მეთანი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
No edit summary |
||
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა ნივთიერება
| სათაური = მეთანი
| სურათი = Methane-2D-dimensions.svg
| სურათი3D = Methane-3D-balls.png
| სურათი მცირე =
| სახელწოდება = მეთანი
| ტრადიციული სახელწოდება = მარშის გაზი, ნატურალური გაზი, ნახშირბადის ტეტრაჰიდრიდი, წყალბადის კარბიდი.
| შემოკლება = <!-- მიღებული შემოკლებული სახელწოდება -->
| ქიმიური ფორმულა = <chem>CH4</chem>
| ემპირიული ფორმულა = <!-- მაგალითად: С<sub>2</sub>H<sub>6</sub>O -->
| ფარდ. მოლეკ. მასა = <!-- რიცხვი, მ.ა.ე. -->
| მოლური მასა = 16.043
| სიმკვრივე = 0.657 (აირი, 25 °C, 1 ატმ): 0.717(აირი, 0 °C, 1 ატმ): 422.62 (თხევადი, −162 °C)<ref name=airliquide>
{{cite web
| title=Gas Encyclopedia
| url=http://encyclopedia.airliquide.com/Encyclopedia.asp?GasID=41
| accessdate=November 7, 2013
}}</ref>
| სიმტკიცის ზღვარი = <!-- რიცხვი, ნ/მმ² -->
| სიმაგრე = <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის გარეშე) -->
| მინარევები = <!-- ტიპიური რაოდენობა, ნაჩვენები ერთეულებში -->
| მდგომარეობა = <!-- მყარი/თხევადი/აირი -->
| დინამიური სიბლანტე = <!-- რიცხვი, პ·წმ (20 °C-ზე) -->
| კინემატიკური სიბლანტე = <!-- რიცხვი, სმ²/წმ (20 °C-ზე) -->
| დნობის ტემპერატურა = −182.5
| დუღილის ტემპერატურა = −161.5
| დაშლის ტემპერატურა = <!-- რიცხვი, °C -->
| აფეთქების ტემპერატურა = <!-- რიცხვი, °C -->
| აალების ტემპერატურა = <!-- რიცხვი, °C -->
| თვითაალების ტემპერატურა = <!-- რიცხვი, °C -->
| სამმაგი წერტილი = <!-- ? კ (? °C), ? პ -->
| კრიტიკული წერტილი = <!-- ? კ (? °C), ? პ -->
| თბოტევადობა = <!-- რიცხვი, ჯ/(მოლი·კ) (მოლური თბოტევადობა) -->
| თბოტევადობა2 = <!-- რიცხვი, ჯ/(კგ·კ) (კუთრი თბოტევადობა) -->
| თბოგამტარობა = <!-- რიცხვი, ვტ/(მ·კ) -->
| წარმოქმნის ენტალპია = <!-- რიცხვი, კჯ/მოლი -->
| აორთქლების კუთრი სითბო = <!-- რიცხვი, ჯ/ჯგ -->
| აორთქლების კუთრი სითბო2= <!-- რიცხვი, ზომადობა -->
| დნობის კუთრი სითბო = <!-- რიცხვი, ჯ/კგ -->
| დნობის კუთრი სითბო2 = <!-- რიცხვი, ზომადობა -->
| სითბური გაფართოება = <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის გარეშე) -->
| ტრანსფორმაციის ინტერვალი = <!-- რიცხვი, ° -->
| დარბილების ტემპერატურა = <!-- რიცხვი, ° -->
| ორთქლის წნევა = <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის მითითებით!); შესაძლებელია ნებისმიერი ტექსტის დამატება -->
| მჟავის დისოციაციის მუდმივა = <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის გარეშე) -->
| ხსნადობა =
| ხსნადობა1 = 22.7
| ნივთიერება1 = წყალი
| ხსნადობა2 = იხსნება [[ეთანოლი|ეთანოლში]], [[დიეთილის ეთერი|დიეთილის ეთერში]], [[ბენზოლი|ბენზოლში]], [[ტოლუოლი|ტოლუოლში]], [[მეთანოლი|მეთანოლში]] და [[აცეტონი|აცეტონში]].
