ქართლის საერისმთავრო: განსხვავება გადახედვებს შორის

|გაუქმება = [[ქართველთა სამეფო|იბერიისქართლის სამეფოს]] რესტავრაცია

[[ფაილი:TABLE OF THE KINGS AND PRINCES OF IBERIA FROM THE SIXTH TO THE NINTH CENTURY (Iberia between Chrosroid and Bagratid Rule by Cyril Toumanoff, Page 80).jpg|thumb|right|275 px|იბერიისქართლის [[ხოსროიდები|ხოსროიანხოსროიდ]], [[გუარამიდები|გურამიანგუარამიდ]], [[ნერსიანიდები|ნერსიანნერსიანიდ]] და [[ბაგრატიონები|ბაგრატიონბაგრატიდ]] მეფეთა და ერისმთავართა გენეალოგიური ცხრილი, [[კირილ თუმანოვი|კირილ თუმანოვის]] მიხედვით.]]

'''ქართლის საერისმთავრო''', ''იბერიის საერისმთავრო'' – იყო [[:en:Early Middle Ages|ადრეული შუასაუკუნეების]] არისტოკრატიული წყობილება უმთავრესად [[ქართლი|ქართლის]] რეგიონში, კლასიკური ავტორების მიხედვით [[ქართლის სამეფო (ძველი)|იბერიაში]]. აყვავებული უმეფობის პერიოდში, VI და IX საუკუნეებს შორის, როდესაც წამყვან პოლიტიკურ ძალაუფლებას ახორციელებდა ერისმთავართა მემკვიდრეობა. საერისმთავრო დაარსდა მალევე, [[სასანიანები|სასანიანთა]] მიერ ადგილობრივი [[ხოსროიდები|ხოსროვიანთა დინასტიის]] ჩახშობის შემდეგ, დაახლოებით 580 წელს. მან იარსება 888 წლამდე, როდესაც მეფობა აღდგენილ იქნა [[ბაგრატიონთა დინასტია|ბაგრატიონთა დინასტიის]] წევრების მიერ. მისი საზღვრები დიდად მერყეობდა, რამდენადაც იბერიისქართლის მმართველი ერისმთავრები, წინააღმდეგობას უწევდნენ [[სპარსელები|სპარსელებს]], ბიზანტიელებს, [[ხაზარები|ხაზარებს]], [[არაბები|არაბებს]] და მეზობელ კავკასიელ მმართველებს თითქმის მთელი ამ პერიოდის მანძილზე.

როდესაც, 580 წელს, გარდაიცვალა ერთიანი იბერიის[[ქართლის სამეფო (ძველი)|ქართლის]] მეფე [[:en: Bacurius III of Iberia|ბაკურ III]], სპარსეთის სასანიდურ ხელისუფლებას, [[ჰორმიზდ IV |ჰორმიზდ IV-ის]] მეფობის დროს (579-590) მიეცა შესაძლებლობა გაეუქმებინა მონარქია იბერიაში.<ref name="Suny, p. 25"/> [[იბერია]] გახდა სპარსეთის პროვინცია ([[:en:Sasanian Iberia|სასანური ქართლი]]), მართული [[მარზპანი|მარზპანის]] (გუბერნატორი) მიერ. იბერიელ დიდგვაროვნებს ამ ცვლილებისთვის წინააღმდეგობა არ გაუწევიათ,<ref name="Suny, p. 25"/> და სამეფო სახლის მემკვიდრეები გადაიხვეწნენ თავისსავე მაღალმთიან ფორტიფიკაციულ შენობებში – [[ხოსროიდები|ხოსროიდების]] მთავარი შტო [[კახეთი|კახეთში]] და [[გუარამიდები|გუარამიდების]] უმცროსი შტო [[კლარჯეთის საერისთავო|კლარჯეთსა]] და [[ჯავახეთი|ჯავახეთში]]. თუმცა, პირდაპირმა სპარსულმა კონტროლმა გამოიწვია მძიმე გადასახადები და [[ზოროასტრიზმი|ზოროასტრიზმის]] გავრცელება, ენერგიული ხელშეწყობით, უპირატესად ქრისტიანულ ქვეყნებში. ამიტომ, როდესაც 582 წელს აღმოსავლეთ რომის იმპერიის იმპერატორმა [[მავრიკიოსი (ბიზანტია)|მავრიკიოსმა]] დაიწყო სამხედრო კამპანია სპარსეთის წინააღმდეგ, იბერიელმა დიდგვაროვნებმა მიმართეს მას მონარქიის აღდგენის თხოვნით. მავრიკიოსს არ გაუწევია წინააღმდეგობა და 588 წელს გამოგზავნა თავისი პროტეჟე [[გუარამი]], გუარამიდების საგვარეულოდან, როგორც ახალი მმართველი იბერიაში. თუმცა, გუარამი არ იკურთხა როგორც მეფე, მაგრამ აღიარებულ იქნა, როგორც მმართველი ერისმთავარი, [[კურაპალატი|კურაპალატის]] ბიზანტიური ტიტულის პატივით. 591 წლის ბიზანტიურ-სასანიდური ხელშეკრულების მიხედვით დასტურდება შეთანხმება, მაგრამ იბერია, როგორც [[თბილისი|თბილისის]] ნაწილი დარჩა დაყოფილი რომაული და სასანიდური დომინირების ქვეშ.<ref name="Suny, p. 25">Suny, p. 25.</ref>

