იულიუს კეისარი: განსხვავება გადახედვებს შორის

კონსულობის შემდგომ კეისარი [[გალია|ცისალპიური გალიის]] მმართველად დაინიშნა. გალიით იწყება კეისრის აღზევება. 58-50 წწ. კეისარმა რომს მკვიდრად დაუმორჩილა ტრანზალპიური გალია (დღევანდელი [[საფრანგეთი]], [[ბელგია]], [[ჰოლანდიანიდერლანდები]], [[შვეიცარია]]). 56 წ. გაზაფხულზე, ტრიუმვირები ხელმეორედ შეხვდნენ ერთმანეთს ქ. ლუკაში. მოლაპარაკებათა შედეგად, ტრიუმვირები უფლებები გაიზარდა: კეისარი კვლავ 5 წლით დაინიშნა გალიის მმართველად, [[გნეუს პომპეუს მაგნუსი|პომპეუსი]] და [[კრასუსი]] - კონსულებად. კონსულობის შემდგომ პომპეუსმა 5 წლით მიიღო [[ესპანეთი]]ს მმართველობა, კრასუსი კი მდიდარი პროვინციის - [[სირია|სირიის]] სამმართველოდ წავიდა ჯერ კიდევ კონსულობის ვადის გასვლამდე. კრასუსი ახალი სიმდიდრეების დაუფლებას და [[პართია|პართიელებთან]] ბრძოლას გეგმავდა.

კეისარმა, პირველად რომის ისტორიაში დაიწყო სამხედრო მოქმედებები [[ბრიტანეთი]]ს კუნძულებზე; მან 55წ55 წ. ლეგიონები გადასხა ბრიტანეთში, რამდენიმეჯერ დაამარცხა ადგილობრივი კელტური [[ტომები]] და [[ტემზა]]ზედაც გადავიდა. სულ ორი [[ექსპედიცია]] მოაწყო კეისარმა ბრიტანეთში. 52 წ. კეისარმა სასტიკად ჩაახშო [[კელტთა აჯანყება]], რომელსაც არვერნთა მეფე - [[ვერცინგეტორიქსი]] მეთაურობდა.

54 წ. დაიწყო კრასუსის [[ექსპედიცია]] [[პართია]]ში, რომელიც რომაელთა კატასტროფით დამთავრდა. [[კრასუსი]] [[მესოპოტამია]]ში შეიჭრა და რამდენიმე ქალაქი აიღო, გამოსაზამთრებლად კი ისევ [[სირია]]ში დაბრუნდა, შემდგომ 53წ53 წ. კრასუსმა ხელმეორედ გაილაშქრა პართიელთა წინააღმდეგ. რომაელებს პართიელებთან ბრძოლაში აკლდათ უმთავრესი - [[კავალერია]]. კრასუსი, ამასთან ერთად გადამეტებით აფასებდა რომაელთა შესაძლებლობებს. ძვ. წ. 53 სწ. კარრთან ახლოს მოხდა გადამწყვეტი შეტაკება რომაელებსა და პართიელებს შორის. პართიულმა კავალერიამ დაჯაბნა რომაული ლეგიონები. ალყაში მოქცეული კრასუსი და მისი ჯარი იტანჯებოდნენ სიცხისა და წყურვილისაგან. ბრძოლაში დაიღუპა კრასუსის შვილი მამაცი [[პუბლიუსი]]. დაიღუპა თვით კრასუსიც, რომელსაც თავი მოკვეთეს და [[ოროდ II]] გაუგზავნეს. კარრის ბრძოლა იყო პირველი სერიოზული შეტაკება ორ უდიდეს [[სახელმწიფო]]ს შორის. კრასუსის შემდგომ პართიის საკითხი უმთავრეს როლს თამაშობდა რომის [[საგარეო პოლიტიკა]]ში.

კრასუსის დაღუპვა მნიშვნელოვალი მოვლენა იყო რომის პოლიტიკურ ცხოვრებაში, რომელმაც საბოლოოდ დაშალა [[ტრიუმვირატი]]. პომპეუსმა დემოკრატიული პარტიიდან არისტოკრატიულ-ოპტიმატურ პარტიაში იწყო გადასვლა თანდათან. პომპეუსი დაუახლოვდა რესპუბლიკის ლიდერებს, განსაკუთრებით კი [[მარკუს პორციუს კატონი (უმცროსი)|კატონს]]. კლოდიუს-მილონის შეიარაღებული კონფლიქტის შემდგომ, რომელსაც თავად [[კლოდიუსი]] შეეწირა (კეისრის მომხრე), რომში საგანგებო უფლებები გადაეცა პომპეუსს. პომპეუსმა რამდენიმე კანონი დაამტკიცებინა სენატს, რაც კეისარს ურთულებდა 48 წლისთვის კონსულად არჩევას. მართალია პომპეუსმა შენიშვნა შეიტანა კანონებში - ეს კეისარზე არ ვრცელდებაო, მაგრამ [[კომიცია]]მ ეს შენიშვნა არ დაამტკიცა. ამრიგად, 52 წ. შექმნილმა სოციალურ-პოლიტიკურმა ვითარებამ რომში განამტკიცა პომპეუსის კავშირი ოპტიმატებთან. მკვეთრად გაძლიერდა კეისრის მტრების პოზიციები, რომელთაც სათავეში ედგა [[მარკუს პორციუს კატონი (უმცროსი)|კატონი]]; მთელი მოძრობის იდეოლოგი კი იყო მარკუს ტულიუს [[ციცერონი]] . 51 წ. გამოვიდა მისი [[ტრაქტატი]] "სახელმწიფოს შესახებ" ("[[De Republica]]"). 51-49 წწ. კონსულებად ინიშნებოდნენ კეისრის მტრები. ყოველივე ეს რომის მსოფლიო რესპუბლიკას [[სამოქალაქო ომი]]სკენ მიაქანებდა.

