|
|ენა = [[ქართველური ენები]] [[ზანური]] , [[მეგრული]] , [[ლაზური]]
|ვალუტა =[[კოლხური თეთრი]]. [[ოქრის სტრატერი]]
|ფართობი = 44 785 [[კმ²]]
|მოსახლეობა =[[კოლხები]], [[სანები(სვანები)]], [[ხალიბები]], [[მაკრონები]], [[ტაოხები]], [[ტიბერანები]], [[სკვიმნები]], [[მახელონები]], [[ლაზები]], [[ჭანები]], [[ბეხირები]], [[ჰენიოხები]], [[ზიდრიტები]], [[მარები]], [[აფსილები]], [[გელონები]] [[ბერძნები]]
|მართველობის ფორმა =[[მონარქია]]
==გეოგრაფია და ტოპონიმიკა==
[[ფაილი:Map_of_Colchis,_Iberia,_Albania,_and_the_neighbouring_countries_ca_1770.jpg|მინი|მარცხნივ|ანტიკური ხანის კოლხეთი, ბერძნულ წყაროებზე დაყრდნობით, დაბეჭდილია ლონდონში, 1770.]]
კლასიკურ ავტორთა თანახმად, კოლხეთის ტერიტორია ესაზღვრებოდა სამხრეთ-დასავლეთით პონტუსს, დასავლეთით პონტუს ევქსინუს ([[შავი ზღვა]]) მდინარე კორაქსამდე (შესაძლოა დღევანდელი მდინარე [[ბზიფი]]), ჩრდილოეთით დიდი კავკასიონის მთაგრეხილს, რომლის იქით სარმატია მდებარეობდა, აღმოსავლეთით [[იბერია]]სა და მცირე კავკასიის მთაგრეხილს, ხოლო სამხრეთით [[სომხეთი|სომხეთს]]. ავტორების მიხედვით მცირე განსხვავებაა თუ რამდენად ვრცელდებოდა კოლხეთის ტერიტორია სამხრეთ-დასავლეთზე: [[სტრაბონი]]ს მიხედვით კოლხეთი იწყებოდა [[ტრაპიზონი|ტრაპიზონიდანტრაპიზონთან]];, ხოლო [[პტოლემე]]ს მიხედვით კი [[შავი ზღვა|პონტუსი]] მდინარე ფაზისამდე ადიოდა. [[ბიჭვინთა|პიტიუსი]] კოლხების ბოლო ქალაქი იყო ჩრდილოეთში.
სახელწოდება კოლხეთი პირველად მოხსენიებულია [[ესქილე|ესქილესა]]სა და [[პინდაროსი|პინდაროსისპინდარე]]ს მიერ. უფრო ადრეული მწერლები მას სახელით „[[აია (მითოლოგია)|აია]]“ მოიხსენიებენ, ადგილი სადაც მითიური მეფე [[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტი]] ცხოვრობდა. მთავარი მდინარე იყო [[ფაზისი (მდინარე)|ფაზისი]] (ამჟ. [[რიონი]]), რომელიც ქვეყანას შუად ჰყოფდა. მთავარი ქალაქები იყო [[დიოსკურია]] (რომ.: სებასტოპოლისი, ამჟ.: [[სოხუმი]]), სარაპანა (ამჟ. [[შორაპანი]]), ფაზისი (ამჟ.: [[ფოთი]]), პიტიუსი (ამჟ. [[ბიჭვინთა]]), აპსაროსი (ამჟ. [[გონიო]]), სურიუმი (ამჟ. [[ვანი]])<ref>ნოდარ ასათიანი, მარიკა ლორთქიფანიძე, როინ მეტრეველი, ოთარ ლორთქიფანიძე, გივი ჯამბურია, გიორგი ოთხმეზური, ოთარ ჯაფარიძე. ''საქართველოს ისტორია (X კლასის სახელმძღვანელო)'' - თბილისი, “ცისარტყელა”, 2001. გვ. 33</ref>, არქეოპოლისი (ამჟ. [[ნოქალაქევი]]), საქალაქო დასახლება უნდა არსებულიყო დღევანდელი ქუტაისის მიდამოებშიც. სკილაქსი ასევე აღნიშნავს მალას ან მალეს, რომელიც, მისი აზრით, მედეას დაბადების ადგილი უნდა ყოფილიყო.
==ისტორია==
ბერძნების მიერ დაარსებულ სავაჭრო პოლისებს შორის ყველაზე ცნობილები იყო: ფაზისი, დიოსკურია, გიენოსი, ფაზისი და პიტიუსი. მათ შორის მნიშვნელოვანი იყო ფაზისი სადაც ყველაზე ძლიერი ბერძნული სავაჭრო ფენა და ელიტა იყრიდა თავს კოლხეთის მასშტაბით რადგანაც შემდგომში იგი მნიშვნელოვან როლს არ კარგავს დასავლეთ საქართველოს განვითარების საქმეში (მაგ. [[კოლხეთის უმაღლესი რიტორიკული სკოლა]]). ასევე მნიშვნელოვანი ქალაქები იყო სურიუმი (ვანი), საირხე, დაბლაგომი, ხოლო ქვეყნის სიღრმეში იხსენიება დიდი ბარბაროსული ქალაქი, რომელიც ვარაუდით შემდგომში ეგრისის პერიოდში არსებულ მდიდარ რეგიონში მოხირისში უნდა არსებულიყო(დაახლ. რიონსა და ცხენისწყალს შორის არსებული დაბლობი რაიონი).
[[ფაილი:Colchis gold diadem r.JPG|მინი|220x220პქ250x250პქ|კოლხი დიდებულის ოქროს დიადემა]]
სპარსეთის იმპერიის დაცემის შემდეგ კოლხეთის მნიშვნელოვანი ნაწილი ადგილობრივად ცნობილი, როგორც [[ეგრისი]], [[იბერია|იბერიის სამეფოს]] ნაწილი გახდა დაახ. [[ძვ. წ. 302]] წელს. თუმცა კოლხეთი იბერიას მალევე გამოეყო და რამდენიმე მცირე სამთავროდ დაიშალა. კოლხეთის სამთავროები დამოუკიდებლობას ინარჩუნებდნენ რეგიონის [[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე პონტოელის]] მიერ დაპრყობამდე (ძვ. წ. 101).
