ბურბონთა რესტავრაცია: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
No edit summary |
||
ხაზი 24:
|s2 =
|flag_s2 =
|s3 =
|flag_s3 =
Line 113 ⟶ 114:
[[კატეგორია:საფრანგეთის ისტორია]]
II. რესტავრაცია (1814-1830 წწ.)
1814 წ. 6 აპრილს სენატმა ტალეირანის ჩაგონებითა და მოკავშირეთა სურვილით, გამოაცხადა ბურბონების მონარქიის აღდგენა ლუდოვიკო XVIII-ის სახით, მაგრამ იმ პირობით, რომ იგი ფიცს დადებდა სენატის მიერ შედგენილი კონსტიტუციის ერთგულებაზე, რომელიც გაცილებით უფრო თავისუფალი იყო ნაპოლეონისეულ კონსტიტუციასტან შედარებით. იგი აღიარებდა სიტყვისა და რელიგიის თავისუფლებას და გვირგვინის მიერ დანიშნული მემკვიდრეობითი სენატის გვერდით აყენებდა მოსახლეობის მიერ არჩეულ საკანონმდებლო კორპუსს. ლუდოვიკო XVIII თავიდან უარს ამბობდა დამორჩილებოდა ნაპოლეონისეული სენატის მოთხოვნას, მაგრამ, იმპერატორ ალწექსანდრე I-ის დაჟინებული თხოვნით, ხელი მოაწერა დეკლარაციას კონსტიტუციის დაპირებით (Declaration de Saint-Ouen), რის შემდეგაც საზეიმოდ შევიდა პარიზში. 1814 წ. 30 მაისს ლუდოვიკო XVIII-მ ხელი მოაწერა პარიზის პირველ სამშვიდობო ხელშეკრულებას, რომლითაც საფრანგეთი უბრუნდებოდა 1792 წ. საზღვრებს, სავოიის მიმატებით (იხ. პარიზის სამშვიდობო ხელშეკრულება, XXII, 795). 4 ივლისს ძალაში შევიდა მეფის მიერ ოქტროირებული „1814 წ. ქარტია“; იგი წარმოადგგენს 6 აპრილის კონსტიტუციის განვითარებას (ორი პალატა _ პერებისა და დეპუტატების; სარჩევნო უფლება განპირობებულია 300 ფრანკის პირდაპირი გადასახადების გადახდით; იხ. XVI, 85). ეს კონსტიტუცია სინამდვილეში არ დაუცვიათ; უკვე 1814 წ. ოქტომბერში აღდგენილ იქნა ცენზურა 20 ბეჭდურ ფურცელზე ნაკლები ნაწარმოებებისთვის, აგრეთვე წინასწარი ნებართვის მოთხოვნა ჟურნალების, ტიპოგრაფიებისა და ბიბლიოთეკებისთვის. ლუდოვიკო XVIII არ ისწრაფვოდა ყოველივეს ხისტი მსხვრევისკენ: მან მიიღო იმპერიის დაწესებულებები (დეპარტამენტებისა და ოლქების ორგანიზაცია, საპატიო ლეგიონი და ბევრი სხვა), ისე რომ არ შეუტანია მათში სერიოზული ცვლილებები. უმეტეს წილად შეინარჩუნა იმპერიის მოხელეებიც.
