ანარქო-კომუნიზმი: განსხვავება გადახედვებს შორის

'''ანარქო–კომუნიზმი''' (თავისუფალი კომუნიზმი) — [[ანარქია|ანარქიის]] ერთ-ერთი მიმართულება, რომელიც ემხრობა სახელმწიფოს, ბაზრის, ფულის, კერძო საკუთრების და კაპიტალისტური სისტემის განადგურებას, სანაცვლოდ კი გვთავაზობს წარმოების საშუალებების საერთო საკუთრებაში ქონას, პირდაპირ დემოკრატიას და უიერარქიო ასოციაციებსა და მუშათა საბჭოებს, რომელშიც წარმოება დამყარებული იქნება პრინციპზე–ყველასპრინციპზე – ყველას მოთხოვნილების,ყველა–შესაძლებლობების ყველას შესაძლებლობების მიხედვით. ანარქო-კომუნიზმის საფუძვლებია:

* ურთიერთდახმარება – აქ საუბარია ეგოიზმის – ხალხის დაყოფის მიზეზის – სოლიდარობით ჩანაცვლებაზე, რაც მიგვიყვანს ჰარმონიულ საზოგადოებამდე, რომლის წევრებიც მზად არიან ერთმანეთის დასახმარებლად.

* ანარქო–კომუნიზმის ზოგიერთ ფორმაზე დიდი გავლენა იქონია რადიკალურმა ინდივიდუალიზმმა, შედეგად, ანარქო–კომუნისტები მიიჩნევდნენ, რომ ეს სისტემა ინდივიდუალური თავისუფლების რეალიზაციისთავის საუკეთესო სოციალური სისტემაა. ბევრს მიაჩნია, რომ ანარქო–კომუნიზმი საუკეთესო საშუალებაა ინდივიდისა და სოციუმის ურთიერთობების რეგულირებისთვის.

ანარქო–კომუნიზმი განვითარდა საფრანგეთის რევოლუციის შემდგომ არსებულ სოციალისტურ საფუძველზე. თუმცა, ის პირველად ჩამოყალიბდა პირველი ინტერნაციონალის იტალიურ სექციაში. პეტრე კროპოტკინის თეორიულმა შრომებმა დიდი როლი ითამაშა მის განვითარებასა და დახვეწაში.

ანარქო–კომუნისტური საზოგადოებები, რომლებიც დღესდღეობით არსებულ პრინციპებს ეფუძნებოდნენ და ამავდროულად, ღირსეული ადგილი დაიკავეს კაცობრიობის ისტორიაში , გვხვდებოდა ესპანეთის სამოქალაქო ომის და რუსეთის რევოლუციის დროს. ესპანელი ანარქისტების ძალისხმევით, ესპანეთის რევოლუციისა და სამოქალაქო ომის პერიოდში, 1936 წლიდან პრაგონის, ლევანტეს და ანდალუსიის ტერიტორიაზე შესაძლებელი გახდა ანარქო–კომუნისტური საზოგადოების ჩამოყალიბება. ანარქო–კომუნიზმის ერთ-ერთ მთავარ „ციხესიმაგრედ“ ანარქისტული კატალონია იქცა, თუმცა, ანარქისტებს არ დასცალდათ –ომში გამარჯვებულმა მხარემ ჰიტლერის, მუსოლინის, სსრკ–ს მიერ ზურგგამაგრებული ესპანეთის კომუნისტური პარტიის და მთელი კაპიტალისტური სამყაროს დახმარებით ანარქისტების რეპრესიები დაიწყო. რაც შეეხება უკრაინაში არსებულ თავისუფალ ტერიტორიას–რუსეთისტერიტორიას – რუსეთის რევოლუციის დროს ნესტორ მახნომ შეძლო საკმაოდ ვრცელ ტერიტორიაზე გაევრცელებინა ანარქო–კომუნიზმი და დაეცვა გარეშე ძალებისგან უკრაინიუკრაინის რევოლუციური არმიის დახმარებით, თუმცა, საბოლოოდ, თავისუფალმა ტერიტორიამ ვერ გაუძლო ბოლშევიკების შეტევას.

