შრი-ლანკის ისტორია: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
GiorgiXIII (განხილვა | წვლილი) No edit summary |
||
ხაზი 5:
== ადრეული ისტორია==
[[შრი-ლანკა|შრი-ლანკის]] ტერიტორია დასახლებული იყო [[პალეოლითი]]ს ეპოქაში. [[ინდოეთი|ინდოეთთან]] ტერიტორიულმა სიახლოვემ ძლიერი გავლენა იქონია კუნძულის მოსახლეობის ისტორიულ განვითარებაზე.
==ძველი და შუა საუკუნეები==
ახალი წელთ აღრიცხვის დასაწყისში შრი-ლანკაზე პირველი [[მონათმფლობელობა|მონათმფლობელური]] სახელმწიფოები წარმოიქმნა. [[XV საუკუნე]]ში შრი-ლანკაში წარმოიქმნა 3 დიდი სახელმწიფო: [[სინჰალური-კოტე]] (დასავლეთით და სამხრეთ-დასავლეთით), [[კანდი]] (ცენტრალური ოლქი) და [[ტამილური-ჯაფნა]] (ჩრდილოეთით). შრი-ლანკის პოლიტიკურმა დაქუცმაცებამ და ეკონომიკურმა სისუსტემ ევროპელებს კუნძულის დაპყრობა გაუადვილა.
==ახალი ისტორია==
[[1517|1517 წელს]] შრი-ლანკის სანაპირო ნაწილი [[პორტუგალია|პორტუგალიელებმა]] დაიპყრეს, [[1658]] წელს - [[
▲[[1517|1517 წელს]] შრი-ლანკის სანაპირო ნაწილი [[პორტუგალია|პორტუგალიელებმა]] დაიპყრეს, [[1658]] წელს - [[ჰოლანდია|ჰოლანდიელებმა]]. [[1795]]-[[1796|96]] წლებში [[ინგლისი|ინგლისმა]] შრი-ლანკიდან განდევნა ჰოლანდიის ჯარები. [[1815|1815 წელს]] კანადის სახელმწიფოს დამოუკიდებლობის მოსპობის შემდეგ მთელი შრი-ლანკა ინგლისის კოლონიად იქცა. [[1796]], [[1818]] და [[1848]] წლებში შრი-ლანკის ხალხმა მოაწყო აჯანყება ინგლისელი დამპყრობლების წინააღმდეგ.
==უახლესი ისტორია==
[[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] დასაწყისში ეროვნულ-განმათავისუფლებელ მოძრაობას თავში ჩაუდგა [[სინჰალი]]სა და [[ტამილი]]ს ბურჟუაზია, რომელმაც [[1919]] წელს შექმნა პირველი პოლიტიკური პარტია - [[ცეილონის ეროვნული კონგრესი]]. [[1935|1935 წელს]] დაარსდა [[ლანკის სოციალური პარტია]]. [[1943]] წელს შეიქმნა [[ცეილონის კომპარტია]]. ომის შემდგომ წლებში ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის ზრდამ აიძულა ინგლისი [[1948]] წლის [[4 თებერვალი|4 თებერვალს]] შრი-ლანკისათვის [[დომინიონი]]ს სტატუსი მიენიჭებინა. [[1955]] წელს ქვეყანა [[გაერო]]ს წევრი გახდა. [[1956|1956 წელს]] ხელისუფლებას სათავეში ჩაუდგა [[სოლომონ ბანდარანაიკე]], რომელმაც გაატარა მთელი რიგი პროგრამული ღონისძიებები. რეაქციულმა ელემენტებმა [[1959]] წელს მოკლეს ბანდარანაიკე. [[1960]] წლის [[ივლისი|ივლისში]] პარლამენტის არჩევნებში გაიმარჯვეს დემოკრატიულმა ძალებმა. ახალ მთავრობას სათავეში ჩაუდგა [[სირიმავო ბანდარანაიკე]] (სოლომონ ბანდარანაიკეს ქვრივი), რომელმაც გააგრძელა წინაპორბედის პოლიტიკა. [[1965|1965 წლის]] პარლამენტის არჩევნებში შედარებით მეტი ადგილი