|
[[ფაილი:Parallax Example.svg|მინი|პარალაქსის სქემა]]
'''პარალაქსი''' ([[ბერძნული ენა{{lang-el|ბერძნ]]. παράλλαξις - ||გადახრა}}), (''პარალაქსური გადაადგილება)'' [[ასტრონომია|ასტრონომიაში]], — მნათობის პერსპექტიული გადანაცვლება ცის სფეროზე, განპირობებული დამკვირვებლის სივრცეში გადაადგილებით, რასაც იწვევს დედამიწის დღეღამური ბრუნვა ('''დღეღამური პარალაქსი'''), მზის გარშემო დედამიწის მოძრაობა ('''წლიური''' '''პარალაქსი''') და [[გალაქტიკა|გალაქტიკაში]] მზის სისტემის მოძრაობა ('''საუკუნეობრივი პარალაქსი'''). პარალაქსის სიდიდე დამოკიდებულია დამკვირვებლიდან მნათობამდე მანძილზე , ამიტომ პარალაქსი ასტრონომიაში მანძილის ექვივალენტად ითვლება.
[[ფაილი:Parallax.gif|მინი|პარალაქსის მაგალითი ანიმაციით]]
'''დღეღამური პარალაქსი -''' კუთხე, რომლის წვეროშია მნათობის ცენტრი, ხოლო გვერდებს შეადგენს მიმართულებები დედამიწის ცენტრისა და დამკვირვებლისაკენ. თუ მნათობი დაკვირვების ადგილის [[ჰორიზონტი|ჰორიზონტზეა]], პარალაქსს ''ჰორიზონტული'' ეწოდება. თუ ამავე დროს დამკვირვებელი დედამიწის [[ეკვატორი|ეკვატორზეა]] - ''ჰორიზონტ-ეკვატორული პარალაქსი'' მზემდე საშ. მანძილის შესაბამისი პარალაქსი არის 8,794", მთვარისა - 57'2,6". ვარსკვლავებისათვის დღეღამური პ. პრაქტიკულად ნულია მათი ძალიან დიდი სიშორის გამო. ▼
▲'''დღეღამური პარალაქსი -''' — კუთხე, რომლის წვეროშია მნათობის ცენტრი, ხოლო გვერდებს შეადგენს მიმართულებები დედამიწის ცენტრისა და დამკვირვებლისაკენ. თუ მნათობი დაკვირვების ადგილის [[ჰორიზონტი|ჰორიზონტზეა]], პარალაქსს ''ჰორიზონტული'' ეწოდება. თუ ამავე დროს დამკვირვებელი დედამიწის [[ეკვატორი|ეკვატორზეა]] -— ''ჰორიზონტ-ეკვატორული პარალაქსი'' მზემდე საშ.საშუალო მანძილის შესაბამისი პარალაქსი არის 8, 794"794″, მთვარისა - 57'257′2, 6"6″. ვარსკვლავებისათვის დღეღამური პ. პრაქტიკულად ნულია მათი ძალიან დიდი სიშორის გამო.
'''წლიური პარალაქსი -''' ვარსკვლავთან შედგენილი კუთხე მართკუთხა სამკუთხედში, რომლის [[ჰიპოტენუზა|ჰიპოტენუზაა]] მანძილი მზიდან ვარსკვლავამდე, ხოლო მცირე კათედი - დედამიწის [[ორბიტა|ორბიტის]] დიდი ნახევარღერძი; იყენებენ ვარსკვლავებამდე მანძილების განსაზღვრავად. ძალიან შორეულ ვარსკვლავთა მიმართ ცაზე ვარსკვლავის გადანაცვლების გაზომვით მიღებულ წლიურ პარალაქსს ''ტრიგონომი'' ეწოდება. იგი იმდენად მცირეა (ყველაზე ახლომდებარე ვარსკვლავის, ე.წ [[ალფა კენტავრი|კენტავრის]] უახლოესის პ. არის 0,76"), რომ მისი განსაზღვრა მოხერხდა მხოლოდ მზის მახლობელი 6 ათასამდე ვარსკვლავისათვის. ▼
▲'''წლიური პარალაქსი -''' — ვარსკვლავთან შედგენილი კუთხე მართკუთხა სამკუთხედში, რომლის [[ჰიპოტენუზა|ჰიპოტენუზაა]] მანძილი მზიდან ვარსკვლავამდე, ხოლო მცირე კათედი - დედამიწის [[ორბიტა|ორბიტის]] დიდი ნახევარღერძი; იყენებენ ვარსკვლავებამდე მანძილების განსაზღვრავად. ძალიან შორეულ ვარსკვლავთა მიმართ ცაზე ვარსკვლავის გადანაცვლების გაზომვით მიღებულ წლიურ პარალაქსს ''ტრიგონომი'' ეწოდება. იგი იმდენად მცირეა (ყველაზე ახლომდებარე ვარსკვლავის, ე. წ . [[ალფა კენტავრი|კენტავრის]] უახლოესის პ.პარალაქსი არის 0, 76"76″), რომ მისი განსაზღვრა მოხერხდა მხოლოდ მზის მახლობელი 6 ათასამდე ვარსკვლავისათვის.
[[ფაილი:The sun, street light and Parallax edit.jpg|მინი|მზე აირეკლება წყალზე ფანარის ანარეკლზე, თუმცა აურეკლავ ხედზე ის საგრძნობლად დაცილებულია ფანარს.]]
'''საუკუნეობრივი პარალაქსი''' -— ვარსკვლავის კუთხური გადაადგილება წელიწადში, განპირობებული [[გალაქტიკა|გალაქტიკაში]] მზის სისტემის მოძრაობით და მიყვანილი ამ მოძრაობისადმი [[პერპენდიკულარულ]] მიმართულებაზე. იყენებენ შორეულ ვარსკვლავებამდე მაძილების შესაფასებლად. საუკუნეობრივი პ-ითპარალაქსით მანძილი განისაზღვრება მხოლოდ სტატისტიკური მეთოდებით ვარსკვლავთა დიდი ჯგუფისათვის. ინდივდ. ვარსკვლავისათვის იგი შეიძლება რეალური არ იყოს.
<br />
== ლიტერატურა ==
{{ქსე|7|678}}
* [[ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია]], ტ. 7, გვ. 678, თბ., 1984 წელი.
* [[ევგენი ხარაძე|ხარაძე ე]]., ასტრონომიის საფუძვლები, ტ. 1-2, თბ., 1971-74 წელი.
* Куликовский П. Г., Звездная астрономия, М., 1978.
<br />
| 