მუამარ კადაფი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
GiorgiXIII (განხილვა | წვლილი) No edit summary |
|||
ხაზი 2:
{{ინფოდაფა ლიდერი
| სახელი = მუამარ ყადაფი<br />معمر القذافـي
| სურათი = Muammar al-Gaddafi at the AU summit.jpg
| წარწერა სურათის ქვეშ = მუამარ კადაფი 2009 წელს
| სურათის ზომა = 180px
| ხელმოწერა =
| თანამდებობა დაიკავა = [[1 სექტემბერი]] [[1969]]
| თანამდებობა დატოვა = [[20 სექტემბერი]], [[2011]] <ref>{{cite news | title = African Union officially recognises Libya's new leadership | url = http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5h2NflCTWlrw96Cs-Ts7A7Xcem2dA?docId=CNG.a8a1185f4a08d2928999ea8643dc5bd9.501 |archiveurl=http://web.archive.org/web/20111120184724/http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5h2NflCTWlrw96Cs-Ts7A7Xcem2dA?docId=CNG.a8a1185f4a08d2928999ea8643dc5bd9.501|archivedate=2011-11-20}}</ref><ref name="unga_144">{{cite news|url=http://www.mercurynews.com/news/ci_18910663|agency=San Jose Mercury News|first=Edith|last=Lederer|title=UN approves Libya seat for former rebels|date=16 September 2011|accessdate=16 September 2011}}</ref><ref name="unga_144_17">{{cite news|url=http://www.un.org/News/Press/docs/2011/ga11137.doc.htm|title=General Assembly Seats NTC of Libya as Country's Representative for Sixty-Sixth Session|date=16 September 2011|accessdate=16 September 2011}}</ref>
| ვიცე-პრეზიდენტი
| პრეზიდენტი =
| პრემიერ-მინისტრი =
| წინამორბედი =
| მემკვიდრე
| დაბადების თარიღი = [[1942]]
| დაბადების ადგილი =
| გარდაცვალების თარიღი = [[20 ოქტომბერი]], [[2011]]<ref>[http://ghn.ge/news-52767.html მუამარ კადაფი მოკლეს]</ref><ref>[http://www.radiotavisupleba.ge/archive/geo-news/latest/1001/1001.html?id=24366127 ლიბიის პრემიერ-მინისტრმა დაადასტურა კადაფის სიკვდილი]</ref>
| გარდაცვალების ადგილი = [[სურთი]], [[ლიბია]]
| მოქალაქეობა =
| ეროვნება =
ხაზი 28:
| რიგი2 = რევოლუციური ლიბიის მმართველობის თავმჯდომარე
| თანამდებობა დაიკავა2 = [[8 სექტემბერი]] [[1969]]
| თანამდებობა დატოვა2 = [[3 მარტი]] [[1977]]
| წინამორბედი2 = [[იდრის I]]
| მემკვიდრე2 = თანამდებობა გაუქმებულია
| პრეზიდენტი2 =
| კანცლერი2 =
| ვიცე-პრეზიდენტი2 =
| პრემიერ-მინისტრი2 =
| რიგი3 = გენერალური მდივანი სრულიად სახალხო კონგრესისა
| თანამდებობა დაიკავა3 = [[3 მარტი]] [[1977]]
ხაზი 60:
== ადრეული ცხოვრება ==
კადაფი დაიბადა [[ბედუინი]]ს ოჯახში. მისი მამა იყო მოჰამედ აბდულ სალამ ბინ ჰამედ ბინ მოჰამედ ალ კადაფი, ცნობილია როგორც აბუ მენიარი (გარდაიცვალა 1985 წელს), დედა არის აიშა კადაფი. კადაფი გაიზარდა სირტეს უდაბურ რეგიონში. მან მიიღო ტრადიციული სასულიერო განათლება სებჰას სკოლაში ქალაქ [[ფეზა]]ში 1956-1961 წლებში. კადაფიმ და სკოლაში გაცნობილმა მისმა მეგობრების ჯგუფმა ჩაუყარეს საფუძველი სამხედრო რევოლუციურ ჯგუფს, რომელმაც შემდგომ მოახდინა სამხედრო გადატრიალება და აიღეს კონტროლი სრულიად ლიბიაზე.
Line 71 ⟶ 70:
== ისლამური სოციალიზმი და პან-არაბიზმი ==
ყადაფმა მისი რეჟიმის ბაზისად აიღო [[არაბული ნაციონალიზმი]] და სოციალური კეთილდღეობა. ის მის სისტემას უწოდებდა [[ისლამური სოციალიზმი|ისლამურ სოციალიზმს]] მაშინ როდესაც მან კონტროლი დაამყარა დიდ კომპანიებზე თუმცა არ შეხებია წვრილ და საშუალო ბიზნესს.კეთილდღეობა,თავისუფლება და განათლება გახდა სახელმწიფოს პრიორიტეტი. მან სისტემაში გამოიყენა [[ისლამი|ისლამური]] მორალი,კერძოდ აკრძალა ალკოჰოლი და აზარატული თამაშები. ისევე როგორც წინა მდებარე რევოლუციურმა ფიგურებმა,როგორიც იყო მაო და მისი პატარა წითელი წიგნი, კადაფიმ მისი ფილოსოფია მოაქცია [[მწვანე წიგნი|მწვანე წიგნში]] სადაც აძლიერებდა სოციალისტ-ისლამიზმის იდეას.წიგნი გამოიცა სამ ტომად 1975-1979 წლებში.
