ხუანა I შეშლილი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
No edit summary |
||
ხაზი 1:
{{მუშავდება|1=[[სპეციალური:Contributions/Rezo1515|Rezo1515]]|2=2018 წლის 10 აგვისტო}}{{ინფოდაფა მმართველი|სახელი=ხუანა I|სურათი=Juan de Flandes 003.jpg|ქვეყანა=[[არაგონის სამეფო|არაგონის, ვალენსიის, მაიორკის, სიცილიის, სარდინიისა და ნეაპოლის დედოფალი, ბარსელონას გრაფინია]]|მმართველობის დასაწყისი=[[23 იანვარი]], [[1516]]|მმართველობის დასასრული=[[12 აპრილი]], [[1555]]|წინამორბედი=[[ფერდინანდ II არაგონელი|ფერდინანდ II]]|მემკვიდრე=[[კარლ V|კარლ I]]|თანამმართველი=[[ფილიპე I (კასტილია)|ფილიპე I]]<br/>[[კარლ V|კარლ I]]|რეგენტი=[[ფერდინანდ II არაგონელი|ფერდინანდ II]]<br/>(1504-1506; 1507-1516)<br/>[[ფილიპე I (კასტილია)|ფილიპე I]]<br/>(1506)<br/>[[კარლ V|კარლ I]]<br/>(1516-1555)|ქვეყანა2=[[კასტილიისა და ლეონის სამეფო|კასტილიისა და ლეონის დედოფალი]]|მმართველობის დასაწყისი2=[[26 ნოემბერი]], [[1504]]|მმართველობის დასასრული2=[[12 აპრილი]], [[1555]]|წინამორბედი2=[[ისაბელ I კასტილიელი|ისაბელ I]]|მემკვიდრე2=[[კარლ V|კარლ I]]|თანამმართველი2=[[კარლ V|კარლ I]]|რეგენტი2=[[კარლ V|კარლ I]]|სხვა წოდებები=ბურგუნდიის ჰერცოგინია<br/>ჩვიდმეტი პროვინციის მონარქი<br/>ჯირონას პრინცესა<br/>ასტურიის პრინცესა|დაბადების თარიღი=[[6 ნოემბერი]], [[1479]]|დაბადების ადგილი=[[ტოლედო]], [[ესპანეთი]]|გარდაცვალების თარიღი=[[12 აპრილი]], [[1555]], (75 წლის)|გარდაცვალების ადგილი=[[ტორდესილასი]], [[ესპანეთი]]|ქორწინება=[[ფილიპე I (კასტილია)|ფილიპე I ლამაზი]]|შვილები=1.[[ელეონორ ავსტრიელი|ელეონორი, საფრანგეთის დედოფალი]] <br/>2. [[კარლ V|კარლ I, ესპანეთის მეფე]]<br/>3.[[იზაბელა ჰაბსბურგი|იზაბელა, დანიის დედოფალი]]<br/>4.[[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I, საღვთო რომის იმპერატორი]]<br/>5.[[მარია უნგრელი|მარია, უნგრეთის დედოფალი]]<br/>6.[[ეკატერინე ავსტრიელი|ეკატერინე, პორტუგალიის დედოფალი]]|დინასტია=[[ტრასტამარას დინასტია|ტრასტამარები]]|მამა=[[ფერდინანდ II არაგონელი|ფერდინანდ II, არაგონის მეფე]]|დედა=[[ისაბელ I კასტილიელი|ისაბელ I, კასტილიის დედოფალი]]|რელიგია=[[კათოლიციზმი]]}}
'''ხუანა I შეშლილი''' ({{Lang-es|Joanna I la Locca}}; დ. [[6 ნოემბერი]], [[1479]] – გ. [[12 აპრილი]], [[1555]]) — [[ტრასტამარას დინასტია|ტრასტამარას დინასტიის]] წარმომადგენელი. კასტილიის დედოფალ [[ისაბელ I კასტილიელი|ისაბელ I]]-ისა და მისი მეუღლის, არაგონის მეფე [[ფერდინანდ II არაგონელი|ფერდინანდ II]]-ის შუათანა ქალიშვილი. 