მიუხედავად ამისა რეაქცია აისახებოდა არა მხოლოდ სიტყვის თავისუფლების შევიწროვებებში (რომლებიც ახალი არ იყო ქვეყნისთვის, რომელმაც გადაიტანა ნაპოლეონისეული ჩაგვრა), არ მხოლოდ კვირა დღის აუცილებლად ზეიმით აღნიშვნის შემოღებასა და ჯვრით მსვლელობის გავლისას სახლების მორთვის მოთხოვნაში; იგი ეხებოდა მრავალი პირის ეკონომიკურ ინტერესებს, ან ქმნიდა ასეთი მუქარის შესაძლებლობას. რევოლუციის მიერ კონფისკაციით ჩამორთმეული, მაგრამ რატომღაც ჯერ კიდევ არგაყიდული მიწები დაუბრუნეს ქვეყანაში დაბრუნებულ ემიგრანტებს. ნათელი გახდა, რომ ემიგრანტებს სურთ მიაღწიონ მათ მიერ დაკარგული სხვა დანარჩენი ქონების დაბრუნებასაც, თუნდაც ისინი გადასული იყოს ახალ მფობელთა ხელში. დიდი პრაქტიკული მნიშვნელობა ჰქონდა ასევე ნაპოლეონის ოფიცრების მნიშვნელოვანი რიცხვის (20.000-ზე მეტი) სამსახურიდან განთავისუფლებას ან ნახევარ ხელფასზე გადაყვანას (ეს ზომა ნაკარნახევი იყო ფინანსური მოსაზრებებით, რომლებიც მოითხოვდა არმიაზე ხარჯების შემცირებას). სამსახურში დარჩენილი ოფიცრები და მთელი არმია გრძნობდნენ, რომ ახალი მთავრობა მათ ეკიდება უგულვებელყოფით. უკმაყოფილონი იყვნენ ნაპოლეონის სასახლის კარის დიდებულებიც, რომლებიც თუმცა კი მიიღეს ახალი სასახლის კარზე, მაგრამ საკუთარ თავს გრძნობდნენ შევიწროვებულად. უკმაყოფილონი იყვნენ გლეხებიც, რომელთაც აშინებდათ ფეოდალური სამართლის აღდგენის შესაძლებლობა, თუნდაც მისი არასრული რევოლუციამდელი ძალით.
ყოველივე ამან იმედი მისცა ნაპოლეონს კვლავ შეეძინა ძალაუფლება. 1815 წ. 1 მარტს იგი გადმოსხდა საფრანგეთის სამხრეთში და მას აღტაცებით შეხვდა მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი _ განსაკუთრებით გლეხები, მუშები, წვრილი ბურჟუაზია, ჯარისკაცები, ოფიცრები. ნაპოლეონმა სწრაფად შეკრიბა საკმარისად მნიშვნელოვანი არმია და დაიძრა პარიზისკენ. მისი პირადი დესპოტიზმი დავიწყებულ იქნა; მას ესალმებოდნენ როგორც რევოლუციის წარმომადგენელს, რომელიც მიდიოდა ბურბონების ტირანიისგან ქვეყნის გასანთავისუფლებლად. ლუდოვიკო გაიქცა და ნაპოლეონი კვლავ გახდა იმპერატორი მაგრამ არცთუ დიდი ხნით (იხ. ასი დღე, XXXI, 669). 1815 წ. 22 ივნისს ვატერლოოსთან დამარცხების შემდეგ, ნაპოლეონმა კვლავ მოაწერა პარიზში ხელი ტახტიდან გადადგომაზე თავისი ვაჟიშვილის სასარგებლოდ და სურდა ამერიკაში გამგზავრებულიყო, მაგრამ გზაში შეპყრობილ იქნა ინგლისელების მიერ. მოკავშირეები მეორედ შევიდნენ პარიზში და მეორედ მათ კვალდაკვალ _ მათ ბარგში, როგორც ამბობდნენ მაშინ _ დაბრუნდა ლუდოვიკო. მან დაუყოვნებლივ დანიშნა ახალი არჩევნები დეპუტატების პალატაში 1814 წ. ქარტიისა და ორდონანსის ფორმით გამოცემული საარჩევნო კანონის საფუძველზე. მინისტრ-პრეზიდენტად პირველად არჩეულ იქნა ტალეირანი, შემდეგ (1815 წ. სექტემბერში) ჰერცოგი რიშელიე. საარჩევნო სისტემა, რომლის საფუძველზეც არჩეულ იქნა დეპუტატების პალატა, გამოირჩეოდა უკიდურესი სირთულით, აერთიანებდა რა თავის თავში ნაპოლეონისეული ეპოქის ზოგიერთ პრინციპს (მრავალსაფეხურიანი არჩევა და ხელისუფლების გავლენა არჩევნებზე) ქონებრივი ცენზის ახალ პრინციპთან. სულ ამომრჩევლები (ნაპოლეონის დროს 5 მლნ. ადამიანის ნაცვლად) 1814 წ. ქარტიის მოქმედების მთელი დროის მანძილზე იყვნენ 88.000-დან 110.000 ადამიანამდე.