შემდგომში კოლხეთი [[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე VI ევპატორმა]] დაიმორჩლა და აქ საკუთარი მმართველები დასვა. ცენტრად კი დიოსკურია აქცია. ძვ.წ. 85 წელს კოლხები მისი შვილის წაქეზებით აუჯანყდნენ პონტოელებს მაგრამ დამარცხდნენ. სოწრედ კოლხეთის აჯანყებამ სეაფერხა მითრიდატეს ლაშქრობა დასავლეთით რომის წინაამღდეგ. ადგილობრივი სკეპტუხების ნაწილი მითრიდატეს მიუდგა. რომთან სასტიკი მარცხის შემდეგ მითრიადატე კოლხეთში გაიქცა. ძვ.წ. 65 წელს კოლხეთში შემოჭრილ პომპეუსს მითრიდატეს მომხრე სკეპტუხებმა გაუწიეს წინაამღდეგობა. მათ შორის ოლთაკემ, რომელიც პომპეუსის ტყვეთა სიაში მეფედ იხსენიება. იგი შეიპყრეს და რომში ტრიუმფალურ გზაზე ჩამოატარეს სხვა მეფე-მთავრებთან ერთად და ორქოზმა რომელმაც რომაელებს ბრძოლები გაუმართა და შემდეგ სვანეთის მთებს შეაფარა თავი. კოლხეთის დაცემის შემდეგ მითრიდატე ბოსფორში გაიქცა სადაც მალე საკუთარმა შვილმა ფარნაკემ მოკლა. ამასობაში კოლხეთი რომაელებმა დაიპყრეს და იქ ადგილობრივი წარჩნებული [[არისტარქე]] (ძვ.წ. 65-47წწ) დასვეს მმართველად. [[ფარნაკე I]] [[ბოსფორის სახელმწიფო|ბოსფორის სამეფოდან]] დიდი არმიით შეიჭრა კოლხეთში (ძვ.წ. 47წ.) და მოაოხრა დასახლებული ქალაქები, პოლისები და დასახლებები. მათ შორის ცნობილი [[ლევკოთეას ტაძარი]] და ქალაქი სურიუმი (ვანი). [[არისტარქე]] სწორედ ამ დროს უნდა დაღუპულიყო. ფარნაკეს დამანგრეველმა ლაშქრობამ კოლხეთი საბოლოოდ დასცა. დაკნინდა ბერძნული პოლისები, განადგურდა ადრინდელი სოციალურ-ეკონომიკური კავშირები. მალე დაქუცმაცებულ კოლხეთს რომაელებმა დაადგეს თვალი და მის ზღვისპირა ქალაქებში კოჰორტები ჩააყენეს. კოლხეთის ტერიტორიის შიდა ნაწილში მთიელი და მეზობელი მხარეებიდან მიგრიებული მოსახლეობის კონსოლიდაციით შეიქმნა რამდენიმე მცირე სამეფო სამთავრო, რომელთა შორის მოგვიანებით ახ.წ. II საუკუნის შუა წლებში დაწინაურდა ლაზთა სამთავრო (შემდგომში [[ეგრისის სამეფო]]).
==[[კოლხეთი|კოლხეთის]] მმართველები==
[[ფაილი:Ake of Colchis strater.JPG|thumb|right|მეფე აკეს პერიოდში გამოშვებული სტატერი, ძვ. წ. 44]]
კოლხთა მმართველებზე მწირი ინფორმაცია მოიპოვება:
===[[კოლხეთი|კოლხეთის]] [[მითი|მითიური]] მმართველები===
{| class="wikitable plainrowheaders" border="10" cellpadding="10" cellspacing="10"
|-----
!width = "8%" style=background:#aadead;| [[პორტრეტი]]
!width = "15%" style=background:#ababab;| სახელი
!width = "57%" style=background:#efdead;| ქრონიკები
|-----
|[[File:Lotto Capoferri Magnum Chaos.jpg|200px|center|]]
|'''[[ქაოსი]]'''
|{{lang-grc|χάος}} ნიშნავს – «უზარმაზარ სიცარიელეს, უფსკრულს, წყვდიადს», წარმოებული {{lang-grc|χαίνω}}, ნიშნავს «გახსნას, ფართოდ გაღებულს») — პირველად აღწერილი [[ჰეროდოტე|ჰეროდოტეს]] «თეოგონიაში» ([[ძვ. წ. 700]]); – მსოფლიოს თავდაპირველი მდგომარეობის პერსონიფიკაცია მოწესრიგებული სამყაროს გაჩენამდე. [[ჰესიოდე|ჰესიოდეს]] მიხედვით, «უწინარეს ყოვლისა გაჩნდა ქაოსი». შვა: [[გეა]] ([[დედამიწა]]), [[ტარტაროსი]] (უფსკრული), [[ეროსი (მითოლოგია)|ეროსი]] ([[სიყვარული]]), [[ერებუსი]] (წყვდიადი) და [[ნიქსი]] ([[ღამე]]). [[ერებუსი|ერებუსისგან]] და [[ნიქსი|ნიქსისგან]] იშვნენ: ეთერი (მიწისზედა ჰაერის ნათელი სივრცე) და ჰემერა (დღე).
|-----
|[[ფაილი:Feuerbach Gaea.jpg|200px|center|]]
|''' [[გეა]]'''
|[[დედამიწა]] – შვა: [[ურანოსი]] ([[ცა|ზეცა]]), დიდი მთები და [[პონტოსი]].
