ვიკიპედია

კოლხეთის სამეფო: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
(გამოქვეყნებულ ვერსიაში შეუმოწმებელი ცვლილებების ჩვენება)
[შემოწმებული ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
No edit summary
მNo edit summary
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა ყოფილი ქვეყანა
|სახელი = კოლხეთი<br />Κολχίς<br />Κολχίδα<br />''(კოლხა<br />ეგრისი)''
|მშობლიური სახელი =
|სტატუსი =
ხაზი 9:
|გერბის აღწერა = ბორჯღალი – მზის ძველი ქართული სიმბოლო, დაკავშირებული მზის და მარადისობის მესოპოტამიურ და შუმერულ სიმბოლოებთან.
|რუკა = Kolxetis samefo.jpg
|აღწერა = კოლხეთის რუკა<ref>[https://library.iliauni.edu.ge/wp-content/uploads/2018/03/Kolxetis-Arqeologiuri-Ruka-V-I-ss_El.-Versia.pdf დიმიტრი ახვლედიანი, მიხეილ ელაშვილი, გიორგი კირკიტაძე, სულხან ხარაბაძე, გიორგი ასათიანი „მასალები ძვ. წ. V-I სს-ის კოლხეთის არქეოლოგიური რუკისათვის (ნამოსახლარები, სამაროვნები)“]. ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი. თბილისი – 2017 წელი.</ref>
|აღწერა = კოლხეთის რუკა
|p1 =
|flag_p1 =
ხაზი 28:
|დევიზი =
|დედაქალაქი = {{plainlist|
*[[ქუთაისი|ეა (კუტაი)]]<ref>[http://www.nplg.gov.ge/saskolo/index.php?a=term&d=45&t=6624 კუტაი]. ციფრული უნივერსალური სასკოლო ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref><ref>[http://meufeanania.info/uqimerioni/ ქუთათისი, უქიმერიონი, არქეოპოლისი, ნოქალაქევი, როდოპოლისი და სხვა ქალაქები]. მანგლელი მიტროპოლიტი ანანია. [[14 ნოემბერი]], [[2017]].</ref> (<small>ძველბერძნული წყაროების თანახმად.</small>)
* <small>([[ძვ. წ. XIII საუკუნე|ძვ. წ. XIII]]–[[ძვ. წ. VIII საუკუნე|ძვ. წ. VIII]])</small>
*ილდამუსა<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=101712 ილდამუსა (ძვ. წ. აღ. VIII საუკუნე)]. უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref> (<small>ურარტული წყაროების თანახმად.</small>)
* <small>([[ძვ. წ. VIII საუკუნე]])</small>
*[[ფაზისი (ქალაქი)|ფაზისი]]<ref>[http://www.nplg.gov.ge/saskolo/index.php?a=term&d=45&t=6747 ფასისი (ფაზისი)]. ციფრული უნივერსალური სასკოლო ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref>
* <small>([[ძვ. წ. VII საუკუნე|ძვ. წ. VII]]–[[ძვ. წ. VIIV საუკუნე|ძვ. წ. VIIV]])</small>
*[[ქუთაისი|კუტაია]]<ref>[http://meufeanania.info/uqimerioni/ ქუთათისი, უქიმერიონი, არქეოპოლისი, ნოქალაქევი, როდოპოლისი და სხვა ქალაქები]. მანგლელი მიტროპოლიტი ანანია. [[14 ნოემბერი]], [[2017]].</ref>
* <small>([[ძვ. წ. VI საუკუნე|ძვ. წ. VI]]–[[ძვ. წ. V საუკუნე|ძვ. წ. V]])</small>
*[[ნოქალაქევი]]<ref>[http://www.nplg.gov.ge/saskolo/index.php?a=term&d=45&t=3285 არქეოპოლისი]. ციფრული უნივერსალური სასკოლო ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref>
* <small>([[ძვ. წ. IIIIV საუკუნე|ძვ. წ. IIIIV]]–[[IV საუკუნე|ახძვ. წ. IVII საუკუნე|II]])</small>}}
|ქალაქები = [[პიტიუნტი]] (<small>რომის ადმინისტრაციული ცენტრი</small>), <br />[[დიოსკურია]] (<smallref>პონტოს[http://bse.sci-lib.com/article028533.html ადმინისტრაციულიДиоскуриа́да, ცენტრიБСЭ.]</smallref>), [[ტრაპიზონი]].
|ენა = [[ქართველური ენები|ქართველური]]
|ვალუტა = [[კოლხური თეთრი]]
|ფართობი = 44 785 [[კმ²]]
|მოსახლეობა = [[კოლხები]], სანები ([[ჭანები]]), [[ხალიბები]], [[მაკრონები]], [[ტაოხები]], [[ტიბარენები]], [[ლეჩხუმელები|სკვიმნები]], [[მახელონები]], [[ლაზები]], [[ბექირები]], [[ჰენიოხები]], [[ზიდრიტები]], მარები, [[აფსილები]], გელონები (<ref>[[ბერძნებიhttp://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=50786 გელონები]]). უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref>.
|მართველობის ფორმა = [[მონარქია]]
|დინასტია = [[ფაზიანიდები]]
|რელიგია = [[ქართული მითოლოგია|პოლითეიზმი]]
|ეტაპი1 = [[ძვ. წ. 2116]]
|ეტაპი1 = [[ძვ. წ. 2116]]<ref>[http://dspace.gela.org.ge/handle/123456789/5098 მოსე ჯანაშვილი „საქართველოს ისტორია უუძველეს დროითგან 985 წლ. ქრ. შ.“]. ტომი I, გვერდი — 8 —. ტფილისი, ელექტრონითმბეჭდავი ამხ. „შრომა“. მიხეილის პრ. №65, 1906.</ref>
|თარიღი1 = [[ეგროსი|კოლხი]] — [[კოლხები|კოლხების]] ლეგენდარული ეთნარქი <small>(ძველი ქართული წყაროების მიხედვით, [[ეგროსი]]<ref>[http://dspace.gela.org.ge/handle/123456789/5098 მოსე ჯანაშვილი „საქართველოს ისტორია უუძველეს დროითგან 985 წლ. ქრ. შ.“]. ტომი I, გვერდი — 8 —. ტფილისი, ელექტრონითმბეჭდავი ამხ. „შრომა“. მიხეილის პრ. №65, 1906.</ref>)</small>.<br />მითოლოგიური [[აია (მითოლოგია)|აიას]] ჩამოყალიბება
|წელი1 =
|ეტაპი2 = [[ძვ. წ. XIII საუკუნე|ძვ. წ. XIII ს.750]]
|თარიღი2 = მითოლოგიურიკოლხეთს იპყრობს [[აია (მითოლოგია)|აიასდიაოხი]] ჩამოყალიბება
|წელი2 =
|ეტაპი3 = [[ძვ. წ. 750720]]
|თარიღი3 = [[კიმერიელები|კიმერიელების]] თავდასხმა და [[ასურეთი|ასურეთის]] და [[ურარტუ|ურარტუს]] ერთობლივი შემოსევა
|თარიღი3 = კოლხეთს იპყრობს [[დიაოხი]]
|წელი3 =
|ეტაპი4 = [[ძვ. წ. 720550]]
|თარიღი4 = ბერძნული კოლონიზაციის დასაწყისი და [[აქემენიდთა იმპერია|აქემენიდთა იმპერიის]] მიერ კოლხეთის სამხრეთ პროვინციების დაპყრობა
|თარიღი4 = [[კიმერიელები|კიმერიელების]] თავდასხმა და [[ასურეთი|ასურეთის]] და [[ურარტუ|ურარტუს]] ერთობლივი შემოსევა
|წელი4 =
|ეტაპი5 = [[ძვ. წ. 550401]]
|თარიღი5 = [[ბრძოლა სამხრეთ კოლხეთში]]
|თარიღი5 = ბერძნული კოლონიზაციის დასაწყისი და [[აქემენიდთა იმპერია|აქემენიდთა იმპერიის]] მიერ კოლხეთის სამხრეთ პროვინციების დაპყრობა
|წელი5 =
|ეტაპი6 = [[ძვ. წ. 164]]
|თარიღი6 = კოლხეთს იპყრობს [[პონტოს სამეფო]]
|წელი6 =
|ეტაპი7 =
|თარიღი7 =
|წელი7 =
|ეტაპი8 =
|თარიღი8 =
|წელი8 =
|დამატებითი პარამეტრი2 =
|წინა =
Line 85 ⟶ 89:
}}
 
ძველ გეოგრაფიაში, კოლხეთი ან კოლხა ({{lang-grc|Κολχίς}}, {{lang-el|Κολχίδα}}, {{Lang-lzz|კოლხა}}. ძველი ქართული წყაროების მიხედვით, [[ეგრისი]].) იყო ძველი ქართული სამეფო და რეგიონი<ref>Marc Van de Mieroop, A History of the Ancient near East, C. 3000–323 BC (2003), p 265</ref> კავკასიაში, მნიშვნელოვანი როლის შემსრულებელი ქართველი ერის<ref>Charles Burney and David Marshal Lang, The Peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus (1973), p. 38
'''კოლხეთის სამეფო''' (ძვ. ქართული წყაროებით — '''ეგრისი''') — დასავლეთ [[საქართველო]]ს დიდი სახელმწიფოებრივი გაერთიანება.
<br /> Oliver Wardrop, The Kingdom Of Georgia: Travel In A Land Of Women, Wine And Song (1888)</ref> ეთნიკურ და კულტურულ ფორმირებაში. კოლხეთის სამეფომ, როგორც ადრეულმა ქართულმა სახელმწიფომ, მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა შუა საუკუნეების ქართული სახელმწიფოებრიობის განვითარებაში, იბერია-[[ქართლის სამეფო (ძველი)|ქართლის სამეფოსთან]]<ref>David Braund, Georgia in Antiquity: A History of Colchis and Transcaucasian Iberia, 550 BC-AD 562 (1994) <br /> W.E.D. Allen, A history of the Georgian people (1932), p. 123 </ref>გაერთიანების შემდეგ.
 
ამჟამად, ძირითადად დასავლეთ საქართველოს ნაწილი, [[ბერძნული მითოლოგია|ბერძნულ მითოლოგიაში]], [[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტის]] და [[მედეა (კოლხი)|მედეას]] სამშობლო და [[არგონავტები|არგონავტების]] დანიშნულების ადგილი, ასევე ითვლება [[ამაზონები|ამაზონების]] ერთ-ერთ სამკვიდროდ. ძველი არეალი, წარმოდგენილი დასავლეთ საქართველოს ადრეკლასობრივ სახელმწიფოებრივ გაერთიანებად, ჩამოყალიბდა [[სამეგრელო|სამეგრელოს]], [[იმერეთი|იმერეთის]], [[გურია|გურიის]], [[აჭარა|აჭარის]], [[სვანეთი|სვანეთის]], [[რაჭა|რაჭის]], [[აფხაზეთი|აფხაზეთის]] და თანამედროვე თურქეთის ტერიტორიების [[რიზეს პროვინცია|რიზეს]], [[ტრაპიზონის პროვინცია|ტრაპიზონის]] და [[ართვინის პროვინცია|ართვინის]] პროვინციებში მოსახლე ტომების მზარდი კონსოლიდაციის შედეგად. თანამედროვე [[ქართველები|ქართველი ერის]] ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ელემენტი, [[კოლხები]], როგორც ჩანს, შუა [[ბრინჯაოს ხანა|ბრინჯაოს ხანაში]] დამკვიდრდნენ კავკასიაში<ref>David Marshal Lang, The Georgians (1965), p 59.</ref>.
== გეოგრაფია და ტოპონიმიკა ==
 
==გეოგრაფია და ტოპონიმიკა==
[[ფაილი:Kolkhis coğrafya.jpg|thumb|280px|right|კოლხეთის გეოგრაფია. კოლხეთის თანამგზავრული ფოტო: [[შავი ზღვა]], [[კოლხეთის დაბლობი]] და [[კავკასიის მთები]].]]
[[ფაილი:Map_of_Colchis,_Iberia,_Albania,_and_the_neighbouring_countries_ca_1770.jpg|thumb|280px|left|კოლხეთის, იბერიის, ალბანეთის და მეზობელი ქვეყნების რუკა. ლონდონი, ≈~ 1770.]]
კულხაკოლხეთის ({{lang-xur|Culha}})სამეფო, კოლხიდაარსებული ({{lang-el|Κολχίς}})ძვ. —წ. დასავლეთVI–I საქართველოსსაუკუნეებში, ადრეკლასობრივიითვლება, სახელმწიფოებრივიპირველ გაერთიანება,ქართულ ჩამოყალიბდასახელმწიფოდ<ref>Stuart [[აფხაზეთი|აფხაზეთის]],J. [[სამეგრელო|სამეგრელოს]]Kaufman, [[სვანეთი|სვანეთის]],Modern [[რაჭა|რაჭის]]Hatreds, [[იმერეთი|იმერეთის]],Symbolic [[გურია|გურიის]],Politics of Ethnic [[აჭარა|აჭარის]]War (2001), [[სოჭი|სოჭის]]p. 91.</ref>. პროტო-ქართული ტომობრივი კავშირი, [[ტუაფსე|ტუაფსეს]],წარმოშობილი [[რიზე|რიზეს]]ძვ. წ. XIII საუკუნის ბოლოს, [[ტრაპიზონი|ტრაპიზონის]]აღმოსავლეთ შავი ზღვის სანაპიროზე, [[გირესუნი|გირესუნის]]მოგვიანებით ჩამოყალიბდა კოლხეთის სამეფოდ<ref>David Braund, [[ართვინი|ართვინის]]Georgia პროვინციებისin რეგიონშიAntiquity: მოსახლეA ტომებისHistory მზარდიof კონსოლიდაციისColchis შედეგადand Transcaucasian Iberia, 550 BC-AD 562 (1994)</ref>. კლასიკური ავტორების თანახმად, კოლხეთის ტერიტორია ესაზღვრებოდაკოლხეთს სამხრეთ-დასავლეთით ესაზღვრებოდა [[პონტო|პონტოს]], დასავლეთით [[პონტოს ზღვა|პონტოს ზღვას]] მდინარე კორაქსამდე (მდინარე [[ბზიფი]]), ჩრდილოეთით დიდი კავკასიონის მთაგრეხილსმთაგრეხილი, რომლის იქით [[სარმატები|სარმატია]] მდებარეობდა, აღმოსავლეთით [[იბერია|იბერიასა]] და მცირე კავკასიის მთაგრეხილსმთაგრეხილი, ხოლო სამხრეთით [[სომხეთი|სომხეთს]]. [[სტრაბონი|სტრაბონის]] მიხედვით კოლხეთი იწყებოდა [[ტრაპიზონი|ტრაპიზონიდან]]; [[პტოლემე|პტოლემეს]] მიხედვით კი პონტოს ზღვა [[ფაზისი (მდინარე)|მდინარე ფაზისამდე]] (ამჟ. [[რიონი]]) ადიოდა. [[ბიჭვინთა|პიტიუსი]] იყო [[კოლხები|კოლხების]] ბოლო ქალაქი ჩრდილოეთში.
 
სახელწოდება კოლხეთი პირველად მოხსენიებულია [[ესქილე|ესქილეს]] და [[პინდაროსი|პინდაროსის]] მიერ. უფრო ადრეული მწერლები მას მოიხსენიებენ [[აია (მითოლოგია)|აიას]] სახელით, მითური მეფე აიეტის სამფლობელოდ. მთავარი მდინარე [[ფაზისი (მდინარე)|ფაზისი]], ზოგიერთი მწერლის მიხედვით, კოლხეთის სამხრეთ საზღვარია, მაგრამ, უფრო სავარაუდოდ, მიედინება ამ ქვეყნის შუაგულში კავკასიონიდან სამხრეთ-დასავლეთით [[პონტოს ზღვა|ევქსინოსამდე]], და ატიკიტოსამდე ({{lang-grc|Ἀττίκιτος}})<ref>[https://en.wiktionary.org/wiki/Atticitus Atticitus]</ref> (ამჟ. [[ყუბანი]], მდინარე [[მეოტები|მეოტების]] ქვეყანაში).
 
