ოქსიდი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
მომხმარებლის 212.58.121.71 ცვლილებების გაუქმება (№3464562) იარლიყი: გაუქმება |
||
ხაზი 1:
{{წყარო}}{{ვიკი}}'''ოქსიდი''' (''ჟანგი'') — [[ქიმიური ელემენტი|ქიმიური ელემენტისა]] და [[ჟანგბადი]]ს ნაერთი, სადაც ჟანგბადი უერეთდება მხოლოდ ნაკლებად ელექტროუარყოფით ელემენტებს. ქიმიური [[ელემენტი]] - ჟანგბადი (O), ელექტროუარყოფითობით მეორეა [[ფტორი]]ს შემდეგ, ამიტომაც ოქსიდებს ქმნიან თითქმის ყველა [[ელემენტი]]. გამონაკლისს წარმოადგენს [[ჟანგბადის დიფტორიდი]] OF<sub>2</sub>.
ოქსიდები მეტად გავრცელებული ნაერთია დედამიწის ქერქში და [[სამყარო]]ში საერთოდ. ასეთი შენაერთების მაგალთს წარმოადგენს: [[ჟანგი]], [[წყალი]], [[ქვიშა]], [[ნახშირორჟანგი]], მთელი რიგი საღებავები. ოქსიდებად იწოდება მთელი რიგი [[მინერალები]]სა, სადაც ჟანგბადთან უმთავრესად ლითოენიბია შეერთებული. ოქსიდები გვხვდება სამივე აგრეგატულ მდგომარეობაში და აქვთ სხვადასხვა ფერი.
შენაერთები რომლებიც შეიცას [[ჟანგბადი]]ს ერთმანეთთან შეერთებულ ატომებს, ეწოდება [[პეროქსიდი|პეროქსიდები]] (ზეჟანგი) და [[სუპეროქსიდი|სუპეროქსიდები]]. ისინი ოქსიდების კატეგორიას არ მიეკუთვნებიან.
[[ფაილი:Chromium(III)-oxide pigment.jpg|thumb|ქრომის ოქსიდი(III)]][[ფაილი:Red lead.jpg|thumb|ტყვიის ოქსიდი (სურიკი) Pb<sub>3</sub>O<sub>4</sub>)]]
== კლასიფიკაცია ==
ქიმიური თვისებების მიხედვით განასხვავებენ:
Line 9 ⟶ 15:
დაბალვალენტიანი ოქსიდები თითქმის არ ურთიერთქმედებენ წყალთან, ამიტომაც უწოდებენ მათ განურჩეველს ანუ მარილარწარმომქმნელებს: CO, N2O, NO, H2O.
განვიხილოთ ფტორის ნაერთი ჟანგბადთან. ამ ოქსიდის მისაღებად ფტორს ატარებენ ტუტის სუსტ ხსნარში:
2NaOH+2F2=2NaF+H2O+F2O
მხოლოდ ამ ნაერთში ავლენს ჟანგბადი დადებით დაჟანგვის ხარისხს, რადგან ელექტრონული წყვილები, რომელებიც ამყარებენ ქიმიურ ბმას ფტორსა და ჟანგბადს შორის, გადანაცვლებულია უფრო აქტიური ფტორისაკენ. ფტორს უფრო მეტი ელექტროუარყოფითობა ახასიათებს ვიდრე ჟანგბადს.
Line 36 ⟶ 44:
CaO + Mn<sub>2</sub>O<sub>7</sub> = Ca(MnO<sub>4</sub>)<sub>2</sub>
Na<sub>2</sub>O + CO<sub>2</sub> = Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>
4. ფუძე ოქსიდი + [[წყალბადი]] = [[ლითონი]]+ [[წყალი]]
CuO + H<sub>2</sub> = Cu + H<sub>2</sub>O
შენიშვნა: ლითონების უმეტესობა უფრო აქტიურია ვიდრე წყალბადი. [[მეტალთა აქტიურობის მწკრივი]]
== ქიმიური თვისებები: [[მჟავა ოქსიდები]] ==
მჟავა ოქსიდები არ ურთიერთქმედებენ მჟავებთან.
1. მჟავა ოქსიდი + [[წყალი]] = [[მჟავა]]
SO<sub>3</sub> + H<sub>2</sub>O = H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>
ზოგიერთი ოქსიდები მაგ. [[სილიციუმის დიოქსიდი|SiO<sub>2</sub>]], წყალთან საერთოდ არ რეაგირებს, ამიტომ მათ მჟავებს პირდაპირი ხერხით ვერ იღებენ.
2. [[მჟავა ოქსიდი]] + [[ფუძე ოქსიდი]] = [[მარილი]]
CO<sub>2</sub> + CaO = CaCO<sub>3</sub>
3. [[მჟავა ოქსიდი]] + [[ფუძე]] = [[მარილი]] + [[წყალი]]
SO<sub>2</sub> + 2NaOH = Na<sub>2</sub>SO<sub>3</sub> + H<sub>2</sub>O
თუ მჟავა ოქსიდი წარმოადგენს მრავალფუძიანი მჟავის [[ანჰიდრიდი|ანჰიდრიდს]], შესაძლებელია მჟავე ან საშუალო მარილების წარმოქმნა:
Ca(OH)<sub>2</sub> + CO<sub>2</sub> = CaCO<sub>3</sub>↓ + H<sub>2</sub>O
CaCO<sub>3</sub> + CO<sub>2</sub> + H<sub>2</sub>O = Ca(HCO<sub>3</sub>)<sub>2</sub>
4. არა აირადი ოქსიდი + [[მარილი|მარილი 1]] = [[მარილი|მარილი 2]] + აირადი ოქსიდი
SiO<sub>2</sub> + Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> = Na<sub>2</sub>SiO<sub>3</sub> + CO<sub>2</sub>↑
== ქიმიური თვისებები: ამფოტერული ოქსიდები ==
,, ამფოტეროს" ბერძნული სიტყვაა და ნიშნავს ,,ორმაგს"
ჰიდროქსიდი/ ოქსიდი, რომელიც ურთიერთქმედებს როგორც მჟავასთან, ისე ტუტესთან, ამფოტერული ეწოდება.