:„ჩვენ არ ვაპირებთ ვინმეს ტანსაცმელი გავხადოთ, მაგრამ გვსურს, მივცეთ მუშებს ის, რისი არქონაც მათ ექსპლუატატორთათვის ადვილ ნადავლად აქცევს. ჩვენ ყველაფერი უნდა გავაკეთოთ იმისთვის, რომ არცერთ ადამიანს არ უწევდეს ძალის გაყიდვა თავისი ოჯახის სარჩენად. სწორედ ამას ვგულისხმობთ, როდესაც ექსპროპრიაციას ვახსენებთ“ (პ. კროპოტკინი, „ბრძოლა პურისათვის“).

კროპოტკინის აზრით, „გლეხი, რომელსაც გააჩნია ზუსტად იმდენი მიწა, რამდენის დამუშავებაც შეუძლია, ან ოჯახი, რომელსაც აქვს იმხელა სახლი, რამხელაც სჭირდება, ან ხელოვანი, რომელიც მუშაობს თავისი ინსტრუმენტებით“ არ ექვემდებარება ექსპროპრიაციას, ხოლო რაც შეეხება მიწის მფლობელებს და კაპიტალისტებს, რომლებიც სიმდიდრეს გლეხთა გაღატაკების ხარჯზე იგდებენ ხელში – მათთვის ქონების ჩამორთმევა გარდაუვალია.

:„წარმოიდგინეთ საზოგადოება,რომელიც ითვლის რამდენიმე მილიონ წევრს, რომელთა ნაწილიც სოფლის მეურნეობაშია ჩართული, ნაწილი კი ინდუსტრიაში. ამ საზოგადოებაში ბავშვები სწავლობენ როგორც ფიზიკურ, ასევე გონებრივ შრომას. რაც შეეხება ზრდასრულ ადამიანებს, მათ დღეში 5 საათზე მეტი სამუშაო დრო არ ექნებათ, ისიც – ოციდან მაქსიმუმ 50 წლამდე, სამუშაო ადგილი კი განისაზღვრება მათი არჩევანის მიხედვით. ასეთი საზოგადოება უფრო მეტად აკმაყოფილებს ყოველ წევრს, ვიდრე – დღევანდელი სისტემა. გარდა ამისა, ასეთ პირობებში ყოველ მუშას ექნება მინიმუმ 5 საათი თავისუფალი დრო დღეში, რომელიც შეუძლია დაუთმოს მეცნიერებას, ხელოვნებას, ან თავისთვის საინტერესო რაიმე სფეროს. ასეთი საზოგადოება მალევე განვითარდება და ის, რაც დღეს მდიდრულად გვეჩვენება და შესაძლოა, თვალითაც არ გვინახავს, მის არცერთ წევრს აღარ გაუკვირდება.“ (პ. კროპოტკინი, „ბრძოლა პურისათვის“).

რუსმა ანარქისტებმა სცადეს, აეხსნათ ანარქისტული მოძრაობის წარუმატებლობის მიზეზები რუსეთის რევოლუციის პერიოდში. მათ დაწერეს „ანარქისტთა გაერთიანების ორგანიზაციული პლატფორმა“, რომელიც 1926 წელს დაიბეჭდა გაზეთ „მუშათა ხმაში“. ეს ტექსტი მოიცავდა ანარქისტული იდეების ანალიზს, ანარქისტული საზოგადოების ხედვას და ანარქისტული ორგანიზაცის მოწყობის პრინციპებს. პლატფორმის მიხედვით, ანარქისტული ორგანიზაცია უნდა იდგეს 4 პრინციპზე - იდეოლოგიურ ერთობაზე, ტაქტიკურ ერთობაზე, კოლექტიურ საქმიანობასა და ფედერალიზმზე. პლატფორმისტებს მიაჩნდათ, რომ საჭირო იყო ერთი კონკრეტული ტაქტიკური გზის არჩევა,რომელიც საერთო მიზნამდე მიიყვანდა ანარქისტებს.

