დუშეთის მუნიციპალიტეტი: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა საქართველოს რაიონები
|სახელი = დუშეთის მუნიციპალიტეტი
|სახელი სხვა ენაზე =
|რეგიონი = მცხეთა-მთიანეთის მხარე
|მხარის რუკა = MM-Dusheti-ka.svg
|გერბი = Dushetis gerbi.png
|დროშა = Flag of Dusheti Municipality.svg
|ადმინისტრაციული ცენტრი = [[დუშეთი]]
|დეპუტატი პარლამენტში = ერეკლე ტრიპოლსკი {{Tooltip|{{ფერის დაფა|blue}}|ქართული ოცნება}}
|გამგებელი = ვაჟა ჩოხელი {{Tooltip|{{ფერის დაფა|blue}}|ქართული ოცნება}}
|ფართობი = 2981.,5 კმ²
|მოსახლეობის რაოდენობა = ={{კლება}} 25 659 კაცი
|მოსახლეობა წელი = 2014
|სიმჭიდროვე = 8,61
|სიმჭიდროვე = 11.3 <ref name="სიმჭიდროვე">[http://www.geostat.ge/cms/site_images/_files/georgian/census/2002/I%20tomi%20-%20saqarTvelos%20mosaxleobis%202002%20wlis%20pirveli%20erovnuli%20sayovelTao%20aRweris%20Sedegebi.pdf მოსახლეობის სიმჭიდროვე 1კმ²-ზე 2002 წლის აღწერის მიხედვით].</ref>
|ეროვნება = [[ქართველები]] 94.697,2 %<br />[[ოსები]] 2,4.8 %<br />[[რუსები]] 0.,2 %<br />[[სომხები]] 0.,1 %<br />[[აფხაზებიუკრაინელები]] 0.,1 %<ref name="საქსტატი">[http://wwwpop-stat.geostatmashke.georg/cms/site_images/_files/georgian/census/2002/II%20tomi%20georgia-ethnic-loc2014.pdfhtm საქსტატისEthnic 2002composition წლისof სოფლისGeorgia მოსახლეობის აღწერის მონაცემები2014].</ref>
}}
'''დუშეთის მუნიციპალიტეტი''' — ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული [[აღმოსავლეთი საქართველო|აღმოსავლეთ საქართველოში]], [[მცხეთა-მთიანეთის მხარე]]ში. მუნიციპალიტეტის ტერიტორია [[1917]] წლამდე შედიოდა [[ტფილისის გუბერნია|ტფილისის გუბერნიაში]]ში — დუშეთის მაზრის სახელწოდებით, [[1917]]-[[1928]] წლებში — [[დუშეთის მაზრა]]ა, [[1928]]-[[1930]] წლებში ტფილისის ოლქშია დუშეთის რაიონის სახელწოდებით, [[1930]] წლიდან კი ყალიბდება დამოუკიდებელ ადმინისტრაციულ რაიონად. ამჟამად მუნიციპალიტეტი. ადმინისტრაციული ცენტრია ქალაქი [[დუშეთი]].
 
დუშეთის მუნიციპალიტეტს სამხრეთით საზღვრავს [[მცხეთის მუნიციპალიტეტი]], დასავლეთით — [[კასპის მუნიციპალიტეტი|კასპისა]] და [[ახალგორის მუნიციპალიტეტი|ახალგორის მუნიციპალიტეტები]], ჩრდილოეთით საზღვრავს [[რუსეთის ფედერაცია]] და [[ყაზბეგის მუნიციპალიტეტი]], აღმოსავლეთით ესაზღვრება [[ახმეტის მუნიციპალიტეტი|ახმეტისა]] და [[თიანეთის მუნიციპალიტეტი|თიანეთის მუნიციპალიტეტები]]. დუშეთის მუნიციპალიტეტი [[მცხეთა-მთიანეთის მხარე|მცხეთა-მთიანეთის მხარის]] ყველაზე დიდი ადმინისტრაციული ერთეულია. დუშეთის მუნიციპალიტეტის ფართობია 2981.,5 კმ².
 
