ჩერნობილის კატასტროფა: განსხვავება გადახედვებს შორის

ჩერნობილის კატასტროფა (იხილე წყარო)

19:31, 17 ნოემბერი 2019-ის ვერსია

45 ბაიტი დაემატა ,  1 წლის წინ
მ
არ არის რედაქტირების რეზიუმე
მ
 
[[ფაილი:ChernobylMIR.jpg|thumb|250px|ჩერნობილის ატომური ელექტრო-სადგურის მიმდებარე ტერიტორია, რომელიც ჩანს სადგურიდან „[[Мир]]“, [[27 აპრილი]] [[1997]]]]
1986 წლის 26 აპრილისაპრილს დაახლოებით 1:23:50 საათზე ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის მე-4 [[ენერგობლოკი|ენერგობლოკში]] მოხდა [[აფეთქება]], რომელმაც მთლიანად დაანგრია [[რეაქტორი]]. ენერგობლოკის [[შენობა]] ნაწილობრივ ჩამოინგრა. ამით, როგორც ითვლება, დაიღუპა პირველი (ერთი) ადამიანი. შენობის სხვადასხვა განყოფილებაში და სახურავზე გაჩნდა [[ხანძარი]]. ამის შემდეგ აქტიური ზონების ნარჩენები ჩამოდნა. დამდნარი [[მეტალი]]ს, [[სილა|სილის]], [[ბეტონი]]ს და [[საწვავი]]ს ნარჩენის ნარევი მოედო ქვერეაქტორის განყოფილებებს.<ref name=fuel>[http://www.pripyat.com/ru/publications/research/2005/09/28/308.html კურჩატოვსკის ინსტიტუტის მონაცემები საწვავის განაწილების შესახებ]</ref><ref name=proektstroy>[http://www.proektstroy.ru/publications/publication.php?tag=4050 რკინა-ბეტონის ქცევა ჩერნობილის ატომური ელექტრო-სადგურის ავარიისას]</ref> ავარიისას მოხდა რადიოაქტიური ნივთიერებების გავრცელება. მათ შორის იყო [[ურანი]]ს [[იზოტოპი]], [[პლუტონიუმი]], [[იოდი]]-131 ([[ნახევრად დაშლის პერიოდი]] 8 დღე), [[ცეზიუმი]]-134 ([[ნახევრად დაშლის პერიოდი]] 2 წელი), [[ცეზიუმი]]-137 ([[ნახევრად დაშლის პერიოდი]] 33 წელი) და [[სტრონციუმი]]-90 ([[ნახევრად დაშლის პერიოდი]] 28 წელი). მდგომარეობა უარესდებოდა იმით, რომ სითბოთი ნგრევად რეაქტორში მიმდინარეობდა არაკონტროლირებადი ატომური და [[ქიმია|ქიმიური]] რეაქციები. ამას მრავალი დღის მანძილზეგანმავლობაში თან სდევდა მაღალი რადიოაქტიურობის მქონე ელემენტების წვის პროდუქტების ბზარებიდან ამოფრქვევა და ამით ვრცელი ტერიტორიების დაბინძურება. დანგრეული რეაქტორიდან რადიოაქტიური ნივთიერებების ამოფრქვევის შეჩერება მოხდა მხოლოდ 1986 წლის [[მაისი]]ს ბოლოს, სსრკ-ის მთელი რესურსებისა და ათასობით [[ლიკვიდატორი]]ს მეშვეობით.
 
=== მოვლენების ქრონოლოგია ===
 
[[ფაილი:Rbmk fuel rod.png|thumb|left|300px|'''რეაქტორის ТВЭЛ (სითბოს გამომყოფი ელემენტი) მოწყობილობა РБМК (არხული ტიპის დიდი სიმძლავრის რეაქტორი):'''<br />1&nbsp;—&nbsp;ხუფი; 2&nbsp;—&nbsp;[[ურანის დიოქსიდი]]ს ტაბლეტები; 3&nbsp;—&nbsp;[[ცირკონიუმი]]ს სახურავი; 4&nbsp;—&nbsp;ზამბარა; 5&nbsp;—&nbsp;ლულა; 6&nbsp;—&nbsp;ჭავლი.]]
[[1986]] წლის [[25 აპრილი|25 აპრილს]] ჩერნობილის ატომურ ელექტროსადგურში დაიგეგმა მე-4 [[ენერგობლოკი]]ს გაჩერება შემდგომში სხვა მიზნებით გამოყენებისთვის. გადაწყდა, გამოყენებულიყორომ ეს შემთხვევა გამოყენებულიყო რიგი ცდების ჩატარებისთვისჩასატარებლად. ერთ-ერთი ცდის მიზანი იყო პროექტული რეჟიმის შემოწმება, რომელიც ითვალისწინებდა [[გენერატორი]]ს [[ტურბინა|ტურბინის]] [[ინერცია|ინერციის]] გამოყენებას, შიდა ელექტრომომარაგების გათიშვის შემთხვევაში.
 
