მურა დათვი: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
მომხმარებლის 188.169.164.95 ცვლილებების გაუქმება (№3467994)
იარლიყი: გაუქმება
ამოღებულია Cercvadze2001-ის მიერ შეტანილი არაენციკლოპედიური ინფორმაცია
ხაზი 21:
'''მურა დათვი''' ({{lang-la|Ursus arctos}}) — [[მტაცებლები|მტაცებელი]], [[ძუძუმწოვრები|ძუძუმწოვარი]], [[დათვისებრნი|დათვისებრთა]] [[ოჯახი (ბიოლოგია)|ოჯახისა]]. მისი სხეულის სიგრძე 2,5 მ-მდე, მასა 480 კგ-მდე აღწევს. გავრცელებულია [[ევროპა]]ში, [[აზია]]ში, [[ჩრდილოეთ ამერიკა]]ში, სადაც იგი „გრიზლის“ სახელითაა ცნობილი. ბინადრობს უმთავრესად მთლიანი ტყის მასივებში, [[კავკასია|კავკასიისა]] და [[შუა აზია|შუა აზიის]] მთებში, ყველგან შედარებით მცირერიცხოვანია. ზოგან განადგურდა. იკვებება მცენარეული და ცხოველური საკვებით. შემოდგომაზე ბუნაგში წვება და ზამთრის ძილს ეძლევა. სძინავს 75-195 დღე. ზამთრის ძილი ზერელეა, ცხოველი საშიშროების შემთხვევაში ტოვებს ბუნაგს, იწყებს ხეტიალს და იკავებს ახალს. სამხრეთში, სადაც ზამთარი მცირეთოვლიანია. მურა დათვი ბუნაგში არ წვება. მაკეობა 7 თვემდე გრძელდება. 2 წელიწადში ერთხელ შობს 2-3, იშვიათად 4-5 ბელს. სქესობრივ სიმწიფეს აღწევს 3 წლისა. მცირე სარეწაო მნიშვნელობა აქვს, ტყავს იყენებენ უმთავრესად ნოხად, ხორცს - საკვებად. ზოგან აზიანებს ნათესებს, თავს ესხმის [[შინაური ცხოველები|შინაურ ცხოველებს]].
 
რამდენიმეზამთრის თვეგადასატანად რომმთავარი „იმარხულოს“, დედა დათვმა წინასწარ უნდა მოიკრიბოს ძალები. ამიტომ, თავს სულაც არ იწუხებს ტანწერწეტობაზე ფიქრით. მისი უმთავრესი საზრუნავისაშუალება კანქვეშ [[ცხიმი|ცხიმის]] დაგროვებაა, რომლის სისქეც ზოგ ადგილას რვა სანტიმეტრს აღწევს. დათვის საყვარელი საკვები ტკბილი [[კენკრა|კენკროვანი]] ნაყოფია, მაგრამ იგი სულაც არ არის წუნია — უარს არაფერზე ამბობს. მცენარეთა ძირხვენებს, მცირე ზომის ძუძუმწოვრებს, [[თევზი|თევზსა]] და [[ჭიანჭველები|ჭიანჭველებსაც]] ხალისით შეექცევა. საშემოდგომოდ წონაში შეიძლება 130-დან 160 კილომდე მოიმატოს, რომლის დაახლოებით ერთი მესამედიც ცხიმია (ამ დროისთვის ხვადი დათვი შეიძლება 300 კილოს იწონიდეს). „ძილის ქვეყანაში“ სტუმრობამდე, იგი უარს ამბობს ჭამაზე და ნაწლავებს ექსკრემენტებისგან ითავისუფლებს. მეტად აღარ ჭამს, არც შარდავს და აღარც კუჭში გადის, ვიდრე დაახლოებით ნახევარი წელი არ გავა.
 
ბუნაგის მოსაწყობად ხელსაყრელი ადგილი შეიძლება იყოს [[მღვიმე]], ჭიანჭველების მიტოვებული ბუდე ან ხეების ფესვებს შორის გაჩენილი ღრუ. მთავარია, რომ ადგილი მიუდგომელი იყოს — ბოლოს და ბოლოს, არავის უყვარს, როცა ძილს უფრთხობენ. დათვი ნაძვის ხმელ ტოტებს, ხავსს, ტორფსა და სხვა „ქვეშაგებს“ ეზიდება, რათა რაც შეიძლება მყუდრო გახადოს თავისი საბინადრო. საინტერესოა, რომ თვითონ ბუნაგი ძალიანაც არ აღემატება ზორბა დათვის ტანს. ზამთარში ბუნაგს თოვლი ფარავს და თვალმარჯვე ადამიანმა, შეიძლება, მხოლოდ სასუნთქი ხვრელიღახვრელი შენიშნოსშეინიშნება.
 