ტერიტორიის დიდი ნაწილი [[კავკასიონი]]ს საშუალო და მაღალი მთებითაა წარმოდგენილი. სამხრეთი ნაწილი, რომელიც ბაზალეთის ზეგანზეა განლაგებული, შედარებით დაბალი სიმაღლეებით გამოირჩევა. საერთო ჯამში, დუშეთის ადმინისტრაციული ერთეულის სიმაღლე [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 870-4000 მ-ის ფარგლებში იცვლება.<ref name="usaid" />
 
სიმაღლეთა ასეთი სხვაობის გამო მუნიციპალიტეტის სხვადასხვა ზონაში სხვადასხვა [[ჰავა]]ა ჩამოყალიბებული. შედარებით დაბალ ზონაში ჰავა ზომიერად ნოტიოა, [[ზამთარი]] ზომიერად ცივი, ხოლო [[ზაფხული]] შედარებით თბილი და ხანგრძლივი იცის. 870-900 მ-ის სიმაღლეზე ჰაერის საშუალო წლიური [[ტემპერატურა]] 9.,7 °C-ია, ნალექების საშუალო წლიური მოცულობა კი 740 მმ. სიმაღლესთან ერთად ჰავა მკაცრდება. მაღალ ზონაში მაღალი მთის ნოტიო ჰავაა ჩამოყალიბებული, მუდმივი [[თოვლი]]თა და [[მყინვარი|მყინვარებით]]; ნალექების რაოდენობა კი 1200-1600 მმ-ს აღწევს.<ref name="usaid" />
 
მუნიციპალიტეტის მოსახლეობა 2014 წლის მდგომარეობით 25 659 კაცია. სულ 283 დასახლებული პუნქტია, მათ შორის 1 ქალაქი, 2 დაბა და 280 სოფელი. ქალაქის მოსახლეობა 7 ათასი6200 კაცია, ანუ მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის 8024 %.<ref name="usaid">[http://nala.ge/uploads/dusheti.pdf პროგრამა — საქართველოს რეგიონებში კლიმატის ცვლილებისა და ზემოქმედების შერბილების ზომების ინსტიტუციონალიზაცია]</ref>
 
== გეოგრაფია ==
=== რელიეფი ===
დუშეთის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიის უდიდესი ნაწილი საშუალსაშუალო და მაღალმთიანია. მცირე ფართობზე არის დაბალმთიანი ადგილებიც, კერძოდ: [[ბაზალეთის პლატო]]ს, დუშეთის ქვაბულისა და [[შიდა ქართლის ვაკე|შიდა ქართლის ვაკის სახით]]. რელიეფში ძირითადად გაბატონებულია ეროზიული, ასევე ძველმყინვარული და პერიგლაციალური [[რელიეფის ფორმები]].
 
დუშეთის მუნიციპალიტეტის ჩრდილოეთით აღმართულია საქართველოს კავკასიონის შემადგენელი მონაკვეთი; [[თუშეთ-ხევსურეთის კავკასიონი|თუშეთ-ხევსურეთისა]] და [[მთიულეთ-ფშავის კავკასიონი|მთიულეთ-ფშავის კავკასიონები]]. პირველი მათგანი [[კავკასიონი]]ს ჩრდილოეთ, მეორე კი სამხრეთ კალთაზე მდებარეობს. მუნიციპალიტეტის ფარგლებში [[თუშეთ-ხევსურეთის კავკასიონი|თუშეთ-ხევსურეთის კავკასიონს]] გამოეყოფა [[ხევსურეთის ქედი|ხევსურეთისა]] და [[აწუნთის ქედი|აწუნთის]] ქედები.
დუშეთის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიის უდიდესი ნაწილი საშუალ და მაღალმთიანია. მცირე ფართობზე არის დაბალმთიანი ადგილებიც, კერძოდ: [[ბაზალეთის პლატო]]ს, დუშეთის ქვაბულისა და [[შიდა ქართლის ვაკე|შიდა ქართლის ვაკის სახით]].
რელიეფში ძირითადად გაბატონებულია ეროზიული, ასევე ძველმყინვარული და პერიგლაციალური [[რელიეფის ფორმები]].
 
დუშეთის მუნიციპალიტეტის ჩრდილოეთით აღმართულია საქართველოს კავკასიონის შემადგენელი მონაკვეთი; [[თუშეთ-ხევსურეთის კავკასიონი|თუშეთ-ხევსურეთისა]] და [[მთიულეთ-ფშავის კავკასიონი|მთიულეთ-ფშავის კავკასიონები]]. პირველი მათგანი [[კავკასიონი]]ს ჩრდილოეთ, მეორე კი სამხრეთ კალთაზე მდებარეობს.
მუნიციპალიტეტის ფარგლებში [[თუშეთ-ხევსურეთის კავკასიონი|თუშეთ-ხევსურეთის კავკასიონს]] გამოეყოფა [[ხევსურეთის ქედი|ხევსურეთისა]] და [[აწუნთის ქედი|აწუნთის]] ქედები.
 