ცდები უნდა ჩატარებულიყო 700 მეგავატ სიმძლავრეზე, მაგრამ [[ოპერატორი]]ს უყურადღებობის გამო ის 30 მეგავატზე დაეცა. გადაწყდა, რომ არ აეწიათ სიმძლავრე დაგეგმილ 700 მეგავატზე და 200 მეგავატით შეზღუდულიყვნენ. სიმძლავრის სწრაფი ვარდნით და 30 - 200 მეგავატზე მუშაობით გაძლიერდა რეაქტორის აქტიური ზონის დაბინძურება [[ქსენონი|ქსენონ]]-135-ის იზოტოპით. იმისათვის, რომ აეწიათ სიმძლავრე, აქტიური ზონიდან ამოსწიეს მარეგულირებელი ღეროების ნაწილი (იხ. [[ატომური რეაქტორის მართვა]]).
 
200 მეგავატზე მიღწევის შემდეგ ჩაირთო დამატებითი [[ტუმბო|ტუმბები]], რომელთა დანიშნულება ცდასცდის დროს გენერატორების დატვირთვის თავიდან აცილება იყო. აქტიური ზონიდან წამოსული წყლის რაოდენობა, რაღაც დროის მანძლზეგანმავლობაში სცილდებოდა დაშვებულ ლიმიტს. ამ დროისათვის ოპერატორებს მოუწიათ, უფრო მეტად ამოეწიათ ღეროები. ამასთან, რეაქტულობის ეფექტურობის მარაგი დაშვებულ სიდიდეზე დაბლა აღმოჩნდა, მაგრამ რეაქტორის პერსონალმა ამის შესახებ არ იცოდა.
 
1:23:04 საათზე დაიწყო [[ცდა]]. ამ მომენტში, გაუმართაობის, ან რეაქტორის არასტაბილურობის შესახებ რაიმე [[სიგნალი]] არ ყოფილა. „გაქცეულ“ გენერატორთან მიერთებული ტუმბების სიჩქარის დაწევის და რეაქტიულობის დადებითი ორთქლის [[კოეფიციენტი]]ს გამო, რეაქტორი სიმძლავრის მომატების [[ტენდენცია]]ს განიცდიდა, თუმცა მართვის სისტემა ამის წინააღმდეგ ეფექტურად მუშაობდა. 1:23:40 საათზე ოპერატორმა ავარიული დაცვის ღილაკი ჩართო. ოპერატორის ამ მოქმედების ზუსტი მიზეზი უცნობია, თუმცა არსებობს მოსაზრება, რომ ეს მოქმედება განხორციელებული იყო სიმძლავრის სწრაფი ზრდის გამო. თუმცა ანატოლი დიატლოვი (А. С. Дятлов) (სადგურის ექსპლუატაციის მთავარი [[ინჟინერი|ინჟინრის]] წარმომადგენელი, რომელიც ავარიის მომენტში მე-4 ენერგობლოკის სამართავ პულტთან იმყოფებოდა) თავის წიგნში ამტკიცებს, რომ ეს ადრე ინსტრუქტაჟზე იყო განხილული და მას შემდეგ, რაც ავტომატური რეგულატორის ღეროები აქტიური ზონის ქვემოთ დავიდა, მოქმედება შესრულდა შტატურ (და არა ავარიულ) რეჟიმში, ტურბინის აჩქარების შემთხვევაში რეაქტორის ჩახშობისათვის. რეაქტორის კონტროლის სისტემებმა ავარიული დაცვის ჩართვამდე ასევე ვერ დააფიქსირეს სიმძლავრის ზრდა.
 