ამგვარად, საერისმთავროს ჩამოყალიბებამ გამოიწვია დინასტიური აღზევება იბერიაში და წარმოადგენდა კომპრომისულ გამოსავალს კავკასიის კონტროლისთვის, ბიზანტიურ-სასანიდური დაპირისპირების პირობებში. იბერიისქართლის ერისმთავრები, როგორც მთავარი ადგილობრივი პოლიტიკური ხელისუფლება, უნდა ყოფილიყვნენ დამტკიცებული და სანქცირებული [[კონსტანტინეპოლი|კონსტანტინეპოლის]] კარის მხრიდან. ქართულ წყაროებში ისინი იწოდებიან სხვადასხვანაირად: ერისთავთ მთავარი, ერისმთავარი, [[ერისთავთ-ერისთავი]] ან უბრალოდ [[ერისთავი]]. მრავალი მათგანი დამატებით იყო დაჯილდოებული სხვადასხვა რომაულ/ბიზანტიური ტიტულით. მაგალითად, თოთხმეტი მმართველი ერისმთავრიდან რვა ფლობდა კურაპალატის ტიტულს, ერთ-ერთს ყველაზე უმაღლესს [[ბიზანტიის იმპერია|აღმოსავლეთ იმპერიაში]].<ref>Toumanoff, p. 388.</ref> თუმცა, შუასაუკუნეების ქართული ქრონიკები ნათლად გვაჩვენებენ, რომ ეს ერისთავები, მიუხედავად დიდებულების მხრიდან ლოიალობისა, შეზღუდული უფლებებით სარგებლობდნენ, რამდენადაც „მათ არ შეეძლოთ განედევნათ იბერიისქართლის ერისმთავრები თავიანთი საერისმთავროდან იმიტომ, რომ მათ გააჩნდათ სიგელები [[შაჰი|დიდი მეფის]] და იმპერატორისგან, მათი ერისმთავრობის დამადასტურებელი“.<ref name="Suny, p. 25"/>

იბერიისქართლის საერისმთავროსთვის თავისი მფარველობის შეთავაზებით, ბიზანტიის იმპერატორები ცდილობდნენ შეეზღუდათ სასანიდური, და შემდეგ ისლამური გავლენა კავკასიაში, მაგრამ იბერიისქართლის ერისმთავრები არ იყვნენ მუდამ თანმიმდევრული მათი პრო-ბიზანტიური ხაზის და პოლიტიკური მოსაზრებების მიზანშეწონილობიდან გამომდინარე ხანდახან ცნობდნენ მოწინააღმდეგე რეგიონალური იმპერიების პროტექტორატს.<ref>Rapp, Stephen H., "Sumbat Davitis-dze and the Vocabulary of Political Authority in the Era of Georgian Unification", ''Journal of the American Oriental Society'', '''120'''.4 (October–December 2000), pp. 570-576.</ref>

გუარამის მემკვიდრე, მეორე მმართველი ერისმთავარი [[სტეფანოზ I]], თავისი პოლიტიკით რეორიენტირებულ იქნა სპარსეთზე, დაყოფილი იბერიისქართლის შეერთების სურვილით, მაგრამ მას ეს სიცოცხლის ფასად დაუჯდა, როდესაც ბიზანტიის იმპერატორი [[ჰერაკლე (ბიზანტია)|ჰერაკლე]] თავს დაესხა თბილისს 626 წელს.<ref>Suny, p. 26.</ref> ჰერაკლემ უფლებებში აღადგინა უფრო პრო-ბიზანტიური ხოსროიდების სახლი, რომელიც, მიუხედავად ამისა, იძულებულ იქნა ეღიარებინა [[ომაიანთა სახალიფო|ომაიანთა]] ხალიფას სუზერენიტეტი 640-ან წლებში, მაგრამ წარუმატებლად აღდგა არაბული ჰეგემონიის წინააღმდეგ 680-ან წლებში. იბერიისქართლის საერისმთავროზე უფლებების ჩამორთმევის შემდეგ, ხოსროიდები გადაიხვეწნენ თავის სამფლობელოში, კახეთში, სანამ საგვარეულო არსებობას შეწყვეტდა IX საუკუნის დასაწყისში. გუარამიდები დაბრუნდნენ ხელისუფლებაში და შეეჯახნენ რთულ ამოცანას მანევრირებული (ლავირებული) ყოფილიყვნენ ბიზანტიელებსა და არაბებს შორის. არაბები, პირველ რიგში, შეშფოთებულნი ქალაქების და სავაჭრო გზების კონტროლის შენარჩუნებით, წაართვეს მას თბილისი, სადაც 730-ან წლებში დანიშნულ იქნა [[მუსლიმი]] [[თბილისის საამირო|ამირა]]. იბერიული დინასტია იმყოფებოდა [[უფლისციხე|უფლისციხეში]], საიდანაც ახორციელებდა მხოლოდ შეზღუდულ ძალაუფლებას ადგილობრივ ქართველ საბატონოებზე, რომლებიც, გამაგრებულნი თავიანთ მთის ციხესიმაგრეებში, შეინარჩუნეს გარკვეული ხარისხის თავისუფლება არაბებისგან.<ref>Suny, p. 29.</ref> გუარამიდები მცირე ხნით შეცვალა ნერსიანიდებმა 748 და 779/80 წლებს შორის, და 786 წლისთვის საბოლოოდ შეწყვიტეს არსებობა. ამ წელს მოხდა აჯანყებული ქართველი დიდებულების სისხლიანი დევნა, ორგანიზებული კავკასიის არაბი მმართველის, მეფისნაცვლის (ვალი) [[:en: Khuzayma ibn Khazim|ხუზაიმა იბნ ჰაზიმ ატ-ტამიმის]]<ref>[http://www.bu.org.ge/x2140?lang=geo სომხეთის სპარსელი და არაბი მმართველები]</ref> (786-787, 803-806) მიერ<ref>Suny, p. 28.</ref>