პლატფორმას უამრავი კრიტიკოსი გამოუჩნდა ანარქისტული მოძრაობის სხვადასხვა სექციებში. კრიტიკოსებს შორის იყვნენ ცნობილი ანარქისტებიც – ერიკო მალატესტა, ლუიჯი ფაბრი, კამილო ბერნერი, მაქს ნეტლაუ, ალექსანდრ ბერკმანი, ემა გოლდმანი და გრიგორი მაქსიმოვი. მალატესტა, რომელიც თავდაპირველად კატეგორიულად ეწინააღმდეგებოდა პლატფორმის იდეას, შემდეგ მივიდა დასკვნამდე, რომ ეს დაპირისპირება მხოლოდ და მხოლოდ ლინგვისტურმა აღრევამ გამოიწვია. „მე ვეთანხმები ანარქისტული ორგანიზაციის მოწყობის ამ პრინციპებს, დაპირისპირება კი გამოიწვია ლინგვისტურმა პრობლემებმა,რომელთა გამოც პლატფორმაში ავტორიტარიზმი დავინახეთ. ვადასტურებ, რომ ჩვენ ერთი საერთო პოზიცია გვაქვს“ – განაცხადა მალატესტამ.

ანარქო-კომუნისტებმა – სებასტიან ფურემ და ვოლინმა პლატფორმის საპასუხოდ დაწერეს ორი ტექსტი, რომელშიც წარმოადგინეს ალტერნატიული მოდელები, რომლებიც შემდგომში სინთეზურ ორგანიზების ფორმად, უფრო მოკლედ – სინთეზიზმად შერაცხეს. ვოლინმა 1924 წელს გამოაქვეყნა ტექსტი „ანარქისტული სინთეზი“, შემდგომში კი ამავე თემაზე დაწერა სტატია სებასტიან ფურეს ანარქისტულ ენციკლოპედიაში. სინთეზიზმში აქცენტი კეთდება იმაზე, რომ ანარქიზმს აქვს 3 ძირითადი განშტოება – ანარქო-სინდიკალიზმი, ანარქო-კომუნიზმი და ინდივიდუალისტური ანარქიზმი, ორგანიზაციამ კი უნდა მოახდინოს ამ სამი მიმართულების ურთიერთშეთავსება – ანარქო-სინდიკალიზმი კარგი საშუალება იქნება ხალხის ორგანიზებისთვის, ანარქო-კომუნიზმი – როგორც პოსტრევოლუციური საზოგადოების ეკონომიკური მოწყობის მოდელი, ანარქო-ინდივიდუალიზმი კი ორგანიზაციას შესძენს ჩაგვრის წინააღმდეგ მიმართულ და ინდივიდზე ორიენტირებული იდეოლოგიას.

დაქირავებული შრომის არარსებობა ანარქო-კომუნიზმის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი საკითხია. როდესაც საერთო დოვლათი ყველასთვის ხელმისაწვდომი იქნება და წარმოების მოცულობა განსაზღვრული იქნება მოთხოვნილებების სტატისტიკური აღრიცხვის მიხედვით, ყოველ ადამიანს საშუალება ექნება, შეასრულოს თავისთვის სასურველი სამუშაო და არა ის , რასაც დაავალებენ.