ძლიერ მჟავეებთან ან მჟავე ოქსიდებთან ურთირთქმედების დროს ამჟღავნებენ ''ფუძე თვისებებს'':
ZnO + 2HCl = ZnCl<sub>2</sub> + H<sub>2</sub>O
ძლიერ [[ფუძე|ფუძეებთან]] ან ფუძე ოქაიდებთან ურთიერთქმედების დროს ამჟღავნებს ''მჟავა თვისებებს'':
ZnO + 2KOH + H<sub>2</sub>O = K<sub>2</sub>[Zn(OH)<sub>4</sub>] (წყლის ხსნარში)
ZnO + CaO = CaZnO<sub>2</sub> (შედნობის დროს)
== ოქსიდების მიღება ==
1. ელემენტარული ნივთიერებების ([[ინერტული აირები]]ს, [[ოქრო]]ს და [[პლატინა]]ს გარდა) [[ჟანგბადი|ჟანგბადთან]] ურთიერთქმედებით:
2H<sub>2</sub> + O<sub>2</sub> = 2H<sub>2</sub>O
2Cu + O<sub>2</sub> = 2CuO
[[ტუტე ლითონები]]ს ჟანგბადში წვის დროს (გარდა [[ლითიუმი]]სა, ასევე [[სტრონციუმი]]სა და [[ბარიუმი]]სა რადგან წარმოიქმნება [[პეროქსიდი|პეროქსიდები]] და [[ზეპეროქსიდი|ზეპეროქსიდები]] ):
2Na + O<sub>2</sub> = Na<sub>2</sub>O<sub>2</sub>
K + O<sub>2</sub> = KO<sub>2</sub>
2. [[ბინარული ნაერთები]]ს მოწვა ან წვა ჟანგბადში:
4FeS<sub>2</sub> + 11O<sub>2</sub> = 2Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub> + 8SO<sub>2</sub>↑
CS<sub>2</sub> + 3O<sub>2</sub> = CO<sub>2</sub> + 2SO<sub>2</sub>
2PH<sub>3</sub> + 4O<sub>2</sub> = P<sub>2</sub>O<sub>5</sub> + 3H<sub>2</sub>O
3. [[მარილი|მარილების]] თერმული დაშლა:
CaCO<sub>3</sub> = CaO + CO<sub>2</sub>↑
2FeSO<sub>4</sub> = Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub> + SO<sub>2</sub>↑ + SO<sub>3</sub>↑
4. [[ფუძე|ფუძეების]] ან [[მჟავა|მჟავეების]] თერმული დაშლა:
2Al(OH)<sub>3</sub> = Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub> + 3H<sub>2</sub>O↑
4HNO<sub>3</sub> = 4NO<sub>2</sub>↑ + O<sub>2</sub>↑ + 2H<sub>2</sub>O
5. დაბალი ოქსიდების დაჟანგვა მაღალში და მაღალი ოქსიდების აღდგენა დაბალით:
4FeO + O<sub>2</sub> = 2Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>
Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub> + CO = 2FeO + CO<sub>2</sub>↑
6. ზოგიერთი ლითონების ურთიერთქმედება წყალთან მაღალი ტემპერატურის პირობებში:
Zn + H<sub>2</sub>O = ZnO + H2↑
7. მარილების ურთიერთქმედება მჟავა ოქსიდებთან გახურებით და CO2 გამოყოფით:
Ca<sub>3</sub>(PO<sub>4</sub>)<sub>2</sub> + 3SiO<sub>2</sub> = 3CaSiO<sub>3</sub> + P<sub>2</sub>O<sub>5</sub>↑
8. ლითონების ურთიერთქმედება მჟავეებთან:
Zn + 4HNO<sub>3</sub><sub>(конц.)</sub> = Zn(NO<sub>3</sub>)<sub>2</sub> + 2NO<sub>2</sub>↑ + 2H<sub>2</sub>O
9. წყალწამრთმევი ნივთიერებების მოქმედება მჟავეებთან და მარილთან:
2KClO<sub>4</sub> + H<sub>2</sub>SO<sub>4(конц)</sub> = K<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> + Cl<sub>2</sub>O<sub>7</sub> + H<sub>2</sub>O
10. სუსტი არამდგრადი მჟავათა მარილებზე უფრო ძლიერი მჟავების მოქმედებით:
NaHCO<sub>3</sub> + HCl = NaCl + H<sub>2</sub>O + CO<sub>2</sub>↑
== ინტერნეტში ==
* [http://www.alhimikov.net/neorg/Page-1.html ოქსიდთა კლასიფიკაციის ტაბულა]
== ლიტერატურა ==
ნ. ხმალაძე, ქიმია
{{ქიმია}}
[[კატეგორია:ქიმია]]
| |||