პრაქტიკულად ლიბიის პოლიტიკური სისტემა გამოირჩეოდა მიუხედევად ყველაფრისა ნაკლები [[იდეალიზმი]]თ, რაც გამოიხატა იმაში, რომ კადაფი იდეოლოგიურ მტრებს დრო და დრო ძალიან ნელი ტემპებით ებრძოდა. ლიბიის რევოლუციური კომიტეტი ცნობილია საზღვარგარეთ ლიბიელი დისიდენტების მკვლელობებით
== ებრაელთა დევნა ==
1969 წელს, როდესაც პოლკოვნიკი მუამარ ალ-კადაფი მოვიდა ძალაუფლებაში, ლიბიაში შემორჩენილი იყო 100 [[ებრაელი]]. მისი მმართველობის ქვეშ, ყველა ებრაელის ქონებას გაუკეთეს კონფისკაცია, სახელმწიფოს ვალები ებრაელთა მიმართ გაუქმებულ იქნა, ემიგრაცია ებრაელთათვის კი იქნა არალეგალურად გამოცხადებული. მისი გატარებული ღონისძიებების შედეგად 1974 წლისათვის მხოლოდ 20 ებრაელი ცხოვრობდა ლიბიაში. 2002 წელს გარდაიცვალა უკანასკნელი ოფიციალურად ცნობილი ებრაელი ესმერალდა მეგნაგი, რითაც დასრულდა ებრაელობის გრძელი ისტორია ლიბიაში.▼
2004 წელს კადაფი გამოვიდა ინიციატივით ლიბიის მთავრობის წინაშე ებრაელთათვის კომპენსაციის გადახდის შესახებ, რომლებასაც მისი ღონისძიებების შედეგად მოუწიათ ლიბიის დატოვება. ამავე წლის ოქტომბერშივე ის შეხვდა ებრაული ორგანიზაციების წარმომადგენლებს კომპენსაციებზე სადისკუსიოდ. მან თავისი მაინც გაიტანა და მიაღწია იმას რომ ის ებრაელები, რომლებმაც დატოვეს ლიბია და გადასახლდნენ [[ისრაელი|ისრაელში]] ვერ მიიღებენ კომპენსაციებს. არსებობს ეჭვები, რომ ეს „მოძრაობები“ მოტოვირებული არის მისი შვილის საიფ ალ-ისლამ ალ-კადაფის პერსონის გამო, რომელიც განიხილება კადაფის მემკვიდრედ. ამავე წელს საიფმა დაბრუნებისკენ მოუწოდა ყველა განდევნილ ებრაელს და განაცხადა, რომ ის ებრაელები, რომლებმაც იძულებით დატოვეს ლიბია არიან ებრაელები. 9 დეკემბერს კადაფიმ დაპატიჟა [[ტრიპოლი
▲1969 წელს როდესაც პოლკოვნიკი მუამარ ალ-კადაფი მოვიდა ძალაუფლებაში,ლიბიაში შემორჩენილი იყო 100 [[ებრაელი]].მისი მმართველობის ქვეშ,ყველა ებრაელის ქონებას გაუკეთეს კონფისკაცია,სახელმწიფოს ვალები ებრაელთა მიმართ გაუქმებულ იქნა,ემიგრაცია ებრაელთათვის კი იქნა არალეგალურად გამოცხადებული.მისი გატარებული ღონისძიებების შედეგად 1974 წლისათვის მხოლოდ 20 ებრაელი ცხოვრობდა ლიბიაში.2002 წელს გარდაიცვალა უკანასკნელი ოფიციალურად ცნობილი ებრაელი ესმერალდა მეგნაგი რითაც დასრულდა ებრაელობის გრძელი ისტორია ლიბიაში.
▲2004 წელს კადაფი გამოვიდა ინიციატივით ლიბიის მთავრობის წინაშე ებრაელთათვის კომპენსაციის გადახდის შესახებ რომლებასაც მისი ღონისძიებების შედეგად მოუწიათ ლიბიის დატოვება.ამავე წლის ოქტომბერშივე ის შეხვდა ებრაული ორგანიზაციების წარმომადგენლებს კომპენსაციებზე სადისკუსიოდ.მან თავისი მაინც გაიტანა და მიაღწია იმას რომ ის ებრაელები რომლებმაც დატოვეს ლიბია და გადასახლდნენ [[ისრაელი|ისრაელში]] ვერ მიიღებენ კომპენსაციებს.არსებობს ეჭვები რომ ეს „მოძრაობები“ მოტოვირებული არის მისი შვილის საიფ ალ-ისლამ ალ-კადაფის პერსონის გამო,რომელიც განიხილება კადაფის მემკვიდრედ.ამავე წელს საიფმა დაბრუნებისკენ მოუწოდა ყველა განდევნილ ებრაელს და განაცხადა რომ ის ებრაელები რომლებმაც იძულებით დატოვეს ლიბია არიან ებრაელები. 9 დეკემბერს კადაფიმ დაპატიჟა [[ტრიპოლი|ტრიპოლიში]] [[მოშე კალონი]] [[ქნესეთი]]ს სპიკერი.