მსხვილი ბურჟუაზია დადგა თავადაზნაურობის, ქვეყნის გაბატონებული კლასის გვერდით. დებუტატების ასარჩევად ამომრჩევლები ჯგუფდებოდნენ საოლქო და სადეპარტამენტო საარჩევნო კოლეგიებში; პირველები ირჩევდნენ კანდიდატებს, რომელთა სიებსაც უმატებდნენ ახალ პირებს პრეფექტების ერთპიროვნული ხელისუფლებით, ხოლო სადეპარტამენტო კოლეგიები ამ სიებიდან ირჩევდნენ უკვე დეპუტატებს. ხმების საჯარო მიცემის პირობებში ეს სისტემა მყარი მთავრობისთვის უზრუნველყოფდა მისადმი მორჩილ დეპუტატების პალატას. 1815 წ. არჩევნების დროს ამაზე დამატებით მოქმედებდა კიდევ შიში რეაქციის წინაშე, რომელიც დაცემული რეჟიმის მომხრეებს ემუქრებოდა შურისძიებით. ამიტომ ბუნებრივია, რომ არჩევნებმა მისცათ უკიდურესად რეაქციული დეპუტატების პალატა (une cambre introuvable, თავად მეფის სიტყვებით). ეყრდნობოდა რა მას, მთავრობას შეეძლო გაბედულად გასწორებოდა თავის მტრებს. მრავალი პოლიტიკური მოწინააღმდეგე გადასცეს სამხედრო სასამართლოს და სიკვდილით დასაჯეს, ან კიდევ სხვა სასჯელებით. განსაკუთრებით სასტიკი იყო „თეთრი ტერორი“ სამხრეთში; მაგრამ პარიზშიც, პერების განაჩენით, დახვრეტილ იქნა მარშალი ნეი, ნაპოლეონის მხარეზე გადასვლისთვის ასი დღის დროს. ყოველივე ეს ეწინააღმდეგებოდა ლუდოვიკო XVIII-ის საზეიმო დაპირებას არ დაესაჯა პოლიტიკური დანაშაულებისთვის. 1816 წ. იანვარში, როდესაც სიკვდილით დასჯების უმეტესი ნაწილი უკვე აღსრულებული იყო, პალატების მეშვეობით გატარებულ იქნა კანონი „სრული ამნისტიის“ შესახებ, მაგრამ პირთა მთელი კატეგორიების გამოკლებით, რომლებიც ჩამოთვლილი იყვნენ კანონში, მათ შორის „მეფისმკვლელებისა“, ე. ი. კონვენტის წევრებისა, რომლებმაც მოახდინეს ლუდოვიკო XVI-ის სიკვდილით დასჯის ვოტირება, თუკი მათ, ამასთან ერთად, მიიღეს რაიმენაირი თანამდებობა „უზურპატორისგან“; ისინი ექვემდებარებოდნენ სამუდამო განდევნას საფრანგეთიდან.
თავად მეფე განწყობილი იყო შედარებით მშვიდობისმოყვარულად და ამჯობინებდა არ გაემწვავებინა ურთიერთობები მთავრობასა და ოპოზიციას შორის; მაგრამ სამშობლოში დაბრუნებულ და გაბატონებული მდგომარეობის მიმღებ ემიგრანტებში უმთავრესი ადგილი ეკავა ულტრა-როიალისტების პარტიას, რომელიც ისწრაფვოდა რევოლუციამდელი წესრიგის სრულად აღდგენისკენ. ამ პარტიას სათავეში ედგა გრაფი დ’არტუა, უშვილო მეფის ძმა და მემკვიდრე (მომავალი კარლ X). ამ პარტიამ დაამხო ტალეირანის სამინისტრო, თუმცა კი არავის არ გაუკეთებია იმდენი ბურბონების ძალაუფლების აღდგენისთვის, რამდენიც სახელდობრ გააკეთა ტალეირანმა. მაგრამ, ახალი სამინისტროც, ჰერცოგ რიშელიეს თავმჯდომარეობით, რომელშიც პოლიციის მინისტრის თანამდებობა ეკავა დეკაზს, არ აკმაყოფილებდა ამ პარტიას. სრული დაბრუნება სიძველეში წარმოუდგენელი იყო. ფეოდალური უფლებების აღდგენის შესახებ ფიქრიც კი არ შეიძლებოდა; თვით ემიგრანტებისთვის ანაზღაურებაც მათი დანაკარგების გამო არ შეიძლებოდა განხორციელებული ყოფილიყო ახლო მომავალში, რადგანაც ანგარიში უნდა გაეწიათ იმ ფინანსური სიძნელეებისთვის, რომლებიც წარმოქმნილი იყო ომის, 700 მლნ. კონტრიბუციის გადახდისა და უცხოური საოკუპაციო ჯარების შენახვის გამო. წარმოუდგენელი იყო Code Napoleon-ისა და სხვა კოდექსების გაუქმება, რომელსაც შეეჩვია მოსახლეობა; შესაძლებელი იყო მხოლოდ ნაწილობრივი რეფორმები, მაგალითად, განქორწინების გაუქმება, რომელიც განახორციელა რიშელიეს სამინისტრომ 1816 წ. მაისში. დეპუტატების პალატის ფანატიზმით უკმაყოფილო რიშელიემ, დეკაზის დაჟინებით, დაითხოვა იგი (1816 წ. შემოდგომაზე). არჩევნებმა მისცა სამინისტროს ზომიერი უმრავლესობა 60 ხმით.
