ოსმალობა: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შემოწმებული ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ახალი გვერდი: „ოსმალობა“ თბილისში შედგება ორი პერიოდისაგან, პირველი პერ...
ხაზი 1:
„ოსმალობა“ თბილისში შედგება ორი პერიოდისაგან, პირველი პერიოდი მოიცავს [[1578]]-[[1606]] წლებს, ხოლო მეორე პერიოდი [[1723]]-[[1735]] წლებს.
'''„ოსმალობა“''' — ქართულ ისტორიულ წყაროებსა და ლიტერატურაში [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალური]] სოციალურ-პოლიტიკური სისტემის აღმნიშვნელი ტერმინი. „ოსმალობა“ [[სამცხე-საათაბაგო]]ში, ოსმალები XVI საუკუნიდან შეუდგნენ აქ თავიანთი წესების დანერგვას. 1579 წელს [[ახალციხის საფაშო|ახალციხის (ჩილდირის) საფაშო]] დააარსეს. ოსმალური მიწათმფლობელობისა და საგადასახადო სისტემის შემოღბის მიზნით სამცხე-საათაბაგო რამდენიმეჯერ აღწერეს და „[[გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი]]“ შეადგინეს. დამპყრობლები ძალდატანებით ავრცელებდნენ [[ისლამი|ისლამს]], დევნიდნენ ყოველივე ქართულს. ქართველი ხალხის მედგარი წინააღმდეგობის შედეგად გაოსმალების პროცესი საუკუნეთა განმავლობაში გრძელდებოდა.
==1578-1606==
 
სამხრეთ-სათაბაგოს დაპყრობის შემდეგ, ([[1578]] წელი), ოსმალები თბილისისაკენ დაიძრნენ. თბილისის მაჰმადიანმა გამგებელმა, ირანის მოხელემ [[დაუთ-ხანი|დაუთ-ხანმა]] ([[დავით XI]]) მტრის მრავლარიცხოვან ჯართან შებმას თავი აარიდა, მოსახლეობა ქალაქიდან გახიზნა და თბილისი გადაწვა. [[24 აგვისტო|24 აგვისტოს]] ოსმალებმა თბილისი დაიკავეს, ორი ეკლესია მეჩეთად გადააკეთეს, ქალაქის დასაცავად 1800 ჯარისკაცი და 100 ზარბაზანი დატოვეს. ამის შემდეგ ოსმალები ქართლის აღწერას, დავთრებში გატარებას, თავიანთი წესების დანერგვას შეეცადნენ: სამეფო ხელისუფლება გააუქმეს, თბილისის (ქართლის) საბეგლარბეგო დააარსეს და მის გამგებლად ოსმალო მოხელე დანიშნეს. ქართველთა ხალხის ბრძოლას ოსმალთა წინააღმდეგ სათავეში ჩაუდგა ქართლის მეფე [[სიმონ I]]. [[1582]] წლის [[30 მარტი|30 მარტს]] მან თბილისს ალყა შემოარტყა. დაიწყო შიმშილი. ოსმალეთის 12000-იანმა მაშველმა ლაშქარმა თბილისის გარნიზონს დახმარება აღმოუჩინა, მაგრამ მაშველი ლაშქრის ქალაქიდან გასვლის შემდეგ ქართველებმა კვლავ გააგრძელეს ბრძოლა მის გასათავისუფლებლად. სულთნის მთავრობა უკმაყოფილო იყო თბილისში შექმნილი ვითარებით და ხშირად ცვლიდა გამგებლებს (ფაშებს). [[1582]] წლის ზაფხულში სიმონ მეგისა და ირანის გაერთიანებულმა ლაშქარმა თბილისის გარე ციხე აიღო, რის შემდეგაც ოსმალთა მდგომარეობა ქალაქში კრიზისული აღმოჩნდა. ქართველი ხალხის მედგარმა ბრძოლამ სულთანი იძულებული გახადა კომპრომისზე წასულიყო და ქვეყნის გაოსმალებაზე უარი ეთქვა.(თბილისისა და ქართლის აღწერა ოსმალებმა ვერ შეძლეს). [[1588]] ქართლსა და ოსმალეთს შორის დადებული ხელშეკრულებით სულთანმა სიმონ I ქართლის ქრისტიან მეფედ ცნო: მას ოსმალეთისათვის ყოველწლიური ხარკი უნდა ეხადა. ქართლის ციხე-ქალაქებში, მ. შ. თბილისშიც, ოსმალთა გარნიზონები დარჩა. დანარჩენ ტერიტორიაზე სიმონ მეფის ხელისუფლება ვრცელდებოდა. ირან- ოსმალეთის ომის განახლების ([[1603]] წელი) შემდეგ. 1606წელი, ოსმალები თბილისიდან და ქართლის ციხე-ქალაქებიდან განდევნეს. ამრიგად ოსმალობის დამყარების ეს პირველი ცდა მარცხით დამთავრდა.
== „ოსმალობა“ ქართლში 1578-1606 წლებში ==
==1723-1735==
ქართლის დაპყრობის ([[1578]]) შემდეგ ოსმალებმა აქ სამეფო ხელისუფლება გააუქმეს. ქართლის (თბილისის) საბეგლარბეგო დააარსეს და მის გამგებლად (ბეგლარ-ბეგად) ოსმალო მოხელე დანიშნეს. დააარსეს აგრეთვე გორის სანჯაყი. თბილისის 2 ეკლესია მეჩეთად გადააქციეს. ქართველმა ხალხმა [[სიმონ I]]-ის მეთაურობით მტერს ბრძოლა გაუმართა. [[1588]] წელს ქართლსა და ოსმალეთს შორის დადებული ხელშეკრულებით ოსმალეთში სიმონ I [[ქრისტიანობა|ქრისტიანი]] ქართლის მეფედ ცნო: მას ოსმალეთისათვის ყოველწლიური ხარკი უნდა ეხადა. ქართლის ციხესიმაგრეებში ოსმალთა გარნიზონები დარჩა. ირან-ოსმალეთის ომის განახლების (1603) შემდეგ, 1606, ოსმალები თბილისიდან და ქართლის ციხე-ქალაქებიდან განდევნეს.
ოსმალებმა 1723 წელს თბილისი და ქართლის ციხე-ქალაქები დაიპყრეს და თბილისის (ქართლის) აღწერას და ოსმალური დავთრების შედგენას შეუდგნენ. ოსმალთა წინააღმდეგ ბრძოლას სათავეში ჩაუდგნენ ქართლის გამგებელი ბაქარი და კონსტანტინე კახთა მეფე. [[1724]] წლის აჯანყების გეგმით ქართველებს ჯერ გორი უნდა გაეთავისუფლებინათ, შემდეგ თბილისი, მაგრამ ქართველები გუფთასთან (ატენთან) ბრძოლაში დამარცხდნენ და თბილისის გათავისუფლების საკითხი მოიხსნა. [[1727]] წელი, ქართლის მეფის იესეს გარდაცვალების შემდეგ, ოსმალებმა მეფობა გააუქმეს. თბილისის გამგებლად (ვალი) ისაკ ახალციხის ფაშა დანიშნეს, ამავე წელს თბილისის (ქართლის) აღწერა დაამთავრეს და შეადგინეს „თბილისის ვილაიეთის დიდი დავთარი“, რაც ოსმალური წყობილების დამყარების ცდა იყო. მაგრამ ოსმალებმა ვერ შეძლეს ქართული ფეოდალური სისტემის მოშლა. ფაქტობრივად ეს სისტემა ძალაში დარჩა. 1735 წელს ქართლში დიდი აჯანყება დაიწყო, ირანელთა დახმარებით მათ ოსმალები განდევნეს ქალაქიდან და ამით დამთავრდა ოსმალობა თბილისში.
 