[[ხევსურეთის ქედი]] გაწოლილია მდინარეებს [[არღუნი (მდინარე)|არღუნისა]] და [[ასა (მდინარე)|ასას]] ხეობებს შორის. აქვს ჩრდილოეთური მიმართულება. მის თხემზე აღმართულია მწვერვალები: [[მალალებისმაღალი]] (4007 მ), [[მახისმაღალი]] (3391 მ) და [[გომღისმაღალი]] (3740 მ). უღელტეხილი [[ისართღელე]] (3486 მ), რომელიც ქედის შუა მონაკვეთში მდებარეობს, ერთმანეთთან აკავშირებს არხოტისა და არდოტის თემებს. ხევსურეთის ქედი აგებულია ლიასის თიხაფიქლებითა და ქვიშაქვებით. არის თანადროული მყინვარები (აღმოსავლეთ კალთაზე). დასავლეთ კალთაზე მყინვარი გვხვდება მხოლოდ მწვერვალ მახისმაღალზე.
Line 40 ⟶ 37:
მუნიციპალიტეტის ფარგლებში მთიულეთ-ფშავის კავკასიონს გამოეყოფა ალევის, მთიულეთის, გუდამაყრისა და ქართლის ქედები.
 
[[ალევის ქედი]] განლაგებულია მუნიციპალიტეტის დასავლეთ ნაწილში, [[ახალგორის მუნიციპალიტეტი]]ს საზღვრის გასწვრივ. ქედს ახასიათებს ნაზი რელიეფი, გამონაკლისს წარმოადგენს ლორწომისკლდის მასივი, რომელიც დუშეთის მუნიციპალიტეტის ფარგლებს გარეთაა. ალევის ქედზეა მთები : [[მუნჯუხე]] (2685 მ), [[ლომისისმთა|ლომისი]] (2452 მ), [[საფერშეთი]] (2520 მ) და სხვ.
 
[[მთიულეთის ქედი]] - მთავარ ქედს შირიმის მწვერვალთან გამოეყოფა, მიემართება სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ და თავდება დაბა [[ფასანაური]]ს ჩრდილოეთით. მთიულეთის ქედზე აღმართულია მთები: [[საბადლო]] (2802 მ), მთაწმინდა (2760 მ), [[წიფორი]] (2577 მ) და სხვ. მთიულეთის ქედი აგებულია დოგერის ფიქალ-ქვიშაქვებითა (ჩრდილოეთ ნაწილი) და ცარცული კირქვა თიხებით (სამხრეთი ნაწილი). მთიულეთის ქედმა მეოთხეული გამყინვარება განიცადა, რაც გამოისახება ქედის ჩრდილო მონაკვეთში.
მთიულეთის ქედზე აღმართულია მთები: [[საბადლო]] (2802 მ), მთაწმინდა (2760 მ), [[წიფორი]] (2577 მ) და სხვ. მთიულეთის ქედი აგებულია დოგერის ფიქალ-ქვიშაქვებითა (ჩრდილოეთ ნაწილი) და ცარცული კირქვა თიხებით (სამხრეთი ნაწილი). მთიულეთის ქედმა მეოთხეული გამყინვარება განიცადა, რაც გამოისახება ქედის ჩრდილო მონაკვეთში.
 
[[გუდამაყრის ქედი]] - მთავარ ქედს მწვერვალ ჩრდილო ჭიუხთან გამოეყოფა. აქვს თითქმის მერიდიანული მიმართულება. გრძელდება დაახლ. 40 კმ სიგრძეზე კავკასიონის მთავარი ქედიდან [[ჟინვალის წყალსაცავი|ჟინვალის წყალსაცავამდე]]. ქედზე აღმართული რიგი მწვერვალებიდან აღსანიშნავია: [[ლაღისმთა]] (2601 მ), [[ლუთხუბი]] (2572 მ), [[საფსიტისწვერი]] (2278 მ) და სხვ. გადასასვლელებიდან მთავარია უღელტეხილი [[ფხიტური]] და [[უკანტბა]]. გუდამაყრის ქედი აგებულია იურული თიხაფიქლებითა და ქვიშაქვებით, ასევე ცარცული ასაკის ქვიშაქვებითა და კირქვებით.
ქედზე აღმართული რიგი მწვერვალებიდან აღსანიშნავია: [[ლაღისმთა]] (2601 მ), [[ლუთხუბი]] (2572 მ), [[საფსიტისწვერი]] (2278 მ) და სხვ. გადასასვლელებიდან მთავარია
უღელტეხილი [[ფხიტური]] და [[უკანტბა]]. გუდამაყრის ქედი აგებულია იურული თიხაფიქლებითა და ქვიშაქვებით, ასევე ცარცული ასაკის ქვიშაქვებითა და კირქვებით.
 