|-----
|[[ფაილი:Aion mosaic Glyptothek Munich W504.jpg|200px|center|]]
|''' [[ურანოსი]]'''
|{{lang-grc|Οὐρανός}} «ზეცა». ცის ღმერთი, თავდაპირველი მსოფლიოს მპყრობელი. გეას ქმარი. შვა: [[ტიტანები|თორმეტი ტიტანი]] – ექვსი ვაჟი: ოკეანოსი, კოიოსი, კრიოსი, ჰიპერიონი, იაპეტოსი, [[კრონოსი]] და ექვსი ქალი: თეია, [[რეა]], [[თემისი|თემიდა]], მნემოსინე, ფოიბე, ტეთისი; სამი კიკლოპი ({{lang-grc|Κύκλωπες}} — მრგვალთვალიანები) – ბრონტესი, სტეროპესი და არგესი; [[ჰეკატონხეირები]] ({{lang-grc|Εκατόγχειρες}}, სიტყვასიტყვით: ἑκατόν, «ასი» და χείρ, «ხელი». [[ლათინური ენა|ლათინურად]] Centimani «ასხელიანი») – კოტოსი, ბრიარეოსი და გიგესი, ასევე, [[ერინიები]], გიგანტები, ნიმფები და [[აფროდიტე]].
|-----
|[[ფაილი:Shackled Greek Titan Hyperion Bronzed Statue.jpg|200px|center|]]
|'''[[ჰიპერიონი]]'''
|{{lang-grc|Ὑπερίων}} — ძალიან მაღალი. თეიას ქმარი. შვა: [[ჰელიოსი]] (მანათობელი მზე), სელენა (მბრწყინავი მთვარე) და ეოსი (განთიადი, ქართულად – აისი).
|-----
|[[ფაილი:Head Helios AM Rhodes E49.jpg|200px|center|]]
|'''[[ჰელიოსი]]'''
|{{lang-grc|Ἥλιος}}, Ἠέλιος — მზის ღმერთი. [[ოკეანიდი|ოკეანიდ]] პერსეიდას ქმარი. შვა: [[კირკე]], [[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტი]], პასიფაე, პერსე და ალოეუსი.
|}
* [[ჰელიოსი]] — [[ტიტანი|ტიტან]] ჰიპერიონის და თეიას ძე. კოლხთა ლეგენდარული მეფის აიეტის მამა. ითვლება კოლთა პირველ მბრძანებლად (მაგ. მსგავსებას ავლენს ეგვიპტელი ისტორიკოსების მტკიცებასთან თითქოს ეგვიპტის სამეფოს დამაარსებელი ღმერთი ოსირისი იყო, რათა ხაზი გაესვათ მმართველი დინასტიის ღვთიურ წარმომავლობაზე).
===[[კოლხეთი|კოლხეთის]] პირველი დინასტია===
* [[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტი]] — ბერძენთა მიერ აღწერილია, როგორც ძვ. წ. XVI საუკუნის კოლხთა ძლევამოსილი მეფე და ზოგიერთ ისტორიკოსთა მიერ ისტორიულ პერსონად არის მიჩნეული, თუმცა ამის დამადასტურებელი სხვა წყარო არ არსებობს.
{| class="wikitable plainrowheaders" border="10" cellpadding="10" cellspacing="10"
* [[მენერტასი]] (ძვ.წ. 535-495)<ref name="გგ">გიორგი გაგლოევი, [http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/143871/1/Saqartvelos_Mmartvelebi.pdf საქართველოს მმართველები: უძველესი დროიდან დღემდე], 2016.</ref> — კოლხეთის ძლევამოსილი მეფე, რომელმაც აღადგინა კოლხთა გაპარტხებული სამეფო. იგი იყო სპარსეთის სამხედრო მოკავშირე. სწორედ მის დროს ქსერქსეს არმიაში მან გაგზავნა კოლხური სამხედრო ძალები.
|-----
* [[მეგარონი (კოლხეთი)|მეგარონი]] (ძვ.წ. 495-460)<ref name="გგ" /> — აიეტიდების დინასტიის ხელისუფალი და კოლხეთის მეფე.
!width = "8%" style=background:#aadead;| [[პორტრეტი]]
* [[სავლაკი]] (ძვ. წ. II საუკუნის დასაწყისი)<ref name="გგ" /> — კოლხეთის მეფე ადრეელინისტურ ხანაში.
!width = "15%" style=background:#ababab;| სახელი
* [[ქუჯი]] (ძვ. წ. 302-237) — ეგრისის ერისთავი იბერიის მეფე ფარნავაზ I-ის (ძვ. წ. 302-237) დაქვემდებარებაში (შუასაუკუნეების ქართულ წყაროებზე დაყრდნობით).
!width = "57%" style=background:#efdead;| ქრონიკები
* [[აკა]] (''აკე'', ''ბასილეუს აკუ'') (ძვ. წ.190) — კოლხთა მეფე; მისი სახელი ნაპოვნია მის მიერ გამოშვებულ მონეტაზე.
|-----
* [[აკუსილოხი]] — კოლხეთის ჰიპთეტური მეფე ძვ. წ. 179 წლითვის
|[[ფაილი:Bartolomeo di giovanni, gli argonauti in coclide, 1487, 03.jpg|thumb|200px|center|[[აიეტი (მითოლოგია)|მეფე აიეტი]] (ბარტოლომეო დი ჯოვანი, [[1487]]).]]
* [[მოაფერნე]] (ძვ.წ. დაახლ. 66წ.) — [[პონტო]]ს დაქვემდებარებაში.მითრიდატეს ახლო მეგობარი. ცნობილი ბერძენი გეოგრაფის სტრაბონის დედის ბიძა,
|'''[[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტი]]'''
* [[მითრიდატე (კოლხეთი)|მითრიდატე ქრესტუსი]] (ძვ. წ. 85-83წწ.) — [[პონტო]]ს დაქვემდებარებაში.მითრიდატეს შვილი.
|{{lang-grc|Αἰήτης}} — კოლხეთის მეფე. მზის ღმერთის ჰელიოსის და [[ოკეანიდი|ოკეანიდ]] პერსეიდას ძე. [[კირკე|კირკეს]], პასიფაე, პერსეს და ალოეუსის ძმა. აფსირტეს, ქალკიოპეს და მედეას მამა. კოლხეთის დედაქალაქი აია – აიეტის სახელს ატარებდა. [[ბერძნული მითოლოგია|ბერძნული მითოლოგიის]] მიხედვით, აიეტი დახვდა [[არგონავტები|არგონავტებს]] კოლხეთის სამეფოში.
