_images/_files/georgian/census/2002/II%20tomi%20.pdf საქსტატის 2002 წლის სოფლის მოსახლეობის აღწერის მონაცემები].</ref>
}}
 
'''საჩხერის მუნიციპალიტეტი''' — ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული საქართველოში[[საქართველო]]ში, [[იმერეთის მხარე|იმერეთის მხარეში]]. ადმინისტრაციული ცენტრია ქალაქი [[საჩხერე]]. მუნიციპალიტეტის ტერიტორია შეადგენს 973 კმ²-ს. მუნიციპალიტეტში 46 დასახლებული პუნქტია: 1 ქალაქი და 45 სოფელი, რომლებიც დაყოფილია 13 ტერიტორიულ ერთეულად: 1 ქალაქად და 12 თემად.
 
==გეოგრაფია==
მდებარეობს მდინარეების[[მდინარე]]ების [[ყვირილა|ყვირილის]] და [[ძირულა|ძირულის]] ზემო და შუა დინებების აუზში. მოსაზღვრე მუნიციპალიტეტებია: ჩრდილოეთით ესაზღვრება [[ონის მუნიციპალიტეტი|ონისა]] და [[ამბროლაურის მუნიციპალიტეტი|ამბროლაურის]] მუნიციპალიტეტები, აღმოსავლეთით – [[სამხრეთი ოსეთი|სამხრეთ ოსეთის დროებითი ადმინისტრაციული ოლქი]], სამხრეთით – [[ხაშურის მუნიციპალიტეტი|ხაშურისა]] და [[ხარაგაულის მუნიციპალიტეტი|ხარაგაულის]], დასავლეთით – [[ჭიათურის მუნიციპალიტეტი|ჭიათურის]] მუნიციპალიტეტები.
 
===რელიეფი===
მუნიციპალიტეტის რელიეფი საშუალო და დაბალმთიანია. მუნიციპალიტეტის ჩრდილოეთი ნაწილი განლაგებულია [[რაჭის ქედი]]ს სამხრეთ კალთაზე, სამხრეთი და სამხრეთ-აღმოსავლეთი ნაწილი კი - იმერეთის მაღლობზე. რაჭის ქედის კალთა ძირითადად აგებულია შუაიურული პორფირიტული ქანებით და იურული კირქვებით, რომლის გავრცელების ზოლში განვითარებულია რელიეფის კარსტული ფორმები, კანიონისებრი ხეობები, ფლატეები. ქედი ძლიერ დანაწევრებულია. მთავარი წყალგამყოფის სამხრეთით გაწოლილია ურთიერთპარალელური გასწვრივი ქედები — პეპელეთი, საშვი, ორღულ-ბაჯითი და სხვა, რომლებიც ერთიმეორესგან გამოყოფილია სინკლინური ხეობებით. ცალკეული მწვერვალების სიმაღლე 2400 მ.-ს აღემატება. მდინარეებს გამომუშავებული აქვთ ღრმა გამკვეთი ეროზიული ხეობები. რაჭის ქედის საჩხერის მონაკვეთზეა [[შქმერის უღელტეხილი]].
 
იმერეთის მაღლობის ფარგლებში ჭარბობს ვაკე რელიეფი. გეოლოგიურად შეესატყვისება ძირულის კრისტალურ მასივს, რომლის საძირკველიც არის უძველესი ასაკის კრისტალური ქანები. მაღლობის ფარგლებში გამოიყოფა ორი განსხვავებული ნაწილი. ერთი უფრო ვრცელი კორბოულის ბორცვიანი ვაკეა, რომლის სიმაღლეა 500-800 მეტრი. იგი აგებულია მიოპლიოცენური თითქმის დაუნაოჭებელი ნალექი ქანებით. ვაკე სუსტად დახრილია და დანაწევრებულია ღრმა ეროზიული ხეობებით. კირქვულ ქანებში ჩამოყალიბებულია კარსტული რელიეფის ფორმები, არის ვულკანური ფორმებიც (გორაძირის მთის ორი ლაკოლითური ბორცვი). მაღლობის მეორე, სამხრეთ-აღმოსავლეთმა ნაწილმა ზედა მესამეულში განიცადა აზევება, ნალექი ქანები გადაირეცხა, წარმოიშვა დენუდაციური ზეგანი ფართოდ გაშიშვლებული უძველესი კრისტალური ქანებით. მის მაქსიმალურ აზევებას შეესატყვისება [[ლიხის ქედი]], რომლის დამახასიათებელიამახასიათებელია საფეხბურებადსაფეხურებად განლაგებული მოსწორებული ზედაპირები და ღრმა ეროზიული დანაწევრება. ლიხის ქედზეა [[ჯვრის უღელტეხილი]]. მდინარე ყვირილის ორივე მხარეს მდებარეობს საჩხერის ქვაბული ფართო ვაკე ძირით, რომელიც ალუვიონითაა დაფენილი.
 