1496 წლის 20 ოქტომბერს მიათხოვეს ბურგუნდიის ჰერცოგს, [[ჰაბსბურგთა დინასტია|ჰაბსბურგთა დინასტიის]] წარმომადგენელ [[ფილიპე I (კასტილია)|ფილიპე I]]-ს. 1497 წელს გარდაიცვალა მისი ძმა, ასტურიის პრინცი ხუანი, 1498 წელს კი გარდაიცვალა მისი უფროსი და [[ისაბელა არაგონელი (1470-1498)|ისაბელა]], რის შემდეგაც ხუანა ასტურიის პრინცესა, ანუ კასტილიისა და არაგონის ტახტის მემკვიდრე გახდა. 1504 წელს, ისაბელ I-ის გარდაცვალებით ხუანა კასტილიის დედოფალი გახდა, თავის ქმართან ერთად, რითაც კასტილიაში ჰაბსბურგთა დინასტია გამეფდა. 1506 წელს ფილიპეს გარდაცვალების შემდეგ ხუანა ჭკუიდან შეიშალა. მან კუბოში ჩასვენებული მეუღლე მთელს ესპანეთს შემოატარა და მისი დამარხვის ნებას არავის რთავდა, პერიოდულად კი კუბოს ხსნიდა და მასთან წვებოდა. 1516 წლამდე ქვეყანას მამამისი მართავდა, მას შემდეგ კი რაც ფერდინანდიც დაიღუპა, ხუანა არაგონის დედოფალიც გახდა. ხუანა მისმა ვაჟმა [[კარლ V|კარლ I]]-მა მონასტერში გამოამწყვდია და მის ნაცვლად დაიწყო ქვეყნის მართვა. შეშლილმა ხუანამ სიცოცხლის ბოლო წლები სრულ სიმარტოვეში გაატარა და 75 წლის ასაკში გარდაიცვალა მონასტერში გამოკეტილი.
== ადრეული ცხოვრება და ოჯახი ==
[[ფაილი:Los Reyes Católicos y la infanta doña Juana.jpg|მარცხნივ|მინი|305x305პქ|ხუანა მშობლებთან ერთად ]]
ხუანა დაიბადა 1479 წლის 6 ნოემბერს, კასტილიის დედაქალაქ ტოლედოში. იგი იყო კასტილიის დედოფალ [[ისაბელ I კასტილიელი|ისაბელ I]]-ისა და მისი მეუღლის, არაგონის მეფე [[ფერდინანდ II არაგონელი|ფერდინანდ II]]-ის მესამე შვილი და მეორე ქალიშვილი. მას მრგვალი სახე, თეთრი კანი, ცისფერი თვალები და ქერა-წითელი თმა ჰქონდა, ზუსტად ისე როგორც დედამისსა და მის დას, პრინცესა კატალინას. მისი უფროსი და-ძმა იყვნენ პორტუგალიის დედოფალი [[ისაბელა არაგონელი (1470-1498)|ისაბელა არაგონელი]] და ასტურიის პრინცი ხუან არაგონელი, ხოლო უმცროსი დები იყვნენ პორტუგალიის დედოფალი [[მარია არაგონელი (პორტუგალიის დედოფალი)|მარია არაგონელი]] და ინგლისის დედოფალი [[კატალინა არაგონელი]].
== განათლება ==
ხუანა ჭკვიანი, გულმოდგინე შვილი და კარგი მოსწავლე იყო. იგი ბავშვობიდანვე ემზადებოდა საზღვარგარეთ გასათხოვებლად. მას პატარაობიდანვე ჩააგონებდნენ, რომ უნდა გათხოვილიყო რათა მისი ქორწინებით მის ოჯახს ალიანსი შეექმნა, რაც გააფართოვებდა მათ სამეფო ძალაუფლებას, მოუტანდათ მშვიდობას, უსაფრთხოებას და მეტ სიმდიდრეს. იგი არასდროს არ განიხილებოდა როგორც ტახტის მემკვიდრე, ვინაიდან მის მშობლებს ვაჟიც ჰყავდათ და ხუანაზე უფროსი ქალიშვილიც. მისი საგანმანათლებლო საგნები იყო სისხლისა და სამოქალაქო სამართალი, გენეოლოგია, ჰერალდიკა, ისტორია, გეოგრაფია, უცხო ენები, გრამატიკა, მათემატიკა, ფილოსოფია, რელიგია, წერა, კითხვა და მართლწერა. მას ძალიან უყვარდა კითხვა და ლიტერატურა, თუმცა მისი მშობლები მას მხოლოდ სასულიერო, ან კათოლიკეთა მიერ დაწერილი წიგნების წაკითხვის ნებას რთავდნენ.