გუარამიდების გაუჩინარებამ და ხოსროიდების თითქმის სრულმა გაქრობამ, მათ ენერგიულ ნათესავებს ბაგრატიონთა საგვარეულოდან საშუალება მისცა [[აშოტ I დიდი|აშოტ I-ის]] (786/813–830) სახით, დაეტოვებინათ თავიანთი მემკვიდრეობა იბერიისქართლის ზოგიერთ ნაწილში. ბიზანტიის მფარველობამიღებული ბაგრატიონები, თავიანთ სამფლობელოში, [[ტაო-კლარჯეთი|ტაო-კლარჯეთის]] რეგიონში, ხელმძღვანელობდნენ კულტურულ აღორძინებას და ტერიტორიულ ექსპანსიონიზმს. <ref>[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=3&t=13697 ექსპანსიონიზმი]. უცხო სიტყვათა ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref> 888 წელს ბაგრატიონი [[ადარნასე II|ადარნასე IV]], გამარჯვებული გრძელ დინასტიურ ბრძოლაში, შეძლო აღედგინა ქართული სამეფო ხელისუფლება, მიიღო რა საქართველოს მეფის ტიტული.<ref>Suny, pp. 29-30.</ref>

== იბერიისქართლის ერისმთავრების წარმომადგენლობითი სია<ref>[https://ia600304.us.archive.org/4/items/IberiageorgiaBetweenChosroidAndBagratidRule/Toumanoff_SCCH04_Iberia.pdf Iberia between Chrosroid and Bagratid Rule] by Cyril Toumanoff. This study appears as part IV of Toumanoff's Studies in Christian Caucasian History (Georgetown, 1963), pp. 357-434.</ref> ==

|იბერიისქართლის და კლარჯეთ-ჯავახეთის ერისმთავარი; კუროპალატი.

|იბერიისქართლის და კლარჯეთ-ჯავახეთის ერისმთავარი

|იბერიისქართლის და კახეთის ერისმთავარი (580–637/42); პატრიციელი.

|იბერიისქართლის და კახეთის ერისმთავარი; პატრიციელი.

|იბერიისქართლის და კახეთის ერისმთავარი; პატრიციელი<br />X კამსაკარანის სახლის პრინცესა.

|იბერიისქართლის და კლარჯეთ-ჯავახეთის ერისმთავარი (627–~693); კუროპალატი

|იბერიისქართლის და კლარჯეთ-ჯავახეთის ერისმთავარი; კუროპალატი.

|[[შიდა იბერიისქართლი|შიდა ქართლის]] ერისთავი; კუროპალატი

|იბერიისქართლის ერისმთავარი

|იბერიისქართლის და კლარჯეთ-ჯავახეთის ერისმთავარი

| colspan="4" |{{Collapsible list|titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=იბერიის[[ქართლის საერისმთავრო]] [[აბასიანთა სახალიფო|აბასიანთა სახალიფომ]] დაიკავა|<small>''[[786|786 წელს]] [[აბასიანთა სახალიფო|აბასიანთა სახალიფომ]] გააუქმა [[იბერიისქართლის საერისმთავრო]] და მოახდინა [[კავკასია|კავკასიის]] ანექსია. მხოლოდ [[813|813 წელს]], [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიის]] ხელშეწყობით, აღდგენილ იქნა იბერიისქართლის საერისმთავრო და [[კურაპალატი|კურაპალატის]] უმაღლესი ტიტული ხელახლა მიენიჭათ ერისმთავრებს''</small>.|}}

|ტაო-კლარჯეთის ერისთავი (786-830).<br /> იბერიისქართლის და კლარჯეთ-ჯავახეთის ერისმთავარი (807-830); კუროპალატი