ზამთრის ძილის დროს დათვის ორგანიზმში მიმდინარე სასიცოცხლო პროცესები „დაზოგვის რეჟიმზეა“ გადასული. [[გული|გულისცემა]] ძლიერ გაიშვიათებულია — წუთში ათჯერაც კი არ სცემს, და ნივთიერებათა ცვლაც შენელებულია. იმძილის დროს, როცა დედა დათვი უკვე ტკბილად ფშვინავს ძილში, მის ორგანიზმში არსებითად მნიშვნელოვანი პროცესი, ცხიმების წვა, იწყება. ცხიმების დაშლა აუცილებელი ენერგიითა და წყლით ამარაგებს ორგანიზმს. მიუხედავად იმისა, რომ სასიცოცხლო პროცესები შენელებულია, ნივთიერებათა ცვლის შედეგად მაინც წარმოიქმნება ნარჩენები. როგორ უნდა გათავისუფლდეს დათვი ამ ნარჩენებისგან ისე, რომ ბუნაგი არ დააბინძუროს? გამოყოფის ნაცვლად, სხეული მათ ხელახლა გადამუშავებას იწყებს.
პროფესორი [[ჰისა]] განმარტავს: „აზოტის შემცველი შარდოვანას ნარჩენები ხელახლა შეიწოვება თირკმლებიდან და შარდის ბუშტიდან, და სისხლის მიმოქცევის სისტემის მეშვეობით ნაწლავებში ხვდება, სადაც ბაქტერიების ზემოქმედების შედეგად შარდოვანა ჰიდროლიზს განიცდის და ამიაკად გარდაიქმნება“. კიდევ უფრო საოცარი ის არის, რომ [[ამიაკი]], თავის მხრივ, [[ღვიძლი|ღვიძლში]] ბრუნდება, სადაც ის მონაწილეობას იღებს ახალი ამინომჟავების, ცილების უმთავრესი შემადგენელი ელემენტების, წარმოქმნაში. ამრიგად, დათვი ნარჩენების აუცილებელ კომპონენტებად გარდაქმნის წყალობით ინარჩუნებს ძალებს ბუნაგად ყოფნის ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში.
 
პროფესორი [[ჰისა]] განმარტავს: „აზოტის შემცველი შარდოვანას ნარჩენები ხელახლა შეიწოვება თირკმლებიდან და შარდის ბუშტიდან, და სისხლის მიმოქცევის სისტემის მეშვეობით ნაწლავებში ხვდება, სადაც ბაქტერიების ზემოქმედების შედეგად შარდოვანა ჰიდროლიზს განიცდის და ამიაკად გარდაიქმნება“. კიდევ უფრო საოცარი ის არის, რომ [[ამიაკი]], თავის მხრივ, [[ღვიძლი|ღვიძლში]] ბრუნდება, სადაც ის მონაწილეობას იღებს ახალი ამინომჟავების, ცილების უმთავრესი შემადგენელი ელემენტების, წარმოქმნაში. ამრიგად, დათვი ნარჩენების აუცილებელ კომპონენტებად გარდაქმნის წყალობით ინარჩუნებს ძალებს ბუნაგად ყოფნის ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში.
ძველად ხალხი ბუნაგად მყოფ დათვზე ნადირობდა. მძინარე დათვის გამოჭერა მართლაც რომ ადვილი იყო. თავიდან ბუნაგს პოულობდნენ, შემდეგ თხილამურიანი მონადირეები თანდათანობით წრეს კრავდნენ მის გარშემო. ბოლოს დათვს აღვიძებდნენ და კლავდნენ. მაგრამ ზამთარში დათვებზე ნადირობა, დღესდღეობით, თითქმის მთელ ევროპაშია აკრძალული, რადგან ნადირობის ეს მეთოდი სისასტიკედ არის მიჩნეული.
 
ძველად ხალხი ბუნაგად მყოფ დათვზე ნადირობდა. მძინარე დათვის გამოჭერა მართლაც რომ ადვილი იყო. თავიდან ბუნაგს პოულობდნენ, შემდეგ თხილამურიანი მონადირეები თანდათანობით წრეს კრავდნენ მის გარშემო. ბოლოს დათვს აღვიძებდნენ და კლავდნენ. მაგრამ ზამთარში დათვებზე ნადირობა, დღესდღეობით, თითქმის მთელ ევროპაშია აკრძალული, რადგან ნადირობის ეს მეთოდი სისასტიკედ არის მიჩნეული.
 
== ქვესახეობები ==
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/მურა_დათვი“-დან