აბას I (ირანი): განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
მ 62.168.183.39-ის რედაქტირებები გაუქმდა; აღდგა გიო ოქრო-ის მიერ რედაქტირებული ვერსია იარლიყი: სწრაფი გაუქმება |
|||
ხაზი 2:
{{ინფოდაფა მმართველი
|ქვეყანა = [[სეფიანთა იმპერია| სეფიანთა ირანი]]ს
|თანამდებობა = [[შაჰი]]
|სახელი = აბას I
|ორიგინალური სახელი =
|რიგი =
|რიგი-მეუღლეების =
|სურათი =
|ზომა =
|წარწერა =
|კორონაცია =
|მმართველობის დასაწყისი = [[1587]]
|მმართველობის დასასრული = [[19 იანვარი]] [[1629]]
|წინამორბედი = [[მუჰამად ხუდაბანდა]]
|მემკვიდრე = [[სეფი I]]
|სხვა წოდებები =
|ვიცე-პრეზიდენტი =
|პარტია =
|დაბადების თარიღი = [[27 იანვარი]] [[1571]]
|დაბადების ადგილი = [[
|გარდაცვალების თარიღი = [[19 იანვარი]] [[1629]]
|გარდაცვალების ადგილი = [[ყაზვინი]], [[ირანი]]
|ქორწინება =
|შვილები = მუჰამედ ბაყერ სეფი მიზა<br/>ჰასან მირზა<br/>ჰუსეინ მირზა<br/>თამაზ მირზა<br/>მუჰამად მირზა<br/>ისმაილ მირზა<br/>იმამ-ყული მირზა
|სრული სახელი = ''აბას მირზა მუჰამადი''
|დინასტია =
|მამა = [[მუჰამად ხუდაბანდა]]
|დედა = [[ჰაირ უნ-ნისა ბეგუმი]]
|რელიგია = [[შიიზმი|შიიტური ისლამი]]
|ხელმოწერა =
}}
'''აბას I''', ''შაჰ-აბას დიდად'' წოდებული (დ. [[27 იანვარი]], [[1571]] ― გ. [[19 იანვარი]], [[1629]]) — [[ირანი]]ს [[შაჰი]] ([[1587]]-[[1629]]) [[სეფიანთა სამეფო დინასტია|სეფიანთა]] დინასტიისა, [[მუჰამად ხუდაბანდა|შაჰ-მუჰამად ხუდაბანდას]] ძე, მხედართმთავარი. მის დროს [[სეფიანთა იმპერია|სეფიანთა ირანი]] პოლიტიკურად ძალზე გაძლიერდა და თავისი ძლიერების მწვერვალს მიაღწია.
==დახასიათება==
შაჰ-აბასი ჭკვიანი პოლიტიკოსი იყო. ქართული წყაროებით, იგი იყო „კაცი მცბიერი და მოყვარე მზაკვრობისა“<ref>ბერი ეგნატაშვილი, გვ. 281</ref>, „მცბიერი, ხვანჯიანი, უნდო და მტერი ყოველთა მემკვიდრეთა“<ref>ვახუშტი, გვ. 586</ref>. ასევე ახასიათებს მას თეიმურაზიც: „მძლავრი, უწყალო, ქრისტეანეთა მტანჯველი, ეროდიას წილ მჯდომელი, უბრალოს სისხლთა მჩქეფელი“. „ქვეყნის ამაოხრებელს“ უწოდებს შაჰ-აბასს [[არაქელ დავრიჟეცი]]ც. მართლაც, „დიდი, დიდი სახელმწიფო მოღვაწის უტყუარ ნიჭთან ერთად მას თანდაყოლილი ჰქონდა პირადი ხასიათის ისეთი თვისებები, რომლებიც მას ხშირად ადამიანურ სახეს უკარგავდნენ და კაცურ ქცევას ავიწყებინებდნენ.შაჰ-აბასი მცირე რამის გამოც ისეთს თავშეუკავებელ მრისხანებას იჩენდა ხოლმე, ისეთი ხშირად სრულიად უაზრო სისხლისზღვრა, შემაძრწუნებელი ვერაგობა და შემზარავი შურისძიება იცოდა თავის მახლობელთა წრეშიაც, რომ უნებლიეთ მისი გონებრივი ნორმალურობის შესახებ ეჭვი იბადება“<ref>ივ. ჯავახიშვილი, ქართველი ერის ისტორია, V. თბ., 1953, გვ. I</ref>. ამასვე მიუთითებენ სხვა მკვლევარებიც<ref>«Когда с ужасом узнаешь, что он велел убить своего сына Сефи Мирзу, старшего из всех и как по личным качествам, так и по любви народной подавшего большие надежды, а двух младших велел ослепить то почти хочется приписать ему помрачение рассудка» (А. Мюллер, История Ислама, III, СПБ, 1896, ст. 408)</ref>.