1817 წ. რიშელიემ გაიტანა ახალი საარჩევნო კანონი, რომელმაც რამდენადმე შეამცირა სამთავრობო ზეწოლის შესაძლებლობა არჩევნებზე; გაუქმებულ იქნა საოლქო საარჩევნო კოლეგიები და დატოვებულ იქნა მხოლოდ სადეპარტამენტო; არჩევნები გახდა პირდაპირი (მაგრამ დარჩა ღია); მოსპეს პრეფექტების უფლება შეეტანათ თავიანთი კანდიდატები სიებში, მაგრამ ამომრჩეველთა მაღალი ქონებრივი ცენზი და ამოსარჩევთა _ კიდევ უფრო მაღალი, შეინარჩუნეს. ამავდროულად დადგენილ იქნა დეპუტატების პალატის ყოველწლიურად მისი შემადგენლობის ერთი-მეხუთედით განახლების სისტემა. რიშელიეს სამინისტროს შედარებით ზომიერებას ხელი არ შეუშლია მისთვის 1817 წ. გაეტანა ცენზურის აღდგენა ერთი წლის ვადით (1814 წ. შექმნილი ცენზურა გაუქმებულ იქნა ნაპოლეონის მიერ და მას მერე იგი 1817 წ.-მდე არ აღუდგინიათ). პალატაში არჩევნებში 1818 წ. გავიდა რამდენიმე ლიბერალი (ლაფაიეტი, მანუელი და სხვები), და შემდეგ მათი რიცხვი სულ უფრო იზრდებოდა; 1819 წ. არჩეულ იქნა თვით „მეფისმკვლელიც“, აბატი გრეგუარი. ოპოზიციის ზრდა აიხსნებოდა იმით, რომ მსხვილ ბურჟუაზიას, რომელიც სავსებით მზად იყო მხარი დაეჭირა ლუდოვიკოს მთავრობისთვის, არ სურდა ძალაუფლების გადასვლა ძველი თავადაზნაურობის ხელში და ეშინოდა, რათა რეაქციის უკიდურესობებს არ გამოეწვია ახალი რევოლუციური აფეთქებები. რიშელიე შეაშინეს ოპოზიციური სულისკვეთების გამოვლინებებმა და მზად იყო წასულიყო დათმობებზე მემარჯვენეთა წინაშე, მაგრამ წააწყდა დეკაზის წინააღმდეგობას და თანამდებობიდან გადადგა 1818 წ. გადადგომის წინ მან მიაღწია დერჟავებისგან ახენის კონგრესზე საფრანგეთის განთავისუფლებას საოკუპაციო არმიისგან, რომელსაც მისი ტერიტორია ეკავა 1815 წ.-დან და რომელიც მას უჯდებოდა უკიდურესად ძვირად.