სახელწოდება კოლხეთი პირველად მოხსენიებულია [[ესქილე|ესქილესაარიანე]] დასახელებით [[პინდაროსი|პინდაროსის]]მრავალ მიერ.სხვას უფრომოიხსენიებს, ადრეულიმაგრამ, მწერლებიროგორც მასჩანს, მოიხსენიებენისინი სახელითმხოლოდ „აია“,მთის ადგილინაკადები სადაციყო: მითურიმათგან მეფეყველაზე აიეტიმნიშვნელოვანი მეფობდა.იყო [[ბერძნულიქარიენტი, მითოლოგია|ბერძნულქობოსი, მითოლოგიის]]სინგამე, მიხედვითტარსუნა, ჰიპოსი, ასტელეფი<ref>[[აიეტიhttp://dspace.gela.org.ge/bitstream/123456789/5120/4/mogzauroba%20shavi%20zgvis%20garshemo%202%20_Autosaved_.pdf (მითოლოგია)|აიეტის]]ფლავიუს დაარიანე [[მედეა„მოგზაურობა (კოლხი)|მედეას]შავი ზღვის გარშემო]. თარგმანი, გამოკვლევა, სამშობლოკომენტარები და [[არგონავტები|არგონავტების]]რუკა მოგზაურობისნათელა დანიშნულებისკეჭაღმაძისა. ადგილისაქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა. მთავარითბილისი მდინარე- იყო1961. [[ფაზისიგვერდი 41.</ref>, ქრიზორასი (მდინარეამჟ.: მდ. ბარადა, ღუტას ოაზისი)|ფაზისი]<ref>[https://www.britannica.com/place/Barada-River Baradā River]. RIVER, რომელიცSYRIA. ქვეყანასENCYCLOPÆDIA შუადBRITANNICA.</ref>, ჰყოფდაზოგიერთი მათგანი ასევე შემჩნეული პტოლემეს და პლინიუსის მიერ. მთავარი ქალაქები იყო [[დიოსკურია]] (რომ.: სებასტოპოლისი, ამჟ.: [[სოხუმი]]) ევქსინოსის პლატფორმაზე, სარაპანა (ამჟ. [[შორაპანი]]), ფაზისი (ამჟ.: [[ფოთი]]), პიტიუსი (ამჟ. [[ბიჭვინთა]]), აპსაროსი (ამჟ. [[გონიო]]), სურიუმი (ამჟ. [[ვანი]])<ref>ნოდარ ასათიანი, მარიკა ლორთქიფანიძე, როინ მეტრეველი, ოთარ ლორთქიფანიძე, გივი ჯამბურია, გიორგი ოთხმეზური, ოთარ ჯაფარიძე. ''საქართველოს„საქართველოს ისტორია (X კლასის სახელმძღვანელო)''“ - თბილისი, “ცისარტყელა”„ცისარტყელა“, 2001. გვ.გვერდი 33.</ref><ref>[http://vani777.blogspot.com ციხესულორის არქეოლოგიური აღმოჩენები (ვანის ერთ-ერთი სოფელი)]. Posted by Christina Okropilashvili at 7:29 AM.</ref>, [[არქეოპოლისი]] (ამჟ. [[ნოქალაქევი]]), საქალაქომუხირისი დასახლება(ამჟ. უნდა[[მუხურისი არსებულიყო(ციხე-ქალაქი)|მუხურისი]])<ref>[http://www.el.ge/articles/22749 დღევანდელიკოლხოლოგიური ქუთაისისნარკვევები].</ref><ref>[https://library.iliauni.edu.ge/wp-content/uploads/2017/12/CentraluriKolxetisDzvelinamosaxlarebi.pdf მიდამოებშიცგელა გამყრელიძე „ცენტრალური კოლხეთის ძველი ნამოსახლარები“]. გამომცემლობა „მეცნიერება“. თბილისი, 1982.</ref>, და კუტაია ან ქუთათისი (ამჟ. [[ქუთაისი]]), მედეას ტრადიციული დაბადების ადგილი. სკილაქსი ასევე აღნიშნავსმოიხსენიებს მალას ან მალეს, რომელიცრომელსაც ის, მისისხვა აზრითმწერლებისგან განსხვავებით, მედეას დაბადების ადგილი უნდაადგილად ყოფილიყომიიჩნევს.
 
ძველ ბერძენ ავტორებთან სახელი კოლხეთი აღნიშნავდა შავიზღვისპირა ქვეყანას, რომლის ტერიტორია ვრცელდებოდა კავკასიონის ქედიდან ტრაპიზონამდე და აღმოსავლეთით ლიხის ქედამდე. კოლხეთი ძველი კოლხას მემკვიდრეა და აშკარაა, რომ სახელიც აქედან აქვს მიღებული.
Line 100 ⟶ 109:
როგორც ძველი „კოლხა“, ისე მოგვიანო პერიოდის „კოლხეთი“ საკმაოდ ვრცელ ტერიტორიებს მოიცავდნენ და, ცხადია, აქ მხოლოდ ერთი ეთნიკური ჯგუფი - კოლხები არ იყვნენ განსახლებულნი. ტერმინი „კოლხეთი“ ძველ ავტორებთან ძირითდად ორი მნიშვნელობით იხმარებოდა - როგორც საკუთრივ კოლხების ეთნოსის აღმნიშვნელი და როგორც კრებითი სახელი მთლი ამ ტერიტორიისა, რომელზეც კოლხთა პოლიტიკური ჰეგემონია ვრცელდებოდა. ასევე იყო უფრო ადრეც, როდესაც შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთი და აღმოსავლეთი სანაპიროების ტომები გაერთიანებულნი იყვნენ კოლხას სახელმწიფოში, რომლის ცენტრი კოლა-არტაანის მხარეში მდებარეობდა. კიმირიელთა შემოსევების შემდეგ კოლხას პოლიტიკურმა ცენტრმა ჩრდილოეთისკენ გადაინაცვლა და [[ძვ. წ. VI საუკუნე|ქ. შ.-მდე VI საუკუნეში]] შექმნილ სახელმწიფოს კვლავ იგივე სახელწოდება შეუნარჩუნდა (კოლხა-კოლხეთი). ეს ახალი სახელმწიფოც ბერძნებისთვის იგივე კოლხეთი იყო, რადგან იგივე ტომებისგან შედგებოდა, რაც ადრე კოლხა-კულხა (ბერძნებისთვის ოქროს საწმისის ქვეყანა).
 
ტერმინები „კოლხა“, „კოლხეთი“ და „კოლხები“ უკავშირდება იმ ქართულ ისტორიულ მხარეს - კოლას (კოლა-არტაანს), სადაც ძველი კოლხას ცენტრი უნდა ყოფილიყო ([http://www.nplg.gov.ge/bios/ka/00001539/ ივ. ჯავახიშვილი], [http://www.nplg.gov.ge/bios/ka/00001274/ გ. მელიქიშვილი]). „ამ ამ სახელწოდებას („კოლები, „კოლხები“) ატარებდნენ უთუოდ კოლას ოლქსა და მის გარშემო მდებარე ტერიტორიაზე მობინადრე კოლხას პოლიტიკური გაერთიანების შემქმნელი ტომები - მთელი მისი არსებობის მანძილზე. კოლებად, ანუ კოლხებად წოდებული ეს ტომები, როგორც ჩანს, არ გადაშენებულან მათი გაერთიანების დაშლის შემდეგაც. ისინი მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ შემდეგშიც. კერძოდ, აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთის ცენტრალური რეგიონების სხვა დაწინეურებულ ტომებთან ერთად დიდ მონაწილეობას იღებდნენ ამ ტერიტორიაზე ახალი სამეფოს ე.წ. კოლხეთის სამეფოს შექმნაში და ამდენად გამოდიოდნენ ძველი კოლხური სახელმწიფოებრიობის ტრადიციების გამგრძელებლად ([http://www.nplg.gov.ge/bios/ka/426/ მ. ინაძე]).
 
==ისტორია<ref>[http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/15331/3/Kolxetis_Istoria.pdf ჯუნი ჯუმბერ კაკულია „კოლხეთის (საქართველოს) ისტორია (შემაჯამებელი ნაშრომი)“]. თბილისი, 1994 -- 2014.</ref>==
== ისტორია ==
აია კოლხეთის უძველესი სახელია. [[არგონავტები]]ს მითში ქვეყანა, სადაც [[არგონავტები|არგონავტებმა]] ლაშქრობა ჩაატარეს ეწოდება აია. მეცნიერთა აზრით, [[არგონავტები]]სარგონავტების მითის პირველი სახე უნდა შექმნილიყო ჯერ კიდევ მაშინ, როდესაც სახელი "კოლხიდა"„კოლხიდა“ არ არსებობდა და ამ მხარეს რაღაც სხვა ერქვა (შეიძლება გაია, აია: მიწა ქვეყანა)<ref name="ReferenceA">გ. გოზალიშვილი "მითრიდატე„მითრიდატე პონტოელი":პონტოელი“. გვერდები 8-9. თბილისი, 1965.</ref>,. დღევანდელი [[საბერძნეთი|საბერძნეთის]] ტერიტორიაზე კი ჯერ კიდევ არ იყვნენ დამკვიდრებული [[ძველი ბერძნები]] და მას "პელაზგია"„პელაზგია“ ეწოდებოდა ადგილობრივ მკვიდრთა [[პელაზგები]]ს მიხედვით ([[ჰეკატეოს მილეტელი]] და სხვა მრავალი ავტორი)"<ref name="ReferenceA"/>. თვით [[ტროის ომი|ტროას ომში]] [[მირმიდონები|მირმიდონების]] მხედართა მეთაური [[აქილევსი]] პელაზგი იყო.
 
[[ჰომეროსი]]ს (ძვ. წ. IX–VIII სს.) "„[[ოდისეა]]"“ წარმოადგენს უძველეს ბერძნულ წყაროს, სადაც მოხსენიებულია კოლხეთის პირვანდელი სახელწოდება "აია"„აია“ და რომელშიც აირეკლა ჰომეროსამდელი წარმოდგენა ბერძნებისა კოლხეთზე<ref>ჰომეროსი "ოდისეა": გვერდი 53. თბილისი, 1979.</ref>. ჰომეროსმა არ იცის სახელი კოლხეთი, მაგრამ მის მაგივრად ახსენებს "აიას"„აიას“. "„[[ოდისეა]]ში"ში“ გეოგრაფიული სახელი "აია"„აია“ მოხსენიებულია სამ ადგილას ([[ჰომეროსი]], სიმღერა X, XI, XII). "ოდისეას"„ოდისეას“ მიხედვით, "აიაიე"„აიაიე“ მდებარეობს აღმოსავლეთით, იქ, სადაც მზის ღმერთი [[ჰელიოსი]] აღმოსვლას იწყებს: "როს„როს ოკეანის მდინარებას გასცდა ხომალდი, აიაიასთან მიგვაბრუნეს ტალღებმა ზღვისა, სად ცისკრის მაცნე ეოსს ბინა აქვს და სად არის აღმოსავალი, საცეკვაო ჰელიოსისა“ ([[ჰომეროსი]], სიმღერა XII, 1-4.)<ref>ჰომეროსი „ოდისეა“. გვერდი 244. თბილისი, 1979.</ref>
აღმოსავალი, საცეკვაო ჰელიოსისა" ([[ჰომეროსი]], სიმღერა XII, 1-4;)<ref>ჰომეროსი "ოდისეა": გვერდი 244. თბილისი, 1979.</ref>
 
ანტიკური ხანის მწერლები ჰელიოსის სასახლეს [[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტის]] ქვეყანაში ათავსებენ. ასე მაგალითად, ბერძენი პოეტი-ელეგიკოსი მიმნერმე – (ძვ. წ. აღ. VII-VI ს.ს.)<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=139850 მიმნერმე]. უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref> თავის კრებულში "ნანო"„ნანო“ აღნიშნავს, რომ ჰელიოსის სხივები აიეტის ქალაქში (ანუ აიაში), ოქროს დარბაზში ძევს. იგი წერს: "აიეტის„აიეტის ქალაქი. აქ მალი ჰელიოსის სხივები ძევს ოქროს დარბაზში, ოკეანის სანაპიროზე, სადაც წარემართა ღვთაებრივი [[იასონი]]"“<ref>ა. ურუშაძე „ძველი კოლხეთი არგონავტების თქმულებაში“. გვერდი 202. თბილისი, 1964.</ref>. ამ ფრაგმენტიდან ნათლად ჩანს აიას მდებარეობა – "ოკეანის„ოკეანის სანაპიროზე"სანაპიროზე“, რაც შავი ზღვის სანაპიროზე მიუთითებს. აღსანიშნავია, რომ ზოგიერთ ანტიკური წყაროში შავი ზღვა ოკეანედ მოიხსენიება.
 
[[ოდისეა]]ში მოხსენიებულია აგრეთვე კირკეს კუნძული აიაიე (ე. ი. აიასადმი განკუთვნილი): „აიაიეს მივაღწიეთ, სად [[კირკე]] მკვიდრობს, მძლავრი [[ქალღმერთი]], კაცური ხმით მოლაპარაკე. იგი და იყო ავის მზრახველ [[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტ მეფის]]“. ([[ჰომეროსი]], სიმღერა X, 135-137.)<ref>ჰომეროსი „ოდისეა“. გვერდი 49. თბილისი, 1979.</ref>.
“აიაიეს მივაღწიეთ, სად [[კირკე]] მკვიდრობს,
მძლავრი [[ქალღმერთი]], კაცური ხმით მოლაპარაკე.
იგი და იყო ავის მზრახველ [[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტ მეფის]] ([[ჰომეროსი]], სიმღერა X, 135-137;)<ref>ჰომეროსი "ოდისეა": გვერდი 49. თბილისი, 1979.</ref>.
 
ანტიკური ტრადიციის მიხედვით, კირკე [[აია]]ს მეფის, აიეტის დაა. მეცნიერთა აზრით, კირკეს კუნძულის სახელწოდება "აიაიე"„აიაიე“ – აიას კუთვნილს, მის ნაწილს აღნიშნავს და მისი მდებარეობა იქვე, აიეტის ქვეყანაში ივარაუდება (რ. გორდეზიანი)<ref>ჰომეროსი, ოდისეა,„ოდისეა“. გვერდი 214,. თბილისი, 1979 წ.</ref>.
"ოდისეაში" მოხსენიებული "აია", რომ ბერძენ მწერლებს ჩვეულებრივ კოლხეთის ტერიტორიაზე არსებულ ქვეყნად მიაჩნდათ, ამას ადასტურებს ევსტათი თესალონიკელი (XII საუკუნე)<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=71057 ევსტათი თესალონიკელი (XII საუკუნე)]. უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref>. "ილიადისა"„ილიადისა“ და "ოდისეას" კომენტარებში იგი აღნიშნავს, რომ [[ჰომეროსი]] "კოლხიკეს" ნაცვლად აიას ხმარობს, როგორც ადგილის აღმნიშვნელ სახელწოდებას. იგი წერს: "ამით„ამით ამბობს პოეტი (ჰომეროსი)… "აიაიეს"„აიაიეს“ კოლხიკეს ნაცვლად, ადგილობრივი სახელის მიხედვით. აია ხომ კოლხიდის ქალაქია. სხვებთანაც და ლიკოფრონთანაცლიკოფრონთანაც“<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=126900 ლიკოფრონი (ძვ. წ. აღ. III ს)]. უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref> მის მოქალაქეს ჰქვია აიელი, ხოლო ქალს ჰქვია აიაია. ხოლო კირკეს კუნძულს "აიაია"„აიაია“<ref>[http://www.nplg.gov.ge/saskolo/index.php?a=term&d=45&t=6972 აიაია]. ციფრული უნივერსალური სასკოლო ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref> იმავე კირკეს გამო… ხოლო გეოგრაფოსი ამბობს "აია"„აია“ ქალაქიაო ფასისთან, ამით იმას ამბობს, რომ ამ კოლხური აიას მახლობლად არის აგრეთვე კირკეს კუნძული "აიაიე"„აიაიე“. გმირი აიეტიც ამავე აიასგან იწოდება ამ სახელითო, ამტკიცებენ ძველები<ref>გეორგიკა "ბიზანტიელი„ბიზანტიელი მწერლების ცნობები საქართველოს შესახებ"შესახებ“. ტომი VIII. ტექსტები ქართული თარგმანითურთ გამოსცა და განმარტებები დაურთო ს. ყაუხჩიშვილმა: გვერდი 2. თბილისი, 1970.</ref>.
 
აიას კოლხეთთან აიგივებს და ქვეყნის უძველეს სახელად მოიხსენიებს [[ჰეროდოტე]]. აღსანიშნავია, რომ იგი თავის "ისტორიაში"„ისტორიაში“ სხვადასხვა გეოგრაფიულ ადგილს მისი ძველი და ახალი სახელებით იხსენიებს. მაგალითად, პითო-დელფო, რომელშიც "პითო"„პითო“ წარმოადგენს "დელფოს"„დელფოს“ პირვანდელ სახელს. ასევე, აია-კოლხიდაში "აია"„აია“ ნიშნავს "კოლხიდის"„კოლხიდის“ უძველეს სახელს. ჰეროდოტე წერს: "გრძელი„გრძელი ხომალდით მოსცურეს აია–კოლხიდაში, მდინარე ფასისთან"ფასისთან“<ref>ჰეროდოტე "ისტორია"„ისტორია“. ბერძნულიდან თარგმნა, წინასიტყვაობა და საძიებელი დაურთო თ. ყაუხჩიშვილმა: ტომი I, გვერდები 29-30. თბილისი, 1975.</ref>. "ესენი„ესენი (ე. ი. [[არგონავტები]]) მიცურავდნენ აიაში, კოლხიდაში, საწმისისათვის”საწმისისათვის“. აქედან გამომდინარე, ჰეროდოტეს მიხედვით, მის დროინდელ "კოლხიდას" წინათ, არგონავტების მითის შექმნის პერიოდში სახელად "აია"„აია“ ერქვა.
ჰეროდოტეს მსგავსად, აპოლონიოს როდოსელის "არგონავტიკაში"„არგონავტიკაში“ "აია"„აია“ "კოლხეთის"„კოლხეთის“ სინონიმია და არა ქალაქი. [[აპოლონიოს როდოსელი]] წერს: "კოლხეთ„კოლხეთ-აია ხომ კიდეშია, სადაც თავდება ზღვა და ხმელეთი"ხმელეთი“<ref>აპოლონიოს როდოსელი "არგონავტიკა". გვერდი 91. თბილისი, 1975.</ref>. იქვე: "აიეტ„აიეტ მეფის კოლხურ ხომალდით გასცდნენ აიას ქვეყნის ნაპირებს და გაეშურნენ ქალაქ ორქომენსორქომენს“. ამავე დროს აღსანიშნავია, რომ "არგონავტების"„არგონავტების“ სქოლიასტები "აიას"„აიას“ ქალაქად მოიხსენიებენ.
 