გარდა ზემოთ აღნიშნული ზოგადი განათლებისა, ინფანტა ხუანა იღებდა სამეფო კარის განათლებას. ეს მოიცავდა სამეფო კარის ეტიკეტს, ცეკვას, ხატვას, ჯირითს, კარგ მანერებს, მუსიკას, ქარგვას, კემსვას და კერვას. მან იბერიის ნახევარკუნძულზე გავრცელებული ყველა ენა იცოდა, იცოდა ესპანური, გალისიური, ბასკური, არაგონული, კატალონიური, პორტუგალიური და ლეონური, ამას გარდა კარგად ფლობდა ფრანგულ და ლათინურ ენებსაც. იგი ასევე შესანიშნავი მონადირე და მუსიკოსი იყო, უკრავდა გიტარასა და კლავიკორდზე.
== აჯანყება დედამისის კათოლიციზმის წინააღმდეგ ==
პატარა ხუანამ, სხვა და-ძმებისაგან განსხვავებით კათოლიკობის მიმართ ძალიან სკეპტიკური დამოკიდებულება გამოავლინა. ამან დედოფალი ისაბელი გააოცა, რომელიც ფანატიკოსი კათოლიკე იყო, 1478 წლიდან ესპანეთში [[ინკვიზიცია|ინკვიზიციას]] უმკაცრესად ასრულებდა და შვილებსაც ფანატიკოსებად ზრდიდა (რაც სხვა შვილების შემთხვევაში გამოუვიდა). ესპანეთში რელიგიისადმი ასე მკრეხელურად განწყობილი ადამიანები უკიდურესი სიმკაცრით ისჯებოდნენ. ხელ-ფეხს კვეთდნენ, შიშველს ეკლებიან სკამზე აბამდნენ, ნაწილებს აგლეჯდნენ, ცოცხლად მარხავდნენ და ა.შ. მხოლოდ ისაბელ I-ს მმართველობისას ამის გამო ესპანეთში 2 000-ზე მეტი ადამიანი დაწვეს ცოცხლად, კიდევ უფრო მეტი კი აწამეს და სამუდამოდ ციხეში გამოკეტეს. მხოლოდ ისინი გადაურჩნენ ინკვიზიციის რისხვას, რომლებმაც საფრანგეთში, იტალიასა და სხვა ქვეყნებში დროულად გაქცევა მოახერხეს. ისაბელის აზრით, ღმერთი ყველა ქვეყანას მიწასთან გასწორებდა, რომელშიც ერთი ერეტიკოსი მაინც დააბიჯებდა. ხუანა ყოველივე ამის წინააღმდეგ სრულიად უშიშრად გამოდიოდა და ერეტიკოსთა შებრალებას მოითხოვდა.
=== ქორწინება ===
[[ფაილი:Huwelijkscontract.Filips de Schone en Johanna van Castilië.JPG|მარცხნივ|მინი|249x249პქ|1496 წელს გაფორმებული ხუანასა და ფილიპეს საქორწინო კონტრაქტი]]
1496 წელს ხუანა დანიშნეს ბურგუნდიის ჰერცოგ და ჩვიდმეტი პროვინციის მონარქ [[ფილიპე I (კასტილია)|ფილიპე ჰაბსბურგზე]], რომელიც საღვთო რომის იმპერატორ [[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I]]-ისა და მისი პირველი, იმ დროისათვის უკვე განსვენებული მეუღლის, ჰერცოგინია [[მარია ბურგუნდიელი|მარია ბურგუნდიელის]] ვაჟი იყო. ქორწინება ისტორიაში პირველი იყო, რომელიც ჰაბსბურგებსა და ტრასტამარებს შორის უნდა მომხდარიყო. ეს ქორწინება მიზნად ისახავდა ესპანელებისა და გერმანელების გაერთიანებას საფრანგეთის წინააღმდეგ.