გენერალ დესოლის ახალი მთავრობა, დეკაზით შინაგან საქმეთა მინისტრის პოსტზე, ხოლო შემდეგ (1819 წ.-დან), დესოლის გადადგომის მერე, დეკაზის სამინისტრო მიდიოდა, ზოგადად, იმავე გზით, რომლითაც მიდიოდა რიშელიეს მთავრობა. მის უმნიშვნელოვანეს საქმეს წარმოადგენდა 1819 წ. ორი კანონი ბეჭდური სიტყვის შესახებ და ბეჭდური სიტყვის დანაშაულებათა შესახებ. ამ კანონებით უქმდებოდა ცენზურა და ჟურნალების წინასწარი ნებართვა; უკანასკნელი იცვლებოდა მაღალი ფულადი გირაოთი (10 ათასი ფრანკი და ზევით; ეს რიცხვი შემდგომში განიცდიდა ცვლილებებს) და ბეჭდური სიტყვის დანაშაულებებისთვის ინიშნებოდა მეტად მკაცრი სასჯელები _ მაგალითად მეფის შეურაცხყოფისთვის 6 თვიდან 5 წლამდე ციხე და ჯარიმა 500-დან 10000 ფრანკამდე, სამეფო ოჯახის წევრის შეურაცხყოფისთვის _ 3 წლამდე ციხე და 5000 ფრანკამდე ჯარიმა (1822 წ. უკანასკნელი კანონი შეცვალეს ნაწილობრივ; სასჯელები რამდენადმე შეამცირეს). 1820 წ. 13 თებერვალს ბერიის ჰერცოგის მკვლელობამ, რომელიც აღასრულა ფანატიკოსმა ლუველმა, მარტომ, რომელიმე პარტიის მიერ რაიმენაირი ჩაგონებისა და მხარდაჭერის გარეშე, ულტრა-როიალისტებს მისცა სასურველი საბაბი დეკაზის სამინისტროს დასამხობად; მეფემ კვლვ პირველ მინისტრად დანიშნა რიშელიე, რომელმაც თავის კაბინეტში მიიღო ვილელი და კიდევ ორი ულტრა-როიალისტი. ამ პარტიის საამებლად სამინისტრომ გაიტანა 1820 წ. საარჩევნო კანონი, რომლითაც ამომრჩევლები დაყოფილი იყვნენ ორ კატეგორიად: მთელი ამომრჩევლები, რომლებიც იხდიდნენ არანაკლებ 300 ფრანკის გადასახადებს, ამიერიდან ირჩევდნენ 258 დეპუტატს, ხოლო ყველაზე უფრო მდიდრები მათ შორის _ კიდევ 172 დეპუტატს. ამ კანონმა გამოიწვია უკიდურესად რეაქციული პარტიის გაძლიერება 1820 წ. და შემდგომი წლების არჩევნებში, ასე რომ 1823 წ. პალატას შეეძლო დაედგინა მისგან მთელი სესიის განმავლობაში მანუელის გაძევება, მის სიტყვაში იმაზე მითითების გამო, რომ რეაქციულ პოლიტიკას შეუძლია ქვეყანა მიიყვანოს იმავე შედეგებთან, რა შედეგებიც გამოიღო ლუდოვიკო XVI-ის პოლიტიკამ. ამ გაძევების წინააღმდეგ პროტესტის სახით, რომელიც განახორციელეს ძალით, რადგანაც მანუელმა უარი განაცხადა მას დამორჩილებოდა, პალატა დატოვა 62-მა ლიბერალურმა დეპუტატმა.
1821 წ. დეკემბერში რიშელიეს სამინისტრომ ადგილი დაუთმო ვილელის სამინისტროს. ეს სამინისტრო შეეცადა გაეწმინდა მოხელეთა შემადგენლობა პოლიტიკური აზრით რამდენადმე საეჭვო ყველა ელემენტისგან, სახალხო განათლება დაუმორჩილა სასულიერო წოდებას, შექმნა სასულიერო საქმეთა სამინისტრო, მკაცრი სასჯელებით მხარს უჭერდა კვირა დღის აუცილებელ დღესასწაულობას. საგარეო პოლიტიკის სფეროში სამინისტრომ (ნაწილობრივ იმ სურვილის გავლენით, რათა დაეცვა საფრანგეთში მრავალრიცხოვანი ესპანური სახელმწიფო ქაღალდების მესაკუთრეთა ინტერესები) თანადგომა აღმოუჩინა ფერდინანდ ესპანელს ესპანური რევოლუციის ჩახშობაში. 1823 წ. კვლავ შემოღებულ იქნა ცენზურა (გააუქმეს 1824 წ.). 