ანტიკური და ბიზანტიური ხანის ზოგიერთი მწერალი "აიას"„აიას“ ქალაქად მიიჩნევს, რამაც ხელი შეუწყო შეცდომის დამკვიდრებას ლიტერატურაში. ძვ. წ. VIII საუკუნის ეპიკოსი პოეტი ევმელოს კორინთელი "კორინთიკაში"„კორინთიკაში“ წერს: "აია„აია კოლხეთის ქალაქია"ქალაქია“<ref>ა. ურუშაძე, „ძველი კოლხეთი არგონავტების თქმულებაში“. გვერდი 195. თბილისი, 1964.</ref>. ძველი ბერძენი მწერალი ლიკოფრონი აიეტს "აიასა„აიასა და კორინთოს მრისხანე გამგებელს"გამგებელს“ უწოდებს<ref>თ. ყაუხჩიშვილი "ბერძენი„ბერძენი მწერლების ცნობები საქართველოს შესახებ"შესახებ“. ტომი IV, გვერდი 52. მეცნიერება, თბილისი, 1980.</ref>. ამ ცნობით, აია კორინთოს დარია, ე. ი. ორივე ქალაქია. სქოლიასტებიც ასე განმარტავენ: აია-კოლხიდის ქალაქია.
[[ფაილი:MÖ 6. yüzyıla ait gümüş Kolkhis sikkesi.jpg|thumb|270 px|right|კოლხური ვერცხლის მონეტა, [[ძვ. წ. VI საუკუნე]].]]
სტეფანე ბიზანტიელი (VI ს.) „ეთნიკაში“: „აია კოლხთა ქალაქია, აიეტის მიერ დაფუძნებული, ზღვისგან მოშორებული სამასი სტადიონით. მას ჩამოუდის ორი მდინარე: ჰიპსოსი და კვიანეოსი, რომლებიც [ქალაქს] ნახევარკუნძულად ჰქმნიან<ref>ა. ურუშაძე „ძველი კოლხეთი არგონავტების თქმულებაში“. გვერდი 230. თბილისი, 1964.</ref>.
 
სტეფანე ბიზანტიელი[[ევრიპიდე]] (VIძვ. სწ. 480–406 წ. წ.), "ეთნიკაში":ლიკოფრონ "აიაქალკიდეკელი კოლხთა(ძვ. ქალაქია,წ. აიეტისIV–III მიერსს.) დაფუძნებული,და ზღვისგანიოანე მოშორებულიცეცე<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=108951 სამასიიოანე სტადიონითცეცე]. მასუნივერსალური ჩამოუდისენციკლოპედიური ორილექსიკონი, მდინარე:საქართველოს ჰიპსოსიპარლამენტის დაეროვნული კვიანეოსი,ბიბლიოთეკა.</ref>. რომლებიც(XII [ქალაქს]ს.) აღნიშნავენ ნახევარკუნძულად„კოლხთა ჰქმნიანაიას“<ref>ა. ურუშაძე „ძველი კოლხეთი არგონავტების თქმულებაში“. გვერდი 230231. თბილისი, 1964.</ref>.
 
==ადრეული პერიოდი==
[[ევრიპიდე]] (ძვ. წ. 480–406 წ. წ.), ლიკოფრონ ქალკიდეკელი (ძვ. წ. IV–III სს.) და იოანე ცეცე<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=108951 იოანე ცეცე]. უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref>. (XII ს.) აღნიშნავენ "კოლხთა აიას"<ref>ა. ურუშაძე „ძველი კოლხეთი არგონავტების თქმულებაში“. გვერდი 231. თბილისი, 1964.</ref>.
 
== ადრეული პერიოდი ==
{{საქართველოს სახელმწიფოებრიობა}}
[[ფაილი:Colchian pendants.jpg|thumb|270 px|right|კოლხი დიდებულის ცხენის ოქროს შესამკობელი.]]
Line 133 ⟶ 138:
[[ფაილი:Georgia - Colchis Gold (15018258752).jpg|thumb|270 px|left|კოლხური ოქრო.]]
[[ფაილი:MÖ 4. yüzyıla ait Kolkhis yapımı altın süs eşyası.jpg|thumb|270 px|left|[[ძვ. წ. VI საუკუნე|ძვ. წ. VI საუკუნეში]] [[კოლხები|კოლხების]] მიერ დამზადებული ოქროს ორნამენტები.]]
რეგიონის არქეოლოგიური გათხრებით მიღებული ცნობების თანახმად აქ კარგად განვითარებული ბრინჯაოს კულტურა უნდა ყოფილიყო, ცნობილი როგორც [[კოლხური კულტურა]]. ის ენათესავება მეზობელ ყუბანის კულტურას, რომელიც შუა ბრინჯაოს ხანაში განვითარდა. ურბანიზაციის პროცესი სწრაფად ვითარდება და ჩამოყალიბებულ სახეს იძენს ძვ. წ.-ის მეორე ათასწლეულის ბოლოსკენ, ბერძნების დასახლებამდე მრავალი საუკუნით ადრე. გვიანდელ ბრინჯაოს ხანაში ([[ძვ. წ. XVI საუკუნე|ძვ. წ. XVI]] – [[ძვ. წ. VIII საუკუნე|VIII]] საუკუნეები) კოლხებმა ისწავლეს ლითონის დნობისა და ჭედვის ხელობა, ევროპამდე დიდი ხნით ადრე. პარალელურად ვითარდება აგროკულტურა, იმ პერიოდისთვის პროგრესული ირიგაციის სისტემებით, რასაც ხელს უწყობდა ადგილობრივი ნიადაგის ნაყოფიერება და ზომიერი ჰავა. ამ პერიოდის სამაროვნები საკმაოდ მდიდარია ბრინჯაოს იარაღით. შეინიშნება ნომადური გავლენაც (სკვითური, კიმერიული). გვიანდელ ეტაპზე სახელმწიფოებრივი კონსოლიდაციის პროცესების პირობებში ინტენტიურად იქნა ათვისებული დღევანდელი რიონისა და ენგურის ხეობები და მღისწინეთი. მეტალურგიის განვითარებამ, მეურნეობისთვის საწარმოო მიწების მომრავლებამ მოსახლეობის მატება გამოიწვია. ამ პროცესებს მოყვა მატერიალური კეთილდღეობის ზრდაც. მთა და ბარი ერთმანეთს დაუახლოვსა და დაჩქარდა კონსოლიდაციის პროცესები. მომზადდა ნაიდაგი მომავალი სახელმწიფოებრივი გაერთიანებისთვის.
 
რეგიონში არსებობდა კარგად განვითარებული ბრინჯაოს კულტურა, ცნობილი როგორც [[კოლხური კულტურა]], დაკავშირებული მეზობელ ყობანურ კულტურასთან<ref>[http://www.nplg.gov.ge/saskolo/index.php?a=term&d=46&t=4473 ყობანის კულტურა]. ისტორიულ ტერმინთა სასკოლო ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref>, წარმოშობილთან შუა ბრინჯაოს ხანაში. კოლხეთის ზოგიერთ რეგიონში ურბანიზაციის პროცესი, აშკარად მნიშვნელოვნად განვითარდა ძვ. წ.-ის მეორე ათასწლეულის ბოლოს, ბერძნულ დასახლებამდე რამდენიმე საუკუნით ადრე. მათ, გვიან ბრინჯაოს ხანაში ([[ძვ. წ. XV საუკუნე|ძვ. წ. XV]]–[[ძვ. წ. VIII საუკუნე|VIII საუკუნე]]) შეიმუშავეს ლითონის დნობისა და ჭედვის ხელობა, ევროპამდე დიდი ხნით ადრე. შეიქმნა რთული სასოფლო-სამეურნეო იარაღები, განვითარდა [[აგრიკულტურა]], იმ პერიოდისთვის პროგრესული ირიგაციის სისტემებით. ნაყოფიერი, კარგად მორწყული დაბლობები, ზომიერი ჰავით, ხელს უწყობდა სოფლის მეურნეობის განვითარებას. ამ პერიოდის [[სამაროვანი|სამაროვნები]] საკმაოდ მდიდარია ბრინჯაოს იარაღით. შეინიშნება ნომადური გავლენა (სკვითური, კიმერიული). გვიანდელ ეტაპზე სახელმწიფოებრივი კონსოლიდაციის პროცესების პირობებში ინტენტიურად იქნა ათვისებული დღევანდელი რიონისა და ენგურის ხეობები. მეტალურგიის განვითარებამ, მეურნეობისთვის საწარმოო მიწების მომრავლებამ მოსახლეობის მატება გამოიწვია. ამ პროცესებს მოყვა მატერიალური კეთილდღეობის ზრდა. მთა და ბარი ერთმანეთს დაუახლოვდა და დაჩქარდა კონსოლიდაციის პროცესი. მომზადდა ნაიდაგი მომავალი სახელმწიფოებრივი გაერთიანებისთვის.
ამ პერიოდის კოლხეთი დასახლებული იყო მონათესავე, თუმცა ერთმანეთისგან საკმაოდ განსხვავებული ტომებით, განლაგებული ძირითადად შავი ზღვის სანაპირო ზოლზე. ამ ტომთაგან გამოირჩეოდნენ მაქელონები, ჰენიოხები, ზიდრეტები, ლაზები, [[ტიბარენები]], [[მოსინიკები]], [[მაკრონები]], [[მოსხები]], მარები, [[აფსილები]], სანები, [[სანიგები]], გელონები და მელანხლაენები.
 
კოლხეთში დასახლებული იყო რამდენიმე მონათესავე, თუმცა ერთმანეთისგან საკმაოდ განსხვავებული ტომები, დასახლებულნი ძირითადად შავი ზღვის სანაპირო ზოლზე. მათ შორის იყვნენ [[მახელონები]], [[ჰენიოხები]], [[ზიდრიტები]], [[ლაზები]], [[ტიბარენები]], [[მოსინიკები]], [[მაკრონები]], [[მოსხები]], მარები, [[აფსილები]] (თანამედროვე [[აფხაზები|აფხაზთა]] წინაპრები), [[აბაზგები]], [[სანიგები]], კორახები, კოლები, მელანქლაჲნები, გელონები და [[სვანები]]. ეს ტომები იმდენად განსხვავდებოდნენ ენითაენით და შესახედაობითგარეგნობით მეზობელი ერებისგან, რომ ძველი ისტორიკოსებიძველად ამ ფენომენის დასაბუთებისთვისდასასაბუთებლად მრავალსხვადასხვა თეორიაზეთეორია ვარაუდობდნენშეიქმნა. ჰეროდოტეს მიხედვით, კოლხები ეგვიპტელებსა და ეთიოპელებთან ერთად პირველები იყვნენ ვინც მამაკაცთა წინადაცვეთა ტრადიციად შემოიღეს. მას სწამდა, რომ ისინი ფარაონ სესოსტრისის ({{lang-el|Σέσωστρις}}) ([[ძვ. წ. 1878]]–[[ძვ. წ. 1841|1841]]) არმიის ნაშიერები უნდა ყოფილიყვნენ, და ამგვარად მათ წარმოშობას ეგვიპტელებს მიაწერდა. ასევე[[აპოლონიოს როდოსელი]] ირწმუნება, როგორცრომ კოლხეთის ჩანსეგვიპტელებმა, შავიოჯახური ზღვისმემკვიდრეობის რეგიონშისახით, უნდარამდენიმე ყოფილოყოხის ნეგროიდულიდაფა კომპონენტიცშეინარჩუნეს, (არაბსადაც მონათააღნიშნულია ვაჭრობამდეზღვები პერიოდიდან),და რომლისგზატკეცილები წარმომავლობასმნიშვნელოვანი მივყავართსიზუსტით. ძველეს ადამიანთათეორია აფრიკიდანწინაპრების გამოსვლისმიერ ექსპედიციასარ იქნა გაზიარებული, თუმცამაგრამ ამისდაცულ არქეოლოგიურიიქნა მტკიცების– პოვნამაგრამ ჯერჯერობითარა ვერსრული მოხერხდაწარმატებით, ზოგიერთი თანამედროვე მწერლის მიერ.
 
როგორც ჩანს, შავი ზღვის რეგიონის გასწვრივ არსებობდა ნეგროიდული კომპონენტი (რომელიც წინ უსწრებდა არაბულ მონათა ვაჭრობას), რომლის წარმომავლობას სრულიად შესაძლებელია მივყავდეთ ძველ ექსტრა-აფრიკულ ექსპედიციამდე, თუმცა ეს არ დასტურდება არქეოლოგიური მტკიცებულებებით.
[[ჰეროდოტე]] აღნიშნავს, რომ კოლხები ეგვიპტელები არიან (ჰეროდოტე – ისტორია II წიგნი — ევტერპე)
 
თანამედროვე თეორიები კოლხურ ტომებს წარმოადგენს ლაზ-მეგრელების უშუალო წინაპრად, რომლებმაც მნიშვნელოვანი როლის შეასრულეს ქართველი და აფხაზი ხალხების ეთნოგენეზში.
104. მაგრამ ცხადია, რომ კოლხები ეგვიპტელები არიან. ამას მე თვითონ მივხვდი იმაზე უწინ, ვიდრე სხვათაგან მოვისმენდი და ისე ვიტყოდი. და რადგანაც ამას ვფიქრობდი, შევეკითხე ორივეს, კოლხებს უკეთ ახსოვდათ ეგვიპტელები, ვიდრე ეგვიპტელებს კოლხები. ეგვიპტელები ამბობენ, რომ მათი აზრით სესოსტრისის ლაშქრიდან არიან კოლხები და მე თვითონაც ასვე მეჩვენებოდა, რადგან კოლხები შავგვრემნები არიან და ხუჭუჭთმიანები (მაგრამ ეს არაფერს ნიშნავს, რადგან სხვებიც არიან ასეთები), მაგრამ ამასთანავე და უფრო მეტად ამას მოწმობს ის, რომ ყველა ხალხთაგან მხოლოდ კოლხები ეგვიპტელები და ეთიოპელები არიან, რომლებიც თავიდანვე აწარმოებენ წინადაცვეთას. ხოლო ფინიკიელებმა და იმ სირიელებმა, რომლებიც პალესტინაში არიან, როგორც თვითონაც ამბობენ, ეგვიპტელთაგან ისწავლეს,
 
კოლხებმა ადრიული კოლხას სამეფოს არსებობის პერიოდში შეძლეს ერთიანი სამეფოს შექმნა, თუმცა კიმერიელთა და სკვთთა დამანგრეველი ლაშქრობების შემდეგ დასავლეთ საქართველოში რამდენიმე პოლიტიკურ ერთეული უნდა არსებულიყო, რომელიც მხოლოდ საერთო მტრის წინააღმდეგ ერთიანდებოდნენ. ბერძნული კოლონიზაციის პერიოდის კოლხეთი ავტორების მიერ აღიქმება სამეფოდ, სადაც მეფე ზის და პროვინციებს სკეპტუხების (კვერთხისმპყრობელები) მეშვებით მართავს. თუმცა ამის ზუსტი და მდიდარი ისტორიული წყაროები არ მოიპოვება.
105. კიდევ სხვა რამის თქმაც შემიძლია კოლხების შესახებ, რითაც ისნი ეგვიპტელების მსგავსნი არიან. მხოლოდ კოლხები და ეგვიპტელები ამუშავებენ სელს ერთნაირად; მთელი ცხოვრება და ენა მსგავსი აქვთ ერთმანეთის. კოლხურ სელს ელინები სარდონულს უწოდებენ, ეგვიპტიდან შემოსულს კი - ეგვიპტურს.
 
==მსხვილი ქალაქური ტიპის დასახლებანი==
კოლხებმა ადრიული კოლხას სამეფოს არსებობის პერიოდში შეძლეს ერთიანი სამეფოს შექმნა, თუმცა კიმერიელთა და სკვთთა დამანგრეველი ლაშქრობების შემდეგ დასავლეთ საქართველოში რამდენიმე პოლიტიკურ ერთეული უნდა არსებულიყო, რომელიც მხოლოდ საერთო მტრის წინააღმდეგ ერთიანდებოდნენ. ბერძნული კოლონიზაციის პერიოდის კოლხეთი ავტორების მიერ აღიქმება სახელმწიფოდ სადაც მეფე ზის და პროვინციებს სკეპტუხების (კვერთხისმპყრობელები) მეშვებით მართავს. თუმცა ამის ზუსტი და მდიდარი ისტორიული წყაროები არ მოიპოვება.
 
== მსხვილი ქალაქური ტიპის დასახლებანი ==
[[ფაილი:Old Colchian houses.jpg|thumb|270 px|right|ძველი კოლხური სახლები.]]
[[ფაილი:Colchis-2019-4D11-A444.jpg|thumb|270 px|right|კოლხეთი.]]
სად იყო კოლხეთის დედაქალაქი? ამის შესახებ მრავალი განსხვავებული მოსაზრება არსებობს. საკუთრივ ქართული საისტორიო ტრადიცია ეგრისის მთავარ ქალაქად სახავს ციხე-გოჯს. იგი იმყოფებოდა დღევანდელი ნოქალაქევის ადგილას, სენაკიდან 15 კმ-ის მანძილზე. აქ იყო შემდეგში ლაზიკის დედაქალაქიც - არქეოპოლისი, რომლის ნანგრევები დღესაც დიდ შთაბეჭდილებას ახდენს. თუმცა, ქ. შ.-მდე IV საუკუნის ბერძენ ავტორს ფსევდო სკილაქს კარიანდელს კოლხეთის დედაქალაქი ეგულება დღევანდელი ქუთაისის ადგილზე, რომელიც სხვადასხვა ეპოქაში სხვადასხვა სახელით მოიხსენიება: კუტაია, კვატაია, აია.
 