წიაღისეულიდან ყველაზე მნიშნელოვანია კვერეთის გოგირდოვანი წყლები, რომლის ბაზაზე მუშაობს კურორტი [[კვერეთი]]. არის აგრეთვე კვარცის სილები ([[არგვეთი (საჩხერის მუნიციპალიტეტი)|არგვეთი]], [[ბაჯითი]], [[ირტავაზა]], [[იცქისი]], [[სავანე (საჩხერის მუნიციპალიტეტი)|სავანე]], [[სარეკი]]). მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული წიაღისეულის სხვა საბადოებია:
ხაზი 33:
 
===ჰავა===
მუნიციპალიტეტი ნოტიო სუბტროპიკული კლიმატის ოლქის აღმოსავლეთ პერიფერიაზე მდებარეობს. დაბალ ნაწილში საშუალო წლიური ტემპერატურა 10-დან 11,7 °C-მდეა (საჩხერე 11,7 °C, კორბოული 10 °C). იანვრის საშუალო ტემპერატურაა 0,4-0,3 °C, ივლისისა — 20-22,5 °C. აბსოლუტური მინიმუმი -28, -31 °C, აბსოლუტური მაქსიმუმი 37-დან 41 °C-მდე.
 
მთებში ტემპერატურა სიმაღლის ზრდასთან ერთად კლებულობს. ნალექები 900-1480 მმ წელიწადში (საჩხერე 900 მმ, კორბოული — 1480 მმ.) ატმოსფერული ნალექების მაქსიმუმი ზამთარში და შემოდგომაზეა. საშუალო მთიან ზონაში ნალექების რაოდენობა 1500-1700 მმ-მდეა. აქ ნალექების მაქსიმუმი ზამთარშია, მინიმუმი — ზაფხულში. თოვლის მდგრადი საბურველის ხანგრძლივობა 30-დან 100 დღემდეა.
 
===შიგა წყლები===
ჰიდროგრაფიული ქსელი ხშირია. მუნიციპალიტეტის მთავარი მდინარეებია: [[ყვირილა]] და [[ძირულა]]. მუნიციპალიტეტს ეკუთვნის მდინარე ყვირილის შუა მონაკვეთი. აქ რაჭის ქედიდან ჩამოედინება მისი მარჯვენა შენაკადები: [[ჯრუჭულა (მდინარე)|ჯრუჭულა]], [[ჩიხურა]], [[ხახიეთისწყალი]]. მდინარეთა აქსელი შედარებით მეჩხერია კორბოულის ზეგანზე, რომლის ზედაპირს კვეთენ მდინარეები [[დუმალა]] და სხვა. მუნიციპალიტეტის სამხრეთ-აღმოსავლეთ პერიფდერიაზეპერიფერიაზე მიედინება მდინარე ძირულა. მდინარეები საზრდოობენ წვიმის, თოვლის და მიწისქვეშა წყლით. წყალდიდობა იცის გაზაფხულზე, წყალმცირობა ზაფხულში. მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ბევრი წყაროა, მათ შორის [[მინერალური წყლები|მინერალური]].
 