== საგარეო ურთიერთობები ==
[[ფაილი:Vladimir Putin with Muammar Gaddafi-2.jpg|thumb|250px|რუსეთის პრეზიდენტი [[ვლადიმერ პუტინი]] და მუამარ კადაფი.]]
რაც შეეხება ლიბიის მეზობლებს, კადაფი მიჰყვა [[გამალ აბდელ ნასერი|აბდელ ნასერის]] [[პან არაბიზმი]]ს იდეას და შეიქნა თავგამოდებული დამცველი არაბული ქვეყნებისა. ის ასევე მხარს უჭერდა [[პან ისლამიზმი|პან ისლამიზმს]], ცნებას თავისუფალი ისლამური ქვეყნების კავშირისა და ხალხებისა. ნასერის სიკვდილის შემდეგ 1970 წლის 28 სექტემბერს კადაფიმ იტვირთა [[არაბული ნაციონალიზმი]]ს ლიდერის ტვირთი. 1972 წელს მან გამოაცხადა "[[არაბთა ფედერაციული რესპუბლიკა|არაბთა ფედერაციული რესპუბლიკის]]" შექმნის შესახებ (ლიბია, [[ეგვიპტე]], [[სირია]]), იმ იმედით, რომ შექმნიდა პან არაბულ სახელმწიფოს, მაგრამ სამი ქვეყანა ვერ შეთანხმდა მათი ქვეყნების შეერთების სპეციფიკურ საკითხებზე. 1974 წელს მან გააფორმა ხელშეკრულება [[ტუნისი]]ს ლიდერთან [[ჰაბიბ ბურგუიბა]]სთან ორი ქვეყნის შეერთების შესახებ, რაც ასევე ჩაიშალა იდეის პრაქტიკაში გატარების თანავე და დიდმა განსხავებებმა ამ ორ ქვეყანას შორის, რამაც შემდგომ გააუარესა კიდეც ურთიერთობები და მტრებად აქცია ორი ქვეყანა.▼
ლიბია ასევე ჩაერთო [[ლიბია ჩადის კონფლიქტი|ტერიტორიულ კონფლიქტში ჩადისთან]] აუზუს ზოლის გარშემო, რომლის ოკუპაცია ლიბიამ 1973 წელს მოახდინა. კონფლიქტი, რომელიც ლიბიის შეჭრით დაიწყო, დასრულდა 1987 წელს ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ დოკუმენტის გაფორმებით. ხოლო სრული მშვიდობა დამყარდა მხოლოდ 1994 წელს ლიბიის მიერ შეიარაღებული ძალების გამოყვანით, საერთაშორისო სასამართლოს 1994 წელს გამოტანილი განაჩენის შემდეგ.▼
▲რაც შეეხება ლიბიის მეზობლებს, კადაფი მიჰყვა [[გამალ აბდელ ნასერი|აბდელ ნასერის]] [[პან არაბიზმი]]ს იდეას და შეიქნა თავგამოდებული დამცველი არაბული ქვეყნებისა.ის ასევე მხარს უჭერდა [[პან ისლამიზმი|პან ისლამიზმს]],ცნებას თავისუფალი ისლამური ქვეყნების კავშირისა და ხალხებისა.ნასერის სიკვდილის შემდეგ 1970 წლის 28 სექტემბერს კადაფიმ იტვირთა [[არაბული ნაციონალიზმი]]ს ლიდერის ტვირთი.1972 წელს მან გამოაცხადა "[[არაბთა ფედერაციული რესპუბლიკა|არაბთა ფედერაციული რესპუბლიკის]]" შექმნის შესახებ(ლიბია,[[ეგვიპტე]],[[სირია]]),იმ იმედით რომ შექმნიდა პან არაბულ სახელმწიფოს,მაგრამ სამი ქვეყანა ვერ შეთანხმდა მათი ქვეყნების შეერთების სპეციფიკურ საკითხებზე.1974 წელს მან გააფორმა ხელშეკრულება [[ტუნისი]]ს ლიდერთან [[ჰაბიბ ბურგუიბა]]სთან ორი ქვეყნის შეერთების შესახებ რაც ასევე ჩაიშალა იდეის პრაქტიკაში გატარების თანავე და დიდმა განსხავებებმა ამ ორ ქვეყანას შორის რამაც შემდგომ გააუარესა კიდეც ურთიერთობები და მტრებად აქცია ორი ქვეყანა.
▲ლიბია ასევე ჩაერთო [[ლიბია ჩადის კონფლიქტი|ტერიტორიულ კონფლიქტში ჩადისთან]] აუზუს ზოლის გარშემო რომლის ოკუპაცია ლიბიამ 1973 წელს მოახდინა.კონფლიქტი რომელიც ლიბიის შეჭრით დაიწყო, დასრულდა 1987 წელს ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ დოკუმენტის გაფორმებით.ხოლო სრული მშვიდობა დამყარდა მხოლოდ 1994 წელს ლიბიის მიერ შეიარაღებული ძალების გამოყვანით,საერთაშორისო სასამართლოს 1994 წელს გამოტანილი განაჩენის შემდეგ.
