|
[[ფაილი:Ether-(general).png|მინი|150x150პქ|ეთერის მთავარი სტრუქტურული ფორმულა სადაც R და R′ ალკილი ან არილია ]]
'''ეთერი''' — ორგანული ქიმიის ერთ-ერთი კლასი, რომელიც შეიცავს ეთერის ფუნქციონალურფუნქციურ ჯგუფს. ჟანგბადის ატომი უკავშირდება ორ ალკილის ან არილის ჯგუფს. მისი მთავარი ფორმულაა R–O–R′, სადაც R და R′ არის ალკილის ან არილის ჯგუფები. ეთერების კლასიფიკაცია შესაძლებელია ორნაირად. თუ ჟანგბადის ორივე მხარეს ერთნაირი რადიკალები არის, ამ შემთხვევაში ასეთ ეთერს უწოდებენ მარტივ ან სიმეტრიულ ეთერს, ხოლო იმ შემთვევაში თუ ეთერის რადიკალები განსხვავებული არის ასეთ ეთერებს ეწოდებათ შერეული ან ასიმეტრიული ეთერები. ჯგუფის პირველი თხევადი ეთერი არის დიეთილის ეთერი რომელიც თავდაპირველად კრაუფორდ ვილიამსონ ლონგმა გამოიყენა ანესთეზიისათვის<ref name="hill">Hill, John W. and Kolb, Doris K. ''Chemistry for changing times: 10th edition''. Page 257. Pearson: Prentice Hall. Upper saddle river, New Jersey. 2004.</ref><ref name="newgeorgiaencylcopedia">{{cite web|url=http://www.georgiaencyclopedia.org/articles/science-medicine/crawford-long-1815-1878|title=Crawford Long (1815–1878)|publisher=University of Georgia Press|work=New Georgia Encyclopedia|date=May 14, 2004|accessdate=February 13, 2015|author=Madden, M. Leslie}}</ref><ref name="southernmedicalassoc">{{cite web|url=http://sma.org/sma-alliance/doctors-day-2/crawford-w-long/|title=Crawford W. Long|publisher=Southern Medical Association|work=Doctors' Day|accessdate=February 13, 2015|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150213210340/http://sma.org/sma-alliance/doctors-day-2/crawford-w-long/|archivedate=February 13, 2015|df=}}</ref>. მისი ფორმულაა CH<sub>3</sub>–CH<sub>2</sub>–O–CH<sub>2</sub>–CH<sub>3</sub> სადაც ჟანგბადატომს უკავშირდება ორი ეთილის რადიკალი. ეთერი მეტად გავრცელებულია ორგანულ ქიმიაში და უფრო მეტად [[ბიოქიმია|ბიოქიმიაში]], როგორც ლინკაგები [[ნახშირწყლები|ნახშირწყლებსა]] და [[ლიგნინი|ლიგნინებში]].
= ნომენკლატურა =
იუპაკის ნომენკლატურის სისტემით ეთერებს ასახელებენ მთავარი ფორმულის გამოყენებით „ ალკოქსიალკანები". მაგალითად CH<sub>3</sub>–CH<sub>2</sub>–O–CH<sub>3</sub> დასახელდება როგორც მეტოქსიეთანი.
'''ტრივიალური სახელები'''
ალიფატური ფოლიეთერებია მაგალითად:
პოლიოქსიმეთილენი(POM) რომლის ფორმულაა (–CH<sub>2</sub>O–)<sub>n</sub> n-აღნიშნავს რაოდენობას
ციკლური ეთილენის ოქსიდის ციკლის გაწყვეტით –CH<sub>2</sub>CH(CH<sub>3</sub>)O–
= ფიზიკური თვისებები =
ეთერის მოლეკულებს შორის არ მყარდება წყალბადური ბმები [[სპირტები|სპირტებისაგან]] განსხვავებით რომელთა კლასთაშორისი იზომერები არიან ეთერები. წყალბადური ბმების არქონის გამო ეთერების დუღილის ტემპერატურა დაბალია
ცხრილში მოცემული არის ზოგიერთი ალკილ ეთერის ფიზიკური თვისებები
პოლარული ბმის გაწყვეტა ეთერში ხდება მინერალური მჟავებით [[ბრომწყალბადი|ბრომწყალბადმჟავით]] ან იოდწყალბადმჟავით. რეაქცია მიმდინარეობს [[ქლორწყალბადმჟავა|ქლორწყალბადმჟავის]] თანაობისას მაგრამ ნელა. რეაქციის შედეგად მიიღება [[სპირტი]] და მეთილჰალიდი(ამ შემთხვევაში მეთილიოდიდი)
: ROCH<sub>3</sub> + HBr → CH<sub>3</sub>Br + ROH
ამ რეაქციის ინტერმედიატი ანუ შუალედური პროდუქტი რომელიც მყისიერად გარდაიქმნება არის ონიუმის ინტერმედიატი [RO(H)CH<sub>3</sub>]<sup>+</sup>Br<sup>−</sup>.