===ნიადაგები და ლანდშაფტები===
ნიადაგების ძირითადი ტიპები იცვლება სიმაღლებრივი ზონების მიხედვით. ფართოდაა გავრცელებული საშუალო და მცირე სისქის ტიპური ტყის ყომრალი და გაეწერებული ყომრალი ნიადაგები. რაჭის ქედის თხემურ ზოლში მთის მდელოს კორდიან-ტორფიანი ნიადაგებია. კორბოულის ზეგანზე, კირქვიან სუბსტრატზე — ნეშომპალა-კარბონატული, ხოლო საჩხერის ქვაბულის ძირზე ალუვიური ნიადაგებია.
 
მუნიციპალიტეტში გამოხატულია ლანდშაფტების შემდეგი სიმაღლებრივი ზონა: 1. გორაბ-ბორცვიანი მთისწინეთის ტყის ყომრალ და ნეშომპალა-კარბონატულ ნიადაგებზე განვითარებულია მუხისა და მუხნარ-ჯაგრცხილის ტყეები. 2. დაბალმთიანეთის ტყის ყომრალ ნიადაგებზე ჩამოყალიბებული შერეული ფართოფოთლოვანი ტყეები (მარადმწვანე ქვეტყით). 3. დაბალმთიანეთის სუსტად დანაწევრებული სტრუქტურული პლატო, ტყის ყომრალი და ნეშომპალა-კარბონატული ნიადაგებითა და ფართოფოთლოვანი ტყეებით. 4. ძლიერ დანაწევრებული საშუალო მთიანეთის ტყის ყომრალ ნიადაგებზე განვითარებული წიფლნარ-რცხილნარი 5. მთა-ტყის ყომრალ და გაეწერებულ ყომრალ ნიადაგებზე ჩამოყალიბებული წიფლნარი 6. სუბალპური მეჩხერი და ტანბრეცილი ტყეები ტყემდელოს ნიადაგებზე. 7. სუბალპური მთა-მდელო, ტორფიან-კორდიანი ნიადაგებით, ბუჩქნარებითა და მაღალბალახეულობით. 8 ალპური მთა-მდელოს კორდიან-ტორფიან და პრიმიტიულ ნიადაგებზე განვითარებული აპლური მდელოები და ბუჩქნარები.
 
===ფლორა და ფაუნა===
მუნიციპალიტეტში კარგადაა გამოხატული მცენარეულობის სიმაღლებრივი ზონალურობა. ტყეების საერთო ფართობი შეადგენს 65 000 ჰექტარს. მთისწინეთსა და კორბოულის ზეგანზე 500-700 მ.-მდე გავცელებულიაგავრცელებულია მუხნარი და მუხნარ-ჯაგრცხილნარი. ტყეს ძირითადად [[წიფელი]] ქმნის. ამას გარდა გვხვდება [[ქართული მუხა]], [[რცხილა]], [[ჯაგრცხილა]], [[იფანი]], [[ნეკერჩხალი]], [[თელა]] და სხვა. ტყეში არის კუნელი, ზღმარტლი, იელი, თრიმლი და სხვა. დაბალმთაინ ზონაში, 800-1000 მ-მდე, გავრცელებულია შერეული ფართოფოთლოვანი ტყეები. აქ იზრდება კოლხეთის მეზოფილური ტყის დამახასიათებელი ელემენტები: მუხა, რცხილა, წიფელი, წაბლი, მურყანი. ქვეტყეს მეტწილად ქმნიან შქერი, წყავი, ბაძგი და სხვა. მთის ტყის შუა სარტყელი უკავია წიფლნარ-რცხილნარს. ტყეში ხარობს აგრეთვე ცაცხვი, თელა, ნეკერჩხალი და სხვა. ქვეტყეშია შქერი, წყავი, ბაძგი, მაღალი მოცვი, თხილი, იმერული ხეჭრელი და სხვა. რაჭის ქედის კალთაზე 1400-1500 მ.-ის ზემოთ არის მხოლოდ წიფლნარი. ქედის თხემურ ზოლში გავრცელებულია სუბალპური ტყე-მდელოს მცენარეულობა: სუბალპური პარკული და ტანბრეცილი ტყეები და სუბალპური ბუჩქნარი და მაღალბალახეული საფარი, პარკულ ტყეებში გაბატონებულია ნეკერჩხალი, ტანბრეცილ ტყეებში — არყი, ცირცელი და წიფელი. სუბალპურ ბუჩქნარებში გვხვდება დეკა, ღვია, მოცვი, მაღალბალახეულ საფარში — დიყი, დუცი, შროშანი, დეზურა და სხვა. სუბალპური სარტყლის ზედა ზოლი უკავია დამკორდებელ მარცვლოვან მდელოებს. ალპური მდელოს მცენარეულობა მხოლოდ დაღვერულის მთის კალთებზეა. აქ მდელოს ქმნის ბურბუშელა, ქარცხვი, მარმუჭი, კვლიავი, ბაია, ნაღველა, ქვატეხია, ძიგვა და სხვა.
 
