==== ღვთაების ეკლესია ====
ზედა ციხის დასავლეთ მონაკვეთში დგას ღვთაების ეკლესია. იგი ჯვარგუმბათოვანი ნაგებობაა (16,4 X 13,3 მ), ნაშენია ნატეხი ქვითა და აგურით. აგებულია XVI ს-ისსაუკუნის ბოლოს ან XVII ს-ისსაუკუნის I ნახევარში. შესასვლელი სამხრეთიდან და ჩრდილოეთიდან აქვს. სამხრეთის შესასვლელის წინ სწორკუთხა კარიბჭეა. შიდა სივრცეს ქმნის ჯვრის მკლავები და მათ გადაკვეთაზე აღმართული გუმბათი, რომელიც ეყრდნობა აფსიდის კუთხეებსა და დასავლეთით მდგარ ჯვაროვანი გეგმის ორ სვეტს. ამ სვეტების დასავლეთით ამგვარივე სვეტების კიდევ ერთი წყვილია. აფსიდის გვერდებზე სწორკუთხა სამკვეთლო და სადიაკვნეა. სამკვეთლო დასავლეთით ღიაა და თაღით უკავშირდება ჩრდილოეთის მკლავს. სამკვეთლოს სამხრეთ კედელში აფსიდში გამავალი თაღოვანი კარია. მკლავების კამარები ისრულია. დასავლეთის მკლავი გვერდითა ნავებს ორ-ორი თაღით უერთდება. გვერდითა ნავები ორ კვადრატულ მონაკვეთად იყოფა. თითოეულ მათგანს თავისი ოთხწახნაგა შეკრული კამარა აქვს. ცილინდრული გუმბათის ყელში თოთხმეტი სარკმელია, ჯვრის მკლავებში კი თითო.
<gallery>
გუმბათი და გუმბათის ყელი, აგურითაა ნაგები. მასალისა და წყობის ასეთი მკვეთრი განსხვავება ეკლესიის ქვედა და ზედა ნაწილებს შორის იშვიათ შემთხვევას წარმოადგენს. ამ მხრივ, განსაკუთრებით აღსანიშნავია ნაქალაქარ ალის გუმბათოვანი ეკლესია თუმცა თარიღი არც იმ ეკლესიას აქვს, მაგრამ ყველა ნიშნებით ისიც გეიანფეოდალურ ხანას ეკუთვნის და ანანურის ეკლესიის თანამედრთვე ჩანს.
ანანურის მსგავსად, ეკლესიის ქვედა ტანი აქაც ქვაყორითაა ნაგები და მორთულობა არ გააჩნია, ხოლო გუმბათის ყელი ორივეგან ზედმიწევნით ერთნაირადაა დამუშავებელი. ყველა ის ელემენელემენტი და ფორმა, რომელიც ანანურის ეკლესიის აღწერისას ვნახეთ, ალში მეორდება, მხოლოდ ალში მთლიანად გუმბათის ყელი ვიწრო და მაღალია.
ტი და ფორმა, რომელიც ანანურის ეკლესიის აღწე- რისას ვნახეთ, ალში მე- ორდება, მხოლოდ ალში მთლიანად გუმბათის ყე- ლი ვიწრო და მაღალია.
გვიანფეოდალური ხანის ეკლესიებიდან, აგურით ნაგები გუმბათები ჰქთ- ნიაჰქთნია კახეთის ორ ძეგლს. ერთია გრემის ეკლესია, რომელიც აგებულია 15რნ1565 წლის ახლოს, ლევან კახთა მეფის მიერ, და ;;მეორე — მეორე--ალავერდის კათედრა- ლიკათედრალი XVI საუკ.საუკუნის პირველI ნახევარში განახლებული გუმბათის ყელით. ერთსაც და მეორესაც რთული, ანანაურისაგან განსსვავებული მორთულობა აქვს, ანანურის ეკლესია დიდ მსგავსებას იჩენს კოჯორთან მდებარე „ორ- მოცთა ეკლესიასთან^. ნვენთვის, ამ შემთხვევაში. საინტერესთა გუმბათე- ბის შედარებაი მართალია, წახნაგების რაოდენობაში დიდი განსხვავებაა 1იქ თოთხმეტია, აქ კი-რვა), რაც, უპირველეს ყოვლისა, გამოწვეულია ეკლესიების ზომვბის განსხვავებით დნანური თითქმის ორჯერ მეტია ,,ორმოცთა ეკლე^ სიაზე^, ^ორმო,ცთა ეკლესიის^ გუმბათხე ზუსტად განმეორებულია ანანურის