[[ქართლის ქედი]] შემოდის მუნიციპალიტეტის აღმოსავლეთ ნაწილში. იგი აღმოსავლეთ კავკასიონში შემავალი [[მთიულეთ-ფშავის კავკასიონი]]ს სამხრეთ განშტოებაა. მთავარ ქედს დიდ ბორბალოს მთასთან გამოეყოფა. მიემართება სამხრეთისაკენ და ბოლოვდება ცხვარიჭამიას უღელტეხილით. ქედის უმაღლესი მწვერვალია [[ჭიჩო]] (3078 მ), მნიშვნელოვანი მთებია: ხეობა (1492 მ), [[დოლოშა]] (1412 მ), [[ჭვინთაური]] (1240 მ).
მიემართება სამხრეთისაკენ და ბოლოვდება ცხვარიჭამიას უღელტეხილით. ქედის უმაღლესი მწვერვალია [[ჭიჩო]] (3078 მ), მნიშვნელოვანი მთებია : ხეობა (1492 მ), [[დოლოშა]] (1412 მ), [[ჭვინთაური]] (1240 მ).
 
დუშეთის მუნიციპალიტეტის ფარგლებში ქართლის ქედს გამოეყოფა [[უბისთავის ქედი|უბისთავის]] 9 კმ სიგრძის საშუალ-მაღალმთიანი ქედი, რომლის შუა მონაკვეთში მდებარეობს მწვერვალი უბისთავი (2330 მ).
 
დუშეთის მუნიციპალიტეტს ეკუთვნის ასევე [[კიდეგანის ქედი]]ს ჭიმღისკლდის შტოქედი, რომელიც აგებულია იურული თიხაფიქლებითა და ქვიშაქვებით. მუნიციპალიტეტში აღმართულია ასევე ჭანჭახისა და არჟელამის შტოქედები.
მუნიციპალიტეტში აღმართულია ასევე ჭანჭახისა და არჟელამის შტოქედები.
 
დუშეთის მუნიციპალიტეტის სამხრეთ ნაწილში ვრცელდება დაბალმთიანი [[ბაზალეთის პლატო]] (ვაკე). იგი გაწოლილია მდინარეებს [[არაგვი|არაგვსა]] და [[ნარეკვავი|ნარეკვავს]] შორის. პლატოს აბსოლუტური სიმაღლე მერყეობს 875 მეტრიდან 950 მ-მდე. დანაწევრებულია მცირე მდინარეებით: საკრამულოსხევით (ლაზვიანთხევი), ხანათხევითა და მდინარე თინასხევით. ბაზალეთის პლატო აგებულია მეოთხეული [[კონგლომერატი (გეოლოგია)|კონგლომერატებითა]] და რიყნარ-ქვიშანარით.
ბაზალეთის პლატო აგებულია მეოთხეული [[კონგლომერატი (გეოლოგია)|კონგლომერატებითა]] და რიყნარ-ქვიშანარით.
 
=== შიდა წყლები ===
ჰიდროგრაფიული ქსელი მჭიდროა და წარმოდგენილია: [[მდინარე]]ებით, [[ტბა|ტბებით]], [[მყინვარი|მყინვარებითა]] და მიწისქვეშა წყლებით. არის როგორც მთის, ისე მთისწინეთისა და ბარის მდინარეები. გაფანტულია საკმაოდ ბეცრი [[ტბა]], რომელთა უმეტესობა მცირე ფართობისაა.
 
ჰიდროგრაფიული ქსელი მჭიდროა და წარმოდგენილია: [[მდინარე]]ებით, [[ტბა|ტბებით]], [[მყინვარი|მყინვარებითა]] და მიწისქვეშა წყლებით. არის როგორც მთის, ისე მთისწინეთისა და ბარის მდინარეები.
გაფანტულია საკმაოდ ბეცრი [[ტბა]], რომელთა უმეტესობა მცირე ფართობისაა.
 
მთავარ სამდინარო ქსელს ქმნის ოთხი არაგვი (მთიულეთ-გუდამაყრისა და ფშავ-ხევსურეთის), რომელთაგან უმთავრესია [[მთიულეთის არაგვი]].
 
[[მთიულეთის არაგვი]] (სიგრძე 41 კმ) სათავეს იღებს ყელის ვულკანურ მთიანეთზე, მწვერვალ [[ხორისარი]]ს კალთებიდან, [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 3180 მ-იდან. დაბა ფასანაურამდე მდინარეს აქვს სამხრეთ-აღმოსავლური მიმართულება; ეს საკმაოდ გრძელი მონაკვეთი თეთრი არაგვის სახელწოდებას ატარებს. ფასანაურს ქვემოთ იგი იღებს სამხრულ მიმართულებას, [[ანანური|ანანურთან]] კი კვლავ სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ მოიხრება და ასე რჩება [[ჟინვალის წყალსაცავი|ჟინვალის წყალსაცავამდე]]. მთავარი შენაკადებია: ამირთხევი, დგნალისხევი, არყალა, ერეთოსწყალი, [[ჩაბარუხი (მდინარე)|ჩაბარუხი]] (მარჯვ.); გვიდაქე, ფშარისხევი, ჩირიკისხევი, ხადისწყალი, სონჩოსხევი (მარცხ.).
სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ მოიხრება და ასე რჩება [[ჟინვალის წყალსაცავი|ჟინვალის წყალსაცავამდე]]. მთავარი შენაკადებია: ამირთხევი, დგნალისხევი, არყალა, ერეთოსწყალი, [[ჩაბარუხი (მდინარე)|ჩაბარუხი]] (მარჯვ.); გვიდაქე, ფშარისხევი, ჩირიკისხევი, ხადისწყალი, სონჩოსხევი (მარცხ.).
 