გავრცელებულია მთა-ტყისა და მთა-მდეოსმდელოს ზონების ცხოველები. ტყის ბინადარი ჩლიქოსნებიდან გვხვდება [[შველი]]; მტაცებლებიდან — [[დათვი]], [[ტურა]], [[მგელი]], [[მელა]], [[ფოცხვერი]]; კვერნების ოჯახიდან — [[მაჩვი]], [[ტყის კვერნა]], [[თეთრყელა კვერნა]] და სხვა. მღრღნელებიდან გვარცელებულია ტყის თაგვი, ვირთაგვა და სხვა; კურდღლისებრთაგან — [[კურდღელი]]; მწერიჭამიებიდან — [[თხუნელა]], [[ზღარბი]] და სხვა.
 
ბევრია ფრინველი: [[კოდალა]], [[ქორი]], [[მიმინო]], [[ყორანი]], [[ყვავი]], [[ჩიტბატონა]], [[შოშია]], [[შაშვი]], [[გუგული]], [[ჩხიკვი]] და სხვა. ქვეწარმავლებიდან არის მწვანე ხვლიკი, ზოლებიანი ხვლიკი, გველხოკერა, ჩვეულებრივი ანკარა, გველგესლა და სხვა. მდინარეებში იცის [[კალმახი]], [[წვერა]], [[ქაშაპი]], [[გველთევზა]], ღორჯო]] და სხვა. ტყისა და აპლურ ზონებში ბინადრობს [[არჩვი]], დათვი, მგელი, მელა, თაგვი, მემინდვრია, [[როჭო]], [[შურთხი]], მთის ტოროლა, მთის არწივი და სხვა.
ხაზი 55:
რაიონის ტერიტორიაზე ცივილიზებული ადამიანის ნაკვალევი დადასტურებულია უხსოვარი დროიდან. პირველი არქეოლოგიური მონაპოვარი დაკავშირებულია [[აკაკი წერეთელი|აკაკი წერეთლის]] ძმის – დავითის სახელთან. მუნიციპალიტეტის ტერიტორიას არქეოლოგიურად სწავლობდნენ მეცნიერები [[ექვთიმე თაყაიშვილი]], [[ბორის კუფტინი]], [[ოთარ ჯაფარიძე]], [[ჯურხა ნადირაძე]]. დადასტურებულია ცივილიზაციის უწყვეტი განვითარება [[ბრინჯაოს ხანა|ადრეული ბრინჯაოს ხანიდან]] დღემდე.
 
არქეოლოგიური გათხრების შედეგად მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ნაპოვნია ძველი ნამოსახლარები: [[პასიეთის გორასამარხი]], [[ნაჩერქეზევი]], [[სარეკის ეხი]]; ნამოსახლარები [[მოდინახე]]ს ციხეზე, სოფლებში [[არგვეთი (საჩხერის მუნიციპალიტეტი)|არგვეთი]], [[საირხე]], [[კალვათა]], [[ჭორვილა]], [[ჭალა (საჩხერის მუნიციპალიტეტი)|ჭალა]].
 
გვიან შუა საუკუნეებში მუნიციპალიტეტის ტერიტორია სხვადასხვა ფეოდალურ საგვარეულოებს ეკუთვნოდათ. [[წერეთლები]]ს რეზიდენცია [[მოდინახე]]ს ციხე იყო, ხოლო [[აბაშიძეები]]ს - სოფელი [[ჭალა (საჩხერის მუნიციპალიტეტი)|ჭალა]].
 