1823 წ. ბოლოს სამინისტრომ დაითხოვა პალატა, რათა საბოლოოდ მოეშორებინა მისგან ოპოზიცია. ძლიერი ადმინისტრაციული ზეწოლის ქვეშ არჩეული ახალი პალატა მართლაც აკმაყოფილებდა სამინისტროს ყველა მოლოდინს; მასში იყო სულ 17 ლიბერალი და ძალზედ ცოტა ზომიერი დეპუტატი; მას უწოდებდნენ cambre retrouvee-ს. მის ერთერთ პირველ საქმეს წარმოადგენდა კანონი, რომელიც აუქმებდა პალატის ნაწილობრივ განახლებას და სადეპუტატო უფლებამოსილებების 5-წლიან ვადას ცვლიდა 7-წლიანით, ამასთან პალატა ამ კანონის მოქმედებას ავრცელებდა საკუთარ თავზეც, თუმცა კი არჩეული იყო 5 წლით. 1824 წ. მოკვდა ლუდოვიკო XVIII და მის ნაცვლად ტახტზე ავიდა კარლ X. ახლა პალატა, სამინისტრო და მეფე სავსებით შეესაბამებოდნენ ერთმანეთს; ძნელი იყო რაიმენაირი კონფლიქტების მოლოდინი. მაგრამ უკიდურეს მემარჯვენეთა შორის გამოვლინდა ძლიერი უთანხმოება საკითხში ეკლესიასთან მიმართების შესახებ; ისინი დაიშალნენ კლერიკალურ და საერო როიალისტებად. მეფე იყო უპირობოდ კლერიკალების მხარეზე (რაც მან საზეიმოდ განაცხადა თავისი მეფედ კურთხევის /კორონაციის/ დროს მთელი შუასაუკუნოებრივი ადათების აღდგენით, თვით მეფის მიერ ხელების დასხმამდეც კი რამდენიმე ავადმყოფზე მათი განკურნებისთვის).
საზოგადოებაში იზრდებოდა ოპოზიცია. ლაფაიეტს, მანუელსა და ოპოზიციის სხვა ბელადებს ყველგან ერგებოდათ აღტაცებული შეხვედრები, მათ საპატივსაცემოდ აწყობდნენ ბანკეტებს; ქვეყანა დაიფარა საზოგადოებათა სიმრავლით, ზოგჯერ ლეგალური, უფრო ხშირად კი საიდუმლო საზოგადოებებისა, რომლებიც ისხავდნენ პოლიტიკურ მიზნებს („ბეჭდური სიტყვის მეგობრების საზოგადოება“, „კარბონარების საზოგადოება“ პარიზში, „თავისუფლების რაინდები“ სომიურში, „Aide-toi, le ciel t’aidera“ და სხვა). საზოგდოებებს, საიდუმლოებსაც კი, მიეკუთვნებოდნენ ისეთი პირები, როგორიც იყო ლაფაიეტი. მთავრობას, იცოდა რა ეს, არაფრის გაკეთება არ შეეძლო სამხილების არქონისა და მათი მოძიების შეუძლებლობის გამო, რაც განპირობებული იყო საზოგადოებათა კარგი კონსპირაციული ორგანიზაციით. ბეჭდური სიტყვის შესახებ შემავიწროვებელი კანონების მიუხედავად საზოგადოებრივი უკმაყოფილება გამოხატულებას პოულობდა პრესაში, რომლის შორისაც მხოლოდ ოპოზიციურ გაზეთებს ჰქონდა ნამდვილი გავრცელება და გავლენა; ციხეები და ჯარიმები რედაქტორებისა და ავტორებისთვის არ მოქმედებდა. 1825 წ. ვილელმა გაიტანა კანონი ემიგრანტების მილიარდი ფრანკით დასაჩუქრების შესახებ; ეს თანხა უნდა დაეფარათ სესხით. უკიდურესად განწყობილთაგან მრავალი ამ ზომას მიიჩნევდა არასაკმარისად და მოითხოვდა ემიგრანტებისთვის თავად მათი ქონების დაბრუნებას, ვის ხელშიც არ უნდა ყოფილიყო ეს ქონება; მაგრამ ასე შორს წასვლა არ შეეძლო თვით ვილელის სამინისტროსაც კი. და ამ საჩუქარმაც სახელმწიფო ხაზინის სახსრებით გამოიწვია ძლიერი უკმაყოფილება, თუმცა კი ფინანსები ამ დროისთვის იმდენად იყო გამყარებული, რომ ვილელს ამავდროულად შეეძლო შესდგომოდა 5%-იანი სახელმწიფო ობლიგაციების კონვერსიას 3%-იანებად. ამ ზომამ გამოიწვია უკმაყოფილება ობლიგაციების მესაკუთრეებს შორის, ე. ი. სწორედ იმ კლასში, რომელიც ხელისუფლებას აყალიბებდა ქვეყანაში საარჩევნო კანონის ძალით. 1826 წ. გატანილ იქნა კანონი მკრეხელობის შესახებ, რომელიც სიკვდილით სჯიდა ეკლესიებში ქურდობისა და ნაკურთხი საგნების შეურაცხყოფისთვის.