მიიღო გაერთიანებულმა ეროვნულმა პარტიამ (გეპ), რომლის ლიდერი [[დადლი სენანაიკე]] სათავეში ჩაუდგა მთავრობას. [[1970]] წელს შეიქმნა ახალი კოალიციური მთავრობა სირიმავო ბანდარანაიკეს მეთაურობით. მან ფართო დემოკრატიული გარდაქმნებსა და მშვიდობისმოყვარე სახელმწიფოსთან თანამშრომლობის გაფართოებაზე აიღო გეზი. [[1972]] წლის [[22 მაისი|22 მაისს]] [[ცეილონი]] შრი-ლანკის რესპუბლიკად გამოცხადდა. ახალმა კონსტიტუციამ გააუქმა დიდ ბრიტანეთზე დამოკიდებულების ყველა პოლიტიკური ფორმა, გაატარა აგრარური რეფორმა. მაგრამ მთავრობამ ვერ შეძლო იმედების გამართლება. ამით ისარგებლეს მემარჯვენე ძალებმა და შეძლეს მემარცხენე კოალიციის გათიშვა. [[1977|1977 წელს]] კომპარტიამ, ლანკის სოციალისტურმა პარტიამ და სახელმწიფო დემოკრატიულმა პარტიამ შექმნეს გაერთიანებული მემარცხენე ფრონტი. [[1977]] წლის არჩევნებში გაიმარჯვა გაერთიანებულმა ეროვნულმა პარტიამ. მთავრობის მეთაური გახდა მისი ლიდერი [[ჯუნიუს ჯაიევარდენე]].
[[1978]] წლის [[7 სექტემბერი|7 სექტემბერს]] შრი-ლანკა გამოცხადდა დემოკრატიულ-სოციალისტურ რესპუბლიკად. [[1982]] წელს პირველად ჩატარდა პრეზიდენტის არჩევნები, ხოლო [[1983]] წლის [[მაისი|მაისში]] პარლამენტის არჩევნები გაიმართა. ხმების უმრავლესობა კვლავ გაერთიანებულმა ეროვნულმა პარტიამ მიიღო. [[ივლისი]]ს დასასრულს კვლავ დაიძაბა ურთიერთობა სინჰალურ და ტამილურ თემებს შორის, რასაც შეიარაღებული თავდასხმა მოჰყვა. „[[ტამილების საკითხი]]“ გარკვეულ ზემოქმედებას ახდენდა ინდოეთ-შრი-ლანკის ურთიერთობაზე. საგარეო პოლიტიკაში იგი განაგრძობს [[მიუმხრობლობის მოძრაობა|მიუმხრობლობის პოლიტიკა]]ს.
[[1983]] წლიდან ქვეყანაში [[შრი-ლანკის სამოქალაქო ომი|სამოქალაქო ომი]] დაიწყო, რომელიც [[2009]] წლამდე გაგრძელდა. [[2009]] წლის 18 მაისს [[თამილის ვეფხვები]]ს ლიდერი [[ველუპილაი პრაბჰაკარანი]] მოკლეს საავადმყოფოდან გაქცევისას. თამილის ვეფხვები დათანხმდნენ ცეცხლის შეწყვეტას და ჩაბარდნენ ხელისუფლებას რითაც ამ ქვეყნის 25-წლიანი სამოქალაქო ომი დასრულდა. ტამილმა სეპარატისტებმა [[1991]] წელს მოკლეს ინდოეთის პრემიერ-მინისტრი [[რაჯივ განდი]], ხოლო [[1993]] წელს [[შრი-ლანკის პრეზიდენტი]] [[რანასინგჰე პრემადასა]].
[[1994]]-[[2005]] წლებში ქვეყნის პრეზიდენტი იყო [[ჩანდრიკა კუმარატუნგა]], რომელმაც [[1999]] წლის საპრეზიდენტო არჩევნების წინა საარჩევნო კამპანიის დროს „ტამილელი ვეფხვების“ მიერ მოწყობილი ტერაქტისას, არჩევნებამდე 3 დღით ადრე თავისუფლების პარტიის მიტინგზე კოლომბოში, სადაც სიტყვით გამოდიოდა, ბომბის აფეთქების შედეგად
[[2005]]-[[2015]] წლებში პრეზიდენტია [[მაჰინდა რაჯაპაკსე]], ხოლო [[2015]] წლიდან [[მაითრიპალა სირისენა]].
| |||