ანარქო-კომუნისტებს მიაჩნიათ,რომ ცალკეული ინდივიდის მიერ შექმნილი პროდუქტის ღირებულების დათვლა შეუძლებელია, რადგან ყველაფერი არის ახლანდელი და წინა თაობების კოლექტიური შრომის შედეგი. მაგალითად, არავის შეუძლია განსაზღვროს ქარხნის მუშის მიერ 1 დღეში შექმნილი პროდუქტის ფასი, რადგან ვერ გაითვალისწინებს ყველაფერს – ტრანსპორტირების, საკვების, თავშესაფრის, დასვენების ხარჯებს, იმ საწარმოო საშუალებების ფასს, რომელთა გამოყენებითაც იქმნება პროდუქტი, მუშის ემოციურ მდგომარეობას და ა.შ. იმისთვის, რომ რეალურად შეფასდეს შრომა, უნდა გავითვალისწინოთ უამრავი ფაქტორი, განსაკუთრებით კი წარსულსა და აწმყოში გაწეული შრომა, რომლებიც განაპირობებს მომავალში გაწეულ შრომას. როგორც კროპოტკინმა თქვა, „შეუძლებელია, გამყოფი ხაზი გავავლოთ ორი ადამიანის შრომას შორის. შრომის ღირებულების განსაზღვრა პროდუქტის მიხედვით აბსურდია. ასეთივე აბსურდია საათობრივი ანაზღაურებაც. ერთი რამაა ცხადი: შრომაზე მაღლა მოთხოვნილება უნდა დავაყენოთ, ყველას უნდა ჰქონდეს სიცოცხლის უფლება, ხოლო ის, ვინც შრომობს, იმსახურებს უკეთეს ცხოვრებას“.