1827 წ. რეაქციული კანონი ბეჭდური სიტყვის შესახებ თუმცა კი გავიდა დეპუტატების პალატაში, მაგრამ მან გამოიწვია ისეთი აღშფოთება საზოგადოებაში, რომ პერთა პალატამ საჭიროდ ჩათვალა მასში ცვლილებების შეტანა, ხოლო მთავრობამ კი იგი უკან წაიღო, შური იძია რა თავისი დამარცხებისთვის იმ მოხელეთა და აკადემიის წევრთა დასჯით, რომლებიც პროტესტს აცხადებდნენ ამ კანონპროექტის წინააღმდეგ. ეროვნული გვარდია დაშლილ იქნა ქარტიის სასარგებლოდ მანიფესტაციის გამო. ქვეყნისგან ნდობის ვოტუმის მისაღებად სამინისტრომ დაითხოვა დეპუტატების პალატა, მაგრამ შეცდა თავის ანგარიშებში: ახალ პალატაში ლიბერალებს ჰყავდათ მომხრეთა მეტად მნიშნელოვანი რიცხვი; სამინისტროს უპირობო მომხრე იყო სულ 125 დეპუტატი. მალევე არჩევნების შემდეგ (1828 წ. იანვარი) ვილელის მთავრობას ადგილი უნდა დაეთმო ზომიერი როიალისტის მარტინიაკის სამინისტროსთვის. მეფე ხმამაღლა გამოხატავდა სინანულს ვილელის გადაყენების აუცილებლობის გამო, ამბობდა რა, რომ ვილელის პოლიტიკა _ მისი პოლიტიკაა და უხალისოდ დაუთმო მარტინიაკს, რომელიც მოითხოვდა, რათა მეფე თავის სატახტო სიტყვაში დაპირებოდა ქვეყანას რეფორმებს. მარტინიაკმა რამდენადმე შეამსუბუქა ბეჭდური სიტყვის მდგომარეობა, მოსპო შავი კბინეტი (რომელშიც აწარმოებდნენ კერძო მიმოწერის პერლუსტრაციას) და აიძულა კარლ X მიეცა ორი ორდონანსი, რომლებითაც იეზუიტთა სკოლები უნდა დაქვემდებარებოდნენ სახელმწიფო კონტროლს.
1829 წ. მარტინიაკმა შეიტანა კანონის პროექტი ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ, რომლითაც გენერალური და მუნიციპლური საბჭოების დანიშვნის სისტემა იცვლებოდა არჩევის სისტემით მაღალი ქონებრივი ცენზის საფუძველზე. კანონის წინააღმდეგ აჯანყდნენ როიალისტები, რომლებიც ადგილობრივ თვითმმართველობაში ხედავდნენ რევოლუციური პრინციპის ზეიმს, ასევე ბევრი ლიბერალიც, რომლებიც იყვნენ ცენტრალიზაციის მომხრეები. პროექტი უარყოფილ იქნა ამ კოალიციის მიერ, რამაც მეფეს მისცა საბაბი კაბინეტის გადასაყენებლად. 1829 წ. იანვარში ჩამოყალიბებულ იქნა თავად პოლინიაკის ულტრა-როიალისტური სამინისტრო. მისმა დანიშვნამ ქვეყანაში გამოიწვია პროტესტები; დაიწყეს საზოგადოებების დაარსება გადასახადების გადახდაზე უარის თქმისთვის ქარტიის მოსალოდნელი გაუქმების შემთხვევაში; ლაფაიეტის მგზავრობა გადაიქცა ტრიუმფალურ მსვლელობად და მის საპატივსაცემოდ გამართულ სადილებზე წარმოითქმებოდა მთავრობის მისამართით მუქარის სიტყვები. მთავრობამ დაიწყო რიგი პროცესებისა საზოგადოებათა წევრებისა და ორატორების წინააღმდეგ, მაგრამ სასამართლოები უმეტესწილად ამართლებდნენ ბრალდებულებს. „journal des Debats“-ში დაბეჭდილ იქნა წერილი, რომელშიც ნათქვამი იყო: „ქარტიას ახლა აქვს ისეთი ძალა, რომ მასზე დაიმსხვრევა დესპოტიზმის ნებისმიერი მცდელობები... გადასახადების უკანონო მოთხოვნასთან ერთდროულად დაიბადება ახალი გამპდღე ( რუსულად წერია _ Гампдень), რომელიც მოსპობს უკანონობას... უბედური საფრანგეთი, უბედური მეფე!