▲ყადაფი ასევე გახდა ძლიერი მხარდამჭერი პალესტინის განმანთავისუფლებელი ორგანიზაციისა რომლის მხარდაჭერამაც კიდევ უფრო გააფუჭა ურთიერთობები ეგვიპტესთან,როცა 1979 წელს [[ისრაელი]] და [[ეგვიპტე]] შეთანხმდნენ [[ეგვიპტე ისრაელის სამშვიდობო ხელშეკრულება|სამშვიდობო დოკუმენტზე]].როგორც კი ლიბიის ურთიერთობები გაფუჭდა ეგვიპტესთან კადაფი მალევე დაუახლოვდა [[საბჭოთა კავშირი|საბჭოთა კავშირს]].ლიბია გახდა პირველი ქვეყანა რომელმაც მიიღო იმ დროისთვის ულტრათანამედროვე გამანადგურებელი [[მიგ25]],თუმცა ორი ქვეყნის ურთიერთობები იყო მაინც დისტანციური. კადაფი ასევე ცდილობდა გაეზარდა ლიბიის გავლენა,განსაკუთრებით კი მუსულმანურ დასახლებებში,რომელმაც მოუწოდა ისლამურ სამყაროს საჰარის ისლამური სახელმწიფოს შექმნისკენ და აქტიურად უჭერდა მხარს ანტი სამთავრობო მოძრაობებს ჩრდილოეთ საჰარაში.
დასავლეთსა და ლიბიას შორის დაძაბულობამ პიკს მიაღწია რონალდ რეიგანის ადმინისტარციის მოსვლის შემდეგ, რომელმაც სცადა კადაფის გადაგდება. რეიგანის ადმინისტარცია ლიბიას უყურებდა, როგორც მეომარ გაიძვერა ქვეყანას მისი უკომპრომისო დამოკიდებულების გამო პალესტინის დამოუკიდებლობაზე, რევოლუციური ირანის მხარდაჭერის გამო ირან ერაყის 1980-
▲ყადაფის პოლიტიკაში აღსანიშნავია იყო მხარდაჭერა განმანთავისუფლებელი ორგანიზაციებისთვის და ასევე სპონსორი იყო რევოლუციური მოძრაობებისა დასავლეთ აფრიკაში,აღსანიშნავია [[სიერა ლეონე]] და [[ლიბერია]] სადაც მნიშვნელოვნად აქტიურობდნენ ისლამისტური დაჯგუფებები.1970იან და 1980იან წლებში ეს დახმარება ისე აშკარად და თავისუფლად გაიცემოდა რომ შესაძლებელი იყო ლიბიისგან დახმარება მიეღო ყველაზე არასიმპათიურ ძალასაც კი მსოფლიოში.ხშირად ლიბიის მიერ მხარდაჭერილი ძალები შორს იყვნენ კადაფის პირად იდეოლოგიასთან.1970იან წლებში მისი რეჟიმი უკვე ჩარეული იყო სამხედრო გადატრიალებებში და ტერორისტული აქტოვობებში როგორც არაბუ ისე არა არაბულ ქვეყნებში.
▲დასავლეთსა და ლიბიას შორის დაძაბულობამ პიკს მიაღწია რონალდ რეიგანის ადმინისტარციის მოსვლის შემდეგ,რომელმაც სცადა კადაფის გადაგდება.რეიგანის ადმინისტარცია ლიბიას უყურებდა როგორც მეომარ გაიძვერა ქვეყანას მისი უკომპრომისო დამოკიდებულების გამო პალესტინის დამოუკიდებლობაზე,რევოლუციური ირანის მხარდაჭერის გამო ირან ერაყის 1980-1988იან წლებში და ლიბიის მხარდაჭერის გამო "განმანთავისუფლებელი მოძრაობებისადმი".რეიგანი აღფრთოვანებაში მოჰყავდა კადაფის პერსონას და მას აღმოსავლეთის გიჟ ძაღლს უწოდებდა.1981 წელს ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობამ შეწყვიტა ლიბიაში გასამგზავრებელი ვიზების გაცემა ხოლო 1982 წლის მარტში შეწყვიტა ლიბიური ბუნებრივი სიმდიდრეების იმპორტი და ასევე შეწყდა ამერიკული ნავთობ ინდუსტრიის ტექნოლოგიების ექსპორტი ლიბიაში თუმცა ევროპა არ აჰყვა ამერიკის მკაცრ პოლიტიკას.
ლიბია ასევე იყო მხარდამჭერი [[პოლისარიოს ფრონტი]]სა რომელიც ებრძოდა [[ფრანსისკო ფრანკო|ფრანკისტული]] ესპანეთის კოლონიალიზმს [[მაროკოში]].
1984 წელს [[ბრიტანელები|ბრიტანელი]] პოლიციელი [[იოვნ ფლეტჩერი]] მოკლულ იქნა ლიბიის საელჩოდან ავტომატური ცეცხლსასროლი იარაღით,მაშინ როდესაც ის მეთვალყურეობდა დემონსტრაციას რომელიც მიმდინარეობდა ლიბიის [[ლონდონი]]ს საელჩოსთან,მაგრამ დიპლომატებმა გამოიყენეს მათი დიპლომატიური იმუნიტეტი და პასუხისმგებლობას გადაურჩნენ,სამაგიეროდ დიპლომატიური ურთიერთობები გაფუჭდა დიდ ბრიტანეთსა და ლიბიას შორის მთელი დეკადით.▼
▲1984 წელს [[ბრიტანელები|ბრიტანელი]] პოლიციელი [[იოვნ ფლეტჩერი]] მოკლულ იქნა ლიბიის საელჩოდან ავტომატური ცეცხლსასროლი იარაღით, მაშინ როდესაც ის მეთვალყურეობდა დემონსტრაციას რომელიც მიმდინარეობდა ლიბიის [[ლონდონი]]ს საელჩოსთან, მაგრამ დიპლომატებმა გამოიყენეს მათი დიპლომატიური იმუნიტეტი და პასუხისმგებლობას გადაურჩნენ, სამაგიეროდ დიპლომატიური ურთიერთობები გაფუჭდა დიდ ბრიტანეთსა და ლიბიას შორის მთელი დეკადით.