მსხვილი ქალაქური ტიპის დასახლებანი უნდა ყოფილიყო, დღევანდელი ვანისა და დაბლაგორისდაბლაგომის (სამტრედიის რ-ნი) ტერიტორიაზე. აქ ვხვდებით სახელოსნო ცენტრებს. დაბლაგომის ქვევრებს სპეციალურ დამღა-ნიშნებიც კი აზის.
 
ეგრისი რომ ჩამოყალიბებული სახელმწიფო ერთეული იყო, ამას ადასტირებს ქალაქური ტიპის დასახლებების გარდა, მონეტების მიმოქცევა. კოლხეთში მიმოქცევაში იყო ფული, რომელსაც „კოლხურ თეთრს“ უწოდებენ. ეს მონეტა რომ ადგილობრივი ხელისუფლების მიერ იბეჭდებოდა, დასტურდება იმითც, რომ კოლხეთში იგი განძების სახითაა აღმოჩენილი, ე. ი. ასობით ცალი. ხონში ნაპოვნია მონეტა, რომლის ერთი მხარე არის დამუშავების პროცესში, ე. ი. გლუვია.
== კოლხა ==
 
ეგრისი რომ ჩამოყალიბებული სახელმწიფო ერთეული იყო, ამას ადასტირებს ქალაქური ტიპის დასახლებების გარდა, მონეტების მიმოქცევაც. კოლხეთში მიმოქცევაში იყო ფული, რომელსაც „კოლხურ თეთრს“ უწოდებენ. ეს მონეტა რომ ადგილობრივი ხელისუფლების მიერ იბეჭდებოდა, დასტურდება იმითც, რომ კოლხეთში იგი განძების სახითაა აღმოჩენილი, ე. ი. ასობით ცალი. ხონში ნაპოვნია მონეტა, რომლის ერთი მხარე არის დამუშავების პროცესში, ე. ი. გლუვია.
[[ფაილი:Normal Colchian Axes from Tli Cemetery-tli2C tomb 282.jpg|thumb|270 px|right|[[კოლხური ცული]]. ბრინჯაოს ხანის ერთ ერთი გამორჩეული სოამარი იარაღი.]]
[[ფაილი:Ilion---metopa.jpg|thumb|270 px|right|ჰელიოსი თავის ეტლში, ძვ. წ. IV საუკუნის დასაწყისი, [[ათენა|ათენას]] ტაძარი, [[ტროა|ილიონი]].]]
ძვ. წ. XII საუკუნეში რეგიონში მოსახლე ტომების მზარდი კონსოლიდაციის შედეგად ჩამოყალიბდა ადრეკლასობრივი კოლხეთის სამეფო. ძველ სამყაროში კარგად ცნობილი სახელმწიფო, რომელსაც ბერძნულ მითოლოგიაში ადიდებენ, როგორც არგონავტების მოგზაურობის მიზეზს, მედეას სამშობლოსა და ჯადოსნური საიდუმლოების ცოდნის წყაროს. ურარტუელთა მიერ ცნობილი იყო როგორც კოლხა ან კულხა. პირველად წყაროებში (კილხი//კოლხა) იხსენიება ტიგლათფილესერის ჩრიდლოეთის ლაშქრობისას. ძვ.წ. 1112 წელს იგი იხსენებს ამ მხარიდან მოსულ "60 მეფეს", როგორც ჩანს ამ დროს ტომობრივი კონსოლიდაცია ჯერაც არ იყო დასრულებული რადგან ერთი მეთაური არ ჩანს. თუმცა შემდგომში რეგიონში აგრესიული სახელმწიფოების მომძლავრებამ დააჩქარა ამ ტომების კონსოლიდაცია. დაპყრობლის წინააღმდეგ გაერთიანება მალე მყარ პოლიტიკურ და კულტურულ გაერთიანებაში გადაიზარდა და ამავე საუკუნის მიწურულს ჩამოყალიბდა კოლხას სამეფო. მისი ტერიტორია მოიცავდა სამხრეთით ჭოროხის აუზიდან და სამხრეთ აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთიდან, ჩრდილოეთით კოლხეთის მთისწინეთამდე. ამ გაერთინებამ კოლხური კულტურის აერალი ერთი მმართველის ხელქვეით მოაქცია. დაჩქარდა მეტალურგიული განვითარება. მცირე აზიის ცენტრებთან კულტურულმა და პოლიტიკურმა კავშირებმა გააძლიერა მიწათმოქმედების და მესაქონლეობის დარგები. ასევე ვაჭრობა. ეს იყო უკვე ერთიანი პოლიტიკური ერთეული "მეფით", "მეფისნაცვლებით", რომლებიც პროვინციებს მართავენ, "სამეფო ქალაქებით" და ა.შ. ტიგლათფილესერის შემდეგ ლურსმნული წყაროები სდუმან. შემდგომ კოლხა ისევ ჩნდება ურარტუულ წყაროებში. არგიშთი მეორის მიერ დიაოხის მრავალგზის დარბევის და შემდეგ მისი დაპყრობის პროცესში, კოლხებმა გამოიყენეს ხელსაყრელი ვითარება და დიაოხის ჩრდილოეთ პროვინციები დაიპრეს. ეს ჩანს ჩანაწერებში. ზოგიერთი ქვეყანა, რომელიც მანამდე დიაოხის შემადგენლობაში იხსენიება ურარტუულ წყაროებში. შემდგომში კოლხეთის ქვეშემრდომადაა აღნიშნული. მაგ. ხასას ქვეყანა. სამხრეთი კი ურარტუს დარჩა. კოლხა და ურარტუ უშუალოდ გაუმეზობლდნენ ერთმანეთს და მათ შორის მალევე დაიწყო სისხლისმღვრელიი ომები. თავდაპირველად კოლხებმა წარმატებებს მიაღწიეს, თუმცა შემდგომში რამდენიმე სხვა პროვინცია დაკარგეს (მათ შორის სამეფო ქალაქი ილდამუსა) ურარტუს მეფე სარდურ II-სთან ძვ. წ. 750–748 ("გავემართე სალაშქროდ კოლხთა ქვეყნის წინააღმდეგ, ღვთაება ხალდის ხახა, ხასას მეფე მისი ხალხითურთ იქედან წავიყვანე ტყვედ და დავასახლე ჩემს ქვეყანაში") ომში. ეს იყო უმნიშვნელო ლაშქრობა რადგან ეს ჩრდილოეთ დიაოხში ლაშქრობაა რაც კოლხებისთვის არც ისე საგანგაშოა. სარდური მის მეფესთან არ იბრძვის. მეორე ლაშქრობისას, [[ძვ. წ. 744]]–[[ძვ. წ. 742|742]] წლებში როგორც ჩანს ურარტუელები უკვე საკუთრივ კოლხას სამხრეთ პროვინციებში იჭრებიან ქვეყნის სიღრმისაკენ. სარდური იპყრობს "სამეფო ქალაქ" ილდამუსას და მის მეფისნაცვლებს ატყვევებს. ლურსმნულ წარწერებში "სამეფო ქალაქი" დედაქალაქს არ აღნიშნავს. აქ კოლხეთის მეფისნაცვლები მსხდარან თუმცა საკმაოდ მნიშვნელოვანი ქალაქი უნდა ყოფილიყო. სარდური ამჯერადაც თავს იკავებს კოლხას ძირითად ძალებთან შებძოლებისგან. ქალქის საშველად მოსულა კოლხეთის მეფე თავისი არმიით, სამწუხაროდ ლურსმნულ წარწერაში მისი სახელის დიდი ნაწილი წაშლილია და დარჩენილია სახელის დაბოლოების მხოლოდ ორი ასო - "სა". სარდურს დაურბევია დასახლელები და ნადვლით უკან გაბრუნებულა. როგორც ჩანს, კოლხასა და ურარტუს შორის ომები მერვე საუკუნის მანძილზე თითქმის არც შეწყვეტილა.
[[ფაილი:Sun Discus Samegrelo.JPG|thumb|270 px|right|მზის დისკო სამეგრელოდან. ძვ. წ. VIII-VII საუკუნეები.]]
ძვ. წ. XIII საუკუნეში რეგიონში მოსახლე ტომების მზარდი კონსოლიდაციის შედეგად ჩამოყალიბდა ძველ მსოფლიოში კარგად ცნობილი, ადრეკლასობრივი კოლხეთის სამეფო. ბერძნულ მითოლოგიაში აღნიშნული, როგორც არგონავტების დანიშნულების ადგილი, მედეას სამშობლო და ჯადოსნური საიდუმლოების ცოდნის წყარო. {{lang-xur|კულხას}} სახელწოდებით ცნობილი. მეზობელ ერებთან გამუდმებულ ომებში მყოფმა კოლხებმა შეძლეს დაეკავებინათ დიაოხის ნაწილი ძვ. წ. 750 წელს, მაგრამ დაკარგეს რამდენიმე პროვინცია (მათ შორის „სამეფო ქალაქი“ ილდამუსა) ძვ. წ. 750–748 და 744–742 წლებში, ურარტუს მეფე სარდურ II-სთან ბრძოლების შემდეგ. შემდგომში დაპყრობილი კიმერიელების და სკვითების მიერ ძვ. წ. 730–720 წლებში. სამეფო დაინგრა და დაექვემდებარა აქემენიდურ-სპარსულ იმპერიას ძვ. წ. VI საუკუნეში. ტომები, მცხოვრები სამხრეთ კოლხეთში (ტიბარენები, მოსინიკები, მაკრონები, მოსხები და მარები) სპარსეთის მე-19 სატრაპიაში მოექცნენ, იმ დროს როცა ჩრდილოელი ტომები „ნებაყოფლობით“ ძღვენს იძლეოდნენ, ვალდებულნი იყვნენ რა სპარსეთის კარზე ყოველ ხუთ წელიწადში გაეგზავნათ 100 გოგონა და 100 ვაჟი. კოლხეთში უზარმაზარი აქემენიდური იმპერიის გავლენამ, თავისი წარმატებული სავაჭრო და ფართო ეკონომიკური და კომერციული კავშირებით სხვა რეგიონებთან, დააჩქარა კოლხური მიწების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარება. შედეგად კოლხურმა ტომებმა, როგორც ჩანს, დაამხეს სპარსული უღელი, და ჩამოაყალიბეს დამოუკიდებელი სამეფო<ref>Marc Van de Mieroop, A History of the Ancient near East, C. 3000–323 BC (2003)
<br />Braund, Georgia in Antiquity: A History of Colchis and Transcaucasian Iberia, 550 BC-AD 562 (1994)</ref>.
[[ფაილი:Colchian necklace.jpeg|thumb|270 px|right|კოლხური ოქროს ყელსაბამი]]
[[ფაილი:Colchian scent bottle 4th century BC.jpg|thumb|270 px|left|კოლხური ვერცხლის სურა]]
კოლხეთის ძლიერების ეპოქად სწორედ [[ძვ. წ. VIII საუკუნე]] მიიჩნევა, საუკუნის დასასრულს ჩრდილოეთიდან ნომადების დიდი შემოსევები დაიწყო. ძვ. წ. დაახლ. 720 წელს კიმერიელთა დიდი ნაკადები შემოიჭრა კოლხეთის ტერიტორიაზე ჩრიდლოეთ შავიზღვისპირეთის მხრიდან. შემოსევა იმდენად დამნგრეველი იყო, რომ კიმერიელთა სახელი დღემდე შემორჩა ქართულ ენაში (გიმირ//გმირი). ამას დაერთო მალე სკვითების შემოსევაც დარუბანდის მხრიდან, რომლებიც კიმერიელებს ედგნენ კვალში, რამაც დამანგრეველი დარტყმა მიაყენა სამხრეთ კავკასიას. საბოლოოდ მოსპო მზარდი კოლხური კონსოლიდაცია. კიმერიელთა დამანგრეველი ლაშქრობის შესახებ წყაროები დაცულია ასურეთის მეფის სარგონ II-ის (ძვ. წ. 722–705) დროინდელ დოკუმენტში. აქ საკმაო ცნობებია იმ საშინელი დამარცხების შესახებ, რომელიც ურარტელებს და კოლხებს განუცდიათ კიმერიელებთან ომში. ეს დამარცხება უნდა მომხდარიყო დაახლ. არაუადრეს ძვ. წ. 715 წელს. გამარჯვებული კიმერიელები აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში და მცირე აზიის ზოგიერთ ოლქში დასახლდნენ და აქ სამეფოებიც შექმნეს. დასავლეთ საქართველოში მრავლადაა ამ პერიოდის სამაროვნები და სკვითური იარაღები აღმოჩენილი ასევე კიმერიული შუბისპირები, ნოამადური აკინაკები და ა. შ. ამრიგად კოლხამ არსებობა შეწყვიტა, მოსახლეობის ნაწილი გაწყდა, ნაწილი მზობელ მხარეებში გადასახლდა. მთიელმა ტომებმა ბარში ჩამოსვლა იწყეს. სიტუაციის მეტ-ნაკლებად ჩაწყნარების შემდეგ კოლხა-დიაოხის ტერიტორიულ არეალში პირველობას იწყებენ ხალიბები, რომელთა კულტურაც და ძალაც რკინის მაღალი განვითარებიის კულტურას და მეტალურგიას ეფუძნებოდა. შემდგომში ხალიბებს ანაცვლებენ სასპრები, რომელბმაც დიდი წვლილი შეიტანეს აღმოსავლეთ საქართველოს სახელმწიფოებრივ ფორმირებაში. მიდიის მიერ ურარტუს განადგურბის შემდეგ (ძვ. წ. 590 წ.) დასავლეთ საქართველოში დაჩქარდა ადრინდელი პროცესები და მომზადდა ნიადაგი ახალი მზარდი კონსოლიდაციისათვის. დამარცხებული ურარტელების ნაწილი სომხებს შეერია ერთი ნაკადი კი ჩრდილოეთისკენ დაიძრა და ქართველურ ტომებს შეერწყა. მათ თან მოიტანეს არალეს კულტი. აქემენიანთა იმპერიის შექმნის შემდეგ გლობალურ ვაჭრობაში ჩართული ქართული ტომების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარება დაჩქარდა, ამას თან დაერთო დასავლეთ საქართველოში ბერძენთა ინტენსიური მიგრაცია და დასავლეთის სამყაროსთან აქტიური სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობების გაბმა. სამხრეთ კავკასია იქცა აღმოსავლეთისა და დასავლეთის კულტურის თანხვედრის ადგილად. რეგიონი იქცა მსხვილ პოლიტიკუ-ეკონომიკურ რგოლად საერთაშორისო ვაჭრობასა და პოლიტიკაში. კოლხეთი ბერძნულ სამყაროს დაუახლოვდა, ხოლო აღმოსავლეთით სასპერების და მესხების გაერთიანება მიდიელებსა და სპარსელებს. დაუძლურებულმა კოლხურმა ტომებმა თითქმის საუკუნის შემდეგ შეძლეს მეორედ აღორძინება ბერძნული კოლონიზაციის პირობებში. კოლხურ სამყაროში შემავალი ტომების ნაწილი (ტაოხები, სასპერები, ხალდები, ხალიბები) უშუალოდ სპარსეთის გავლენის ქვეშ მოექცნენ და მე-19 სატრაპიის ფარგლებში შევიდნენ. შედარებით ჩრდილოეთ ნწილში მცხოვრებმა ტომებმა კი ნებაყოფლობითი ძღვენი დააწესეს სპარსეთის მეფის მიმართ - ყოველ ხუთ წელიწადში 100 ვაჟი და 100 ქალწული.
 