ოსტატის მიერ გამოყენებული ხერხები. ესენია. გუმბათის ყელის ზედაპირიხ დაყოფა წასნაგებად, წიბოებსე თითო .ნახევარკოლონით და მათი შემაერთებე. ლი თადებით უწყვეტი დეკორატიული თადების მიდება, თადების დაყრდნობგ ერთლილვიან სარტყელ'ნე, სარკმლების ორ-ორი სიბრტყით შემოფარგვღა და, ბოლოს,-ხერხისებრი კარნიზი. ▼
ანანურის ეკლესია დიდ მსგავსებას იჩენს კოჯორთან მდებარე „ორმოცთა ეკლესიასთან“. ორმოცთა ეკლესიის გუმბათხე ზუსტად განმეორებულია ანანურის
აქვე უნდა აღენიშნოთ ერთი საერთო ნიშანი, რომლითაც ეს სამივე
▲ოსტატის მიერ გამოყენებული ხერხები. ესენია. გუმბათის ყელის ზედაპირიხზედაპირის დაყოფა წასნაგებადწახნაგებად, წიბოებსეწიბოებზე თითო .ნახევარკოლონით და მათი შემაერთებე.შემაერთებელი ლი თადებითთაღებით უწყვეტი დეკორატიული თადებისთაღების მიდებამიღება, თადებისთაღების დაყრდნობგდაყრდნობა ერთლილვიან სარტყელ'ნესარტყელზე, სარკმლების ორ-ორი სიბრტყით შემოფარგვღაშემოფარგვლა და, ბოლოს, - — ხერხისებრი კარნიზი.
ძეგლი მკეეთრად განირჩეეა შუა საუკუნეების გუმბათოვანი ძეგლებისაგან. ესაა აღმოსავლეთის ფასადის ერთ სიბრტყეში მოქცეეა; ამ ეკლესიებს არა აქვთ ის ორ-ორი ნიშა, რომელიც საუკუნის მეორე მეოთხედის დასაწყის- ში აგებულ წრომის ძეგლის შემდეგ, ცენტრალურ-გუმბათოვანი ეკლესიები- სათვის ,,სავალდებულო^ ელემენტი გახდა. ეს მოელენა არა მარტო ნეენ მიერ მოყვანილ სამ ძეგლზე შეინიშნება, არამედ იგი საერთოდ დამახასიათებელია გვიანფეოდალური ხანის ეკლესიებისათვის (იხ. მაგ. ანანურისავე მეორლ დიდი ტაძარი). ▼
აგურის გუმბათოვან ეკლესიათაგან შესადარებლად ^იაგვრჩა 1ბ88 წ. სოფ. მქადისჯვარში აგებული ძეგლია მისი გუმბათის ყელი ჰრიზმულია და წახნაგები უწყეეტი თაღებითაა შემოფარგლული. მაგრამ ამ პრიზმის გადა- წყვეტა რადიკალურად განსხეავდება ანანურის შემთხვევისაგან: აქ თაღებ^)
▲აქვე უნდა აღინიშნოს ერთი საერთო ნიშანი, რომლითაც ეს სამივე ძეგლი მკეეთრადმკვეთრად განირჩეეაგანირჩევა შუა საუკუნეების გუმბათოვანი ძეგლებისაგან. ესაა აღმოსავლეთის ფასადის ერთ სიბრტყეში მოქცეეა; ამ ეკლესიებს არა აქვთ ის ორ-ორი ნიშა, რომელიც საუკუნის მეორე მეოთხედის დასაწყის- შიდასაწყისში აგებულ წრომის ძეგლის შემდეგ, ცენტრალურ-გუმბათოვანი ეკლესიები-ეკლესიებისათვის სათვის ,,სავალდებულო^„სავალდებულო“ ელემენტი გახდა. ეს მოელენა არა მარტო ნეენ მიერზემოთ მოყვანილ სამ ძეგლზე შეინიშნება, არამედ იგი საერთოდ დამახასიათებელია გვიანფეოდალური ხანის ეკლესიებისათვის (იხ. მაგ. ანანურისავე მეორლ დიდი ტაძარი).
წვრილი, უსუსური ლილვებისაგან შედგება და კარნიზს ებჯინება, ანანურში კი ჰრიზმის ზედაპირი სიმადლეზე თრადაა გაყოფილი და ქეემოთ შკვეთრი რელიეფის მქონე თადებია, ზემოთ კი ცარიელი ადგილი- მკადისჯვარში
სარკმლები ისე პატარაა, რომ იკარგება დიდი წახნაგების არეებზე, ანანურ- ში კი ზომები ლთგიკურადაა შერნეული; მკადისჯვარში ეოველი წახნაგი, თა. ღის ქუსლებს ქეემოთ, მაღალი სწორკუთხედითაა შემოფარგლული, იგი დაბა- ლი რელიეფითაა შესრულებული და თადებთან ერთად მე^ტად უფერულ დე- კორს წარმოადგენს.