[[თავისუფალი სანავიგაციო პრინციპები]]ს შესაბამისად ამერიკამ "შარი მოსდო" ლიბიის ტანკერებს პრინციპების უგულვებელყოფაში მაშინ როდესაც [[სიდრას ყურის კონფლიქტი|კონფლიქტი წარმოიშვა სიდრას ყურესთან]] დაკავშირებით რომელსაც ლიბია აცხადებდა საკუთარ ტერიტორიულ წყლებად.1986 წყლის 19 აპრილს [[რონალდ რეიგანი|რონალდ რეიგანმა]] გასცა ბრძანება დაეწყოთ ძირითადი დაბომბვითი რეიდები,ოპერაციას ეწოდა "ელ დორადოს კანიონი",[[ტრიპოლი]]სა და [[ბენღაზი]]ს წინააღმდეგ შედეგად დაიღუპა 45 ლიბიელი სამხედრო და 15 ოფიციალური და სამოქალაქო პირი.შეტევას წინ უძღვოდა [[დასავლეთ გერმანია]]ში მომხდარი ტერორისტული აქტი დისკოტეკაზე სადაც დაიღუპა ამერიკის მოქალაქე.ლიბიის დაბომბვის შედეგად დაიღუპა კადაფის ქალიშვილი [[ჰანანი]].დაბომბვებს ლიბიამ ორი [[სკადი]]ს ტიპის [[ბალისტიკური რაკეტა|ბალისტიკური რაკეტით]] უპასუხა რომლის სამიზნე აშშს სანაპირო დაცვის [[ნავიგაციის სადგური]] გახდა [[იტალია|იტალიის]] კუნძულ [[ლამპედუსა]]ზე,თუმცა ორივე რაკეტა მიზანს აცდა და ზღვაში ჩავარდა.▼
▲[[თავისუფალი სანავიგაციო პრინციპები]]ს შესაბამისად ამერიკამ "შარი მოსდო" ლიბიის ტანკერებს პრინციპების უგულვებელყოფაში მაშინ, როდესაც [[სიდრას ყურის კონფლიქტი|კონფლიქტი წარმოიშვა სიდრას ყურესთან]] დაკავშირებით, რომელსაც ლიბია აცხადებდა საკუთარ ტერიტორიულ წყლებად. 1986 წყლის 19 აპრილს [[რონალდ რეიგანი|რონალდ რეიგანმა]] გასცა ბრძანება დაეწყოთ ძირითადი დაბომბვითი რეიდები, ოპერაციას ეწოდა "ელ დორადოს კანიონი", [[ტრიპოლი]]სა და [[ბენღაზი]]ს წინააღმდეგ შედეგად დაიღუპა 45 ლიბიელი სამხედრო და 15 ოფიციალური და სამოქალაქო პირი. შეტევას წინ უძღვოდა [[დასავლეთ გერმანია]]ში მომხდარი ტერორისტული აქტი დისკოტეკაზე სადაც დაიღუპა ამერიკის მოქალაქე. ლიბიის დაბომბვის შედეგად დაიღუპა კადაფის ქალიშვილი [[ჰანანი]]. დაბომბვებს ლიბიამ ორი [[სკადი]]ს ტიპის [[ბალისტიკური რაკეტა|ბალისტიკური რაკეტით]] უპასუხა, რომლის სამიზნე
1990იანი წლებისთვის ლიბიას დაადეს ეკონომიკური სანქციები და ქვეყანა მოექცა დიპლომატიურ იზოლაციაში,შედეგად კადაფი დათანხმდა ორი ლიბიელი ტერორისტის ექსტრადაციას ამერიკაში ან ინგლისში რომლებმაც დაამონტაჟეს ბომბი პან ამ რეის 103ზე რომელიც აფეთქდა ქალაქ ლოკერბის თავზე.▼
▲
[[სამხრეთ აფრიკა|სამხრეთ აფრიკის]] პრეზიდენტის [[ნელსონ მანდელა]]ს მაღალი პროფილის მქონე ვიზიტის ვიზიტის შემდეგ 1997 წელს და შემდგომ [[გაერო]]ს გენერალური მდივნის [[კოფი ანანი]]ს ვიზიტის შემდეგ 1999 წელს კადაფი დათანხმდა ორი ლიბიელი ტერორისტის [[ჰოლანდია]]ში გასამართლებაზე [[შოტლანდია|შოტლანდიური]] კანონებით,რასაც მოჰყვა გაეროს მიერ სანქციების მოხსნა,თუმცა აშშ-მა სანქციები ძალაში დატოვა.▼
▲[[სამხრეთ