აქემენიანთა იმპერიის შექმნის შემდეგ გლობალურ ვაჭრობაში ჩართული ქართული ტომების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარება დაჩქარდა, ამას თან დაერთო დასავლეთ საქართველოში ბერძენთა ინტენსიური მიგრაცია და დასავლეთის სამყაროსთან აქტიური სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობების გაბმა. სამხრეთ კავკასია იქცა აღმოსავლეთისა და დასავლეთის კულტურის თანხვედრის ადგილად, ასევე, მსხვილ პოლიტიკუ-ეკონომიკურ რგოლად საერთაშორისო ვაჭრობასა და პოლიტიკაში. კოლხეთი ბერძნულ სამყაროს დაუახლოვდა, აღმოსავლეთით სასპერების და მესხების გაერთიანება მიდიელებსა და სპარსელებს. დაუძლურებულმა კოლხურმა ტომებმა თითქმის საუკუნის შემდეგ შეძლეს მეორედ აღორძინება ბერძნული კოლონიზაციის პირობებში.
== ვაჭრობა ==
[[ფაილი:Colchis-coins.jpg|thumb|280 px|left|კოლხური მონეტები.]]
[[ფაილი:MÖ 6. yüzyıla ait gümüş Kolkhis sikkesi.jpg|thumb|300 px|right|კოლხური ვერცხლის მონეტა, [[ძვ. წ. VI საუკუნე]].]]
კოლხეთის სახელმწიფოში უცხოური და, განსაკუთრებით, ადგილობრივი ფულის მიმოქცევა მეტყველებს ვაჭრობისა და საერთოდ ეკონომიკის განვითარების მაღალ დონეზე, ქრონოლოგიურად კოლხეთის სახელმწიფოს ჩამოყალიბებას აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში დაემთხვა ე.წ. ბერძნული კოლონიზაცია. ბერძნებმა აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში დააარსეს ახალშენები ფაზისი (ფოთის მიდამოებში), გიენოსი (ოჩამჩირე), დიოსკურია (სოხუმის მიდამოებში), პიტიუნტი (ბიჭვინთა). უმთავრესად ამ ზღვისპირა ბერძნული ახალშენების გზით ხორციელდება კოლხეთის მოსახლეობის ინტენსიური სავაჭრო-ეკონომიური ურთიერთობა ანტიკურ სამყაროსთან. კოლხეთს სავაჭრო კავშირი ჰქონდა არა მარტო საბერძნეთთან, არაედ სირიასთნ, ეგვიპტესთან, ბოსფორის სახელმწიფოსთან. ამას ადასტურებს ყირიმში არქეოლოგების მიერ აღმოჩენილი კოლხური პითოსები (დიდი ზომის ჭურჭელი) და ქვევრები. აგრეთვე ქობულეთსა და ბათუმის მიდამოებში აღმოჩნდა ბერძნული ქალაქების ხელოსნების მიერ დამზადებული კერამიკის ფრაგმენტები. კოლხეთში ძირითადად შემოჰქონდათ ძვირფასი ჭურჭელი, ღვინო, ნელსაცხებლები, სამკაული, გაჰქონდათ ძვირფას ხის – ბზის და კაკლის მასალა გემთმშენებლობისათვის და ავეჯის დასამზადებლად, ფისი, ცვილი, ოქრო, რადგან კოლხეთის ჩრდილო ნაწილის – სვანეთის მდინარეები ოქროს სიუხვით გამოირჩეოდა. გაჰყავდათ კოლხური ხოხობი, რომელიც უნაკლო იყო მთელ მსოფლიოში. განსაკუთრებული თვისებებით გამოირჩეოდა და კარგად იყო ცნობილი იმდროინდელ სამყაროში კოლხური თაფლიც. გაჰქონდათ მაღალხარისხოვანი კოლხური [[სელი]] და სელის ქსოვილები. კოლხეთიდან გაჰყავდათ მონებიც. ანტიკურ წყაროებში არაერთხელ ვხვდებით კოლხურ მონებს. ამ მხრივ საინტერესოა ბერძენი მწერლის ქსენოფონტეს ცნობა, რომელმაც ქ.შ-მდე 401 წელს დაქირავებულ ბერძენთა 10 000 კაციან ლაშქართან ერთად სამხრეთ კოლხეთის მიწაზე გადაიარა, როდესაც ბერძნები მაკრონების მიწა-წყალს მიადგნენ, მათ მაკრონების ხმამაღალი ლაპარაკი შემოესმათ. ერთ-ერთმა მეომარმა, რომელიც მონად იყო ნამყოფი ათენში, ქსენოფონტეს განუცხადა, რომ მას ესმის ეს ენა, რომ წარმოშობით აქაურია და შეუძლია მაკრონებთან მოლაპარაკება. ამ მაგალითიდანაც ჩანს, რომ კოლხეთიდან მონები ძირითადად ომების შედეგად გაჰყავდათ.
 
==ბერძნული კოლონიზაცია==
== კოლხების ურთიერთობა აქამენიდურ ირანთან ==
[[ფაილი:Colchis-Nike.jpg|thumb|270 px|right|[[ნიკე (ქალღმერთი)|ქალღმერთ ნიკეს]] მინიატურა ნაპოვნი [[ვანი|ვანში]].]]
რეგიონის განვითარებული ეკონომიკა, ხელსაყრელი გეოგრაფიული და ბუნებრივი პირობები კოლხეთს განსაკუთრებით მიმზიდველს ხდიდა მილეტელი ბერძნებისთვის, რომლებიც კოლხეთის სანაპიროებს კოლონიზაციას უწევდნენ. ძვ. წ. VI-V საუკუნეებში, შავი ზღვის სანაპიროზე, [[ფაზისი|ფაზისში]], [[გიენოსი|გიენოსსა]] და [[დიოსკურია|დიოსკურიაში]] სავაჭრო პორტები დააარსეს. [[ბერძნული მითოლოგია|ბერძნული მითოლოგიის]] თანახმად, ითვლებოდა „ყველაზე შორეულ მოგზაურობად“ უკიდურეს აღმოსავლეთში, უკიდურესი აღმოსავლეთი ადგილი ცნობილი იმდროინდელი ელინისტური საზოგადოებისთვის, საიდანაც მზე ამოდიოდა. ეს მიწა მდებარეობდა [[ალექსანდრე მაკედონელი|ალექსანდრე მაკედონელის]] მიერ დაპყრობილი მიწების მიღმა, აღმოსავლეთ საზღვართან. ფაზისი და დიოსკურია ბრწყინვალე ბერძნულ ქალაქებს წარმოადგენდა, დომინირებული მერკანტილური<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=3&t=24893 მერკანტილური]. უცხო სიტყვათა ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref> ოლიგარქების მიერ, თუმცა მათი ქმედებები დროდადრო კოლხეთის შიდა რეგიონების ტომთა გულისწყრომას იწვევდა, ვიდრე მათ საბოლოო ასიმილაციამდე. იმ დროის ერთ-ერთ უდიდეს ცივილიზაციასთან კონტაქტმა კოლხეთში დააჩქარა კულტურულ-ეკონომიკური განვითარება. ამ პერიოდში აქ უკვე ჩანს ვაჭართა მსხვილი ფენა. შიდა ბაზარი და საერთაშორისო ვაჭრობის გაფართოების მცდელობები. „კოლხური თეთრი“ გაცხოელებული ვაჭრობის მანიშნებელია. კოლხი ვაჭრები, ხელოსნები და მჭედლები სკუთარ ნაწარმს ყიდდნენ მცირე აზიის და შავი ზღვის პოლისების ბაზრებზე. ასევე ცნობილი იყო კოლხური სელი, ძველ სამყაროში ყველაზე ცნობილი მატერია. კოლხებს აგრეთვე გაქონდათ ხე-ტყე, გაჰყავდათ მონები. ცნობილი იყო კოლხური ხოხობი, რომელსაც "ფასიანურს" უწოდებდნენ და საკმაოდ ძვირი უნდა ღირებულიყო. ყველაზე ახლო პოლიტიკურ-კულტურული და ეკონომიკური ურთიერთობა კოლხეთს გააჩნდა ჩრდ. შავიზღვისპირეთში წარმოქმნილ ბერძნულ სამეფო [[ბოსფორის სამეფო|ბოსფორთან]]. ყირიმში გათხრილი იმავე პერიოდის ტაძრებში აღმოჩენილია კოლხური თეთრების განძი. ასევე ამფორა, რომელზედაც ბერძნულად ამოტვირრულია სახელი "კოლხოს".
 
კოლხეთის მდიდარი ელიტა ბერძნული ყაიდის უნდა ყოფილიყო. მდიდრულ სამაროვნებში რომელიც ძირითადად ვანში გამოვლინდა (ასევე აფხაზეთში) უნდა არსებულიყო ზღაპრულად მდიდარი ფენა. მათ ბერძნული წყაროები სკეპტუხებს (კვერთხისპყრობელებს) უწოდებენ, რომლებიც როგორც ჩანს კოლხური ტომების მეთაურები უნდა ყოფილიყვნენ. არქეოლოგიური მასალიდან ჩანს რომ მაღალი ელიტისთვის დამახასიათებელი იყო ბერძნული ჩაცმულობა, სამკაულები, ატრიბუტიკა, სახელები და საცხოვრებლები.
ჰეროდოტე თავის თხზულებაში „ისტორია“ ლაპარაკობს ქართველური ტომების და კერძოდ, კოლხების ურთიერთობაზე აქამენიდური ირანის სახელმწიფოსთან. აქამენიდებმა თავიანთი უზარმაზარი სახელმწიფო ცალკეულ ოლქებად ანუ სატრაპიებად დაჰყვეს. მე-18 და მე-19 სატრაპიაში ჰეროდოტეს ცნობით შედიოდნენ ქართველური ტომები - ტიბარენები, მოსინიკები, მაკრონები, მოსხები და მერები. რაც შეეხება კოლხებს, ისინი არც ერთ სატრაპიაში არ შედიოდნენ, რადგან სპარსეთმა ვერ შეძლო ამ ხალხის დამორჩილება, თუმცა კოლხეთს გარკვეული ვალდებულება მაინც დაეკისრა სპარსეთის სასარგებლოდ. როგორც ჰეროდოტე წერს, მათ აქემენიდების მიმართ იკისრეს ნებაყოფილობითი ძღვენის მიცემა – ყოველ მე-5 წელს სპარსეთში გზავნიდნენ 100 გოგონას და 100 ბიჭს. ამას გარდა, კოლხეთს სამხედრო ვალდებულებაც ჰქონდა ნაკისრი სპარსელების მიმართ. ჰეროდოტე საბერძნეთის წინააღმდეგ წამოსული სპარსეთის მეფის ქსერქსეს ლაშქარში იხსენიებს სხვა ხალხებთნ ერთად კოლხებსაც. „კოლხებს ხის მუზარადები ჰქონდათ, გამოუქნელი ტყავის პატარა ფარები, მოკლე შუბები, ამას გარდა, დანები. სასპერები ლაშქრობდნენ კოლხების მსგავსად შეიარაღებულნი“, წერს დიდი ბერძენი ისტორიკოსი.
 
ბერძნების მიერ დაარსებულ სავაჭრო პოლისებს შორის ყველაზე ცნობილები იყო: ფაზისი, დიოსკურია, გიენოსი და პიტიუსი. მათ შორის მნიშვნელოვანი იყო ფაზისი, სადაც ყველაზე ძლიერი ბერძნული სავაჭრო ფენა და ელიტა იყრიდა თავს კოლხეთის მასშტაბით, რადგანაც შემდგომში იგი მნიშვნელოვან როლს არ კარგავს დასავლეთ საქართველოს განვითარების საქმეში (მაგ. [[კოლხეთის უმაღლესი რიტორიკული სკოლა]]). ასევე მნიშვნელოვანი ქალაქები იყო სურიუმი (ვანი), საირხე, დაბლაგომი, ხოლო ქვეყნის სიღრმეში იხსენიება დიდი ბარბაროსული ქალაქი, რომელიც ვარაუდით შემდგომში ეგრისის პერიოდში არსებულ მდიდარ რეგიონში მოხირისში უნდა არსებულიყო (დაახლ. რიონსა და ცხენისწყალს შორის არსებული დაბლობი რაიონი).
== ბერძნული კოლონიზაცია ==
[[ფაილი:Colchis gold diadem r.JPG|thumb|270 px|right|კოლხი დიდებულის ოქროს დიადემა]]
სპარსეთის იმპერიის დაცემის შემდეგ, კოლხეთის მნიშვნელოვანი ნაწილი, ადგილობრივებისგან ცნობილი [[ეგრისი|ეგრისის]] სახელწოდებით, იბერიის (ქართლი) სამეფოს შეუერთდა დაახ. [[ძვ. წ. 302]] წელს, თუმცა, კოლხეთი მალევე გამოეყო იბერიას და დაიშალა რამდენიმე პატარა სამთავროდ, მართული სკეპტუხების მიერ. მათ დამოუკიდებლობა შეინარჩუნეს რეგიონში [[მითრიდატე VI პონტოელი|მითრიდატე VI-ის]] შემოსევამდე ([[ძვ. წ. 101]]).
 
==პონტოს დაქვემდებარებაში==
[[ფაილი:Colchis-Nike.jpg|right|thumb|[[ნიკე (ქალღმერთი)|ქალღმერთი ნიკეს]] მინიატურა ნაპოვნი [[ვანი|ვანში]].]]
{{იხილეთ აგრეთვე|პომპეუსის ლაშქრობა საქართველოში}}
[[მითრიდატე VI პონტოელი|მითრიდატე VI-ემ]], ძვ. წ. 83 წელს, რეგიონში ჩაახშო აჯანყება და კოლხეთის მეფედ უფროსი ვაჟი, [[მითრიდატე (კოლხეთი)|მითრიდატე]] დაადგინა. ცენტრად კი დიოსკურია გამოაცხადა. მალევე, მამის წინააღმდეგ შეთქმულებაში ეჭვმიტანილი დაისაჯა. სწრედ კოლხეთის აჯანყებამ შეაფერხა მითრიდატეს ლაშქრობა დასავლეთით, რომის წინააღმდეგ. [[მესამე მითრიდატული ომი|მესამე მითრიდატული ომის]] დროს მითრიდატე VI-ემ კოლხეთის მეფედ მისი ძე, [[მაქარესი]] დაადგინა, რომელმაც ძალაუფლება მცირე ხნით შეინარჩუნა. მითრიდატეს დამარცხების შემდეგ, ძვ. წ. 65 წელს, კოლხეთი ოკუპირებულ იქნა [[გნეუს პომპეუს მაგნუსი|პომპეუსის]] მიერ, რომელსაც მითრიდატეს მომხრე სკეპტუხებმა მედგარი წინააღმდეგობა გაუწიეს, მათ შორის [[ოლთაკე|ოლთაკემ]], რომელიც პომპეუსის ტყვეთა სიაში მეფედ იხსენიება. იგი შეიპყრეს და რომში პომპეუსის ტრიუმფისას გზაზე ჩამოატარეს სხვა მეფე-მთავრებთან ერთად, და [[ორქოზი|ორქოზმა]], რომელმაც რომაელებს ბრძოლები გაუმართა და შემდეგ სვანეთის მთებს შეაფარა თავი. პომპეუსმა დინასტად (მმართველად) [[არისტარქე]] ([[ძვ. წ. 65]]–[[ძვ. წ. 47|47]]) დაადგინა.
 
პომპეუსის დამარცხების შემდეგ, [[ფარნაკე II|ფარნაკე II-ემ]], [[მითრიდატე VI პონტოელი|მითრიდატე VI-ის]] ძემ, ისარგებლა [[გაიუს იულიუს კეისარი|კეისრის]] მიერ ეგვიპტის სასახლის კარზე მომხდარი გადატრიალების საქმეზე დაკავებით, და დაიპყრო კოლხეთი, [[სომხეთი]] და [[კაპადოკია|კაბადოკიის]] ნაწილი, დაამარცხა კეისრის მიერ გაგზავნილი გნეუს დომიციუს კალვინი, თუმცა მისი ტრიუმფი ხანმოკლე აღმოჩნდა.
რეგიონის განვითარებული ეკონომიკა და ხელშემწყობი გეოგრაფიული და ბუნებრივი პირობები კოლხეთს განსაკუთრებით მიმზიდველს ხდიდა მილეტელი ბერძნებისთვის, რომელთაც კოლხეთის კოლონიზაცია მოახერხეს ძვ. წ. VI-V საუკუნეებში და შავი ზღვის სანაპიროზე [[ფაზისი|ფაზისში]], [[გონიო]]სა და [[დიოსკურია]]ში სავაჭრო პორტები დააარსეს. ძველი ბერძენული თქმის თანახმად ეს ''ყველაზე შორეული ვოიაჟი'' იყო უკიდურეს აღმოსავლეთში, რომელიც იმდროინდელი ელინისტური საზოგადოებისთვის ცნობილი იყო, საიდანაც მზე ამოდიოდა. ეს მიწა მდებარეობდა [[ალექსანდრე მაკედონელი|ალექსანდრე დიდის]] მიერ დაპყრობილ მიწათა აღმოსავლეთ საზღვართან. ფაზისი და დიოსკურია ბრწყინვალე ბერძნული ქალაქები გახდა, რომელიც დიდვაჭარი ოლიგარქების მიერ იმართებოდა, თუმცა მათ დროდადრო გარშემო მცხოვრები კოლხური ტომები აწუხებდნენ, სანამ საბოლოო ასიმილაციას განიცდიდნენ. იმ დროის ერთ ერთ უდიდეს ცივილიზაციასთან კონტაქტმა კოლხეთში დააჩქარა კულტურულ-ეკონომიკური განვითარება. ამ პერიოდში აქ უკვე ჩანს ვაჭართა მსხვილი ფენა. შიდა ბაზარი და საერთაშორისო ვაჭრობის გაფართოების მცდელობები. "კოლხური თეთრი" გაცხოელებული ვაჭრობის მანიშნებელია. კოლხი ვაჭრები, ხელოსნები და მჭედლები სკაუთარ ნაწარმს ყიდდნენ მცირე აზიის და შავი ზღვის პოლისების ბაზრებზე. ასევე ცნობილი იყო კოლხური სელი, რომელიც ვძველ სამყაროში ყველაზე ცნობილი მატერია იყო. აგრეთვე გაქონდათ ხე ტყე, გაყავდათ მონები. ცნობილი იყო კოლხური ხოხობი, რომელსაც "ფასიანურს" უწოდებდნენ და საკმაოდ ძვირიც უნდა ღირებულიყო. ყველაზე ახლო პოლიტიკურ-კულტურული და ეკონომიკური ურთიერთობა კოლხეთს გააჩნდა ჩრდ. შავიზღვისპირეთში წარმოქმნილ ბერძნულ სამეფოსთან ბოსფორთან. ყირიმში გათხრილი იიმავე პერიოდის ტაძრებში აღმოჩენილია კოლხური თეთრების განძი. ასევე ამფორა რომელზედაც ბერძნულად ამოტვირრულია სახელი "კოლხოს".
 