== „ოსმალობა“ ქართლში 1723-1735 წლებში ==
ოსმალეთის ლაშქარმა 1723 წელს თბილისი და ქართლის ციხე-ქალაქები დაიპყრო. ამჯერად სამეფო ხელისუფლება ვერ გააუქმეს, მაგრამ, ფაქტობრივად, მთელი ძალაუფლება ოსმალთა ხელში გადავიდა. ქართველ ფეოდალებს, რომლებიც ოსმალეთის სამსახურში ჩადგნენ, მამული ოსმალური წესით დაუმტკიცეს ხასეებად (იურთლუქები და ოჯაქლიქები), ზეამეთებად, თიმარებად. 1724 წელს ოსმალეთის წინააღმდეგ მოწყობილ დიდ აჯანყებაში ქართველები დამარცხდნენ. ოსმალები სასტიკად გაუსწორდნენ მათ. 1727 წელს, ქართლის მეფე [[იესე (ალიყული-ხანი)|იესეს]] გარდაცვალების შემდეგ, მას მემკვიდრე არ დაუნიშნეს და ამით ქართლში მეფობა გააუქმეს. ქართლის გამგებლად (ვალი) [[ისჰაკ-ფაშა]] დანიშნეს. 1727 წელს შეადგინეს „[[თბილისის ვილაიეთის დიდი დავთარი]]“, რომელიც ოსმალების გაძლიერების დამადასტურებელი იყო. ამას ქართველმა ხალხმა ბრძოლით უპასუხა. 1735 წელს ქართლში დიდი აჯანყება დაიწყო. ირანელთა დახმარებით ოსმალები ქართლიდან განდევნეს.
 
==ლიტერატურა==
*''ბერძენიშვილი ნ.,'' საქართველოს ისტორიის საკითხები, წგნ. 2, თბ., 1965;
*''გაბაშვილი ვ.,'' ქართული ფეოდალური წყობილება XVI-XVII საუკუნეები, თბ., 1958;
*''ლომსაძე შ.,'' სამცხე-ჯავახეთი (XVIII საუკუნის შუაწლებიდან XIX საუკუნის შუაწლებამდე), თბ., 1975;
*საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. 4, თბ., 1973;
*'' სვანიძე მ.,'' საქართველო-ოსმალეთის ურთიერთობის ისტორიიდან XVI-XVII საუკუნეებისს., თბ., 1971;
*ენციკლოპედია თბილისი, თბ., 2002, გვ. 724.
*''შენგელია ნ.'', XV-XIX საუკუნეები, საქართველოს ისტორიის ოსმალური წყაროები, თბ., 1974;
*''ჯავახიშვილი ივ.,'' ქართველი ერის ისტორია, წგნ. 4, თბ., 1967;
{{ქსე|7|595|სვანიძე მ.}}
 
[[კატეგორია:ლაშქრობები საქართველოში]]
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ოსმალობა“-დან