[[მთიულეთის არაგვი]] დაბა ფასანაურთან მარცხნიდან [[გუდამაყრის არაგვი|გუდამაყრის არაგვს]] იერთებს, რომელიც თავის მხრივ, მწვერვალ ჭიუხის კალთებიდან იწყება. გუდამაყრის არაგვი იქმნება მდინარეების ბაკურხევისა და ბურსაჭირის შეერთებით, [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 1250 მ-ზე. სათავიდან სოფელ ბურსაჭირამდე იგი სამხრეთ-დასავლეთისაკენ მიედინება, შემდეგ კი ზოგადად ისევ სამხრეთ-დასავლეთისაკენ, სადაც ამ მიმართულებას შესართავამდე ინარჩუნებს. გასდევს გუდამაყრისა და მთიულეთის ქედებს. გუდამაყრის არაგვის სიგრძეა 29 კმ.
ბაკურხევისა და ბურსაჭირის შეერთებით, [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 1250 მ-ზე. სათავიდან სოფელ ბურსაჭირამდე იგი სამხრეთ-დასავლეთისაკენ მიედინება, შემდეგ კი ზოგადად ისევ სამხრეთ-დასავლეთისაკენ, სადაც ამ მიმართულებას შესართავამდე ინარჩუნებს. გასდევს გუდამაყრისა და მთიულეთის ქედებს. გუდამაყრის არაგვის სიგრძეა 29 კმ.
 
მდინარე [[ფშავის არაგვი]] (სიგრძე 56 კმ) მთა [[დიდი ბორბალო]]ს სამხრეთ კალთიდან ჩამოედინება. [[ხევსურეთის არაგვი]]ს შესართავამდე, მდინარეს აქვს დასავლური მიმართულება, შემდეგ კი სამხრეთისაკენ მოიხრება და ამ მიმართულებას ბოლომდე ექვემდებარება. მთავარი შენაკადებია: თვალიურა, ბოტანისწყალი, ახადისწყალი, შარახევი შენაკად წერათოულით, [[ჩარგლულა]], ცაცადო (მარცხ.); მათურხევი, გომეხეობა, კიშხევი, ლაშარი, ჩაქისხევი, ხევსურეთის არაგვი (მარჯვ.).
გომეხეობა, კიშხევი, ლაშარი, ჩაქისხევი, ხევსურეთის არაგვი (მარჯვ.).
 
[[ხევსურეთის არაგვი]] (სიგრძე 24 კმ) სათავეს იღებს [[ხევსურეთის ქედი]]ს სამხრული მონაკვეთის დასავლეთ კალთიდან. აქვს სამხრეთ-დასავლური მიმართულება. ხევსურეთის არაგვის მთავარი მდგენელი სათავეებია მდინარეები: გუდანისწყალი და გორშეღმისწყალი. ხევსურეთის არაგვის აუზი მთლიანად დოგერისა და ლიასის ფიქლოვანი წყებით არის აგებული. მცირედ არის [[დიაბაზი]]ს შავი ფერის გამოსასვლელები. ხევსურეთის არაგვის შენაკადებიდან მნიშვნელოვანია მდინარეები: უსტამალე, ბუჩუკურთა, [[როშკისწყალი]] შენაკად აბუდელაურით, დათვისხევი, ბლოსწყალი (მარჯვ.); [[აკუშოსხევი]], ლიქოკისხევი (მარცხ.).
სათავეებია მდინარეები: გუდანისწყალი და გორშეღმისწყალი. ხევსურეთის არაგვის აუზი მთლიანად დოგერისა და ლიასის ფიქლოვანი წყებით არის აგებული. მცირედ არის [[დიაბაზი]]ს შავი ფერის გამოსასვლელები. ხევსურეთის არაგვის შენაკადებიდან მნიშვნელოვანია მდინარეები: უსტამალე, ბუჩუკურთა, [[როშკისწყალი]] შენაკად აბუდელაურით, დათვისხევი, ბლოსწყალი (მარჯვ.); [[აკუშოსხევი]], ლიქოკისხევი (მარცხ.).
 