* [[ოლთაკე]] (ძვ.წ. 65) — [[პონტო]]ს დაქვემდებარებაში. კოლხი სკეპტუხი, მითრიდატეს ერთგული მეგობარი, რომელმაც ხმლით გაუწია წინაამღდეგობა პომპეუსს კოლხეთში შეჭრისას.
|-----
* [[მაქარესი]] (ძვ. წ. 65) — [[პონტო]]ს დაქვემდებარებაში. კოლხი სკეპტუხი.
|[[ფაილი:Herbert James Draper, The Golden Fleece.jpg|thumb|200px|center|[[მედეა (მითოლოგია)|მედეა]] ბრძანებს [[აფსირტე|აფსირტეს]] [[არგო|არგოს]] ბორტს მიღმა გადაგდებას (ჰერბერტ ჯეიმს დრეიპერი, [[1904]]).]]
* [[ორქოზი]] (ძვ.წ. 65) — [[პონტოს სამეფო|პონტოს]] დაქვემდებარებაში. კოლხი სკეპტუხი, მითრიდატეს მოკავშირე. არ დაემორჩილა კოლხეთში შემოჭრილ პომპეუსს. დამარცდა და თავი კავკასიის მთებს შეაფარა.
|'''[[აფსირტე]]'''
* [[არისტარქე]] (ძვ. წ. 64-47) — პომპეუსის დაქვემდებარებაში. ქვეყნის ფაქტობრივი მმართველი. უკანასკნელი და ყველაზე ცნობილი კოლხი მმართველი ელინისტურ ეპოქაში. დაიღუპა ფარნაკეს კოლხეთში შემოჭრისას (ძვ.წ. 47წ.)
|{{lang-grc|Ἄψυρτος}} — კოლხეთის მეფის, [[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტის]] ძე – ცნობილი ალტერნატიული სახელით ეგიალეუსი ([[ინგლისური ენა|ინგლისურად]] – Aegialeus [https://en.wikipedia.org/wiki/Aegialeus_(mythology)]). [[ანტიკური ხანა|ანტიკური]] ტრადიციის მიხედვით [[არგონავტები|არგონავტიკის]] პერიოდში [[აფსირტე|აფსირტეს]] სახელს უკავშირდება [[გონიოს ციხე|გონიოს ციხის]] ([[აფსაროსი]]) დაარსება.
|-----
|[[ფაილი:Medea-Sandys.jpg|thumb|200px|center|[[მედეა (მითოლოგია)|მედეა]] (ენტონი ფრედერიკ ოგასტას სენდისი, [[1868]].)]]
|'''[[მედეა (მითოლოგია)|მედეა]]'''
| {{lang-grc|Μήδεια}} – [[იაზონი|იაზონის]], შემდგომში [[ეგევსი|ეგევსის]] ცოლი. შვა: მერმერი, ფერესი, მედოსი, ალკიმენესი, ტისანდერი, თესალი და ერიოპისი.
|-----
|
|'''პერსე'''
|მოახდინა ტახტის უზურპაცია.
|-----
|
|'''მედოსი'''
|{{lang-grc|Μῆδος}} – მოიპოვა გამარჯვებები მრავალრიცხოვანი ბარბაროსი ტომების წინააღმდეგ და დაპყრობითი ბრძოლების შედეგად შემოერთებულ ტერიტორიებს უწოდა [[მიდია]]. აბატი ბანიერის მოსაზრებით, იგი მიიჩნევა [[მიდია|მიდიის სამეფოს]] დამაარსებლად. დაიღუპა [[ჰინდი ენა|ჰინდებთან]] ბრძოლაში.
|}
==კოლხები ბერძნულ მითოლოგიაში==
* '''[[კიმერიელები]]''' ({{lang-grc|Κιμμέριοι}}, დაკავშირებულნი ქალღმერთ კიმერისთან, [[ლათინური ენა|ლათინურად]] Cimmerii) — მომთაბარე ინდოევროპული ტომები, ამიერკავკასიაში შემოჭრილნი სტეპის ზონებიდან ძვ. წ. VIII საუკუნის მეორე ნახევარში. ძვ. წ. VII საუკუნეში დაიპყრეს მცირე აზიის ზოგიერთი რეგიონი. ჩრდილო შავიზღვისპირეთის რკინის ხანის ეგრედ წოდებული „სკვითებამდელი“ ხალხების პირობითი სახელწოდება იყო „გიმირრუ“, – დაფიქსირებულნი არიან ასურულ ტექსტებში. ხშირად მოიხსენიებიან ჩრდილო შავიზღვისპირეთის არქეოლოგიურ კულტურებში, მიეკუთვნებიან ადრეულ რკინის ხანის პერიოდს, შესაბამისად, ეს პერიოდი – „კიმერიული ეპოქის“ (ძვ. წ. XI—VII საუკუნეები) სახელს ატარებს.
კოლხეთის მითოლიგიური პერსონაჟები არიან [[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტი]], [[ეიდია]], [[პასიფაე]], [[კირკე]], [[მედეა]], [[ქალკიოპე]] და [[აფსირტე]]. ძველ საბერძნეთში გავრცელებული იყო მითი არგონავტების შესახებ, სადაც ასახული იყო ძველი ბერძნების წარმოდგენა კოლხეთის სამეფოზე. მითი იმით იქცევს ყურადღებას, რომ კოლხეთი ძველ სმაყაროში ცნობილი იიყო როგორც ოქრომრავალი ქვეყანა და შემდგომში ლაზებიც კი წინაპრების ამ სიდიადით ამაყობენ (იხ. [[ეგრისის სახალხო კრება]]). ამიტომაც საფიქრებელია რომ შემდდგომში კოლხეთის მმართველები საკუთარი ლეგიტიმაციის გასამყარებლად სწორედ მითიური აიეტის შთამომავლებად მიიჩნვდნენ თავს (მაგ. ქსენოფონტეს ცნობა, რომ ფაზისში ზის კოლხეთის მეფე რომელიც აიეტის შთამომავალია). მითი აეგონავტებზე ასევე საულისხმოა იმითაც რომ აიეტი მეორე ცნობილი მითიური მეფის და ცივილიზაციის პირველი წინაძღოლის მეფე [[მინოსი|მინოსის]] თანამედროვედ და მეგობრად მიიჩნევა. მინოსის ცოლი პასიფაე სწორედ აიეტის უფროსი დაა. თუმცა ასევე საინტერესოა მითის გვერდითი დეტალებიც:
[[ფაილი:Urartu 715 713-en.svg|thumb|right|[[ურარტუ]] [[რუსა I|რუსა I-ის]] მეფობის დროს, [[ძვ. წ. 715]] – [[ძვ. წ. 713|713]] [[წელი|წლებში]].]]