2003 წლის აგვისტოს,2 წლის შემდეგ რაც ალი მოჰამედ ალ მეგრაჰის სასჯელი მიუსაჯეს,ლიბიამ ფორმალურად აღიარა გაერთიანებული ერების წინაშე ლოკერბის თვითმფრინავის აფეთქებაში პასუხისმგებლობა და დათანხმდა კონპესაციის სახით 2,7 მილიარდი ამერიკული [[დოლარი]]ს ანუ 10 მილიონი თითოეულ დაზარალებულ ოჯახს.ამავე თვეს ბრიტანეთმა და [[ბულგარეთი|ბულგარეთმა]] დაუჭირეს მხარი ლიბიისთვის სანქციების მოხსნას გაეროს მიერ.(ბულგარეთის გადაწყვეტილება ბულგარელი ექთნების განთავისუფებით იყო განპირობებული).ლიბიამ შეძლო და გადაიხადა 40% კონპენსაციისა შესაბამისად გაერომ მოუხსნა ლიბიას 40% სანქციებისა,ხოლო იმისთვის რომ ამერიკის შეერთებულ შტატებს ამოეღო ლიბია [[ტერორიზმი]]ს სპონსორ ქვეყანათა რიგებიდან მან ლიბიას მოსთხოვა კიდე 20% კომპენსაციის გადახდა (540$ მილიონი).2008 წელს ლიბიამ გადაიხადა სრულად კონპენსაცია.(1.5$ მილიარდი)▼
▲2003 წლის აგვისტოს, 2 წლის შემდეგ რაც ალი მოჰამედ ალ მეგრაჰის სასჯელი მიუსაჯეს, ლიბიამ ფორმალურად აღიარა გაერთიანებული ერების წინაშე ლოკერბის თვითმფრინავის აფეთქებაში პასუხისმგებლობა და დათანხმდა კონპესაციის სახით 2,7 მილიარდი ამერიკული [[დოლარი]]ს ანუ 10 მილიონი თითოეულ დაზარალებულ ოჯახს. ამავე თვეს ბრიტანეთმა და [[ბულგარეთი|ბულგარეთმა]] დაუჭირეს მხარი ლიბიისთვის სანქციების მოხსნას გაეროს მიერ. (ბულგარეთის გადაწყვეტილება ბულგარელი ექთნების განთავისუფებით იყო განპირობებული). ლიბიამ შეძლო და გადაიხადა 40 % კონპენსაციისა შესაბამისად გაერომ მოუხსნა ლიბიას 40 % სანქციებისა, ხოლო იმისთვის რომ ამერიკის შეერთებულ შტატებს ამოეღო ლიბია [[ტერორიზმი]]ს სპონსორ ქვეყანათა რიგებიდან მან ლიბიას მოსთხოვა კიდე 20 % კომპენსაციის გადახდა (540$ მილიონი). 2008 წელს ლიბიამ გადაიხადა სრულად კონპენსაცია
== უახლესი სიცხადე ==▼
▲== უახლესი სიცხადე ==
ყველაფერთან ერთად კადაფი გადაიქცა [[აფრიკა|აფრიკელ]] ლიდერად, როგორც [[კონტინენტი]]ს ყველაზე გრძელვადიან მეთაური, პოსტ კოლონიური ქვეყნის ლიდერი, კადაფი ატარებს რეპუტაციას ბევრ აფრიკელს შორის როგორც გამოცდილი და ბრძენი ლიდერის რომელიც მუდამ იდგა ფრონტის წინა ხაზზე წლების განმავლობაში. კადაფიმ გამოიმუშავა ისეთივე სიმპატიები და ქება
ის ასევე ეცადა გაეუმჯობესებინა იმიჯი დასავლეთში. ორი წლით ადრე 2001 წლის 11 სექტემბერამდე, ლიბიამ შესთავაზა ამერიკას და დასავლეთს ბრძოლა [[ალ-ყაიდა]]ს წინააღმდეგ და ასევე შესთავაზა დასავლეთს ინტერნაციონალური ინსპექცია ლიბიის სამხედრო პროგრამაზე, თუმცა [[ბილ კლინტონი|კლინტონის]]
[[ფაილი:Sarkozy and Kadhfai.jpg|thumb|250px|მუამარ კადაფი და [[ნიკოლა სარკოზი]]]]
არსებობს ბევრი ახსნა, თუ რატომ შეცვალა კადაფიმ პოლიტიკა. ყველაზე აშკარა მიზეზი არის ის, რომ ერთ დროს მდიდარი ლიბია გახდა ნაკლებ მდიდარი, როგორც კი ნავთობის ფასები მკვეთრად დავარდა 1990იან წლებში. კადაფიმ მიმართა სხვა ქვეყნებს დახმარებისკენ, თუმცა ნაკლებად ელოდა, დახმარების მაგივრად ლიბიამ მიიღო გაეროს და აშშ-ს სანქციები, რაც უფრო და უფრო ღრმა კრიზისში აგდებდა ლიბიას. სხვა მიზეზი არის ის რომ კადაფიმ თავად შეცვალა ქვეყნის რეალპოლიტიკა, რადგან მისმა იდეალებმა და მიზნებმა კრახი განიცადეს: არასოდეს შექმნილა [[არაბთა კავშირი]], რაც მისი ცხოვრების მიზანი იყო, რევოლუციურმა ორგანიზაციებმა, რომლებსაც ის მხარს უჭერდა ვერ მიაღწიეს მიზნებს, ხოლო [[საბჭოთა კავშირი]]ს დანგრევის შემდეგ კადაფიმ საბოლოოდ დატოვა მთავარი სიმბოლური მიზანი. აშშ გახდა ისეთი ძლიერი როგორიც არასდროს.