დაბა [[ჟინვალი]]სა და ქალაქ [[მცხეთა]]ს შორის მონაკვეთს საკუთრივ [[არაგვი]] ეწოდება. აღნიშნული მონაკვეთი [[მცხეთის მუნიციპალიტეტი|მცხეთის მუნიციპალიტეტსაც]] ეკუთვნის და ზუსტად აქედან ჩაედინება იგი მდინარე [[მტკვარი|მტკვარში]]. დაბა ჟინვალისა და ქალაქ მცხეთას შორის მონაკვეთი შედარებით ფართოა და ამ მონაკვეთს აქვს დაახლ. 30 კმ სიგრძე (პირდაპირი ხაზით). არაგვის შენაკადებიდან მთავარია მდინარე [[ნარეკვავი]] შენაკად [[ტინისხევი]]თ.
[[ფაილი:Bazaleti lake, georgia.jpg|thumb|left|300px|[[ბაზალეთის ტბა]]]]
დაბა [[ჟინვალი]]სა და ქალაქ [[მცხეთა]]ს შორის მონაკვეთს საკუთრივ [[არაგვი]] ეწოდება. აღნიშნული მონაკვეთი [[მცხეთის მუნიციპალიტეტი|მცხეთის მუნიციპალიტეტსაც]] ეკუთვნის და ზუსტად აქედან ჩაედინება იგი მდინარე [[მტკვარი|მტკვარში]].
დაბა ჟინვალისა და ქალაქ მცხეთას შორის მონაკვეთი შედარებით ფართოა და ამ მონაკვეთს აქვს დაახლ. 30 კმ სიგრძე (პირდაპირი ხაზით). არაგვის შენაკადებიდან მთავარია მდინარე [[ნარეკვავი]] შენაკად [[ტინისხევი]]თ.
 
დუშეთის მუნიციპალიტეტში აღსანიშნავია ასევე მთავარი ქედის ჩრდილო კალთის მდინარეები: [[არღუნი (მდინარე)|არღუნი]] და [[ასა (მდინარე)|ასა]].
Line 88 ⟶ 71:
 
მდინარე [[ასა (მდინარე)|ასა]]ს საერთო სიგრძეა 133 კმ. მის ზემო მონაკვეთს ეწოდება [[არხოტისწყალი]].
[[ფაილი:Bazaleti lake, georgia.jpg|thumb|left|300px|[[ბაზალეთის ტბა]]]]
 
დუშეთის მუნიციპალიტეტში მდებარე [[ტბა|ტბებიდან]] მთავარია [[ბაზალეთის ტბა|ბაზალეთისა]] და [[აბუდელაურის ტბა|აბუდელაურის ტბები]].
[[ბაზალეთის ტბა]] ამავე სახელწოდების პლატოზე, 878 მ სიმაღლეზე მდებარეობს. ზედაპირის ფართობია 1,22 კმ². ტბის მიდამოები კეთილმოწყობილია.
Line 94 ⟶ 77:
[[აბუდელაურის ტბა]] მდებარეობს მდინარე [[როშკისწყალი|როშკისწყლის]] შენაკადის მდინარე აბუდელაურის სათავეში, [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 2812 მ-ზე. სარკის ფართობია 0,035 კმ², უდიდესი სიღრმე - 3,8 მ.
 
მდინარე არაგვზე აგებულია [[ჟინვალის წყალსაცავი]], რომლის სარკის ფართობია 11,5 კმ², მოცულობა 520 მლნ. მ³.
 
არის მინერალური წყაროებიც, მ.შ. „ვაჟას-წყაროსა“ და „ფასანაურის“.
 
Line 103 ⟶ 87:
# მაღალმთის ნოტიო ჰავა, მუდმივი თოვლითა და [[მყინვარი|მყინვარებით]].
 
ტერიტორიას ახასიათებს ჰავის სიმაღლებრივი ზონალურობა. ზღვის დონიდან 900 მ სიმაღლეზე საშუალო წლიური [[ტემპერატურა]]ა 9,7 °C, იანვრის -1,4 °C, ივლისის 20,4 °C, ნალექები 740 მმ წელეწადში.
 
მთები ნამდვილ ზაფხულს მოკლებული მაღალმთის ზომიერად ნოტიო ჰავაა, სადაც იცის საკმაოდ მკაცრი ზამთარი 1200-1600 მმ წლიური ნალექიანობით. 3300-3400 მ-ის ზემოთ ჩამოყალიბებულია მარად თოვლიან მყინვარებიანი ჰავა (ქედების თხემებზე).
3300-3400 მ-ის ზემოთ ჩამოყალიბებულია მარად თოვლიან მყინვარებიანი ჰავა (ქედების თხემებზე).
 
