ხევი (მხარე): განსხვავება გადახედვებს შორის

[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
მომხმარებლის 5.178.169.111 ცვლილებების გაუქმება (№3415756)
No edit summary
ხაზი 22:
|რეგიონის რუკის წარწერა = მცხეთა-მთიანეთის მხარე საქართველოს თანამედროვე ადმინისტრაციულ დაყოფაში
}}
'''ხევი''', ''წანარეთის ხევი'' — [[საქართველო|საქართველოს]] ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეა. იგი მდებარეობსმხარე [[კავკასიონი|კავკასიონისსაქართველო]] ჩრდილოეთ ფერდობზე [[თერგი|თერგის]] აუზში და მოიცავს [[თრუსო]]ს, ბაიდარის, სნოსწყლის და დარიალის ხეობებსში. ესაზღვრებათანამედროვე ისტორიული რეგიონები: აღმოსავლეთით — [[ხევსურეთი]], სამხრეთით — [[მთიულეთი]], ჩრდილოეთით — [[ოსეთი]], დასავლეთით — [[შიდა ქართლი|შიდა ქართლის]] მთიანეთი.საქართველოს [[საქართველოს ტერიტორიული მოწყობა|საქართველოს თანამედროვე ტერიტორიული მოწყობით]] ხევი [[მცხეთა-მთიანეთის მხარე]]ს ეკუთვნის, მოქცეულია [[ყაზბეგის მუნიციპალიტეტი]]ს შემადგენლობაში, რომლის ცენტრიც არის დაბა [[სტეფანწმინდა]].
 
==გეოგრაფია==
ხევის მთავარი მდინარეა [[თერგი]], რომელიც სათავეს იღებს კავკასიონის მთავარი ქედის კალთაზე, [[ზილგახოხი|ზილგახოხის]] მყინვარში.
ხევი მდებარეობს [[კავკასიონი|კავკასიონის]] ჩრდილოეთ ფერდობზე [[თერგი|თერგის]] აუზში და მოიცავს [[თრუსო]]ს, ბაიდარის, სნოსწყლის და დარიალის ხეობებს. ესაზღვრება ისტორიული რეგიონები: აღმოსავლეთით — [[ხევსურეთი]], სამხრეთით — [[მთიულეთი]], ჩრდილოეთით — [[ოსეთი]], დასავლეთით — [[შიდა ქართლი|შიდა ქართლის]] მთიანეთი. ხევის მთავარი მდინარეა [[თერგი]], რომელიც სათავეს იღებს კავკასიონის მთავარი ქედის კალთაზე, [[ზილგახოხი|ზილგახოხის]] მყინვარში.
 
{{ციტატა|აღმოსავლიდამ არაგუს ერთვის, არშას ქუეით, აჩხოტის ხევი. აქ არს ციხე ღუდუშაურისა მცირე, არამედ ფრიად მაგარი. ამ ხევიდამ გარდავალს გზა გუდამაყარს. ამის ჩრდილოთ არს სტეფან-წმიდა, დაბა კარგი. ამის დასავლით არს გერგეთი, არაგუს იქით კიდესა. ზეით ამისსა არს, მყინვარის კალთასა ზედა, მონასტერი სამებისა, გუმბათიანი,მ ცხეთის სამკაულის სახიზრად, სადაცა ესუენა ნინოს ჯუარი, შუენიერ ნაშენი, შუენიერ ადგილს|[[ვახუშტი ბატონიშვილი]]}}
ხევი იგივეა, რაც ადრინდელი შუა საუკუნის [[წანარეთი]]. მატიანეში „[[მოქცევაჲ ქართლისაჲ]]“ ([[IX საუკუნე]]) [[VI საუკუნე|VI საუკუნის]] მოვნების თხრობასთან დაკავშირებით მოხსენებულია „ხევი წანარეთისა“. შემდგომში სახელწოდება „წანარეთი“ ხმარებიდან თანდათან გამოვიდა და ზოგადი სახელი ხევი იქცა მხარის საკუთარ სახელად. ერთდროულად [[წანარები|წანარების]] სატომო სახელის ნაცვლად ჩნდება ტერმინი „მოხევე“. დარიალის ხეობაში ძველთაგანვე გადიოდა ერთ-ერთი გზა, რომელიც ამიერკავკასიას (მათ შორის [[საქართველო]]ს) აკავშირებდა ჩრდილოეთ კავკასიასა და კავკასიის გადაღმა მხარეებთან ([[საქართველოს სამხედრო გზა]], [[დარიალის ხეობა]]). რეგიონის სამხედრო-სტრატეგიულმა მნიშვნელობამ განაპირობა აქ სიმაგრეთა სისტემების არსებობა. საუკუნეების განმავლობაში ხევი პოლიტიკური და ადმინისტრაციული სტატუსით სამეფო ხელისუფლებას ექვემდებარეობდა, გარდა იმ პერიოდისა, როდესაც იგი არაგვის ერისთავებს ემორჩილებოდა ([[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] [[1620-იანები|20-იანი]] წლებიდან [[1743]] წლამდე, [[არაგვის საერისთავო|არაგვის საერისთავოს]] გაუქმებამდე).
 