| ნივთიერება2 = <!-- ნივთიერება 2 -->
| ხსნადობა3 = <!-- რიცხვი, გ/100 მლ -->
| ნივთიერება3 = <!-- ნივთიერება 3 -->
| ხსნადობა4 = <!-- რიცხვი, გ/100 მლ -->
| ნივთიერება4 = <!-- ნივთიერება 4 -->
| ხვედრითი ბრუნვა = <!-- რიცხვი, в ° -->
| იზოელექტრული წერტილი = <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის გარეშე) -->
| გამჭვირვალობის დიაპაზონი = <!-- რიცხვი-რიცხვი, ნმ -->
| გარდატეხის მაჩვენებელი = <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის გარეშე) -->
| ბრიუსტერის კუთხე = <!-- რიცხვი, ° -->
| ჰიბრიდიზაცია = sp<sup>3</sup>
| კოორდინაციული გეომეტრია = ტეტრაედრული
| კრისტალური სტრუქტურა = <!-- სტრუქტურის აღწერა -->
| დიპოლური მომენტი = 0
| CAS = 74-82-8
| PubChem = <!-- ნომერი PubChem-ის მიხედვით -->
| EINECS = <!-- ნომერი EINECS-ის მიხედვით -->
| SMILES = <!-- ქიმიური ფორმულა SMILES-ის მიხედვით -->
| ЕС = <!-- სარეგისტრაციო ნომერი EC კლასიფიკაციის მიხედვით -->
| RTECS = <!-- ნომერი RTECS-ის მიხედვით -->
| ტოკსიკურობა = <!-- მოკლე აღწერა -->
| LD50 = <!-- რიცხვი -->
| რისკის ფრაზები = <!-- მაგ. R12(განსაკუთრებულად ცეცხლსაშიში) -->
| უსაფრთხოების ფრაზები = <!-- მაგ. S2(შეინახეთ ბავშვისათვის მიუწვდომელ ადგილას) -->
| NFPA 704 = <!-- (აშშ-ის სტანდარტი, ხანძარსაწინააღმდეგო დაცვის ეროვნული ასოციაცია) -->
}}
'''მეთანი''' — ორგანული [[ბინარული ნაერთი]] არის [[ალკანი|ალკანების]] კლასის უმარტივესი წარმომადგენელი.მისი ქიმიური ფორმულაა<chem>CH4</chem>.მეთანი [[ეთანი|ეთანთან]] [[პროპანი|პროპანთან]] და [[ბუტანი ქიმია|ბუტანთან]] ერთად არის ბუნებრივი აირის მთავარი კომპონენტი.
==თვისებები==
მეთანის მოლეკულას აქვს [[ტეტრაედრი|ტეტრაედრული]] ფორმა, რადგან ყველა წყალბადს ნახშირბადი ერთი და იმავე სიგრძის ბმებით უკავშირდება.მეთანს ისევე როგორც ყველა ალკანს აქვს sp<sup>3</sup> ჰიბრიდიზაციის ტიპი.
ოთახის ტემპერატურაზე ჩვეულებრივი წნევის პირობებშში მეთანი არის უსუნო და უფერო აირი<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=yp3qEgHrsJ4C&pg=PA168|page=168|title=Handbook of transport and the environment|author1=Hensher, David A. |author2=Button, Kenneth J. |lastauthoramp=yes |publisher=Emerald Group Publishing|year= 2003|isbn=978-0-08-044103-0}}</ref>.ბუნებრივ აირს(მეთანს) რომელიც გამოიყენება სახლში უმატებენ ოდორანტებს რათა აირის სუნი შესამჩნევი გახდეს გაჟონვის შემთხვევაში.ჩვეულებრივ უმატებენ [[ტერტ-ბუტილთიოლი|ტერტ-ბუტილთიოლს]](CH<sub>3</sub>)<sub>3</sub>CSH)<ref>{{cite web | url = http://www.thegoodscentscompany.com/data/rw1056611.html | title = tert-butyl mercaptan | publisher = thegoodscentscompany.com}}</ref>.მეთანის დუღილის ტემპერათურა არის −164 °C ერთ ატმოსფერული წნევის პირობებში<ref>[http://webbook.nist.gov/cgi/cbook.cgi?ID=C74828&Mask=4#Thermo-Phase Methane Phase change data]. NIST Chemistry Webbook.</ref>.
==მეთანის მიღება==
მეთანის მიღება ძირითადად ხდება ბუნებრივი აირისგან ამიტომაც მისი ქიმიურად მიღება არამომგებიანია,მეთანს ქიმიური გზებით ღებულობენ ლაბორატორიებში ძირითადათ კი ბუნებრივი აირის გამოხდით.