აგურის გუმბათოვან ეკლესიათაგან შესადარებლად დაგვრჩა 1688 წ. სოფ. მჭადისჯვარში აგებული ძეგლია მისი გუმბათის ყელი პრიზმულია და წახნაგები უწყეეტი თაღებითაა შემოფარგლული. მაგრამ ამ პრიზმის გადაწყვეტა რადიკალურად განსხვავდება ანანურის შემთხვევისაგან: აქ თაღები წვრილი, უსუსური ლილვებისაგან შედგება და კარნიზს ებჯინება, ანანურში კი პრიზმის ზედაპირი სიმაღლეზე ორადაა გაყოფილი და ქვემოთ მკვეთრი რელიეფის მქონე თაღებია, ზემოთ კი ცარიელი ადგილი - მჭადისჯვარში სარკმლები ისე პატარაა, რომ იკარგება დიდი წახნაგების არეებზე, ანანურში კი ზომები ლოგიკურადაა შერჩეული; მჭადისჯვარში ყოველი წახნაგი, თაღის ქუსლებს ქეემოთ, მაღალი სწორკუთხედითაა შემოფარგლული, იგი დაბალი რელიეფითაა შესრულებული და თაღებთან ერთად მეტად უფერულ დეკორს წარმოადგენს.
რთგთრც ეტყობა, მქადისჯვრის ოსტატს უკვე აღარ ესმის ანანურის, ალის და ,,ორმოცთა ეკლესიების“ გუმბათის ყელზე მთცემული არქიტექტუ^ რული მორთულთბის სკულპტურულობა. და მართლაც, ასეთი დრმა რელიე. ფით დამუშაეებულ გუმბათის ყელს, მთმდეენო პერიოდის ძეგლებში ჩვენ ეეო ვხვდებით. ამ სამი ძეგლის მორთულობაში ჩანს, აგრეთვე, საერთთ სისადავე და ცალკეულ ფთრმათა გამარტიეება, რაც შემდეგი საფეხური უნდა იყოს ალავერდისა და გრემის ტაძრებთან შედარებითა გეიანფეოდალური ხანის ძეგლების საბოლოოდ შეუსწავლელთბის გამო, დღ,ეს ანანურის „ღეთაების^ დათარიღება მოსახერხებელი ხდება მხოლთდ ასი წლის ფარგლებში. მისი აგების ზედა ზღვრად ისტთრიული წყაროებით ნვენ .1660 წელი მიეიღეთ, ქვედა 'ნღვრად უნდა მივიღთთ ^1 საუკუნის შუა წლები, რომლითაც თარიღდება ალავერდი, გრემი, ნინოწმინდის სამრეკლთ და სხვები- ▼
▲რთგთრცროგორც ეტყობა, მქადისჯვრისმჭადისჯვრის ოსტატს უკვე აღარ ესმის ანანურის, ალის და ,,ორმოცთა ეკლესიების“ გუმბათის ყელზე მთცემული არქიტექტუ^ რული მორთულთბის სკულპტურულობა. და მართლაც, ასეთი დრმა რელიე. ფით დამუშაეებულ გუმბათის ყელს, მთმდეენო პერიოდის ძეგლებში ჩვენ ეეო ვხვდებით. ამ სამი ძეგლის მორთულობაში ჩანს, აგრეთვე, საერთთ სისადავე და ცალკეულ ფთრმათა გამარტიეება, რაც შემდეგი საფეხური უნდა იყოს ალავერდისა და გრემის ტაძრებთან შედარებითა გეიანფეოდალური ხანის ძეგლების საბოლოოდ შეუსწავლელთბის გამო, დღ,ეს ანანურის „ღეთაების^ დათარიღება მოსახერხებელი ხდება მხოლთდ ასი წლის ფარგლებში. მისი აგების ზედა ზღვრად ისტთრიული წყაროებით ნვენ .1660 წელი მიეიღეთ, ქვედა 'ნღვრად უნდა მივიღთთ ^1 საუკუნის შუა წლები, რომლითაც თარიღდება ალავერდი, გრემი, ნინოწმინდის სამრეკლთ და სხვები-
არაგეის საერისთაეოს ისტორიაც ამ პერიოდზე მიგვითითეგს. სწიირედ მისი სიძლიერისა და ამადლების ჰერითდიც საუკუნეებია. სწო- რედ მაშინ იყო შესაძლებელი ამ პუნქტში აეგოთ დიდი ტევადოგის გუმბა- თოვანი ეკლესიაა
|