=== ნიადაგები ===
 
ტერიტორიის დიდი ნაწილი უკავია ყომრალსა და ტყის ყავისფერ ნიადაგებს. ტყის ყავისფერ ნიადაგს ვხვდებით დაბალ ადგილებში.
 
[[ბაზალეთის პლატო]]ზე მცირედ გავრცელებულია შავმიწისებრი ტიპის [[ნიადაგი]]. შემაღლებულ ადგილებში საშუალო და მცირე სისქის ტყის ყომრალი ნიადაგებია ჩამოყალიბებული. ალაგ-ალაგ არის ნეშომპალა კარბონატული [[ნიადაგი]]ც. ტყის ზონის ნიადაგებს ზემოთ ცვლის კორდიანი და კორდიან-ტორფიანი ნიადაგები.
ალაგ-ალაგ არის ნეშომპალა კარბონატული [[ნიადაგი]]ც. ტყის ზონის ნიადაგებს ზემოთ ცვლის კორდიანი და კორდიან-ტორფიანი ნიადაგები.
 
=== ლანდშაფტები ===
 
მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ჩამოყალიბებულია [[ლანდშაფტი]]ს შემდეგი სახეები:
 
Line 130 ⟶ 110:
 
=== ფლორა ===
მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე გავრცელებულია უროიან-ვაციწვერიანი და ჯაგეკლიანი სტეპური მცენარეულობა, შედარებით მცირე ფართობზე არის მუხნარ-რცხილნარი და სხვა ფართოფოთლოვანი ტყეები. მდინარე არაგვის გასწვრივ შემორჩენილია [[ტუგაის ტყე]].
მდინარე არაგვის გასწვრივ შემორჩენილია [[ტუგაის ტყე]].
 
მუნიციპალიტეტის ჩრდილოეთით მდინარეების ასას, არღუნისა და ანდაქის ხეობებში გავრცელებულია მთის ფიჭვნარები. მდინარე [[მთიულეთის არაგვი]]ს ხეობა, მლეთის ზემოთ უტყეოა, მლეთიდან დაწყებული მდინარის ხეობის ორივე გვერდი ფართოფოთლოვანი ტყით არის შემოსული. მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არის ასევე სუბალპური და ალპური მდელოები.
მდინარის ხეობის ორივე გვერდი ფართოფოთლოვანი ტყით არის შემოსული.
მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არის ასევე სუბალპური და ალპური მდელოები.
 
=== ფაუნა ===
მუნიციპალიტეტში საკმაოდ ბევრი ფაუნის წარმომადგენელი გვხვდება, მ.შ. მაღალმთიან ადგილებში ბინადრობს [[აღმოსავლეთ კავკასიური ჯიხვი]] და [[არჩვი]]. მდინარე [[ხევსურეთის არაგვი]]ს სათავებთან ბინადრობს ისეთი იშვიათი ჩლიქოსანი როგორიცაა [[ნიამორი]]. ნიამორი აქ მხოლოდ პირიქით ხევსურეთში ბინადრობს, ძნელად მისადგომ კლდოვან ადგილებში.
 
ბინადრობს ისეთი იშვიათი ჩლიქოსანი როგორიცაა [[ნიამორი]]. ნიამორი აქ მხოლოდ პირიქით ხევსურეთში ბინადრობს, ძნელად მისადგომ კლდოვან ადგილებში.
ტყის ზონაში არის [[შველი]], [[ირემი]], [[მურა დათვი]], [[მელა]], [[კურდღელი]], [[მგელი]], [[ფოცხვერი]], [[მაჩვი]], [[კვერნა]] და [[დედოფალა]]. ჟინვალის წყალსაცავთან არის [[წავი]].
 
Line 147 ⟶ 124:
 
==მოსახლეობა==
მოსახლეობის რიცხოვნობა — 33,825 659 კაცი<ref name="აღწერა 2014">[{{cite web |url=http://dushetiwww.orggeostat.ge/index.php?maction=1page&smp_id=22152&lang=geo დუშეთის|title=მოსახლეობის მუნიციპალიტეტისსაყოველთაო მოსახლეობისაღწერა აღწერის2014 შედეგები,|date=ნოემბერი 20102014 წლის|publisher=საქართველოს 1სტატისტიკის იანვარი]ეროვნული სამსახური |accessdate=6 სექტემბერი 2016}}</ref> ათასი კაცი; სიმჭიდროვე — 118,61 კაცი კვ.კმ-ზე. მუნიციპალიტეტში 283 დასახლებული პუნქტია: 1 ქალაქი, 2 დაბა და 280 სოფელი.
 