თავდაპირველად ხუანა და ფილიპე მარიონეტულად დაქორწინდნენ, ფილიპეს როლი კი სხვა კაცმა მოირგო. მარიონეტული ქორწინების შემდეგ, 1496 წლის აგვისტოში ხუანა ჩრდილოეთ ესპანეთში, ლარენდოს პორტში ჩავიდა, საიდანაც ფილიპისკენ გაემგზავრა. მოგვიანებით სწორედ აქ, 1506 წელს შეხვდა თავის ქვრივ უელსის პრინცესა დას [[კატალინა არაგონელი|კატალინა არაგონელს]].
[[ფაილი:Meister der Magdalenenlegende 002.jpg|მინი|ხუანა 1496 წელს]]
ხუანამ თავის ახალ სამფლობელოებში, ანუ ქვემო ქვეყნებში მოგზაურობა დაიწყო, რომელიც მოიცავდა თანამედროვე ნიდერლანდების, ბელგიის, ლუქსემბურგის, ჩრ. საფრანგეთსა და დს. გერმანიას. მან ზემოთ ხსენებული მოგზაურობა 1496 წლის 22 აგვისტოს დაიწყო და ოქტომბრამდე განაგრძო. ამავე წლის 20 ოქტომერს ქალაქ ლაირში შედგა ფილიპესა და ხუანას ქორწინება. 1498-1507 წლებში ხუანამ ფილიპესაგან ექვსი შვილი გააჩინა, ოთხი გოგონა და სამი ვაჟი, რომელთაგან ყველამ მიაღწია სრულწლოვანებამდე, მათგან ყველა მომავალში დედოფალი, მეფე ან იმპერატორი გახდა.
=== ასტურიის პრინცესა ===
1496 წელს ხუანას უფროსი ძმა, ტახტის მემკვიდრე ხუან არაგონელი გარდაიცვალა, 1498 წელს კი მშობიარობას გადაჰყვა ხუანას უფროსი და [[ისაბელა არაგონელი (1470-1498)|ისაბელა არაგონელი]], რის შემდეგაც ხუანა ყველა ესპანური და არა მხოლოდ ესპანური სამეფოს ტახტის მემკვიდრე გახდა. ხუანას მხოლოდ ორი და ჰყავდა — [[მარია არაგონელი (პორტუგალიის დედოფალი)|მარია]] და [[კატალინა არაგონელი|კატალინა]] — რომლებიც მასზე სამი და ექვსი წლით უმცროსნი იყვნენ. აქედან გამომდინარე, ხუანას ტახტზე მოცილე არ ეყოლებოდა.
1502 წელს კასტილიის პარლამენტმა აღიარა, რომ [[ისაბელ I კასტილიელი|ისაბელ I]]-ის გარდაცვალების შემდეგ ხუანა კასტილიის სუვერენული დედოფალი, ხოლო ფილიპე მისი კონსორტი გახდებოდა. ასევე 1502 წელს ხუანამ არაგონის დედაქალაქ სარაგოსაში მემკვიდრის ფიცი დადო. სარაგოსას არქიეპისკოპოსმა იმედი გამოთქვა, რომ ხუანა მაინც აღმოფხვრიდა ქვეყანაში გამეფებულ კორუფციას.
1502 წელი ხუანამ და ფილიპემ მთლიანად ესპანეთში გაატარეს, თუმცა [[ფილიპე I (კასტილია)|ფილიპეს]] დიდხანს არ შეეძლო თავისი სამმართველოს დატოვება, რის გამოც იგი მომდევნო წელს ბუგუნდიაში გაბრუნდა, ორსული ხუანა კი ესპანეთში დატოვა. მალე ხუანამ მათი მეოთხე შვილი გააჩინა. ბავშვი ვაჟი იყო, რომელსაც მამის საპატივსაცემოდ ხუანამ ფერდინანდი დაარქვა, რომელიც შემდგომში საღვთო რომის იმპერატორი [[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]] გახდა.