[[პოლემონ I|პოლემონ I-ის]] ძის და მემკვიდრის [[ფარნაკე II|ფარნაკე II-ის]] დროს, კოლხეთი იყო პონტოს და ბოსფორის სამეფოს შემადგენლობაში. პოლემონის სიკვდილის შემდეგ ([[ძვ. წ. 8]]) მისი მეორე მეუღლე [[პითოდორიდა|პითოდორიდამ]] შეინარჩუნა უფლებები კოლხეთზე, და ასევე თვით პონტოზე, თუმცა ბოსფორის სამეფოზე მისი უფლებები შეწყდა. მისი შვილი და მემკვიდრე [[პოლემონ II]] იძულებულ იქნა უარი ეთქვა ტახტზე იმპერატორ [[ნერონი|ნერონის]] მოთხოვნით, და პონტო და კოლხეთი შეუერთდა გალატიას პროვინციას, შემდგომში კაპადოკიას. ფაზისი, დიოსკურია და სხვა სანაპიროს ბერძნული დასახლებები სრულიად არ აღდგენილა ომის შემდეგ (ძვ. წ. 60–40) და ტრაპიზონი რეგიონის ეკონომიკური და პოლიტიკური ცენტრი გახდა<ref>{{cite book |title= Edge of Empires: A History of Georgia|last= Rayfield|first= Donald|year= 2013|publisher= ReaktionBooks|isbn= 9781780230702|pages= 28}}</ref>.
კოლხეთის მდიდარი ელიტა ბერძნული ყაიდის უნდა ყოფილიყო. მდიდრულ სამაროვნებში რომელიც ძირითადად ვანში გამოვლინდა (ასევე აფხაზეთში) უნდა არსებულიყო ზღაპრულად მდიდარი ფენა. მათ ბერძნული წყაროები სკეპტუხებს (კვერთხისპყრობელებს) უწოდებენ, რომლებიც როგორც ჩანს კოლხური ტომების მეთაურები უნდა ყოფილიყვნენ. არქეოლოგიური მასალიდან ჩანს რომ მაღალი ელიტისთვის დამახასიათებელი იყო ბერძნული ჩაცმულობა, სამკაულები, ატრიბუტიკა, სახელები და საცხოვრებლები.
 
==რომაული პერიოდი==
{{იხილეთ აგრეთვე|ანიკეტის აჯანყება}}
მიუხედავად, რომაელთა მხრიდან სანაპიროს გასწვრივ მდებარე ყოველი დიდი ციხე-სიმაგრის დაკავებისა, მათი ძალაუფლება იყო შედარებით მყიფე. [[69|69 წელს]] პონტოს და კოლხეთის მოსახლეობამ, [[ანიკეტი (მონა)|ანიკეტის]] მეთაურობით მოაწყო მასიური აჯანყება რომაელების წინააღმდეგ, რომელიც უშედეგოდ დასრულდა. ბარის და სანაპირო ზოლის რაიონები ხშირად განიცდიდა დარბევას სასტიკი მთიელი ტომების, [[სვანები|სვანების]] და [[ჰენიოხები|ჰენიოხების]] მხრიდან. რომს, პატივისცემის ნიშნად, უხდიდნენ რა ნომინალურ ხარკს, კოლხებმა, მათი ტერიტორიის შიდა ნაწილში, მთიელი და მეზობელი მხარეებიდან მიგრიებული მოსახლეობის კონსოლიდაციით შექმნეს თავისი საკუთარი სამეფო-სამთავროები და სარგებლობდნენ მნიშვნელოვანი დამოუკიდებლობით.
 
ქრისტიანობის გავრცელება დაიწყო ადრეულ [[I საუკუნე|I საუკუნის]] დასაწყისში. ტრადიციული ცნობები ამ მოვლენას უკავშირებს [[ანდრია მოციქული|წმინდა ანდრიას]], [[სვიმონ კანანელი|წმინდა სიმონ კანანელს]] და [[მატათა მოციქული|წმინდა მატათას]]. თუმცა, [[ელინიზმი|ელინისტური]], ადგილობრივი [[პაგანიზმი|პაგანური]] და მითრაიკული რელიგიური რწმენა ფართოდ იქნა გავრცელებული ვიდრე IV საუკუნემდე. ოცდაათიან წლებში [[მახელონები|მახელონების]], [[ჰენიოხები|ჰენიოხების]], [[ეგრისის სამეფო|ეგრისის]], [[აფშილები|აფშილების]], [[აბაზგები|აბაზგების]], და [[სანიგები|სანიგების]] სამეფოების მიერ ოკუპირებულ იქნა ეს რაიონი სამხრეთიდან ჩრდილოეთით. [[ყირიმი|ყირიმში]] მცხოვრებმა [[გოთები|გოთებმა]], ახალი საცხოვრებლის ძიებაში, 253 წელს შემოესივნენ კოლხეთს, მაგრამ მათი დავდასხმა [[პიტიუნტი|პიტიუნტში]] მდგარმა რომაელთა გარნიზონის მიერ იქნა მოგერიებული. III–IV საუკუნეებში ადგილობრივი სამეფო-სამთავროების უდიდესი ნაწილი დამორჩილებულ იქნა ეგრისის მეფეების მიერ. შეიქმნა ეგრისის სამეფო, უცხოურ წყაროებში ლაზიკის სამეფოდ მოხსენიებული.
 
==ვაჭრობა==
{{მთავარი|კოლხური თეთრი}}
კოლხეთის სახელმწიფოში უცხოური და, განსაკუთრებით, ადგილობრივი ფულის მიმოქცევა მეტყველებს ვაჭრობისა და საერთოდ ეკონომიკის განვითარების მაღალ დონეზე. ქრონოლოგიურად კოლხეთის სახელმწიფოს ჩამოყალიბებას აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში დაემთხვა ე. წ. ბერძნული კოლონიზაცია. ბერძნებმა აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში დააარსეს ახალშენები [[ფაზისი]] (ფოთის მიდამოებში), [[გიენოსი]] ([[ოჩამჩირე]]), [[დიოსკურია]] ([[სოხუმი|სოხუმის]] მიდამოებში), [[პიტიუნტი]] ([[ბიჭვინთა]]). უმთავრესად ამ ზღვისპირა ბერძნული ახალშენების გზით ხორციელდება კოლხეთის მოსახლეობის ინტენსიური სავაჭრო-ეკონომიური ურთიერთობა ანტიკურ სამყაროსთან. კოლხეთს სავაჭრო კავშირი ჰქონდა არა მარტო საბერძნეთთან, არაედ სირიასთნ, ეგვიპტესთან, ბოსფორის სახელმწიფოსთან. ამას ადასტურებს ყირიმში არქეოლოგების მიერ აღმოჩენილი კოლხური პითოსები (დიდი ზომის ჭურჭელი) და ქვევრები. აგრეთვე ქობულეთსა და ბათუმის მიდამოებში აღმოჩენილი ბერძნული ქალაქების ხელოსნების მიერ დამზადებული კერამიკის ფრაგმენტები. კოლხეთში ძირითადად შემოჰქონდათ ძვირფასი ჭურჭელი, ღვინო, ნელსაცხებლები, სამკაული, გაჰქონდათ ძვირფას ხის – ბზის და კაკლის მასალა გემთმშენებლობისათვის და ავეჯის დასამზადებლად, ფისი, ცვილი, ოქრო, რადგან კოლხეთის ჩრდილო ნაწილის, სვანეთის მდინარეები ოქროს სიუხვით გამოირჩეოდა. გაჰყავდათ კოლხური ხოხობი, რომელიც უნაკლო იყო მთელ მსოფლიოში. განსაკუთრებული თვისებებით გამოირჩეოდა და კარგად იყო ცნობილი იმდროინდელ სამყაროში კოლხური თაფლი. გაჰქონდათ მაღალხარისხოვანი კოლხური [[სელი]] და სელის ქსოვილები. კოლხეთიდან გაჰყავდათ მონები. ანტიკურ წყაროებში არაერთხელ ვხვდებით კოლხურ მონებს. ამ მხრივ საინტერესოა ბერძენი მწერლის ქსენოფონტეს ცნობა, რომელმაც ქ.შ-მდე 401 წელს დაქირავებულ ბერძენთა 10 000 კაციან ლაშქართან ერთად სამხრეთ კოლხეთის მიწაზე გადაიარა, როდესაც ბერძნები მაკრონების მიწა-წყალს მიადგნენ, მათ მაკრონების ხმამაღალი ლაპარაკი შემოესმათ. ერთ-ერთმა მეომარმა, რომელიც მონად იყო ნამყოფი ათენში, ქსენოფონტეს განუცხადა, რომ მას ესმის ეს ენა, რომ წარმოშობით აქაურია და შეუძლია მაკრონებთან მოლაპარაკება. ამ მაგალითიდან ჩანს, რომ კოლხეთიდან მონები ძირითადად ომების შედეგად გაჰყავდათ.
 
==კოლხეთი მითოლოგიაში==
ბერძნული მითოლოგიის მიხედვით, კოლხეთი იყო ზღაპრულად მდიდარი მხარე, განლაგებული გმირული სამყაროს იდუმალ პერიფერიაზე.
{{ციტირება|კოლხეთი ხშირად ეყოფოდა საქართველოს სამეფოს. მას საკუთარი მეფეებიც ჰყავდა, მაგალითად, ჰეტიუსი, რომელიც არგონავტთა ლაშქრობამდე მეფობდა აქ, და მისი ძე რეტა I, ვინც არგონავტები მიიღო (1292 ძვ. წ.)<ref>[http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/294725 მიხეილ თამარაშვილი „ქართული ეკლესია დასაბამიდან დღემდე“]. საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა, [http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/2815 წიგნადი ფონდი]. გვერდი 86.</ref>|}}
აქ, ომის ღმერთის, არესის ჭალაში, მეფე აიეტმა ხეზე ჩამოჰკიდა ოქროს საწმისი, დარაჯად<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=59592 დარაჯი]. უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref> კი [[დრაკონი]] დაუდგინა, სანამ მას, მედეას დახმარებით, ხელთ იგდებდნენ იასონი და არგონავტები.
 
კოლხეთი იყო ასევე მხარე, სადაც მითოლოგიური [[პრომეთე]] ისჯებოდა კლდეზე მიჯაჭვული, არწივი მას უკორტნიდა ღვიძლს, კაცობრიობისთვის ცეცხლის საიდუმლოს გაცემისთვის. კოლხეთში ასევე მკვიდრობდნენ სკვთური წარმოშობის ანამაზონები.
 
კოლხეთის მთავარ მითოლოგიურ პერსონაჟებად ითვლებიან:
*[[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტი]] (ეეტ, აჲეთისი);
*[[მედეა]] (მედია);
*[[აფსირტე]], აბსირტ (აბსარ);
*[[ქალკიოპე]] (ხალკიოპე);
*[[ცირცე]];
*[[პასიფაი]] ([[მინოსი|მინოსის]] მეუღლე).
 
<gallery heights="120" class="მარცხნივ">
ბერძნების მიერ დაარსებულ სავაჭრო პოლისებს შორის ყველაზე ცნობილები იყო: ფაზისი, დიოსკურია, გიენოსი და პიტიუსი. მათ შორის მნიშვნელოვანი იყო ფაზისი სადაც ყველაზე ძლიერი ბერძნული სავაჭრო ფენა და ელიტა იყრიდა თავს კოლხეთის მასშტაბით რადგანაც შემდგომში იგი მნიშვნელოვან როლს არ კარგავს დასავლეთ საქართველოს განვითარების საქმეში (მაგ. [[კოლხეთის უმაღლესი რიტორიკული სკოლა]]). ასევე მნიშვნელოვანი ქალაქები იყო სურიუმი (ვანი), საირხე, დაბლაგომი, ხოლო ქვეყნის სიღრმეში იხსენიება დიდი ბარბაროსული ქალაქი, რომელიც ვარაუდით შემდგომში ეგრისის პერიოდში არსებულ მდიდარ რეგიონში მოხირისში უნდა არსებულიყო(დაახლ. რიონსა და ცხენისწყალს შორის არსებული დაბლობი რაიონი).
ფაილი:Bartolomeo di giovanni, gli argonauti in coclide, 1487, 03.jpg|thumb|[[აიეტი (მითოლოგია)|მეფე აიეტი]] (ბარტოლომეო დი ჯოვანი, [[1487]]).
[[ფაილი:Colchis gold diadem r.JPG|მინი|250x250პქ|კოლხი დიდებულის ოქროს დიადემა]]
ფაილი:03-01b.gif|thumb|400 px|right|[[არგონავტები|არგონავტების]] მოგზაურობის მარშრუტი.
სპარსეთის იმპერიის დაცემის შემდეგ კოლხეთის მნიშვნელოვანი ნაწილი ადგილობრივად ცნობილი, როგორც [[ეგრისი]], [[იბერია|იბერიის სამეფოს]] ნაწილი გახდა დაახ. [[ძვ. წ. 302]] წელს. თუმცა კოლხეთი იბერიას მალევე გამოეყო და რამდენიმე მცირე სამთავროდ დაიშალა. კოლხეთის სამთავროები დამოუკიდებლობას ინარჩუნებდნენ რეგიონის [[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე პონტოელის]] მიერ დაპრყობამდე (ძვ. წ. 101).
ფაილი:Château de Versailles, salon de Diane, Jason et les Argonautes débarquant en Colchide, Charles de La Fosse.jpg|thumb|[[იასონი]] და [[არგონავტები]] ჩამოსულები [[კოლხეთის სამეფო|კოლხეთში]]. „არგონავტიკა“ მოგვითხრობს მითს არგონავტების მოგზაურობის შესახებ, [[ოქროს საწმისი|ოქროს საწმისის]] მოპოვების მიზნით. ეს ფერწერა განთავსებულია [[ვერსალის სასახლე|ვერსალის სასახლეში]].
ფაილი:Golden Fleece, part of Georgian cities COAs.svg|thumb|[[ოქროს საწმისი]], გამოსახული საქართველოს ზოგიერთი ქალაქის გერბზე.
ფაილი:Herbert James Draper, The Golden Fleece.jpg|thumb|[[მედეა (მითოლოგია)|მედეა]] ბრძანებს [[აფსირტე|აფსირტეს]] [[არგო|არგოს]] ბორტს მიღმა გადაგდებას ([[ოქროს საწმისი]], ჰერბერტ ჯეიმს დრეიპერი, [[1904]]).
ფაილი:Medea-Sandys.jpg|thumb|[[მედეა (მითოლოგია)|მედეა]] (ენტონი ფრედერიკ ოგასტას სენდისი, ბირმინგემის მუზეუმი და არტ გალერეა, 1868.)
ფაილი:Martin Didier Pape - Plaque with Medea's Murder of Absyrtus - Walters 44281.jpg|thumb|[[მედეა (მითოლოგია)|მედეას]] მიერ [[აფსირტე|აფსირტეს]] მკვლელობის მემორიალური დაფა შესრულებული მარტინ დიდიე პეიპის მიერ [[1580]]–[[1600]] წლებში.
ფაილი:Aeetes Accepts the Dismembered Corpse of Absyrte..jpg|thumb|[[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტი]] იღებს [[აფსირტე|აფსირტეს]] დანაწევრებულ გვამს. გრავირებული რენე ბოივინის მიერ, ლეონარდ ტირის შემდეგ, [[1563|1563 წელს]].
</gallery>
 
==ლეგენდარული მეფეები==
შემდგომში კოლხეთი [[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე VI ევპატორმა]] დაიმორჩლა და აქ საკუთარი მმართველები დასვა. ცენტრად კი დიოსკურია აქცია. ძვ.წ. 85 წელს კოლხები მისი შვილის წაქეზებით აუჯანყდნენ პონტოელებს მაგრამ დამარცხდნენ. სოწრედ კოლხეთის აჯანყებამ სეაფერხა მითრიდატეს ლაშქრობა დასავლეთით რომის წინააღმდეგ. ადგილობრივი სკეპტუხების ნაწილი მითრიდატეს მიუდგა. რომთან სასტიკი მარცხის შემდეგ მითრიადატე კოლხეთში გაიქცა. ძვ.წ. 65 წელს კოლხეთში შემოჭრილ პომპეუსს მითრიდატეს მომხრე სკეპტუხებმა გაუწიეს წინააღმდეგობა. მათ შორის ოლთაკემ, რომელიც პომპეუსის ტყვეთა სიაში მეფედ იხსენიება. იგი შეიპყრეს და რომში ტრიუმფალურ გზაზე ჩამოატარეს სხვა მეფე-მთავრებთან ერთად და ორქოზმა რომელმაც რომაელებს ბრძოლები გაუმართა და შემდეგ სვანეთის მთებს შეაფარა თავი. კოლხეთის დაცემის შემდეგ მითრიდატე ბოსფორში გაიქცა სადაც მალე საკუთარმა შვილმა ფარნაკემ მოკლა. ამასობაში კოლხეთი რომაელებმა დაიპყრეს და იქ ადგილობრივი წარჩნებული [[არისტარქე]] (ძვ.წ. 65-47წწ) დასვეს მმართველად. [[ფარნაკე I]] [[ბოსფორის სახელმწიფო|ბოსფორის სამეფოდან]] დიდი არმიით შეიჭრა კოლხეთში (ძვ.წ. 47წ.) და მოაოხრა დასახლებული ქალაქები, პოლისები და დასახლებები. მათ შორის ცნობილი ლევკოთეას<ref>[https://www.greekmythology.com/Myths/Mortals/Ino/ino.html Ino]. ლევკოთეა - ძველი ბერძნული მითოლოგიის თანახმად, ინოს, როგორც ზღვის ღმერთქალის, საკულტო სახელი.</ref> ტაძარი და ქალაქი სურიუმი (ვანი). [[არისტარქე]] სწორედ ამ დროს უნდა დაღუპულიყო. ფარნაკეს დამანგრეველმა ლაშქრობამ კოლხეთი საბოლოოდ დასცა. დაკნინდა ბერძნული პოლისები, განადგურდა ადრინდელი სოციალურ-ეკონომიკური კავშირები. მალე დაქუცმაცებულ კოლხეთს რომაელებმა დაადგეს თვალი და მის ზღვისპირა ქალაქებში კოჰორტები ჩააყენეს. კოლხეთის ტერიტორიის შიდა ნაწილში მთიელი და მეზობელი მხარეებიდან მიგრიებული მოსახლეობის კონსოლიდაციით შეიქმნა რამდენიმე მცირე სამეფო სამთავრო, რომელთა შორის მოგვიანებით ახ.წ. II საუკუნის შუა წლებში დაწინაურდა ლაზთა სამთავრო (შემდგომში [[ეგრისის სამეფო]]).
{{მთავარი|ფაზიანიდები}}
{{იხილეთ აგრეთვე|კოლხეთის სუვერენთა სია}}
კოლხეთის სუვერენთა<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=3&t=38752 სუვერენი]. უცხო სიტყვათა ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref> სია წარმოგვიდგენს [[კოლხეთი|კოლხეთის]] ლეგენდარულ და ისტორიულ სუვერენებს, უმაღლესი ძალაუფლების მპყრობელთ.
* [[მზე]] [[ჰელიოსი|ჰელიოსის]] სამფლობელო
* [[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტი]], ჰელიოსის ძე. ის იღებს [[არგონავტები|არგონავტებს]] თავის ქვეყანაში;
* [[აფსირტე]], აიეტის ძე. მას კლავს [[იასონი]];
* [[ეგიალი]], აფსირტეს ძე. მას კლავს მედეა;
* [[მედეა]], აიეტის ასული. ზოგიერთი წყაროს თანახმად, მისი ძმიშვილის მემკვიდრე;
* [[პერსე]], აიეტის ძმა. მან მოახდინა ტახტის [[უზურპაცია]] მისი ძმის მეფობის დროს;
* [[მედოსი]], მედეას ძე. [[აბატი]] [[:fr: Antoine Banier|ანტუან ბანიეს]] თანახმად, ითვლება მიდიელთა წინაპრად.
 