[[სადამ ჰუსეინი]]ს გადაგდების შემდეგ 2003 წელს, კადაფიმ გაახმაურა, რომ მისი ერი ფლობდა მასობრივი განადგურების იარაღის აქტიურ პროგრამას, თუმცა ის მზად იყო შეეშვა ინტერნაციონალური დამკვირვებლები თავის ქვეყანაში, რათა ენახათ და დემონტაჟი გაეკეთებინათ
2004 წელს [[დიდი ბრიტანეთი]]ს პრემიერ-მინისტრი გახდა ერთ ერთი პირველი დასავლეთელი ლიდერი დეკადაში, რომელიც ეწვია ლიბიას და საჯაროდ შეხვდა კადაფის. პრემიერმა [[ტონი ბლერი|ტონი ბლერმა]] დადებითად შეაფასა კადაფის ბოლო დროინდელი მოქმედებები და იმედი გამოთქვა, რომ ლიბია გახდებოდა ძლიერი მოკავშირე ინტერნაციონალურ ომში [[ტერორიზმი]]ს წინააღმდეგ.
2006 წლის 15 მაისს აშშ-ს სახელმწიფო დეპარტამენტმა განაცხადა ლიბისთან დიპლომატიური ურთიერთობების სრულად აღდგენის შესახებ. ასევე ლიბია ამოღებული იქნება ტერორიზმის მხარდამჭერი ქვეყნების სიიდან. 2006 წლის 31 აგვისტოს კადაფიმ ღიად მოუწოდა მის მხარდამჭერებს "მოეკლათ მტრები", რომლებიც ღიად დასვამდნენ კითხვებს პოლიტიკურ ცვლილებებზე.
2007 წლის ივლისში [[საფრანგეთი]]ს პრეზიდენტი [[ნიკოლა სარკოზი]] ეწვია ლიბიას და გაფორმდა ხელშეკრულებები ლიბიასა და [[ევროკავშირი|ევროკავშირს]] შორის თანამშრომლობის შესახებ სხვადასხვა სფეროებში.
2008 წლის 4 მარტს კადაფიმ გაახმაურა განზრახვა დაეშალა ამჟამინდელი ქვეყნის ადმინისტრაციული სტრუქტურა და ნავთობის შემოსავალი მიემართა ხალხისთვის. მისი გეგმა ითვალისწინებს ყველა სამინისტროს გაუქმებას, გარდა თავდაცვის, უშიშროების, საგარეო უსაფრთხოების და სტრატეგიული პროექტების დეპარტამენტისა.
2008 წლის სექტემბერში ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო მდივანი [[კონდოლიზა რაისი|რაისი]] ეწვია ლიბიას ჩრდ. აფრიკული ტურის შემდეგ, ეს იყო პირველი ვიზიტი ლიბიაში ამერიკის სახელმწიფო მდივნის მიერ 1953 წლის შემდეგ.
== მუსა ალ-სადრის გაუჩინარება ==
1978 წლის აგვისტოში [[ლიბანი]]ს ლიდერი [[მუსა ალ-სადრი]] და მისი ორი კომპანიონი გემგზავრა ლიბიაში რათა შეხვედროდა მთავრობის ოფიციალურ პირებს, ლიბიაში გამგზავრების შემდეგ ისინი არავის აღარ უნახავთ. ფართოდ ცნობილი აზრი არის, რომ ალ-სადრი მოკლულია კადაფის ბრძანებით, მაგრამ მოტივაცია თუ რატომ გააკეთა ეს უცნობია.
ოფიციალური [[ტრიპოლი]] ამ ფაქტს უარყოფს და აცხადებს, რომ ალ-სადრი და მისი კომპანიონები გაემგზავრნენ [[იტალია]]ში. არსებობს მეორე ვერსია, რომ ალ-სადრი დააკავეს და გადაიყვანეს ლიბიის საიდუმლო ციხეში. ალ-სადრის გაუჩინარება გახდა მთავარი მიზეზი ლიბიასა და ლიბანს შორის ურთიერთობების გაფუჭებისა. ლიბანის პარლამენტის სპიკერმა [[ნაბი ბერი]]მ მოითხოვა პასუხისმგებლობის დაკისრება ლიბიის რეჟიმზე და ნაწილობრივ კადაფიზე, რომელიც პასუხისმგებელი იყო იმამ ალ-სადრის გაუჩინარებაზე. 2008 წლის 27 აგვისტოს ლიბანის პარლამენტმა ბრალი წაუყენა მუამარ ალ-კადაფის ალ-სადრის გაუჩინარებაზე.
== შიდა უთანხმოებები ==
[[1993]] წლის ოქტომბერში იყო კადაფის მოკვლის მცდელობა [[ლიბიის არმია|ლიბიის არმიის]] ელემენტების მიერ. [[1996]] წელს [[აჯანყება კადაფის წინააღმდეგ (1996)|სისხლიანი აჯანყება]] მოეწყო კადაფის წინააღმდეგ, მაგრამ ესეც წარუმატებლად.