== მმართველობა ==
Line 36 ⟶ 53:
== ჰერალდიკა ==
<gallery widths="250" heights="300">
ფაილი:Coat of Arms of Joanna of Castile as Consort of Philip the Handsome.svg|ხუანას გერბი 1496-1498 წლებში
ფაილი:Coat of Arms of Joanna of Castile, Princess of Asturias and Girona as Consort of Philip the Handsome.svg|ხუანას გერბი 1498-1504 წლებში
ფაილი:Ornamented Coat of Arms of Queen Joanna of Castile.svg|ხუანას გერბი 1504-1555 წლებში
</gallery>
== შვილები ==
{| class="wikitable"
|+
!პორტრეტი
!სახელი
!დაიბადა
!გარდაიცვალა
!გარდ. ასაკი
!მეუღლე(ები)
!ტიტულები
|-
|[[ფაილი:Joos van Cleve 003.jpg|frameless|154x154პქ]]
|[[ელეონორ ავსტრიელი|ელეონორი]]
|15 ნოემბერი, 1498
|25 თებერვალი, 1558
|59 წლის
|
# [[მანუელ I (პორტუგალია)|მანუელ I]]
# [[ფრანსუა I (საფრანგეთი)|ფრანსუა I]]
|პორტუგალიისა და
საფრანგეთის დედოფალი
|-
|[[ფაილი:Elderly Karl V.jpg|frameless|152x152პქ]]
|[[კარლ V]]
|24 თებერვალი, 1500
|21 სექტემბერი, 1558
|58 წლის
|[[ისაბელ პორტუგალიელი|ისაბელ]]
[[ისაბელ პორტუგალიელი|პორტუგალიელი]]
|საღვთო რომის იმპერატორი,
გერმანიის, იტალიის,
ესპანეთის მეფე, ავსტრიის
ერცჰერცოგი და ჩვიდმეტი
პროვინციის მონარქი
|-
|[[ფაილი:Master of the Legend Isabella of Austria.jpg|frameless|184x184პქ]]
|[[იზაბელა ჰაბსბურგი|იზაბელა]]
|18 ივლისი, 1501
|19 იანვარი, 1526
|24 წლის
|[[კრისტიან II]]
|დანიის, ნორვეგიისა და
შვედეთის დედოფალი
|-
|[[ფაილი:Bemberg Fondation Toulouse - Portrait paintings of Ferdinand I, Holy Roman Emperor by Jan Cornelisz Vermeyen Inv.1056.jpg|frameless|165x165პქ]]
|[[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]]
|10 მარტი, 1503
|25 ივლისი, 1564
|61 წლის
|[[ანა იაგელონი (ჩეხეთის დედოფალი)|ანა უნგრელი]]
|საღვთო რომის იმპერატორი,
ავსტრიის ერცჰერცოგი,
გერმანიის, უნგრეთის,
ხორვატიისა და ბოჰემიის
მეფე
|-
|[[ფაილი:Krell, Hans - Mary of Habsburg - Bayerische Staatsgemäldesammlungen.jpg|frameless|174x174პქ]]
|[[მარია ავსტრიელი|მარია]]
|18 სექტემბერი, 1505
|18 ოქტომბერი, 1558
|53 წლის
|[[ლაიოშ II]]
|უნგრეთის, ხორვატიისა და
ბოჰემიის დედოფალი,
ესპანური ნიდერლანდების
შტატჰალტერი
|-
|[[ფაილი:Infanta Caterina of Spain.jpg|frameless|163x163პქ]]
|[[ეკატერინე ავსტრიელი|ეკატერინე]]
|14 იანვარი, 1507
|12 თებერვალი, 1578
|71 წლის
|[[ჟუან III (პორტუგალია)|ჟუან III]]
|პორტუგალიისა და
ალგარვის დედოფალი
|}
== ლიტერატურა ==
| |||