== საშინაო პოლიტიკა ==
აბას I-ის ტახტზე ასვლის პირველსავე წლებში გამუდმებული შინაფეოდალური ომებისაგან დასუსტებულმა ირანმა ოსმალეთთან ომში ([[1578]]-[[1590]]) მარცხი განიცადა. [[1590]] წელს აბას I იძულებული გახდა [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთთან]] დაედო ირანისათვის საზარალო ზავი. შემდეგ ენერგიულად შეუდგა ცენტრალური ხელისუფლების გაძლიერებას. ებრძოდა ამირების სეპარატისტულ მისწრაფებებს, ყიზილბაშურ-თურქმანულ არისტოკრატიას სახელმწიფო და სამხედრო სარბიელზე დაუპირისპირა ირანის სამსახურში დაწინაურებული [[ქართველები]], [[სომხები]], [[ჩერქეზები]] (ე.წ. "ახალი არისტოკრატია"). მაგ., ისპაანის [[ტარუღა]] აუცილებლად ქართველი უნდა ყოფილიყო. ქართველებს ნიშნავდნენ ირანის პროვინციების [[ბეგლარბეგი|ბეგლარბეგებად]]. [[ყულარაღასი]]ს თანამდებობაც ხშირად ქართველებს ეჭირათ. ქართველები დაწინაურდნენ კულტურულ სარბიელზეც.
აბას I-მა ჩაატარა სამხედრო რეფორმა. შექმნა მუდმივი ჯარი (თოფანქჩიებისა და ღულამთა ნაწილები), საარტილერიო პარკი (თოფხანე), ღულამთა გვარდია (ძირითადად ქართველებისაგან შედგებოდა). სამხედრო რეფორმის გატარებაში მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს გამაჰმადიანებულმა ქართველმა [[ალავერდი-ხანი|ალავერდი-ხან უნდილაძემ]] და ინგლისელებმა - ძმებმა ანტონ და რობერტ შერლებმა.
[[1598]] აბას I-მა დედაქალაქი ყაზვინიდან ისპაანში გადაიტანა. ირანის ცენტრალური რაიონების აღორძინების მიზნით მშობლიური მიწიდან აყარა და ირანში გადაასახლა სომეხი ვაჭარ-ხელოსნები ([[1605]]) და ქართველი გლეხები ([[1616]] - [[კახელების გადასახლება ირანში]]), ხელს უწყობდა ვაჭრობა-ხელოსნობისა და საქალაქო ცხოვრების განვითარებას.
== საგარეო პოლიტიკა ==
აბას I დამპყრობლურ საგარეო პოლიტიკას ატარებდა. [[1601]]-[[1602]] წლებში დაიპყრო ბაჰრეინის კუნძულები. ოსმალეთთან ომების შედეგად ([[1603]]-[[1612]], [[1616]]-[[1618]], [[1623]]) აღადგინა ირანის ბატონობა ამიერკავკასიასა და ერაყში. [[1597]] წელს უზბეკებს წაართვა ხორასანი, [[1622]] წელს დიდ მოგოლებს — [[ყანდაარი]]. დიდ ყურადღებას აქცევდა აბრეშუმით ვაჭრობას, რაც შაჰის ხაზინის მონოპოლია იყო. ცდილობდა აბრეშუმის ექსპორტი ევროპაში აეცდინა ოსმალეთის საქარავნო გზებისათვის და სპარსეთის ყურით წარემართა. [[1622]] ოსტინდოეთის ინგლისის კომპანიის ფლოტის დახმარებით პორტუგალიელებს წაართვა კუნძული ჰორმოზი (კუნძულის აღებას ხელმძღვანელობდა [[იმამყული-ხანი|იმამყული-ხან უნდილაძე]]).