* '''[[ძვ. წ. VIII საუკუნე]]''' – [[სკვითები|სკვითების]] შედარებით საყოველთაოდ აღიარებული ისტორიული დასაბამია. სკვითების საერთო ძალები თავს იყრიან ჩრდილო შავიზღვისპირეთში, [[კიმერიელები|კიმერიელების]] მრავალწლიანი მმართველობის შემდეგ. ძვ. წ. VII საუკუნეში სკვითებმა ჩრდილო შავიზღვისპირეთიდან მცირე აზიამდე შეავიწროეს კიმერიელები. ძვ. წ. VII საუკუნის 70-ან წლებში [[სკვითები]] შეიჭრნენ [[მიდია|მიდიაში]], [[სირია|სირიაში]], [[პალესტინა|პალესტინაში]] და, [[ჰეროდოტე|ჰეროდოტეს]] ცნობით, «დომინირებდნენ» [[წინა აზია|წინა აზიაში]], შექმნეს სკვითების სამეფო – იშკუზა, მაგრამ ძვ. წ. VI საუკუნის დასაწყისში იქიდან შევიწროვდნენ. სკვითების ყოფნის კვალი შეინიშნება ასევე [[ჩრდილოეთი კავკასია|ჩრდილო კავკასიაში]].
* '''ძვ. წ. VI საუკუნის დასასრული — ძვ. წ. V საუკუნის I ნახევარი''' — გეოგრაფიულად სამხრეთ კოლხეთი – [[აქემენიანთა იმპერია|აქემენიდთა იმპერიის]] [[პროვინცია|პროვინციაა]], სახელწოდებით – [[კოლხეთის სატრაპია]]. [[ჰეროდოტე|ჰეროდოტეს]] ცნობით, [[აქემენიანთა იმპერიის ოლქები|აქემენიდთა იმპერიის 20 ოლქიდან]] რიგით მე-19 ოლქი. [[401|ძვ. წ. 401 წელს]] მომხდარმა [[ბრძოლა სამხრეთ კოლხეთში|ბრძოლამ სამხრეთ კოლხეთში]] საბოლოოდ დაუკარგა გავლენა [[აქემენიანთა იმპერია|აქემენიდთა იმპერიას]].
* '''[[ძვ. წ. VI საუკუნე]]''' — კოლხეთის ჩრდილო შავიზღვისპირეთში აღმოცენდა [[ძველი საბერძნეთი|ძველ ბერძნული]] [[მილეტი|მილეტური]] [[კოლონია|კოლონიები]]: [[დიოსკურია]] ({{lang-el|Διοσκουριάς}}), [[ფაზისი]] ({{lang-grc|Φάσις}}), [[გიენოსი]] ({{lang-el|gyēnos}}).
*მგლა (რუს. Мгла, ლათინ. Caligo, ბერძ. ὀμίχλη), ნისლის ქალღმერთი. შვა: [[ქაოსი]], ნიუკტა (Nox), გემერა (Dies), [[ერებუსი|ერები]] და ეთერი.
===თუბალების ([[ტიბარენები|ტიბარენების]]) მეფეები [http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/101625]===
*ქაოსი (χάος). შვა: [[გეა]] ({{lang-grc|Γαῖα}}) — დედამიწის განსახიერება ([[საქართველო|საქართველოს]] ბერძნული სახელწოდება გეორგია, აქედან [[Georgia]] – მიწათმოქმედთა [[ქვეყანა]]), [[ეროსი (მითოლოგია)|ეროსი]] (სიყვარული), [[ტარტაროსი]] (უფსკრული), [[ერებუსი|ერები]] (წყვდიადი), ნიუკტა (ღამე), [[ურანი]] ([[ცა]]).
* უასურმი ([[ძვ. წ. 742]])
*[[ურანი]] (Οὐρανός). ცის ღმერთი, თავდაპირველი მსოფლიოს მპყრობელი. [[გეა|გეას]] ქმარი. შვა: პონტი, [[ჰეკატონხეირები]], [[ციკლოპები]], [[ტიტანები]], გიგანტები, ტიფონი, [[პითონი]] და [[ეროსი]].
* კიახუ ([[ძვ. წ. 718]])
*ჰიპერიონი (Ὑπερίων). ინტერპრეტაციული სახელი: ძალიან მაღალი. თეიას ქმარი. შვა: [[ჰელიოსი]], [[სელენა]] და [[ეოსი]].
* ჰული
*[[ჰელიოსი]] (Ἥλιος) — [[ტიტანი|ტიტან]] ჰიპერიონის და თეიას ძე. კოლხთა ლეგენდარული მეფის აიეტის მამა. ითვლება კოლთა პირველ მბრძანებლად (მაგ. მსგავსებას ავლენს ეგვიპტელი ისტორიკოსების მტკიცებასთან თითქოს ეგვიპტის სამეფოს დამაარსებელი ღმერთი ოსირისი იყო, რათა ხაზი გაესვათ მმართველი დინასტიის ღვთიურ წარმომავლობაზე).
* ამრისი ([[ძვ. წ. 713]])
*[[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტი]], [[ბერძნული მითოლოგია|ბერძნული მითოლოგიის]] მიხედვით [[მზე|მზის]] ღმერთის [[ჰელიოსი|ჰელიოსის]] და [[ოკეანიდი|ოკეანიდ]] [[პერსეიდები (მითოლოგია)|პერსეიდას]] ძე. [[კირკე|კირკეს]] და პასიფეას ძმა. [[მედეა|მედეას]], [[ქალკიოპე|ქალკიოპეს]] და [[აფსირტე|აფსირტეს]] მამა. ის დახვდა [[არგონავტები|არგონავტებს]] კოლხეთის სამეფოში.