==კოლხეთის პირველი სუვერენები==
==კოლხეთის მმართველები<ref>[https://www.allmonarchs.net/pmwiki/index.php/Страны/КолхидскоеЦарство Колхидское царство]</ref>==
* აკესი, კოლხეთის მეფე. მისი მეფობა, მონეტების მიხედვით, თარიღდება [[ძვ. წ. IV საუკუნე|ძვ. წ. IV საუკუნის]] დასასრულით;
[[ფაილი:Vaxushti Bagrationi Genealogy of Georgian Kingdom 1.jpg|thumb|200px|საქართველოს სამეფოს გენეალოგია [[ვახუშტი ბაგრატიონი|ვახუშტის]] მიხედვით.]]
* [[ქუჯი]], კოლხეთის ერისთავი და [[ფარნავაზ I|ფარნავაზ I-ის]] სიძე;
[[ფაილი:Ilion---metopa.jpg|thumb|200px|ჰელიოსი თავის ეტლში, ძვ. წ. IV საუკუნის დასაწყისი, [[ათენა|ათენას]] ტაძარი, [[ტროა|ილიონი]].]]
* ...
[[ფაილი:03-01b.gif|thumb|200px|[[არგონავტები|არგონავტების]] მოგზაურობის მარშრუტი.]]
* [[სავლაკი]], კოლხეთის მეფე [[ძვ. წ. II საუკუნე|ძვ. წ. II საუკუნეში]];
[[ფაილი:Château de Versailles, salon de Diane, Jason et les Argonautes débarquant en Colchide, Charles de La Fosse.jpg|thumb|200px|[[იასონი]] და [[არგონავტები]] ჩამოსულები [[კოლხეთის სამეფო|კოლხეთში]]. „არგონავტიკა“ მოგითხრობს მითს არგონავტების მოგზაურობის შესახებ, [[ოქროს საწმისი|ოქროს საწმისის]] მოპოვების მიზნით. ეს ფერწერა განთავსებულია [[ვერსალის სასახლე|ვერსალის სასახლეში]].]]
* ...
[[ფაილი:Golden Fleece, part of Georgian cities COAs.svg|thumb|200px|[[ოქროს საწმისი]], გამოსახული საქართველოს ზოგიერთი ქალაქის გერბზე.]]
* [[მითრიდატე (კოლხეთი)|მითრიდატე]], კოლხეთის გუბერნატორი, მოიხსენიება [[ძვ. წ. 83|ძვ. წ. 83 წელს]]. [[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე VI-ის]] ძე. მოკლული მამის მიერ;
[[ფაილი:Martin Didier Pape - Plaque with Medea's Murder of Absyrtus - Walters 44281.jpg|thumb|200px|''[[მედეა (მითოლოგია)|მედეას]] მიერ [[აფსირტე|აფსირტეს]] მკვლელობის მემორიალური დაფა'' შესრულებული მარტინ დიდიე ფეიფის მიერ [[1580|1580-სა]] და [[1600|1600 წელს]] შორის.]]
* [[მაქარესი|მაქარეს]] პონტოელი, ბოსფორის მეფე, [[ძვ. წ. 79]]–[[ძვ. წ. 65|65]];
[[ფაილი:Aeetes Accepts the Dismembered Corpse of Absyrte..jpg|thumb|200px|"[[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტი]] იღებს [[აფსირტე|აფსირტეს]] დანაწევრებულ გვამს". გრავირებული რენე ბუავენის მიერ, ლეონარდ ტირის შემდეგ, [[1563|1563 წელს]].|right]]
* [[ოლთაკე]], კოლხეთის ადგილობრივი უფლისწული დაახლოებით [[ძვ. წ. 60|ძვ. წ. 60 წელს]], პომპეუსის მმართველობის პერიოდში, რომის ტრიუმფის დროს, ფიგურირებს დამარცხებულ მეფეთა შორის;
{| class="wikitable sortable"
* [[ძვ. წ. 65]]–[[ძვ. წ. 63|63]] : [[არისტარქე]], [[გნეუს პომპეუს მაგნუსი|პომპეუსის]] მიერ დანიშნული მეფე;
|- style="background:#fff;"
* [[ძვ. წ. 63]]–[[ძვ. წ. 47|47]] : [[ფარნაკე II]], [[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე VI-ის]] ძე, ბოსფორის და პონტოს მეფე;
!სურათი
* [[ძვ. წ. 47]]–[[ძვ. წ. 45|45]] : მითრიდატე პერგამონელი, ბოსფორის ანტი-მეფე;
!სახელი
* [[ძვ. წ. 44]]–[[ძვ. წ. 16|16]] : ასანდროს ბოსფორელი, ბოსფორის არქონტი<ref> [http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/224538/1/SaqartvelosUdzvelesiDaDzveliIstoriisNarkvevebi.pdf თედო დუნდუა „საქართველოს უძველესი და ძველი ისტორიის ნარკვევები]. ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტი, საქართველოს ისტორიის ინსტიტუტი. გამომცემლობა „მერიდიანი“. თბილისი, 2017. გვერდი 97, 111-ე შენიშვნა.</ref>, შემდგომში მეფე;
!მმართველობის წლები
* [[ძვ. წ. 16]]–[[ძვ. წ. 14|14]] : დინამია პონტოელი, ბოსფორის დედოფალი;
!ტიტული
* [[ძვ. წ. 14]]–[[8|ახ. წ. 8]]: [[პოლემონ I]], პონტოს და ბოსფორის მეფე;
!შენიშვნა
* [[8]]–[[37]]/[[38]] : ტიბერიუს იულიუს ასპურგოს ბოსფორელი, ბოსფორის მეფე;
|- style="background:#fff;"
* [[38]]–[[41]] : [[პოლემონ II]], პონტოს და ბოსფორის მეფე;
|colspan="5" |<small> ''[[ძვ. წ. VI საუკუნე|ძვ. წ. VI საუკუნეში]]'' კოლხეთის ჩრდილო შავიზღვისპირეთში აღმოცენდა [[ძველი საბერძნეთი|ძველ ბერძნული]] [[მილეტი|მილეტური]] [[კოლონია|კოლონიები]]: [[დიოსკურია]] ({{lang-gr|Διοσκουριάς}}), [[ფაზისი]] ({{lang-gr|Φάσις}}), [[გიენოსი]] ({{lang-gr|gyēnos}}).
* [[41]]–[[45]] : კლაუდიუს [[მითრიდატე VIII|მითრიდატე II]], ბოსფორის მეფე;
|- style="background:#fff;"
* [[45]]–[[62]] : ტიბერიუს იულიუს კოტის I, ბოსფორის მეფე;
| colspan="5" align="center" bgcolor=#C0C0C0 | <center>'''კოლხეთის პირველი დინასტია''' (<small>''დაფუძნებელი სამეფოს უზენაესობას აღიარებდა [[სპარსეთი|სპარსეთის სამეფო]]''.)</center>
* ანექსირებული რომის მიერ.
|- style="background:#fff;"
|
| align="center"| მენერტასი
| align="center"| [[ძვ. წ. 535]]–[[ძვ. წ. 495|495]]
| align="center"| კოლხეთის მეფე
|
|- style="background:#fff;"
|
| align="center"| მეგარონი, მენერტასის ძე
| align="center"| [[ძვ. წ. 495]]–[[ძვ. წ. 460|460]]
| align="center"| კოლხეთის მეფე
|
|- style="background:#fff;"
|
| align="center"| სავლაკ I
| align="center"| [[ძვ. წ. 460]]–[[ძვ. წ. 420|420]]
| align="center"| კოლხეთის მეფე
|
|- style="background:#fff;"
|
| align="center"| ხარატა
| align="center"|
| align="center"| კოლხეთის მეფე
|
|- style="background:#fff;"
|
| align="center"| აკესი
| align="center"|
| align="center"| კოლხეთის მეფე
| <small>მისი მეფობა [[მონეტა|მონეტების]] მიხედვით თარიღდება ძვ. წ. IV საუკუნის დასასრულით.
|- style="background:#fff;"
|
| align="center"| [[ქუჯი]]
| align="center"| [[ძვ. წ. 325]]–[[ძვ. წ. 280|280]]
| align="center"| კოლხეთის მეფე
|
|- style="background:#fff;"
| colspan="5" align="center" bgcolor=#C0C0C0 | <center>'''[[ფარნავაზიანები]]'''</center>
|- style="background:#fff;"
| rowspan="2" |[[ფაილი:მეფე ფარნავაზი.jpg|100 px|center]]
| rowspan="2" |[[ფარნავაზ I]]
| align="center" |[[ძვ. წ. 284]]–[[ძვ. წ. 234|234]]
| align="center" |იბერიის მეფე
| rowspan="2" |<small>[[ფარნავაზ I|ფარნავაზ I]] სარგებლობს კოლხეთის სამეფო დინასტიასთან ნათესაური კავშირით, იმორჩილებს კოლხეთს და ერისთავად ([[მეფისნაცვალი|მეფისნაცვლად]]) ნიშნავს [[ქუჯი|ქუჯის]]. იბერიის მეფეები ასევე იღებენ კოლხეთის სამეფო რეგალიებს.<br />[[284|ძვ. წ. 284 წელს]] [[ფარნავაზი|ფარნავაზ I-მა]] კოლხეთში [[ბერძნული დამწერლობა]] და [[ბერძნული მითოლოგია|მითოლოგია]] – [[ქართული დამწერლობა|ქართული დამწერლობით]] და [[არმაზი (ღვთაება)|არმაზის]] კულტით შეცვალა.</small>
|-
| align="center"|[[ძვ. წ. 280]]–[[ძვ. წ. 234|234]]
| align="center"|კოლხეთის მეფე
|- style="background:#fff;"
| rowspan="2" |
| rowspan="2" |[[საურმაგი]]
| align="center" |[[ძვ. წ. 234]]<ref name="სიმონ ყაუხჩიშვილი1995">[https://wikisource.org/wiki/„ქართლის_ცხოვრება“_სიმონ_ყაუხჩიშვილის_რედაქციით_(ტომი_I,_1955.) „ქართლის ცხოვრება“ სიმონ ყაუხჩიშვილის რედაქციით (ტომი I, 1955.)]</ref>–[[ძვ. წ. 159|159]]<ref name="სიმონ ყაუხჩიშვილი1995" />
| align="center"|იბერიის მეფე
|
|-
| align="center"|[[ძვ. წ. 234]]-[[ძვ. წ. 230|230]]
| align="center"|კოლხეთის მეფე
|
|- style="background:#fff;"
| colspan="5" |<small> ''[[ძვ. წ. 230|ძვ. წ. 230 წელს]] [[იბერიის სამეფო|იბერიის სამეფოში]] მოხდა დიდებულების ამბოხი. შედეგად [[კოლხიდა|კოლხიდამ]] დამოუკიდებლობა მოიპოვა და სამეფო ხელისუფლება დაუბრუნდა ადგილობრივ დინასტიას.
|- style="background:#fff;"
| colspan="5" align="center" bgcolor=#C0C0C0 | <center>'''კოლხეთის პირველი დინასტია'''</center>
|-----
| [[ფაილი:Ake of Colchis strater.JPG|100 px|center]]
| align="center"| აკუ I ({{lang-el|Basileos Aku}})
| align="center"| [[ძვ. წ. 230]]-[[ძვ. წ. 205|205]]
| align="center"| კოლხეთის მეფე
|
|- style="background:#fff;"
|
| align="center"| [[სავლაკი|სავლაკ II]]
| align="center"| [[ძვ. წ. 205]]-[[ძვ. წ. 190|190]]
| align="center"| კოლხეთის მეფე
|
|- style="background:#fff;"
|
| align="center"| [[აკა|აკუ II]]
| align="center"| [[ძვ. წ. 190]]-[[ძვ. წ. 180|180]]
| align="center"| კოლხეთის მეფე
|
|- style="background:#fff;"
|
| align="center"| [[აკუსილოხი]]
| align="center"| [[ძვ. წ. 179]]-[[ძვ. წ. 170|170]]
| align="center"| კოლხეთის მეფე
|
|- style="background:#fff;"
| colspan="5" |<small> ''კოლხეთის სამეფო ხელისუფლება შესუსტდა და დანაწევრდა ადმინისტრაციულ ერთეულებად — სკეპტუხიებად. სკეპტუხიებს მართავდნენ ელინისტური პერიოდის არისტოკრატიული ფენის წარმომადგენლები, სკეპტუხის ტიტულით. ძველი ბერძნული წყაროები სკეპტუხიებს – კვერთხისპყრობელებს უწოდებს, ისინი როგორც ჩანს კოლხური ტომების მეთაურები უნდა ყოფილიყვნენ. არქეოლოგიური მასალებიდან ჩანს კოლხი მაღალი ელიტისთვის დამახასიათებელი ძველი ბერძნული ჩაცმულობა, სამკაულები, ატრიბუტიკა, სახელები და საცხოვრებლები. სკეპტუხიების მთავარი ქალაქები [[ვანი]] და [[საირხე]] შიდა პოლიტიკური და რელიგიური ცენტრები იყო. [[ძვ. წ. 110|ძვ. წ. 110 წლიდან]] – [[ძვ. წ. 65|ძვ. წ. 65 წლამდე]] [[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე VI ევპატორმა]] [[კოლხები|კოლხების]] მიწები [[პონტოს სამეფო|პონტოს სამეფოს]] დაუქვემდებარა.
|- style="background:#fff;"
| colspan="5" align="center" bgcolor="#C0C0C0" | <center>'''მითრიდატიდები'''</center>
|- style="background:#fff;"
|
| align="center"|[[მითრიდატე (კოლხეთი)|მითრიდატე I ფილოპატორი]]<br /><small>[[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე VI ევპატორის]] ძე
| align="center"| [[ძვ. წ. 85]]-[[ძვ. წ. 81|81]]
| align="center"| ბოსფორის და კოლხეთის გუბერნატორი
|<small>[[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე VI ევპატორის]] თანამმართველი. გუბერნატორი – ციტირებული [[ძვ. წ. 83|ძვ. წ. 83 წლით]]. მოკლული მამის მიერ.
|- style="background:#fff;"
| align="center" rowspan="2" |
| align="center" rowspan="2" | [[მაქარესი|მაქარეს პონტოელი]] ({{lang-el|Μαχάρης}}, {{lang-fa|მეომარი}}), სატრაპი. <small>[[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე VI ევპატორის]] ძე.
| align="center"| [[ძვ. წ. 81]]-[[ძვ. წ. 66|66]]
| align="center"| კოლხეთის მეფისნაცვალი
|
|-
| align="center"| [[ძვ. წ. 79]]-[[ძვ. წ. 65|65]]
| align="center"| ბოსფორის მეფე
|
|- style="background:#fff;"
|
| align="center"| [[ორქოზი]]
| align="center" | [[ძვ. წ. 66]]-[[ძვ. წ. 66|66]]
| align="center" | კოლხეთის მეფე
|
|- style="background:#fff;"
|
| align="center"| [[მოაფერნე]], სატრაპი
| align="center" | [[ძვ. წ. 66]]-[[ძვ. წ. 65|65]]
| align="center" | კოლხეთის მეფისნაცვალი
|
|- style="background:#fff;"
|
| align="center"| [[ოლთაკე]]
| align="center" | [[ძვ. წ. 65]]-[[ძვ. წ. 65|65]]
| align="center" | კოლხეთის მეფე
|<small>ადგილობრივი კოლხი უფლისწული. [[კოლხები|კოლხების]] მიერ მხარდაჭერილმა დაიკავა კოლხეთის სამეფო ტახტი. [[პომპეუსი|პომპეუსის]] მმართველობის პერიოდში რომის ტრიუმფის დროს ფიგურირებს დამარცხებულ მეფეთა შორის.
|- style="background:#fff;"
| colspan="5" |<small> ''[[ძვ. წ. 65|ძვ. წ. 65 წელს]] [[პონტოს სამეფო|პონტოს სამეფომ]] განიცადა დამარცხებები [[რომის რესპუბლიკა|რომის რესპუბლიკასთან]] ბრძოლებში. კოლხეთმა დამოუკიდებლობა მოიპოვა და [[რომის რესპუბლიკა|რომის რესპუბლიკის]] კლიენტი სამეფოს სტატუსი შეიძინა.
|- style="background:#fff;"
| colspan="5" align="center" bgcolor=#C0C0C0 | <center>'''კოლხეთის მეორე დინასტია'''</center>
|- style="background:#fff;"
| [[File:Drachm of Aristarchos, dynast of Colchis. Reproduced in The Numismatic Chronicle (1877).jpg|100 px|center]]
| align="center"| [[არისტარქე]]
| align="center"| [[ძვ. წ. 65]]-[[ძვ. წ. 48|48]]
| align="center"| კოლხეთის მეფე
|
|- style="background:#fff;"
| colspan="5" align="center" bgcolor=#C0C0C0 | <center>'''მითრიდატიდები'''</center>
|-----
| colspan="5" |<small> ''[[ძვ. წ. 48|ძვ. წ. 48 წელს]] [[სამოქალაქო ომი|სამოქალაქო ომების]] პერიოდი [[რომის რესპუბლიკა|რომის რესპუბლიკაში]]. კოლხეთი დაექვემდებარა ბოსფორის სამეფოს და მისმა მეფემ მიიღო კოლხეთის მეფის ტიტული.
|- style="background:#fff;"
| align="center" rowspan="2" | [[File:Gold coin of Pharnaces II of Pontus as King of the Bosporan Kingdom.jpg|100 px|center]]
| align="center" rowspan="2" | [[ფარნაკე II]]<br /><small>[[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე VI ევპატორის]] ძე.
| align="center"| [[ძვ. წ. 63]]-[[ძვ. წ. 47|47]]
| align="center"| პონტოს და ბოსფორის მეფე
| align="center"|
|-
| align="center"|[[ძვ. წ. 48]]-[[ძვ. წ. 47|47]]
|კოლხეთის მეფე
| align="center"|
|- style="background:#fff;"
| colspan="5" |<small> ''[[ძვ. წ. 47|ძვ. წ. 47 წელს]] ბოსფორის სამეფო დამარცხდა [[რომის რესპუბლიკა|რომის რესპუბლიკასთან]] ბრძოლაში. კოლხეთმა კვლავ კლიენტი სამეფოს სტატუსი შეიძინა. კლიენტი სამეფოს სტატუსით უფლებამოსილი კოლხეთის მეფეები, რომის პროტექტორატის ქვეშ ერთდროულად მართავდნენ ასევე სხვა სამეფოებს [[63|ახ. წ. 63 წლამდე]].
|- style="background:#fff;"
| colspan="5" |<small> ''[[ძვ. წ. 47]] – [[ძვ. წ. 38]] წლებში მოხდა [[პონტოს სამეფო|პონტოს სამეფოს]] [[ოკუპაცია]] [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] მიერ.
|- style="background:#fff;"
|
| '[[:fr:Mithridate de Pergame|მითრიდატე II]]
| align="center"| [[ძვ. წ. 47]]-[[ძვ. წ. 45|45]]
| align="center"| ბოსფორის და კოლხეთის მეფე
|<small>[[მცირე აზია|მცირე აზიელი]] სამხედრო ლიდერი, [[გალატები|გალატიელი]] [[ტეტრარქია|ტეტრარქი]].
|- style="background:#fff;"
|
| დინამია
| align="center"| [[ძვ. წ. 45]]-[[ძვ. წ. 8|8]]
| align="center"| ბოსფორის და კოლხეთის დედოფალი
|<small>[[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე დიდის]] შვილიშვილი და [[ფარნაკე II|ფარნაკე II–ის]] ასული. მეუღლე ასანდროსის, შემდგომში – სკრიბონის, შემდეგ [[პოლემონ I|პოლემონ I-ის]].
|- style="background:#fff;"
| colspan="5" align="center" bgcolor="#C0C0C0" | <center>'''კოლხეთის მესამე დინასტია (ასანდრიდები)'''</center>
|- style="background:#fff;"
|
| align="center"| ასანდროსი, ფილოკეისარ ფილორომეოსი
| align="center"| [[ძვ. წ. 45]]-[[ძვ. წ. 17|17]]
| align="center"| ბოსფორის და კოლხეთის მეფე
|<small>თავდაპირველად პონტოს მეფის, [[ფარნაკე II|ფარნაკე II-ის]] მიერ დანიშნული ბოსფორის და კოლხეთის მთავარი, მოგვიანებით ბოსფორის და კოლხეთის მეფე. ძლიერი მმართველი ასანდროსი სიცოცხლის ბოლო წელს დეპრესიაში ჩავარდა და გარდაიცვალა 93 წლის ასაკში, ნებაყოფლობითი შიმშილობის შედეგად. სიკვდილმა გამოიწვია დინასტიური კრიზისი. კრიზისი დასრულდა მისი ერთადერთი შვილის, ასპურგ ბოსფორელის ხელისუფლებაში მოსვლით [[ძვ. წ. 8|ძვ. წ. 8 წელს]].
|- style="background:#fff;"
| align="center" rowspan="2" |
| align="center" rowspan="2" | სკრიბონი
| align="center"|[[ძვ. წ. 17]]-[[ძვ. წ. 15|15]]
| align="center"|ბოსფორის მეფე
| rowspan="2" |<small>[[დიონ კასიოსი]] აღნიშნავდა, რომ სკრიბონი წარმოადგენდა თავს [[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე VI ევპატორის]] შვილიშვილად, ამავე დროს ამტკიცებდა, რომ ძალაუფლება მიიღო რომის [[ოქტავიანე ავგუსტუსი|იმპერატორ ავგუსტუსისგან]]. [[17|ძვ. წ. 17 წელს]] სკრიბონი გამოვიდა მეფე ასანდროსის წინააღმდეგ, რომელსაც უღალატა საკუთარმა არმიამ და დაიღუპა. ასანდროსის მეუღლემ, დინამიამ ძალაუფლება აიღო ხელთ. სკრიბონი მაშინვე არ წასულა ბოსფორს, იგი დაელოდა მოვლენების განვითარებას. მან საკმაო რაოდენობის მომხრეები გაიჩინა და მოახერხა შეუღლებოდა დინამიას. ბოსფორის მოვლენები იყო საბაბი სამეფოს შიდა საქმეებში [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] ჩარევისა და შემდგომში [[ინტერვენცია|ინტერვენციისა]].
|-
| align="center"|[[ძვ. წ. 15]]-[[ძვ. წ. 14|14]]
| align="center"|კოლხეთის მეფე
|- style="background:#fff;"
| colspan="5" align="center" bgcolor=#C0C0C0 | <center>'''პითოდორიდების დინასტია'''</center>
|- style="background:#fff;"
| align="center" rowspan="3" |
| align="center" rowspan="3" | [[პოლემონ I]]
| align="center"| [[ძვ. წ. 14]]-[[ძვ. წ. 8|8]]
| align="center"| ბოსფორის და კოლხეთის მეფე
| align="center"|
|-
| align="center"|[[ძვ. წ. 38]]-[[ძვ. წ. 8|8]]
| align="center"|პონტოს მეფე
| align="center"|
|-
| align="center"|[[ძვ. წ. 33]]-[[ძვ. წ. 30|30]]
| align="center"|სომხეთის მეფე
| align="center"|
|- style="background:#FFEEDD;"
|
| align="center"|[[პითოდორიდა|პითოდორიდა ფილომეტორი]]
| align="center" |[[ძვ. წ. 8]]-[[21|ახ. წ. 21]]
| align="center" |პონტოს დედოფალი
| align="center"|
|-style="background:#FFEEDD;"
|
| align="center"| ანტონია ტრიფენა
| align="center"| [[21|ახ. წ. 21]]-[[27|ახ. წ. 27]]
| align="center"| პონტოს დედოფალი
| align="center"|
|- style="background:#fff;"
| colspan="5" |<small> ''[[27]] – [[38]] წლებში, პითოდორიდების დინასტიის ტახტი ვაკანტურია, მმართველი არ დანიშნულა, სამეფოს ტერიტორია კონტროლდება [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] მიერ.
|- style="background:#fff;"
| colspan="5" align="center" bgcolor=#C0C0C0 | <center>'''კოლხეთის მესამე დინასტია'''</center>
|- style="background:#fff;"
| [[File:Аспург.jpg|100 px|center]]
| align="center"| ტიბერიუს იულიუს ასპურგ ბოსფორელი<br /><small>ასანდროსის ძე.
| align="center"| [[ძვ. წ. 8]]-[[37|ახ. წ. 37]]
| align="center"| ბოსფორის და კოლხეთის მეფე
| align="center"|
|- style="background:#fff;"
| colspan="5" align="center" bgcolor=#C0C0C0 | <center>'''პითოდორიდების დინასტია'''</center>
|- style="background:#fff;"
| align="center" rowspan="2" |
| align="center" rowspan="2" | გეპეპირისი
| align="center"| [[37]]-[[38]]<br />
| align="center"| ბოსფორის და კოლხეთის მეფის რეგენტი-დედოფალი<br />
|
|-
| align="center"|[[38]]-[[39]]
| align="center"|ბოსფორის და კოლხეთის დედოფალი
| align="center"|
|- style="background:#fff;"
| rowspan="2" |[[File:Polemon II RPC 3831.jpg|100 px|center]]
| rowspan="2" |[[პოლემონ II|მარკუს ანტონიუს პოლემონ II ფიტოდოროსი]]<br /><small>[[პოლემონ I|პოლემონ I-ის]] და ანტონია ტრიფენას ძე.
| align="center" |[[38]]-[[64]]
| align="center" |პონტოს მეფე
| align="center"|
|-
| align="center"|[[38]]-[[41]]
| align="center"|ბოსფორის და კოლხეთის მეფე
| align="center"|
|- style="background:#fff;"
| colspan="5" align="center" bgcolor=#C0C0C0 | <center>'''ტიბერიუს იულიუსები (სავრომატიდები)'''</center>
|- style="background:#fff;"
| rowspan="2" | [[File:Douze nummia à l'effigie de Mithridate II du Bosphore.jpg|100 px|center]]
| rowspan="2" | [[:fr:Mithridate II du Bosphore|ტიბერიუს იულიუს მითრიდატე III ბოსფორელი]]<br /><small>ტიბერიუს იულიუს ასპურგ ბოსფორელის ძე.
| align="center"| [[39]]-[[44]]
| align="center"| ბოსფორის მეფე
| align="center"|
|-
| align="center"|[[41]]-[[44]]
| align="center"|კოლხეთის მეფე
| align="center"|
|- style="background:#fff;"
| rowspan="2" |[[File:Tetranummia frappé sous le règne de Cotys I du Bosphore.jpg|100 px|center]]
| rowspan="2" |ტიბერიუს იულიუს კოტის ფილოკეისარ ფილორომეოს ევსებ ბოსფორელი<br /><small>ტიბერიუს იულიუს ასპურგ ბოსფორელის ძე.
| align="center" |[[45]]-[[69]]
| align="center" |ბოსფორის მეფე
| align="center"|
|-
| align="center"|[[44]]-[[63]]
| align="center"|კოლხეთის მეფე
| align="center"|
|- style="background:#fff;"
|colspan="5" |<small> ''[[63|63 წელს]] კოლხეთი [[რომის იმპერია|რომის იმპერიამ]] შეიერთა.
|- style="background:#fff;"
|colspan="5" |<small> ''[[131|131 წელს]] კოლხეთის ტერიტორიაზე აღმოცენდა [[ეგრისის სამეფო]] დედაქალაქით [[ციხეგოჯი]] ([[ნოქალაქევი]]), [[ძველი საბერძნეთი|ძველი ბერძნული]] წყაროებით [[არქეოპოლისი]].
|}
 