1928 წლამდე ტერიტორია შედიოდა [[ქუთაისის გუბერნია|ქუთაისის გუბერნიის]] [[შორაპნის მაზრა|შორაპნის მაზრაში]]ში, 1928-1930 წლებში - ქუთაისის ოლქში, 1930-1939 წლებში - [[ჭიათურის მუნიციპალიტეტი|ჭიათურის რაიონში]]. 1939 წლიდან დამოუკიდებელი რაიონია.
 
[[1991]] წელს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიას დაემატა სინაგურის სასოფლო საბჭოს სოფლები [[თედელეთი]], [[სინაგური]], [[ტბეთი (საჩხერის მუნიციპალიტეტი)|ტბეთი]], [[ქვემო ქარზმანი]], [[ზემო ქარზმანი]], [[ხახეთი]] და [[ჯალაბეთი]], სულ 204 კვადრატული კილომეტრი ტერიტორია, რომლებიც მანამდე [[სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი|სამხრეთ ოსეთის აო-ში]] შედიოდნენ.<ref>საქართველოს რესპუბლიკის კანონი ცხინვალისა და ყორნისის რაიონების გაუქმების შესახებ, 1991 წლის 27 აპრილი, საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოს უწყებები, 4 გვ. 84 1991 წ</ref> ამან გამოიწვია [[რუსეთ-საქართველოს ომი (2008)|2008 წლის აგვისტოს ომის]] დროს ოსური მხარის პრეტენზიები ამ ტერიტორიების მიმართ. ამის გამო მუნიციპალიტეტის სოფელი [[პერევი]] და მიმდებარე ტერიტორიები 2 წლის მანძილზე 2008 წლის აგვისტოდან 2010 წლის ოქტომბრამდე [[ოკუპაცია|ოკუპირებული]] იყო [[რუსეთი]]სა და [[სამხრეთ ოსეთი]]ს სამხედრო ძალების მიერ.<ref>[http://www.radiotavisupleba.ge/content/article/2194262.html რადიო თავისუფლება: რუსმა სამხედროებმა სოფელი პერევი დატოვეს]</ref>
 
==მოსახლეობა==
დასახლებული პუნქტების უმეტესი ნაწილი საჩხერის ქვაბულსა და იმერეთის მაღლობზეა. განსახლების ძირითადი ზონა ვრცელდება ზღვის დონიდან 400-800 მ. ფარგლებში. 1985 წლის მონაცემებით სოფლად ცხოვრობდა რაიონის მოსახლეობის 85 %. 2014 წლის მონაცემებით კი სოფლად ცხოვრობს 83,7 %. მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის უმრავლესობა [[ქართველები|ქართველია]], მცირე რაოდენობით ცხოვრობენ [[ოსები]]] და [[რუსები]]. 1985 წლის მონაცემებით საშუალო სიმჭიდროვე 1 კმ<sup>2</sup>²-ზე იყო 50 ადამიანი, 2014 წლის მონაცემებით კი არის 4838,18 ადამიანი.
 
===აღწერის მონაცემები===
ხაზი 71:
! აღწერის წელი !! მოსახლეობა
|-
| 1989 || 44 968
|-
| 2002 || 46 261 {{ზრდა}}
ხაზი 79:
 
==ეკონომიკა==
ეკონომიკის დარგებიდან ძირითადია [[სოფლის მეურნეობა]], მოსახლეობა მისდევს [[მევენახეობა]]ს, [[მესაქონლეობა]]ს, მარცვლეულისა და ბოსტნეული კულტურების ([[სიმინდი]], [[ლობიო]]) წარმოებას. რამდენიმე სოფელში აქტიურად მოიპოვებენ კვარიციანი ქვიშას.<ref>[http://www.greenalt.org/map/text/sachkhere_silis_karierebi/sachkhere_silis_karierebi.htm ა/ო მწვანე ალტერნატივა]</ref> გზების საერთო სიგრძე 173 კილომეტრია, მათ შორის ასფალტირებულია 50 კილომეტრი. გადის სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის გზა [[ზესტაფონი]]-[[გომი (ხაშურის მუნიციპალიტეტი)|გომი]], ასევე რკინიზგისრკინიგზგის მონაკვეთი [[ზესტაფონი]]-[[საჩხერე]]. მოსახლეობის წყალმომარაგება ხორციელდება წყაროებითა და ჭებით.
 