* მუგალუ ([[ძვ. წ. 675]])
*[[აფსირტე]] — [[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტის]] ძე. ის მოკლულ იქნა [[იაზონი|იაზონის]] მიერ. კოლხთა მემკვიდრე.
* აშუროიდინა
*[[ეგიალეუსი]] — [[აფსირტე|აფსირტეს]] ძე. ის მოკლულ იქნა [[მედეა|მედეას]] მიერ.
* აშურბანიაბალი
*[[მედეა]] — [[აიეტი|აიეტის]] ქალიშვილი. ზოგიერთი ისტორიკოსის აზრით მედეა შეეცილა მის ძმისშვილს, ეგიალეუსს და მოკლა იგი.
*[[პერსე]], აიეტის ძმა — საწმისის მოვლენების შემდეგ მან მოახდინა ტახტის [[უზურპაცია]].
*[[მედოსი]], მედეას შვილი. აბატი ბანიერის სიტყვით, ის მიიჩნევა [[მიდია|მიდიის სამეფოს]] დამაარსებლის წინაპრად.
ამ მითოლოგიური კავშირებით და ამ შორეული ტომისთვის ბერძნების მხრიდან ამხელა მნიშვნელობების მინიჭებით და ღირსებებით, რომლითაც იქ მცხოვრები ხალხი მართლაც ამაყობა. კოლხეთის სამეფო გახდა ძველი სამყაროს ერთ ერთი ყველაზე ცნობილი და სახელგანთქმული ადგილი ხოლო ხალხი ამაყობდა კოლთა ძველი სახელით. შეიძლება კოლხეთს არც არასდროს შეუქმნია ძლიერი სახლწიფო, არასდროს ყოლია გამორჩეულად ძლიერი არმია და არც ბევრი მეფე ყოლია რეალურად ისეთი რომელიც იმავე პერიოდის ავტორების საწიერში მოხვდა როგორც ძლიერი ხელისუფალი, მაგრამ ეს მითები და თუნდაც ლეგენდები ცხადყოფს აქ მოსახლე ტომების მიმართ განსაკუთრებულ დამოკიდებულებას მაშინდელი სამყაროს წამყვანი ცივილიზაციის მხრიდან.
===მუსკების, [[მოსხები|მოსოხების]] [[მეფე]] [http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/101625]===
* მიტა
===კასკების ანუ [[კოლხიდა|კოლხიდის მეფე]] [http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/101625]===
* დადილუ
===[[კოლხეთი|კოლხეთის]] პირველი დინასტია===
* '''მენერტასი''' — [[ძვ. წ. 535]] — [[ძვ. წ. 495]]. დაფუძნებელი სამეფოს უზენაესობას აღიარებდა [[სპარსეთი|სპარსეთის სამეფო]].
* '''მეგარონი''' — [[ძვ. წ. 495]] — [[ძვ. წ. 460]]. მენერტასის ძე.
* '''სავლაკ I''' — [[ძვ. წ. 460]] — [[ძვ. წ. 420]].
* '''ხარატა''' — [[ძვ. წ. 420]] — [[ძვ. წ. 400]].
* '''აკესი''' — მისი მეფობა [[მონეტა|მონეტების]] მიხედვით დათარიღებულია ძვ. წ. IV საუკუნის დასასრულით.
* '''ელინისტური პერიოდის სკეპტუხიები''' — კოლხეთის სამეფო დაყოფილია ადმინისტრაციულ ერთეულებად – სკეპტუხიებად, რომელთაც არისტოკრატიული ფენის წარმომადგენლები, სკეპტუხის ტიტულით მართავდნენ. ძველი ბერძნული წყაროები სკეპტუხიებს – კვერთხისპყრობელებს უწოდებს, ისინი როგორც ჩანს კოლხური ტომების მეთაურები უნდა ყოფილიყვნენ. არქეოლოგიური მასალებიდან ჩანს კოლხი მაღალი ელიტისთვის დამახასიათებელი ძველი ბერძნული ჩაცმულობა, სამკაულები, ატრიბუტიკა, სახელები და საცხოვრებლები. სკეპტუხიების მთავარი ქალაქები [[ვანი]] და [[საირხე]] შიდა პოლიტიკური და რელიგიური ცენტრები იყო.
* '''[[ქუჯი]]''' — [[კოლხეთი|კოლხეთის]] [[მეფე]] ([[ძვ. წ. 322]] — [[ძვ. წ. 302]]), შემდგომში, [[კოლხეთი|კოლხეთის]] [[ერისთავი]] ([[ძვ. წ. 302]] – [[ძვ. წ. 280]]) და [[იბერია|იბერიის]] [[მეფე]] [[ფარნავაზ I]]-ს მოკავშირე და თანამებრძოლი.
===[[იბერიის სამეფო|იბერიის]] და [[კოლხეთი|კოლხეთის]] [[მეფე|მეფეები]]===
* '''[[ფარნავაზი|ფარნავაზ I]],''' [[ქართლოსი|ქართლოსიანი]] – [[იბერიის სამეფო|იბერიის]] და კოლხეთის [[მეფე]] [[ძვ. წ. 302]] – [[ძვ. წ. 237]] [[წელი|წლებში]].
* [[284|ძვ. წ. 284 წელს]] [[ფარნავაზი|ფარნავაზ I-მა]] [[კოლხეთი|კოლხეთში]] [[ბერძნული დამწერლობა]] და [[ბერძნული მითოლოგია|მითოლოგია]] – [[ქართული დამწერლობა|ქართული დამწერლობით]] და [[არმაზი (ღვთაება)|არმაზის]] კულტით შეცვალა.
* '''[[საურმაგი|საურმაგ]],''' [[ფარნავაზიანები|ფარნავაზიანი]] – [[იბერიის სამეფო|იბერიის]] და [[კოლხეთი|კოლხეთის]] [[მეფე]] [[ძვ. წ. 237]] – [[ძვ. წ. 230]]/[[ძვ. წ. 225]] [[წელი|წლებში]]. [[იბერიის სამეფო|იბერიის]] [[მეფე]] [[ძვ. წ. 230]]/[[ძვ. წ. 225]] – [[ძვ. წ. 162]] [[წელი|წლებში]].