“ სასამართლოსთვის გადაცემული გაზეთის რედაქტორი გამართლებულ იქნა სააპელაციო ინსტანციაში. 1830 წ. იანვარში დაიბადა ახალი ოპოზიციური გაზეთი „National“-ი, რომლის სათავეშიც იდგნენ ტიერი, ა. კარელი, მინიე; მის პროგრამას შეადგენდა ბურბონებისადმი ერთგულება, თუკი ისინი დაიცავენ ქარტიას _ მაგრამ რადგანაც მათ ეს არ უნდათ, ამიტომ ტახტზე საუკეთესო კანდიდატს წრმოადგენს ორლეანის ჰერცოგი. გაზეთი ლაპარაკობდა უკიდურესად გამომწვევი ტონით მთავრობის მისამართით და სარგებლობდა უზარმაზარი უპირატესობით (იხ. ტიერი, XXXIV, 283).
პალატების სესია 1830 წ. გახსნილ იქნა მეფის მიერ წარმოთქმული სატახტო სიტყვით, რომელსიც ჩადებული იყო მუქარა მიემართათ განსაკუთრებული ზომებისთვის საზოგადოებრივი მშვიდობის დასაცავად. დეპუტატების პალატამ თავის პრეზიდენტად აირჩია ლიბერალი როიე-კოლარი და 221 ხმის უმრავლესიბით 181-ის წინააღმდეგ მიიღო ადრესი, რომელშიც პროტესტს აცხადებდა მისდამი მეფის მიერ გამოხატული უნდობლობის წინააღმდეგ და გამოხატავდა შეშფოთებას ფრანგი ხალხის თავისუფლებათა გამო. მეფემ უპსუხა პარლამენტის სესიის გადავადებით, ხოლო შემდეგ კი დეპუტატების პალატის დათხოვნითაც. ახალი არჩევნების შედეგი შესაძლოა ყოფილიყო მხოლოდ არახელსაყრელი სამინისტროსთვის, ხოლო რადგანაც მეფე აიგივებდა თავის თავს ამ სამინისტროსთან, ამიტომ მის პირად ჩარევას არჩევნებში არ შეეძლო მიზნის მიღწევა. თითქმის ყველა დეპუტატი, რომლებმაც ხმა მისცეს ადრესის სასარგებლოდ, ხელახლა იქნა არჩეული; ოპოზიციის მომხრეთა საერთო რიცხვი გაიზარდა 272-მდე. მაგრამ მეფემ აქაც ვერ გაიგო საგანთა ჭეშმარიტი მდგომარეობა. ისე, რომ არ მოუწვევია პალატები და წინასწარ ვერ დაუნახვს ვერანაირი სერიოზული საშიშროება, მან ხელი მოაწერა 1830 წ. 25 ივლისის ორდონანსებს (ცენზურის შემოღება, საარჩევნო კანონის შეცვლა მოძრავი ქონების მესაკუთრეთათვის საარჩევნო უფლების წართმევისა და მხოლოდ მიწათმფლობელთათვის მისი მიცემის აზრით და სხვა), რომლებმაც გამოიწვიეს ივლისის რევოლუცია (იხ. XXVI, 439). რესტავრაციის საგარეო პოლიტიკის სფეროში ყველაზე უფრო გამოჩენილი ფაქტებია _ დაახლოება რუსეთთან, რომელიც მოხდა ვილელის მინისტრობის დროს, და მასთან ერთობლივი მონაწილეობა საბერძნეთის განთავისუფლებაში. 1830 წ. ალჟირის ბეის დასჯის საბაბით, რომელმაც შეურაცხყოფა მიაყენა საფრანგეთის კონსულს, საფრნგეთმა დაიწყო ალჟირის დაპყრობა.
| |||