Line 146 ⟶ 138:
{{მთავარი|ლიბიის სამოქალაქო ომი}}
2011 წლის 15 თებერვალს ლიბიაში დაიწყო მშვიდობიანი ანტისამთავრობო გამოსვლები. გამოსვლების საბაბი გახდა [[ეგვიპტე|ეგვიპტისა]] და [[ტუნისი]]ს რევოლუციები. პროტესტანტები გამოვიდნენ მუამარ კადაფის მმართველობის წინააღმდეგ, რომელიც 1969 წლიდან დგას ხელისუფლების სათავეში. ასევე მოითხოვდნენ პრემიერ-მინისტრ ბაღდადი მაჰმუდის დაუყოვნებლივ გადადგომას.
სამოქალაქო ომი საბოლოოდ 2011 წლის 23 ოქტომბერს მუამარ კადაფის მკვლელობითა და მისი რეჟიმის დამხობით დასრულდა.
== სახალხო ნაშრომები და პროქტები ==
=== დიდი ხელოვნური მდინარე ===
ეს არის [[მსოფლიო]]ში ყველაზე ფართო მიწისშქვეშა მილსადენების ქსელი რომელიც შედგება 1300 ჭაბურღილისგან, უმეტესობა მათგანი 500 მეტრზე მეტ სიღმეში და გამოიმუშავებს 6
▲ეს არის [[მსოფლიო]]ში ყველაზე ფართო მიწისშქვეშა მილსადენების ქსელი რომელიც შედგება 1300 ჭაბურღილისგან, უმეტესობა მათგანი 500 მეტრზე მეტ სიღმეში და გამოიმუშავებს 6.500.000 მ³ მტკნარ წყალს დღეში [[საჰარის უდაბნო]]დან ჩრდილოეთ ქალაქებს:ბენღაზის რეგიონს,[[ტრიპოლი|ტრიპოლის]], [[ბენღაზი|ბენღაზის]], [[სირტი|სირტს]] და სხვ.
კონსტრუქციის მშენებლობის პირველი ფაზა დაიწყო [[1984]] წელს და დაჯდა $5 მილიარდი, პროექტის სრულად დასრულება სავარაუდოდ $25 მილიარდი დაჯდება.
Line 160 ⟶ 150:
=== ობსერვატორია ===
ლიბია [[ასტრონომია|ასტრონომის]] და [[ალექსანდრიის ბიბლიოთეკა|ალექსანდრიის დიდი ბიბლიოთეკის]] ხელმძღვანელის [[ერატოსთენე]]ს მშობლიური ქვეყანაა. იგი დაიბადა დღევანდელ შაჰატში, სადაც ამჟამად უნდა აშენდეს ჩრდილო აფრიკაში უდიდესი ობსერვატორია. [[ლიბიის ნაციონალური ობსერვატორია|ლიბიის ნაციონალური ობსერვატორიის]] პროექტი ღირს დაახლოებით 10 მილიონი ევრო, რომელიც კადაფის პირადი ბრძანებით აშენდება [[საფრანგეთი|ფრანგული]] კომპანია [[REOSC]]-ის მიერ.
== პირადი ცხოვრება და ოჯახი ==
პირველი ქორწინებიდან (1969-1970) ფატიმა ალ-მურისგან ჰყავს ვაჟი მუჰამედი დაბ. 1970 წელს, იყო ოლიმპიური კომიტეტის თავმჯდომარე. 2011 წლის 21 აგვისტოს მერე ან მოკლულია, ან გაქცეული.
კადაფი მეორედ 1970 წელს დაქორწინდა სოფია ფარკაშზე. ჰყავდათ 6 ვაჟი და ერთი ქალიშვილი, კადაფის ჰყავდა შვილობილი ჰანა, რომელიც 4 წლის ასაკში დაიღუპა ნატოს ჯარების მიერ 1986 წელს, სავარაუდოდ ამ ტრაგედიის მერე იშვილა მეორე გოგონა, რომელსაც აგრეთვე ჰანა შეარქვა.
უფროსი ვაჟი მეორე ქორწინებიდან საიფ ალ-ისლამ კადაფი დაიბადა 1972 წელს. 2006 წელს მამის რეჟიმის მწვავე კრიტიკის შემდეგ დატოვა ლიბია და გააგრძელა ოპოზიციური მოძრაობა ლიბიის ფარგლებს გარეთ, თუმცა ის მალევე შეურიგდა მამას დაბრუნდა ლიბიაში და ჩაერთო კომპენსაციების საკითხებში ამერიკისთვის და იტალიისთვის.
მომდევნო ვაჟი საადი ალ-კადაფი (1973 წ. დაბ) პროფესიონალი ფეხბურთელი. დაქორწინდა სამხედრო
საიფ ალ-ისლამი და მოატესემ ბილაჰ განიხილებიან შესაძლო მემკვიდრეებად მათი მამისა. კადაფის ერთადერთი ქალიშვილი დაიღუპა [[აშშ-ს მიერ ლიბიის დაბომბვა (1986)|აშშ-ს მიერ ლიბიის დაბომბვისას 1986]] წელს.
2002 წელს კადაფიმ შეიძინა საფეხბურთო კლუბ [[იუვენტუსი (ტურინი)|იუვენტუსის]] 7
== რესურსები ინტერნეტში ==
| |||