===[[კოლხეთი|კოლხეთის]] პირველი დინასტია===
* '''აკუ I''' — [[ძვ. წ. 230]]/[[ძვ. წ. 225]] — [[ძვ. წ. 205]].
* '''[[სავლაკი|სავლაკ II]]''' — [[ძვ. წ. 205]] — [[ძვ. წ. 190]].
* '''[[აკა|აკუ II]]''' — [[ძვ. წ. 190]] — [[ძვ. წ. 180]].
* '''[[აკუსილოხი]]''' — [[ძვ. წ. 179]].
* [[179|ძვ. წ. 179 წლიდან]] კოლხეთის სამეფო [[პონტოს სამეფო|პონტოს სამეფოს]] [[პროვინცია|პროვინციაა]].
===მითრიდატიდები===
* '''[[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე I]]''' — [[პონტოს სამეფო|პონტოს]] ([[ძვ. წ. 120]] - [[ძვ. წ. 63]]), [[ბოსფორის სახელმწიფო|ბოსფორის]] ([[ძვ. წ. 108]] - [[ძვ. წ. 63]]) და [[კოლხეთი|კოლხეთის]] ([[ძვ. წ. 111]]/[[ძვ. წ. 110]] — [[ძვ. წ. 65]]) მეფე. [[მითრიდატე V ევერგეტი|მითრიდატე V ევერგეტის]] ძე.
* [[111|ძვ. წ. 111 წლის]] მიწურულს კოლხეთის პროვინციაში მომხდარმა მღელვარებამ პონტოს მეფე [[მითრიდატე VI ევპატორი]] [[110|ძვ. წ. 110 წელს]] აიძულა ასულიყო კოლხეთის სამეფოს ტახტზე [[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე I-ის]] სახელით.
* '''[[მითრიდატე (კოლხეთი)|მითრიდატე II ფილოპატორი]]''' — ბოსფორის და კოლხეთის გუბერნატორი ([[ძვ. წ. 85]] — [[ძვ. წ. 81]]). ციტირებულია [[ძვ. წ. 83]] წლით. [[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე I–ის]] ძე.
===[[კოლხეთი|კოლხეთის]] [[მეფისნაცვალი|მეფისნაცვლები]]===
* '''[[მაქარესი|მახარ პონტოელი]]''', კოლხეთის ([[ძვ. წ. 81]] — [[ძვ. წ. 66]]) და ბოსფორის ([[ძვ. წ. 70]] - [[ძვ. წ. 65]]) მეფე. [[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე I–ის]] ძე.
* '''[[მოაფერნე]]''' — კოლხეთის მეფე [[ძვ. წ. 66]] — [[ძვ. წ. 65]].
===[[კოლხეთი|კოლხეთის]] მეორე დინასტია===
* '''[[ოლთაკე]]''' — კოლხეთის მეფე [[ძვ. წ. 65]]. [[პომპეუსი|პომპეუსის]] მმართველობის პერიოდში რომის ტრიუმფის დროს ფიგურირებს დამარცხებულ მეფეთა შორის.
* '''[[არისტარქე]]''' — კოლხეთის მეფე [[ძვ. წ. 65]] - [[ძვ. წ. 48]]. პომპეუსის მიერ დანიშნული [[რომის რესპუბლიკა|რომის რესპუბლიკის]] ვასალი.
===მითრიდატიდები===
* '''[[ფარნაკე II]]''' — პონტოს, ბოსფორის ([[ძვ. წ. 63]] - [[ძვ. წ. 47]]) და კოლხეთის ([[ძვ. წ. 48]] - [[ძვ. წ. 47]]) მეფე. [[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე VI ევპატორის]] ძე.
* [[ძვ. წ. 47]] – [[ძვ. წ. 38]] წლებში მოხდა [[პონტოს სამეფო|პონტოს სამეფოს]] [[ოკუპაცია]] [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] მიერ.
* '''მითრიდატე III პერგამოელი''' — ბოსფორის და კოლხეთის მეფე [[ძვ. წ. 47]] - [[ძვ. წ. 45]]. [[მცირე აზია|მცირე აზიელი]] სამხედრო ლიდერი, [[გალატები|გალატიელი]] [[ტეტრარქია|ტეტრარქი]].
===[[კოლხეთი|კოლხეთის]] მესამე დინასტია===
* '''ასანდროსი''' — ბოსფორის და კოლხეთის მეფე [[ძვ. წ. 45]] — [[ძვ. წ. 17]]. თავდაპირველად პონტოს მეფის, ფარნაკე II-ის მიერ დანიშნული ბოსფორის და კოლხეთის მთავარმმართველი, მოგვიანებით ბოსფორის და კოლხეთის მეფე. ძლიერი მმართველი ასანდროსი სიცოცხლის ბოლო წელს დეპრესიაში ჩავარდა და გარდაიცვალა 93 წლის ასაკში, ნებაყოფლობითი შიმშილობის შედეგად. სიკვდილმა გამოიწვია დინასტიური კრიზისი. კრიზისი დასრულდა მისი ერთადერთი შვილის, ასპურგის ხელისუფლებაში მოსვლით ძვ. წ. 8.
* '''დინამია''' — ბოსფორის და კოლხეთის დედოფალი [[ძვ. წ. 45]] - [[ძვ. წ. 8]]. [[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე დიდის]] შვილიშვილი და [[ფარნაკე II|ფარნაკე II–ის]] ასული. მეუღლე ასანდროსის, შემდგომში – სკრიბონის, შემდეგ პოლემონ I-ის.