[[ფაილი:RBMK reactor schematic geo.svg|thumb|400px|არხული ტიპის დიდი სიმძლავრის რეაქტორი (РБМК-1000)]]
 
რეგულატორებმა და ავარიულმა ღეროებმა დაიწყო ქვევით მოძრაობა, აქტიურ ზონაში ჩასვლა, მაგრამ რამდენიმე წამის შემდეგ რეაქტორის სითბური სიმძლავრე მყისიერად გაიზარდა უცნობ მაღალ სიდიდეებზე (სიმძლავრემ გადააჭარბა ყველა გამზომი მოწყობილობის შკალას). მოხდა ორი [[აფეთქება]] რამდენიმე [[წამი]]ს ინტერვალით. შედეგად, რეაქტორი მთლიანად დაინგრა. პროცესის, რომელიც მიმდინარეობდა აფეთქებამდე, ზუსტი მიმდევრობის შესახებ არ არსებობს საერთო წარმოდგენა. ზოგადად მოიაზრება, რომ თავიდან მოხდა რეაქტორის არაკონტროლირებადი გაქანება, რომლის შედეგად, დაინგრა რამდენიმე ТВЭЛ (სითბოს გამომყოფი ელემენტი), ხოლო შემდგომ, ამით გამოწვეულ იქნა ტექნოლოგიური არხების ჰერმეტულობის დარღვევა, რომელშიც ეს ТВЭЛ-ები იმყოფებოდა. დაზიანებული არხების [[ორთქლი]] შევიდა არხთაშორის რეაქტორულ არეში. ამის შედეგად იქ სწრაფად გაიზარდა წნევა, რამაც რეაქტორის გამორთვა და მისი ზედა ფენის აქტივობა გამოიწვია. ამას კი მექანიკურად არხების მასობრივი ნგრევა, აქტიური ზონის მთელი მოცულობის გადახურება და ორთქლის გარეთ გამოვარდნა მოჰყვა — ეს იყო პირველი აფეთქება (ორთქლით).
 
პროცესის შემდგომ მიმდინარეობაზე და მეორე აფეთქებით გამოწვეულ რეაქტორის მთლიანად დანგრევაზე არ არსებობს რეგისტრირებული მონაცემები, არსებობს მხოლოდ ჰიპოთეზები. ერთ-ერთი მათგანის მიხედვით, ეს იყო ქიმიური ნივთიერებების აფეთქება. იგულისხმება [[წყალბადი]]ს აფეთქება, რაც გამოწვეულ იქნა რეაქტორში არსებული [[ცირკონიუმი]]ს რეაქციით მიღებული მაღალი ტემპერატურით და სხვა პროცესების გამო. სხვა ჰიპოთეზით, ეს იყო [[ატომური აფეთქება]]<ref name=nuclear>[http://courier.com.ru/energy/en0602checherov.htm ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის მე-4 ბლოკის აფეთქების ფიზიკური ბუნება]</ref><ref name=nuclear2>[http://www.nsu.ru/materials/ssl/text/metodics/andreev.html ჩერნობილის მონახაზი.]</ref>, რაც არის წყლის მიუწოდებლობის გამო რეაქტორის წამიერი ნეიტრონიებით აჩქარების შედეგად მიღებული სითბური აფეთქება. ორთქლის დიდი დადებითი კოეფიციენტი ავარიის გამომწვევ ამ სავარაუდო მიზეზს უფრო რეალურს ხდის. ბოლოს, არსებობს ვერსია, რომ მეორე აფეთქება იგივე პირველი აფეთქებაა, რაც პირველის გაგრძელებას ნიშნავს. ამ ვერსიით, ყველაფრის დანგრევა გამოიწვია ორთქლმა, რომელმაც შახტიდან გამოაფრქვია საწვავისა და გრაფიტის დიდი რაოდენობა. ხოლო [[პიროტექნიკა|პიროტექნიკური]] ეფექტები, „[[ფოიერვერკი]]ს სახით გამოფრენილი ცეცხლი და ალმოდებული ფრაგმენტები“, რაც თვითმხილველებმა იხილეს, გამოიწვია [[ცირკონიუმის რეაქცია]]მ და სხვა ქიმიურმა ეგზოთერმიულმა რეაქციებმა.<ref name=expert>ჩერნობილის ატომური ელექტრო-სადგურის ავარიის ინფორმაცია და მისი შედეგები</ref><ref name=vapor>[http://www.chornobyl.net/ru/267 ატომური უსაფრთხოების ჩერნობილის ცენტრი. ნამდვილად იყო აფეთქება BLEVE (აფეთქება გაფართოებული მდუღარე ორთქლით) ჩერნობილის ატომური ელექტრო სადგურზე ავარიის დროს?]</ref>.
 