==ისტორია==
[[XVIII საუკუნე]]ში ხევი იყოფოდა სტეფანწინდის, სნოს, ფანშეტისა და მნის სამოურავოებად. მთიულეთის [[1804]] აჯანყების დროს მოხევეები აქტიურად იბრძოდნენ ცარიზმის კოლონიური პოლიტიკის წინააღმდეგ. ხევში შემორჩენილია [[IX საუკუნე|IX]]-[[X საუკუნე|X საუკუნეების]] ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლები: გარბანის წმინდა გიორგის ეკლესია, სიონის სამნავიანი ბაზილიკა, თრუსოს მთავარანგელოზის ეკლესია, სოფელ ახალციხის ბაზილიკა, ბეთლემის სამონასტრო კომპლექსი. გვიანდელი შუა საუკუნის საერო ნაგებობები: სნოს ციხე, არშის ციხე და სხვა.
ხევი ძველი დროიდან დასახლებული კუთხე იყო, რასაც მოწმობს არქეოლოგიური გათხრების შედეგად აღმოჩენილი, ძვ.წ. VI-V საუკუნეებით დათარიღებული [[ყაზბეგის განძი]].
 
 
[[თეიმურაზ ბატონიშვილი]]ს მიხედვით ხევში იმოგზაურა [[ანდრია პირველწოდებული|ანდრია მოციქულმა]], რომელმაც [[გერგეტი (ყაზბეგის მუნიციპალიტეტი)|გერგეტში]] აღმართა ჯვარი.<ref>''[[თეიმურაზ ბატონიშვილი]]'', „[[ისტორია დაწყებითგან ივერიისა, ესე იგი გიორგიისა, რომელ არს სრულიად საქართველოჲსა]]“ გვ. 143 — სანქტ-პეტერბურგი, სამეცნიერო აკადემიის სტამბა, 1848</ref><ref>''ითონიშვილი ვ.'' „ხევის ტოპონიმიკა“ გვ. 130 — თბილისი, „მეცნიერება“, 1971</ref><ref>{{სძა|2|444|კახაძე კ. ჩიმაკაძე თ.}}</ref>
 
ხევი იგივეა, რაც ადრინდელი შუა საუკუნის [[წანარეთი]]. მატიანეში „[[მოქცევაჲ ქართლისაჲ]]“ (IX საუკუნე) [[VI საუკუნე|VI საუკუნის]] მოვლენების თხრობასთან დაკავშირებით მოხსენებულია „ხევი წანარეთისა“. VIII-IX საუკუნეებში [[წანარები]] აქტიურად მონაწილეობდნენ [[კახეთის სამთავრო]]ს წარმოქმნაში, მის სოციალურ-ეკონომიკურ, პოლიტიკურ და კულტურულ ცხოვრებაში. წანარების კახეთში გადასახლების გამო თერგის ხეობის ზემო წელი მათგან დაიცალა. ამიტომ ფიქრობენ, რომ სახელწოდება „წანარეთი“ ხმარებიდან თანდათან გამოვიდა და ზოგადი სახელი ხევი იქცა მხარის საკუთარ სახელად. ამავდროულად [[წანარები|წანარების]] სატომო სახელის ნაცვლად ჩნდება ტერმინი „მოხევე“.
 