ანარქისტ კომუნისტებს მიაჩნიათ, რომ ყოველ ეკონომიკურ სისტემას, რომელშიც ვხვდებით ანაზღაურებად შრომას და კერძო საკუთრებას, სჭირდება სახელმწიფო აპარატი, რომელიც დაიცავს საკუთრების უფლებას და შეინარჩუნებს იმ ეკონომიკურ უთანასწორობას, რომელიც განპირობებულია განსხვავებული ანაზღაურებით და ვიღაცების საკუთრებაში არსებული მეტი ქონებით. გარდა ამისა, ისინი მიიჩნევენ, რომ ბაზარი და სავალუტო სისტემა მშრომელებს ჰყოფს სხვადასხვა კლასებად, ასევე, შრომას ანიჭებს განსაზღვრულ ღირებულებას და ამ ყველაფრით „არეგულირებს“ წარმოებას, მოხმარებას და დისტრიბუციას. ანარქო-კომუნისტების აზრით, ფული ზღუდავს ადამიანთა შესაძლებლობას, მიიღონ ის, რაც სჭირდებათ, რადგან ხელფასები და პროდუქციის ფასები გარკვეულ საზღვარს უწესებს მოხმარებას. ანარქო-კომუნისტური თეორიის მიხედვით, წარმოება დამყარებული უნდა იყოს მოთხოვნილებათა სტატისტიკურ აღრიცხვაზე, მოხმარება და დისტრიბუცია კი თავისუფალი უნდა იყოს, რაც ნიშნავს იმას, რომ ყველას უნდა შეეძლოს იმის მიღება, რაც სჭირდება, იმისგან დამოუკიდებლად თუ რა ტიპის სამუშაოს ასრულებს თვითონ. ის, რომ ყველა ადამიანს შეუძლია მიიღოს ის, რაც სჭირდება და უნდა, შეგვიძლია განვიხილოთ როგორც „ანაზღაურების“ შემცვლელი. რაც შეეხება ლიმიტებს – ყოველი ლიმიტი მოხმარებაზე უნდა დააწესონ იმ ჯგუფის წევრებმა, რომელსაც შეეხება შეზღუდვები და არა – კაპიტალისტებმა ან სახელმწიფომ. ანარქო-კომუნიზმს ბევრი საერთო აქვს ანარქო-კოლექტივიზმთან, თუმცა, არსებობს მნიშვნელოვანი განსხვავებებიც. ანარქო-კოლექტივისტები აღიარებენ წარმოების საშუალებათა კოლექტიურ მფლობელობას, მაშინ როდესაც ანარქო-კომუნისტები მთლიანად უარყოფენ წარმოების საშუალებების ვინმეს საკუთრებაში ყოფნას. ანარქო-კომუნისტები საგნებს ყოფენ პირადი გამოყენების ნივთებად და საწარმოო საშუალებებად, ან საზოგადოების კეთილდღეობისთვის აუცილებელ საგნებად. ანარქო-კომუნისტების აზრით, საწარმოო საშუალებები და საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვანი ნივთები არ უნდა იყოს ვინმეს საკუთრება (ეს ეხება როგორც ქარხნებს, ასევე, მაგალითად, არქეოლოგიური გათხრებისას მოპოვებულ ნივთებს), არამედ, ყველას უნდა შეეძლოს მათი გამოყენება საზოგადოებისთვის სარგებლობის მოსატანად.მაგალითად, სახლები და მიწა არ უნდა იყოს ვაჭრობის ობიექტები – მათი გამოყენება ყველას უნდა შეეძლოს თანასწორობის პრინციპის გათვალისწინებით. შესაბამისად, აღარ იარსებებს ცნებები „მეპატრონე“ და „დამქირავებელი“ (ეს ეხება ინტელექტუალური შრომის პროდუქტსაც). გარდა ამისა, ანარქო-კომუნისტებს მიაჩნიათ, რომ ანარქისტულ პრინციპებზე აგებულ საზოგადოებაში პრინციპების დარღვევაა, ადამიანი იღებდეს პროდუქტს და ამავდროულად, ვალდებული იყოს შეასრულოს რაღაც სამუშაო. მაგალითისთვის, ანარქო-კომუნისტები სვამენ კითხვას : „რატომ უნდა იმუშაოს მუშამ Xსაათი10 საათი დღეში, იმისთვის რომ ჰქონდეს ბინა?“ ანარქო კომუნისტებს მიაჩნიათ, რომ სამუშაოს შესრულების მოტივაცია უნდა იყოს არა სანაცვლოდ მიღებული რაღაც, არამედ – პროდუქტის შექმნა. აქედან გამომდინარე, სახლის, მიწის, საკვების, ტანსაცმლის და მოკლედ რომ ვთქვათ, საერთო დოვლათის გამოყენება თავისუფლად უნდა შეეძლოს ყველას, დასაქმებულობისგან დამოუკიდებლად. გარდა ამისა, ანარქო-კომუნისტური თეორია ითვალისწინებს იმასაც,რომ მიწა, რომელსაც ოჯახი თავისთვის სამყოფი პროდუქტის მისაღებად ამუშავებს (ან პატარა ფერმა აქვს) და არ წარმოადგენს საზოგადოებისთვის მისაწოდებელი პროდუქციის წარმოების საშუალებას, უნდა განვიხილოთ როგორც პირადი მოხმარების საგანი და არა, როგორც წარმოების საშუალება. ყოველ ინდივიდს შეუძლია შექმნას რაღაც და თავისთვის შეინახოს, თუ, რა თქმა უნდა, ეს არ იქნება საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვანი საგანი. ეს იმას ნიშნავს, რომ მხატვარის ფუნჯი, მუსიკოსის საკრავი, ისევე როგორც კბილის ჯაგრისი და ა.შ. არის პირადი მოხმარების ნივთი, რომელთანაც სხვებს არაფერი ესაქმებათ. თუმცა, რაც შეეხება კბილის ჯაგრისის თუ ფუნჯების ქარხნის მიერ შექმნილ პროდუქტს – ყველას თავისუფლად უნდა შეეძლოს მათი გამოყენება. ამგვარად, ანარქო-კომუნიზმი გვთავაზობს იდეალურ კომპრომისს ინდივიდუალური და საერთო მოხმარების საგნების გამიჯვნის საკითხში.