ზოგიერთი ეთერის და [[ბორი|ბორის]] ტრიბრომიდის რეაქციის შედეგადაც მიიღება ალკილბრომიდი.
'''პეროქსიდის ფორმირება'''
[[ფაილი:Diethyl_ether_peroxide.svg|მარჯვნივ|მინი|110x110პქ|დიეთილის ეთერის პეროქსიდი]]
იმ შემთხვევაში თუ ჭურჭელი რომელიც არ არის დახურული და მასში ინახება ეთერი ან ხდება ჟანგბადთან უშუალო კავშირი ამ დროს მიიღება ფეთქებადი ფეროქსიდები<ref>{{cite web|url=http://www.sigmaaldrich.com/chemistry/solvents/learning-center/peroxide-formation.html|title=Peroxide Forming Solvents|website=Sigma-Aldrich|accessdate=2014-07-09}}</ref>. მაგალითად დიეთილის ეთერის პეროქსიდი. ამ რეაქციას აჩქარებს სინათლე, მეტალური კატალიზატორები და [[ალდეჰიდები]].ამიტომაც გასათვალისწინებელი არის რომ კარგად იყოს ის ჭურჭელი დახურილი რომელშიც ეთერი ინახება და გამოყენებული იქნას ძირითადათ ორგანულ გამხსნელად. ეთერის პეროქსიდის აღმოჩენა შესაძლებელია [[რკინა|რკინის]] სულფატით (FeSO4) და შემდეგ [[კალიუმი|კალიუმის]] თიოციანატის(KSCN) დამატებით, ნარევის წითელი ფერის შეფერილობა მიუთითებს ეთერის პეროქსიდის არსებობაზე.
= სინთეზი =
[[ფაილი:Symm2.svg|ცენტრი|505x505პქ]]
ამ პირდაპირი ნუკლეოფილური ჩანაცვლების რეაქციისას საჭიროა მაღალი ტემპერატურა დაახლოებით 125 °C. კატალიზატორად გამოყენებულია მჟავები, ჩვეულებრივ იყენებენ გოგირდმჟავას<ref>{{cite book|last=Cohen|first=Julius Berend|title=A Class-book of Organic Chemistry, Volume 1|year=1920|publisher=Macmillan and Co.|location=London|page=39|url=https://books.google.com/?id=jyZIAAAAIAAJ&pg=PA37&dq=the+structure+of+ethyl+alcohol+cohen+julius+diethyl+ether#v=onepage&q=the%20structure%20of%20ethyl%20alcohol%20cohen%20julius%20diethyl%20ether&f=false}}</ref>.ეს მეთოდი ძალზე ეფექტურია მაშინ როდესაც საჭიროა სიმეტრიული ეთერების სინთეზი. ამ რეაქციისას ორი სპირტის მოლეკულიდან მოიკვეთება წყალი ერთი მოლეკულიდან [[წყალბადი]] H ხოლო მეოორე მოლეკულიდან OH-ი , OH და H -ით გამოძევდება ერთი მოლეკულა წყალი მთავარ პროდუქტად კი მიიღება ეთერი.
ანალოგიურად არის შესაძლებელი ეთილენგლიკოლისაგან რომელიც ორ ატომიანი სპირტია ციკლური [[1,4-დიოქსანი]]ს მიღება. ამ რეაქციისას [[კატალიზატორი|კატალიზატორად]] ასევე გამოიყენება გოგირდმჟავა, მაგრამ ამ რეაქციის შემთხვევაში გამოიყოფა ორი მოლეკულა წყალი და მიიღება [[ჰეტეროციკლური ნაერთები|ჰეტეროციკლური ნაერთი]].
ასევე არსებობს ეთერის მიღების სხვა გზებიც მაგ: ვილიამსონის ეთერის სინთეზი<ref>{{cite journal|first=Alexander|last=Williamson|title=Theory of Ætherification|journal=[[Philosophical Magazine]]|volume=37|issue=251|pages=350–356|year=1850|doi=10.1080/14786445008646627}} ([http://web.lemoyne.edu/~giunta/williamson.html Link to excerpt.])</ref>, ულმანის კონდენსაცია, ეპოქსიდების აღდგენა და სხვა.
|[[ფაილი:1-4-Dioxane.svg|67x67პქ]] 1,4-დიოქსანი
|[[1,4-დიოქსანი]]
|ციკლური ეთერი მაღალი დუღილის ტემპერატურით 101.1 °C
|-
|[[ფაილი:Tetrahydrofuran.svg|95x95პქ|ტეტრაჰიდროფურანი]]
| 