სოფლის მეურნეობიდან განვითარებულია [[მეღვინეობა]], გავრცელებული ჯიშებია [[ცოლიკოური]], [[იზაბელა]], [[ალიგოტე]], [[ციცქა]], [[ქვიშხური]], [[ძელშავი]].
ხაზი 87:
==ისტორიული ძეგლები==
{{მთავარი|საჩხერის არქეოლოგიური ძეგლები}}
[[ფაილი:ქორეთის მაცხოვრის ეკლესია.jpg|thumb|250px|[[ქორეთის ღვთაების ეკლესია]]]]▼
მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე 127 ისტორიული ძეგლია, რომელთაგან 27 ეროვნული, 100 კი ადგილობრივი მნიშვნელობისაა.
 
Line 93 ⟶ 94:
მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არის [[აკაკი წერეთელი|აკაკი წერეთლის]] სახელთან დაკავშირებული ისტორიული ძეგლები. სოფელ [[სხვიტორი|სხვიტორში]] დგას 1834 წელს აშენებული სასახლე, რომელიც აკაკის მამას, როსტომ წერეთელს ეკუთვნოდა და რომელშიც აკაკი იზრდებოდა და ცხოვრობდა. ამჟამად ამ სახლში აკაკის სახლ-მუზეუმია მოწყობილი. ასევე სოფელ [[სავანე (საჩხერის მუნიციპალიტეტი)|სავანეში]] შემორჩენილია აკაკის ძიძის ქოხი, სადაც გაძიძავებული აკაკი იზრდებოდა.
 
სოფელ [[ცხომარეთი]]ს მიდამოებში მდებარეობს [[ჯრუჭის მონასტერი]], სადაც შენახული იყო ჯრუჭის ოთხთავად წოდებული სახარება. სოფელ სავანეში დგას 1046 წლის [[სავანის წმინდა გიორგის ეკლესია]], რომელიც ხუროთმოძღვარმა [[ჰარაბა]]მ ააშენა. ეკლესიაზე სამშენებლო წარწერაა. სოფელ [[ქორეთი (საჩხერის მუნიციპალიტეტი)|ქორეთში]] დგას ორი ეკლესია. მათგან ერთ-ერთზე - [[ქორეთის ღვთაების ეკლესია]]ზე, რომელიც XI საუკუნეს განეკუთვნება, შემორჩენილია [[ქორეთის ეკლესიის წარწერა]], რომელიც [[1000]] წელსაა შესრულებული. სოფელ სპეთში დგას XI საუკუნის [[სპეთის ზედამაცხოვარი]]. ამ ეკლესიის კანკელი [[ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმი|ხელოვნების ეროვნულ მუზეუმში]] ინახება. მის კედლებზე შემორჩენილია ლაპიდარული წარწერები.
 
▲[[ფაილი:ქორეთის მაცხოვრის ეკლესია.jpg|thumb|250px|[[ქორეთის ღვთაების ეკლესია]]]]
 
სოფელ [[დარყა]]ში ყოფილ დასახლება [[ჭაბუკმთა|ჭაბუკმთის]] ტერიტორიაზე შემორჩენილია სამი დარბაზული ეკლესია: ბერეკლესია, წმინდა გიორგის ეკლესია და საღმრთო საყდარი.
Line 111 ⟶ 110:
*[[იცქისი]]ს ციხესიმაგრე
*[[მახათაური]]ს შუა საუკუნეების ეკლესია
*[[ჭალა (საჩხერის მუნიციპალიტეტი)|ჭალაჭალაში]]ში აბაშიძეების კარის ეკლესია
*[[ჯალაურთა]]ს ეკლესიები
*[[თედელეთი]]ს ღვთისმშობლის ეკლესია
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/საჩხერის_მუნიციპალიტეტი“-დან