===აღწერის მონაცემები===
Line 162 ⟶ 139:
 
==ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დაყოფა==
დღეისათვის დუშეთის მუნიციპალიტეტის შემადგენლობაში შედის შემდეგი ადმინისტრაციული ერთეულები:
# *ქ. დუშეთი
# *ჟინვალის თემის შემადგენლობაში შედის დაბა ჟინვალი და შემდეგი სოფლები: ზემო არანისი, ქვემო არანისი, ბიჩნიგაურები, ბზიკურთკარი, ბოდავი, გუდრუხი, ეთვალისი, თვალივი, ლაუშა, ნეძიხი, სონდისველა, სწროფავი, უბანი, ფუძნარი, ჩინთი, ზემო ხორხი, ქვემო ხორხი, ხატიშო, წობნები, ხილაუშა.
Line 169 ⟶ 146:
# *ბაზალეთის თემში - ბაზალეთი, ჭონტილი, პირმისაანი, ვარსიმაანი, ლაზვიაანი, საშაბურო, ჩანადირთკარი, ბაგა, ყარსიმაანი, ნაგლიაანთკარი, კოჭობა, საკრამული, მლაშე, უდილაანთკარი, ჩირდილელიაანთკარი, ჩიბინიანთკარი, გრიგოლაანთკარი, რადიოსადგური.
# *[[გრემისხევი]]: - ციხის უბანი, არბოეთი, თხილოვანი, მიქელიანი, პეტრიაანი, ქარქუშაანი, ქედელობა, ციგრიაანთკარი, ბურღულები, გრემისხევი.
# *[[გუდამაყარი]], 20 სოფელი: [[ბაკურხევი (დუშეთის მუნიციპალიტეტი)|ბაკურხევი]], [[ბახანი]], [[ბოსელი (დუშეთის მუნიციპალიტეტი)|ბოსელი]], [[გამსი]], [[დიდებანი]], [[დიხჩო]], [[დუმაცხო]], [[ზანდუკი]], [[თოთიაურნი]], [[თორელაანი]], [[კიტოხი]],[[ლუთხუბი]], [[მაქართა]], [[საკერპო]], [[საჩალისჭალა]], [[სიჯანანი]], [[ფახვიჯი]], [[ჩობალაურნი]], [[ჩოხი]], [[წინამხარი (გუდამაყრის თემი)|წინამხარი]].
# *ლაფანაანთკარის თემში - ლაფანაანთკარი, ქერიაანთკარი, ძველი ოსები, ახალი ოსები, დავათი, კოშკასყელი, მაღრაანი, მწითურები, ნოჯიკეთი, ხიზნები, ნოჯა, აბანოსხევი.
# *მაღაროსკარის თემში - მაღაროსკარი, გომეწარი, კუჭეჭა, შარახევი, წიფრანი, კანატია, ქალილო, ხილიანა, არბაჩხანი, მიგრიაულთა, კაწალხევი, ხომი, ინო, აფშო, გუდარახი.
Line 180 ⟶ 157:
# *ჭოპორტის თემი - ჭოპორტი, ბულაჩაური, ღარისწყალა, ახატანი, ქუბრიაანი, წითელსოფელი.
# *[[ბარისახო]]: - ბარისახო, აკუშო, კორშა, გუდანი, ბისო, ღული, ჩხუბა, ჭიე, ბლო, არხოტი, ამღა, ატაბე, აყნელი, აჭე, ახიელი, ბაცალიგო, [[ბუჩუკურთა]], გველეთი, დათვისი, ზეისტეჩო, კარწაულთა, მაღრაანი, მოწმაო, როშკა, [[უკანახო]], ქობულო, ღელისვაკე, [[ჩირდილი]], ძეძეურთა, ჭალისოფელი, ჭიმღა, ჭორმეშავი, წინხადუ, ხახმატი.
# *ხეობის თემი - ახალციხე, გურგალველი, დოლოშა, ვარცლა, კენჭაკლდე, მიგრიაულები, საცხავატლო, ფიჭვიანი, წითელიკლდე, ხეობა.
 
==ეკონომიკა==
Line 188 ⟶ 165:
 
==კულტურა==
დუშეთის მუნიციპალიტეტში 79 სახელმწიფო ზოგადსაგანმანათლებლო [[სკოლა]]ა, 1 საშუალო პროფესიული სასწავლებელი, 47 [[ბიბლიოთეკა]], 4 [[თეატრი]] და 4 [[მუზეუმი]]: დუშეთის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი, [[ვაჟა-ფშაველა]]ს სახლ-მუზეუმი (სოფელი [[ჩარგალი]]), გ. ერისთავის სახლ-მუზეუმი (სოფელი [[ოძისი]]).
 
==ღირსშესანიშნაობანი==