=== ახალი ვერსია ===
თუმცა, ბოლო წლებში ავარიის მიზეზების ამხსნელი ვერსიები სხვადასხვა ორგანიზაციის მიერ ხელახლა განიხილება. მათ შორის იყო ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტო. [[ატომური უსაფრთხოების კომიტეტი]]ს (INSAG) კონსულტანტებმა [[1993]] წელს გამოაქვეყნეს ახალი ანგარიში,<ref name=insag-7>ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტო. [http://www-pub.iaea.org/MTCD/publications/PDF/Pub913r_web.pdf ჩერნობილის ავარია: დამატება INSAG-1]. სერია გამოიცა №&nbsp;75-INSAG-7 უსაფრთხოებისათვის. МАГАТЭ, ვენა, 1993.</ref> რომელიც მეტ ყურადღებას უთმობდა რეაქტორის კონსტრუქციის სერიოზულ პრობლემებს. ამ ანგარიშებში ბევრი დასკვნა, გაკეთებული 1986 წელს, შეფასდა, როგორც მცდარი.
 
თანამედროვე ანგარიშებში, ავარიის მიზეზები შემდეგია:
* რეაქტორი იყო არასწორად დაპროექტებული და საშიში;
* პერსონალი არ იყო სავარაუდო საფრთხის შესახებ ინფორმირებული;
 
=== რეაქტორის ნაკლი ===
რეაქტორს РБМК-1000 რამდენიმე ნაკლი ჰქონდა, რომლებიც МАГАТЭ-ს სპეციალისტების აზრით, გახდა ავარიის მთავარი გამომწვევი მიზეზი. ასევე ითვლება, რომ გენერატორის „გაქანების“ ცდასათვისცდისათვის არასაკმარისმა მომზადებამ და ოპერატორების შეცდომებმა, გამოიწვია ისეთი პირობები, რომლებშიცსადაც ამ ნაკლმა თავი უმაღლესი ხარისხით იჩინა. ნაწილობრივ აღინიშნება, რომ პროგრამა არ იყო საჭირო მეთოდით დამტკიცებული და მასში დიდი ყურადღება არ ექცეოდა ატომური უსაფრთხოების საკითხებს.
 
მხოლოდ ავარიის შემდეგ მიიღეს ზომები ამ ხარვეზების გამოსწორებისათვის.
 
==== რეაქტიულობის ორთქლის დადებითი კოეფიციენტი ====
რეაქტორის მუშაობისას, მის გასაგრილებლად აქტიური ზონიდან იქაჩებოდა [[წყალი]]. რეაქტორში წყლის ჩასვლისას, ის ნაწილობრივ იქცევა ორთქლად. რეაქტორს ჰქონდა რეაქტიულობის ორთქლის დადებითი კოეფიცინეტი, ასევე, რაც უფრო მეტი იყო ორთქლი, მით უფრო მეტი იყო ატომური რეაქციით გამოწვეული რეაქტორის სიმძლავრე. დაბალ სიმძლავრეზე, რომელზეც ენერგობლოკი მუშაობდა [[ცდა|ცდი]]ს დროს, ორთქლის დადებითი კოეფიციენტი არ კომპენსირდებოდა სხვა მოვლენებით, რომლებიც გავლენას ახდენდა რეაქტიულობაზე და რეაქტორს რეაქტიულობის დადებითი კოეფიციენტი გააჩნდა. ეს ნიშნავს, რომ არსებობდა დადებითი უკუკავშირი — სიმძლავრის გაზრდამ გამოიწვია ისეთი პროცესები აქტიურ ზონაში, რომლებიც კიდე უფრო ზრდიდნენ სიმძლავრეს. ეს რეაქტორს ქმნიდა როგორც არასტაბილურს და საშიშს. ამას გარდა, ოპერატორები არ იყვნენ ინფორმირებულნი იმის შესახებ, რომ დაბალ სიმძლავრეზე შესაძლოა გამოწვეულ იქნას დადებითი უკუკავშირი.
 
==== „საბოლოო ეფექტი“ ====
Tako Grimaldi
206

რედაქტირება

მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/სპეციალური:MobileDiff/3761067“-დან