ხევი იგივეა, რაც ადრინდელი შუა საუკუნის [[წანარეთი]]. მატიანეში „[[მოქცევაჲ ქართლისაჲ]]“ ([[IX საუკუნე]]) [[VI საუკუნე|VI საუკუნის]] მოვნების თხრობასთან დაკავშირებით მოხსენებულია „ხევი წანარეთისა“. შემდგომში სახელწოდება „წანარეთი“ ხმარებიდან თანდათან გამოვიდა და ზოგადი სახელი ხევი იქცა მხარის საკუთარ სახელად. ერთდროულად [[წანარები|წანარების]] სატომო სახელის ნაცვლად ჩნდება ტერმინი „მოხევე“. დარიალის ხეობაში ძველთაგანვე გადიოდა ერთ-ერთი გზა, რომელიც ამიერკავკასიას (მათ შორის [[საქართველო]]ს) აკავშირებდა ჩრდილოეთ კავკასიასა და კავკასიის გადაღმა მხარეებთან ([[საქართველოს სამხედრო გზა]], [[დარიალის ხეობა]]). რეგიონის სამხედრო-სტრატეგიულმა მნიშვნელობამ განაპირობა აქ სიმაგრეთა სისტემების არსებობა. საუკუნეების განმავლობაში ხევი პოლიტიკური და ადმინისტრაციული სტატუსით სამეფო ხელისუფლებას ექვემდებარეობდა, გარდა იმ პერიოდისა, როდესაც იგი არაგვის ერისთავებს ემორჩილებოდა ([[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] [[1620-იანები|201620-იანი]] წლებიდან [[1743]] წლამდე, [[არაგვის საერისთავო|არაგვის საერისთავოს]] გაუქმებამდე). 1743 წელს ხევი მიმდებარე ტერიტორიებთან (თრუსოს ხეობა, [[მთიულეთი]], [[გუდამაყარი]]) საუფლისწულო მამულებად გამოცხადდა და [[ერეკლე II]]-ის შვილების გამგებლობაში გადავიდა. [[XVIII საუკუნე]]ში ხევი იყოფოდა [[სტეფანწმინდა|სტეფანწინდის]], [[სნო]]ს, [[ფანშეტი]]სა და [[მნა|მნის]] სამოურავოებად.
 
საქართველოს რუსეთთან შეერთების შემდეგ ხევი [[დუშეთის მაზრა]]ში მოექცა. მთიულეთის [[1804]] წლის აჯანყების დროს მოხევეები აქტიურად იბრძოდნენ ცარიზმის კოლონიური პოლიტიკის წინააღმდეგ.
 
==ისტორიული ძეგლები==
[[XVIII საუკუნე]]ში ხევი იყოფოდა სტეფანწინდის, სნოს, ფანშეტისა და მნის სამოურავოებად. მთიულეთის [[1804]] აჯანყების დროს მოხევეები აქტიურად იბრძოდნენ ცარიზმის კოლონიური პოლიტიკის წინააღმდეგ. ხევში შემორჩენილია [[IX საუკუნე|IX]]-[[X საუკუნე|X საუკუნეების]] ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლები: გარბანის წმინდა გიორგის ეკლესია, სიონის სამნავიანი ბაზილიკა, თრუსოს მთავარანგელოზის ეკლესია, სოფელ ახალციხის ბაზილიკა, ბეთლემის სამონასტრო კომპლექსი. გვიანდელი შუა საუკუნის საერო ნაგებობები: სნოს ციხე, არშის ციხე და სხვა.
 
== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[წანარეთი]]
* [[წანარები]]
 
==ლიტერატურა==
*''[[სერგი მაკალათია|მაკალათია ს.]],'' ხევი ტფ. 1934
*{{ქსე|11|451|გვასალია ჯ.}}
 
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ხევი_(მხარე)“-დან