*მეთანის მიღება ხდება ნატრიუმის აცეტატის და ნატრიუმის ტუტის ნარევის გახურებით.
:CH<sub>3</sub>COONa + NaOH → CH<sub>4</sub> + Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>
* სხვა ხერხით მეთნს იღებენ ალუმინის კარბიდზე წყლის მოქმედებით.
:Al<sub>4</sub>C<sub>3</sub> + 12H<sub>2</sub>O → 4Al(OH)<sub>3</sub> + 3CH<sub>4</sub>
==ქიმიური რეაქციები==
*მეთანის წვის რექცია.
:CH<sub>4</sub> + 2 O<sub>2</sub> → CO<sub>2</sub> + 2 H<sub>2</sub>O
*მეთანის რადიკალური რეაქცია.
მეთანის მოლეკულა რეაქციაში შედის [[ჰალოგენები|ჰალოგენის]] ატომთან და ჰალოგენი ანაცვლებს წყალბადს.
:X• + CH<sub>4</sub> → HX + CH<sub>3</sub>•
:CH<sub>3</sub>• + X<sub>2</sub> → CH<sub>3</sub>X + X•
რეაქციაში X-ი არის [[ფტორი]], [[ქლორი]], [[ბრომი]] ან [[იოდი]].ამ რადიკალურ რეაციას "თავისუფალი რადიკალური ჰალოგენირება ეწოდება". რეაქცია აუცილებლად უნდა მიმდინარეობდეს ულტაიისფერი(UV) დასხივების პირობებში,სხვაგვარად რეაქცია არ წარომართება. რეაქციის მექანიზმი შემდეგში მდგომარეობს<ref>{{cite book |last1= March|first1=Jerry|title= Advance Organic Chemistry: Reactions, Mechanisms and Structure|year= 1968|publisher= McGraw-Hill Book Company|location= New York|pages= 533–534}}</ref> UV დასხივების შედეგად ჰალოგენის ორი ატომი შორდება ერთმანეთს და წარმოიქმნება ატომური ჰალოგენის რადიკალი. ჰალოგენის ატომები უფრო იოლად შორდებიან ერთმანეთს ვიდრე მეთანში წყალბადი ცენტრალურ ნახშირბად არტომს.
რეაქცია მიმდინარეობს ოთხ ეტაპად რეაქციის პროდიქტებია:
*პირველ ეტაპზე მონოჰალომეთანი.
*მეორე ეტაპზე დიჰალომეთანი.
*მესამე ეტაპზე ტრიჰალომეთანი.
*მეოთხე ეტაპზე ტეტრაჰალომეთანი.
==გამოყენება==
მეთანი ძირითადად გამოიყენება სახლში გასქურებში წყლის თუ სახლის გამათბობლებში,ასევე ავტომობილებში<ref>{{Cite web|url=http://www.energymanagertoday.com/lumber-company-locates-kilns-at-landfill-to-use-methane-0115981/|title=Lumber Company Locates Kilns at Landfill to Use Methane – Energy Manager Today|website=Energy Manager Today|language=en-US|access-date=2016-03-11}}</ref><ref name=":0">{{cite news|quote=Compressed natural gas is touted as the 'cleanest burning' alternative fuel available, since the simplicity of the methane molecule reduces tailpipe emissions of different pollutants by 35 to 97%. Not quite as dramatic is the reduction in net greenhouse-gas emissions, which is about the same as corn-grain ethanol at about a 20% reduction over gasoline|url=http://www.gas2.org/2008/04/29/natural-gas-cars-cng-fuel-almost-free-in-some-parts-of-the-country/|title=Natural Gas Cars: CNG Fuel Almost Free in Some Parts of the Country|date=April 29, 2008|author=Cornell, Clayton B. }}</ref> ,ტურბინებში და თხევადი<ref>{{Cite web|url=https://www.blueorigin.com/engines/be-4|title=Blue Origin BE-4 Engine|language=en-US|quote=We chose LNG because it is highly efficient, low cost and widely available. Unlike kerosene, LNG can be used to self-pressurize its tank. Known as autogenous repressurization, this eliminates the need for costly and complex systems that draw on Earth’s scarce helium reserves. LNG also possesses clean combustion characteristics even at low throttle, simplifying engine reuse compared to kerosene fuels.|access-date=2019-06-14}}</ref> მეთანის და თხევადი [[ჟანგბადი]]ს ნარევი გამოიყენება სარაკეტო საწვავში.
==სქოლიო==
{{სქოლიო}}
| |||