=== ირანი და საქართველო ===
აბას I-ის საგარეო პოლიტიკაში მნიშვნელოვანი ადგილი ეჭირა საქართველოს საკითხს. ამიერკავკასიაში ბატონობის უზრუნველსაყოფად აბას I-ს აუცილებლად მიაჩნდა ქართლ-კახეთის ქრისტიანული სამეფოების ყიზილბაშურ-მაჰმადიანურ სახანოებად გადაქცევა. [[1614]], [[1616]] და [[1617]] წლებში ირანის ლაშქარი აბას I-ის მეთაურობით ოთხჯერ შემოესია ქართლ-კახეთს და ააოხრა (''იხ.'' [[აბას I-ის ლაშქრობანი საქართველოში]]), [[1624]] წელს აბას I-ის ბრძანებით, სარწმუნოების შეცვლის მოთხოვნით, სასტიკად აწამეს კახეთის [[ქეთევან დედოფალი|დედოფალი ქეთევანი]], [[1625]] წელს კი აჯანყებული ქართველების წინააღმდეგ [[ისა-ხანი|ისა-ხან]] ყორჩიბაშის სარდლობით კვლავ დიდი ლაშქარი გამოგზავნა (''იხ.'' [[მარაბდის ბრძოლა 1625]]). ქართველთა აჯანყებებმა [[1615]], [[1625]] (''იხ.'' [[მარტყოფის ბრძოლა]]) და შეუპოვარმა წინააღმდეგობამ აბას I-ის გეგმები ჩაშალა. შაჰი იძულებული გახდა საქართველოს მიმართ კომპრომისული პოლიტიკის გზას დასდგომოდა. აბას I-ის დროს ირანს გაცხოველებული სავაჭრო-ეკონომიური და დიპლომატიური ურთიერთობა ჰქონდა დასავლეთ ევროპის სახელმწიფოებთან.
==ოჯახი==
Line 38 ⟶ 54:
{| class="wikitable"
|სახელი
|ქორწინების ადგილი და თარიღი
|დაიბადა
Line 46 ⟶ 61:
|მაჰდი ულია
|ყაზვინი, ნოემბერი, 1587
|
|
|[[მუსტაფა-მირზა]], [[თამაზ I|შაჰ თამაზის]] ვაჟი
|-
|ოღლანფაშა ხანუმი
|ყაზვინი, ნოემბერი, 1587
|
|
|[[სულთან ჰუსეინ-მირზა]]ს ქალიშვილი
|-
|
|ყაზვინი, 1591
|
|
|მუჰამედ ხან აბასის ქალიშვილი
|-
|ფაჰრიჯაჰან ბეგუმი
|ივნისი, 1597
|
|
|ქართლის მეფის, [[ბაგრატ VII (ქართლის მეფე)|ბაგრატ VII]]-ს ქალიშვილი
|-
|თამარ ამილახვარი
|
|
|
|ანდუყაფარ ამილახვრის და
|-
|დარეჯან ბაგრატიონი
|
|
|
|სიმონ I-ის და
|-
Line 83 ⟶ 98:
|ისფაჰანი, 1 სექტემბერი, 1602
|1586
|
|ხან აჰმად ხანისა და [[მერიემ სულთან ბეგუმი]]ს ქალიშვილი
|-
|ელენე ბაგრატიონი
|20 სექტემბერი, 1604
|
|
|[[დავით I (კახეთის მეფე)|დავით I]]-ს ქალიშვილი
|-
|
|1607
|
|
|დაღესტანის ბეგლარბეგის, რუსტემის ქალიშვილი
|-
|
|1607
|
|
|თაბასარანლი მესუმ ხანის ქალიშვილი
|-
|ფატმან სულთან ბეგუმი (ლელა ბაგრატიონი)
|1605
|
|
|[[გიორგი X]]-ს ქალიშვილი
|-
|
|1610
|
|
|შეიხ ჰეიდარ მუქრინის ქალიშვილი
|}
Line 132 ⟶ 147:
|1588
|18 აგვისტო, 1591
|
|-
|სულთან ჰუსეინ-მირზა
|26 იანვარი, 1591
|
|
|-
|თამაზ-მირზა
|
|
|
|-
|მუჰამედ-მირზა
|18 მარტი, 1591
|1631
|
|-
|ისმაილ-მირზა
|6 სექტემბერი, 1601
|16 აგვისტო, 1613
|
|-
|იმამ ყული-მირზა
|12 ნოემბერი, 1602
|1632
|
|-
|შაჰზადე ბეგუმი
|
|1629
|
|-
|ზუბეიდე ბეგუმი
|4 ოქტომბერი, 1586
|20 თებერვალი, 1632
|
|-
|ხანაღა ბეგუმი
|
|
|
|-
|ჰევა ბეგუმი
|
|
|
|-
|შაჰბანუ ბეგუმი
|
|
|
|}
| |||