* '''სკრიბონი''' — ბოსფორის ([[ძვ. წ. 17]] - [[ძვ. წ. 15]]) და კოლხეთის ([[ძვ. წ. 15]] — [[ძვ. წ. 14]]) მეფე. [[დიონ კასიოსი]] აღნიშნავდა, რომ სკრიბონი წარმოადგენდა თავს [[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე I-ის]] შვილიშვილად, ამავე დროს ამტკიცებდა, რომ ძალაუფლება მიიღო რომის [[ოქტავიანე ავგუსტუსი|იმპერატორ ავგუსტუსისგან]]. [[17|ძვ. წ. 17 წელს]] სკრიბონი გამოვიდა მეფე ასანდროსის წინააღმდეგ, რომელსაც უღალატა საკუთარმა არმიამ და დაიღუპა. ასანდროსის მეუღლემ, დინამიამ ძალაუფლება აიღო ხელთ. სკრიბონი მაშინვე არ წასულა ბოსფორს, იგი დაელოდა მოვლენების განვითარებას. მან საკმაო რაოდენობის მომხრეები გაიჩინა და მოახერხა შეუღლებოდა დინამიას. ბოსფორის მოვლენები იყო საბაბი სამეფოს შიდა საქმეებში [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] ჩარევისა და შემდგომში [[ინტერვენცია|ინტერვენციისა]].
* '''[[პოლემონ I]]''' — ბოსფორის და კოლხეთის ([[ძვ. წ. 14]] - [[ძვ. წ. 8]]), პონტოს ([[ძვ. წ. 38]] - [[ძვ. წ. 8]]) და სომხეთის ([[ძვ. წ. 33]] - [[ძვ. წ. 30]]) მეფე. [[ძვ. წ. 8]] წელს პოლემონ I მოკლეს მეამბოხეებმა და მხოლოდ [[პონტოს სამეფო]] ტახტზე ასვლის უფლება გადავიდა მის ქვრივზე, [[პითოდორიდა|პითოდორიდა I ფილომეტორზე]] — [[მარკუს ანტონიუსი|მარკუს ანტონიუსის]] შვილიშვილზე, შემდგომში გათხოვილი არქელაოსზე, [[კაპადოკია|კაპადოკიის]] უკანასკნელ მეფეზე. პოლემონ I-ის შვილები იყვნენ: პოლემონ II ფილოპატორი, არტაშეს III და ანტონია ტრიფენა.
* '''ტიბერიუს იულიუს ასპურგ ბოსფორელი''' — ბოსფორის და კოლხეთის მეფე [[ძვ. წ. 8]] - ახ. წ. [[37]]. ასანდროსის ძე. ტიბერიუს იულიუს ასპურგ ბოსფორელის შვილები იყვნენ: კლაუდიუს მითრიდატე II ბოსფორელი და კოტის I.
* '''გეპეპირისი''' — კოლხეთის და ბოსფორის დედოფალი [[37]]/[[38]] – [[39]]. მეუღლე ტიბერიუს იულიუს ასპურგ ბოსფორელისა. მისი შვილები და ტახტის მემკვიდრეები იყვნენ: კლაუდიუს მითრიდატე II ბოსფორელი და ტიბერიუს იულიუს კოტის I ბოსფორელი.
* '''[[პოლემონ II|პოლემონ II ფილოპატორი]]''' — პონტოს ([[38]] - [[64]]), ბოსფორის და კოლხეთის ([[38]] - [[39]]/[[41]]) მეფე. პოლემონ I-ის და ანტონია ტრიფენას ძე.
* '''[[მითრიდატე VIII|კლაუდიუს მითრიდატე II ბოსფორელი]]''' — ბოსფორის ([[38]]/[[39]] – [[44]]) და კოლხეთის ([[41]] – [[44]]) მეფე. ტიბერიუს იულიუს ასპურგ ბოსფორელის ძე.
* '''ტიბერიუს იულიუს კოტის I ბოსფორელი''' — ბოსფორის ([[45]] – [[69]]) და კოლხეთის ([[45]] – [[62]]) მეფე. ტიბერიუს იულიუს ასპურგ ბოსფორელის ძე.
* '''[[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]]''' ანექსია.
* [[100|ახ. წ. 100 წელს]] ძველი კოლხეთის ტერიტორიაზე აღმოცენდა ეგრების სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნი – [[ლაზიკა|ლაზიკას]] სამთავრო დედაქალაქით [[ციხეგოჯი]] ([[ნოქალაქევი]]), – ბიზანტიური წყაროებით [[არქეოპოლისი]]. სამთავრომ [[131|131 წელს]] ფორმაცია განიცადა და დაფუძნდა [[სამეფო]]. ბიზანტიელები [[ლაზიკის სამეფო|ლაზიკის სამეფოს]], [[იბერები]] – [[ეგრისის სამეფო|ეგრისის სამეფოს]] უწოდებდნენ. [[ლაზიკის სამეფო|ლაზიკის სამეფოს]] შესახებ ცნობებს მდიდარი ბერძნულ-რომაული წყაროები გვაწვდიან.
==კოლხები ბერძნულ მითოლოგიაში==
კოლხეთის მითოლიგიური პერსონაჟები არიან [[აიეტი (მითოლოგია)|მეფე აიეტი]], [[ეიდია]], [[პასიფაე]], [[კირკე]], [[მედეა]], [[ქალკიოპე]] და [[აფსირტე]]. ძველ საბერძნეთში გავრცელებული იყო მითი არგონავტების შესახებ, სადაც ასახული იყო ძველი ბერძნების წარმოდგენა კოლხეთის სამეფოზე. მითი იმით იქცევს ყურადღებას, რომ კოლხეთი ძველ სამყაროში ცნობილი იყო როგორც ოქრომრავალი ქვეყანა და შემდგომში ლაზებიც კი წინაპრების ამ სიდიადით ამაყობენ (იხ. [[ეგრისის სახალხო კრება]]). ამიტომ საფიქრებელია რომ შემდგომში კოლხეთის მმართველები საკუთარი ლეგიტიმაციის გასამყარებლად სწორედ მითიური აიეტის შთამომავლებად მიიჩნვდნენ თავს (მაგ. ქსენოფონტეს ცნობა, რომ ფაზისში ზის კოლხეთის მეფე რომელიც აიეტის შთამომავალია). მითი აეგონავტებზე ასევე საულისხმოა იმითაც რომ აიეტი მეორე ცნობილი მითიური მეფის და ცივილიზაციის პირველი წინაძღოლის მეფე [[მინოსი|მინოსის]] თანამედროვედ და მეგობრად მიიჩნევა. მინოსის ცოლი პასიფაე სწორედ აიეტის უფროსი დაა.
==იხილეთ აგრეთვე==
| 