==იხილეთ აგრეთვე==
* [[ეგრისის სამეფო|ლაზიკა]]
* [[ფაზისი]]
* [[პონტოს სამეფო]]
Line 481 ⟶ 261:
 
==ლიტერატურა==
* Allen, David. A History of the Georgian people. London / 1932.
* მარიამ ლორთქიფანიძე, ოთარ ჯაფარიძე, დავით მუსხელიშვილი, როინ მეტრეველი, „საქართველოს ისტორია“ ოთხ ტომად. I ტომი - უძველესი დროიდან ახ. წ. IV საუკუნემდე. გამომცემლობა პალიტრა L. თბილისი, 2012 წ.
* Braund, David. 1994. Georgia in Antiquity: A History of Colchis and Transcaucasian Iberia 550 BC-AD 562. Clarendon Press, Oxford / 1996.
* გელა გამყრელიძე „ომი და შეიარაღება იბერია-კოლხეთში“. ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა. თბილისი, 2012 წ.
* Burney, Charles and Lang, David Marshal. The Peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus.
* ზაზა აბაშიძე, მიხეილ ბახტაძე, ოთარ ჯანელიძე „საქართველო და ქართველები“ (საქართველოს ისტორია). რედაქტორი: ზაზა აბაშიძე. რუკების ავტორი: მანანა შეყილაძე; მხატვარი: ეკა ტაბლიაშვილი. დიასპორის ბიბლიოთეკა, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა. თბილისი: ფავორიტ პრინტი, 2013 წ. ISBN 978-9941-0-5498-3.
* Clavel-Lévêque, E. Geny, P. Lévêque. Paris: Presses Universitaires Franc-Comtoises / 1999.
* Lang, David Marshal. The Georgians. Frederich A. Praeger Publishers, New York / 1965
* Lordkipanidze, Otar. Phasis: The River and City of Colchis. Geographica Historica 15, Franz Steiner / 2000.
* Melamid, Alexander. Colchis today. (North-eastern Turkey): An article from: The Geographical Review. American Geographical Society /1993.
* Tsetskhladze, Gocha R.. Pichvnari and Its Environs, 6th c BC-4th c AD. Annales Littéraires de l'Université de Franche-Comté, 659, Editeurs:
* Urushadze, Akaki. The Country of the Enchantress Media, Tbilisi / 1984 (in Russian and English)
* Van de Mieroop, Marc. A History of the Ancient near East, C. 3000–323 BC. Oxford / 2006
* Wardrop, Oliver. The Kingdom Of Georgia: Travel In A Land Of Women, Wine And Song (Kegan Paul Library of History and Archaeology)
* Cyrille Toumanoff, Les dynasties de la Caucasie chrétienne de l'Antiquité jusqu'au XIXe siècle : Tables généalogiques et chronologiques, Rome, 1990, p. 528-529.
* მარიამ ლორთქიფანიძე, ოთარ ჯაფარიძე, დავით მუსხელიშვილი, როინ მეტრეველი „საქართველოს ისტორია“ ოთხ ტომად. I ტომი - უძველესი დროიდან ახ. წ. IV საუკუნემდე. გამომცემლობა პალიტრა L. თბილისი, 2012 წ.
* გელა გამყრელიძე „ომი და შეიარაღება იბერია-კოლხეთში“. ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა. თბილისი, 2012 წ.
* ზაზა აბაშიძე, მიხეილ ბახტაძე, ოთარ ჯანელიძე „საქართველო და ქართველები“ (საქართველოს ისტორია). რედაქტორი: ზაზა აბაშიძე. რუკების ავტორი: მანანა შეყილაძე; მხატვარი: ეკა ტაბლიაშვილი. დიასპორის ბიბლიოთეკა, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა. თბილისი: ფავორიტ პრინტი, 2013 წ. ISBN 978-9941-0-5498-3.
 
==რესურსები ინტერნეტში==
* [http://www.nplg.gov.ge/wikidict/index.php/კოლხეთის_სამეფო კოლხეთის სამეფო]. ბიბლიოვიკი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.
* [https://www.britannica.com/place/Colchis Colchis]. ANCIENT REGION, TRANSCAUCASIA. WRITTEN BY: The Editors of Encyclopaedia Britannica. See Article History.
* [http://www.great-adventures.com/destinations/rep_georgia/colchis.html COLCHIS, THE LAND OF THE GOLDEN FLEECE REPUBLIC OF GEORGIA]. Adventures Great and Small. UNUSUAL PLACES/ CULTURES.
* [https://www.persee.fr/doc/efr_0000-0000_1983_act_67_1_2455 The Greco-Roman World and Ancient Georgia (Colchis and Iberia)] [article]. Actes du colloque de Cortone (24-30 mai 1981). Othar D. Lordkipanidze.
 
==სქოლიო==
<div style="height:250px; overflow:auto; padding:3px; border:1px solid #aaa;" class="scrollbox">
{{სქოლიოს სია}}
{{reflist|colwidth=30em}}
</div>
 
{{ისტორიული ქართული სახელმწიფოები}}
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/კოლხეთის_სამეფო“-დან