[[ეგვიპტე]]ში იმ დროისთვის დინასტიური ბრძოლა მიმდინარეობდა [[პტოლემეუს ავლეტი]]ს ორ შვილს შორის. [[ანდერძი]]ს თანახმად ქვეყანა უნდა ემართა უფროს ქალიშვილს [[კლეოპატრა]]ს ძმასთან - [[პტოლემეოს დიონისე]]სთან ერთად. დაპირისპირების შემდგომ კლეოპატრა გაძევებულ იქნა ალექსანდრიიდან. ეგვიპტეს კი ერთპიროვნულად მართავდა დიონისე. კეისარმა ეგვიპტეში ჩასვლისთანავე მოითხოვა ვალის დაბრუნება, რომელიც პტოლემეოს ავლეტს აეღო, ბოლომდე გადახდა კი ვერ მოესწრო. [[ალექსანდრია]]ში, კეისარს საიდუმლოდ შეხვდა კლეოპატრა. კეისარი ძლიერ მოხიბლა ეგვიპტის [[პრინცესა]]მ. შემდგომში, მათი ურთიერთობა დიდ სიყვარულში გადაიზარდა. კლეოპატრას კეისრის მეშვეობით უნდოდა ტახტის დაბრუნება, თვით კეისარს, კი ფული, რაც აუცილებელი იყო მისი [[პოლიტიკური გეგმები]]ს განსახორციელებლად. კეისარმა ეგვიპტის მმართველად ორივე და-ძმა გამოაცხადა, რამაც პტოლემეოსის პარტიის პროტესტი გამოიწვია. პტოლემეოსს ალექსანდრიელებმაც დაუჭირეს მხარი და კონფლიქტი შეიარაღებულ შეტაკებებში გადაიზარდა.

[[ფაილი:Cleopatra and Caesar by Jean-Leon-Gerome.jpg|thumb|left|180px|კეისარი და კლეოპატრი; [[ჟან-ლეონ ჟერომი]]ს ნახატი, [[1866]]]]

ეგვიპტეში კეისარი მცირე ძალებით იყო ჩასული. მისი სიცოცხლე საფრთხეში აღმოჩნდა. კეისარი სასახლეში გამაგრდა, საიდანაც იგერიებდა მტრის თავდასხმებს. ალექსანდრიის პორტში იდგა ეტვიპტური ფლოტი. კეისარი შიშობდა, რომ ეს [[ფლოტი]] აჯანყებულთა მხარეზე გადავიდოდა, ამიტომ გასცა ბრძანება დაეწვათ [[პორტი]]. ხანძარმა იმსხვერპლა ალექსანდრიის ცნობილი [[ბიბლიოთეკა]]ც. როდოსელი ევფრანიოსისა და მითრიდატე პერგამოსელის ([[მითრიდატე]] VI უკანონო შვილი) დახმარებით კეისარმა დაამარცხა აჯანყებულები. ეგვიპტის ხელმწიფედ კლეოპატრა დასვა, ეგვიპტე კი ''რომაელი ხალხის მეგობარ და მოკავშირე'' ქვეყნად გამოაცხადა. ალექსანდრიის ომმა საშუალება მისცა კეისრის მტრებს ძალები მოეკრიბათ. [[პონტო]]ს მეფემ, [[ფარნაკე]]მ (მითრიდატე VI შვილი), [[ალექსანდრიის ომი]]ს დამთავრებისთანვე დაიწყო საომარი მოქმედებები [[აზია]]ში. კეისარი წარმოუდგენელი სისწრაფით გადავიდა აზიაში, სადაც 47 წ. [[აგვისტო]]ში ერთადერთ ბრძოლაში სასტიკად გაანადგურა ფარნაკე. კეისარმა, გამარჯვების აღსანიშნავად სამად სამი სიტყვა მისწერა რომს: ''[[მიველ, ვნახე, დავამარცხე]]'' ([[Veni, Vidi, Vici]]).

მაგრამ კეისარს არ დასცალდა ყველა ჩანაფიქრის განხორციელება: კეისრის აშკარად გამოხატული მონარქისტული ტენდენციები რესპუბლიკელთა აღშფოთებას იწვევდა. მის წინააღმდეგ შეითქვა სენატორთა (ადრე მის მიერ შეწყალებულ მოწინააღმდეგე რესპუბლიკელთა) მცირე ნაწილი; დაახლოებით 60 კაცი. მათ ხელმძღვანელობდნენ [[გაიუს კასიუს ლონგინუსი]], [[მარკუს იუნიუს ბრუტუსი]] და [[დეციმუს იუნიუს ბრუტუსი]]. (არსებობს გადმოცემა, რომლის თანახმადაც [[კალპურნია]]ს, მის მეუღლეს დაესიზმრა ცუდი სიზმარი და დაითანხმა კეისრი უარი ეთქვა სენატში წასვლაზე. კეისარმა ცოლს დაუჯერა, თუმც ცრუმორწმუნე არ იყო. ერთი ვერსიის თანახმად, სწორედ ამ სხდომაზე უნდა ეღიარებინათ კეისარი [[მეფე]]დ. მაგრამ კეისარს მისივე მკვლელები ესტუმრნენ სახლში, გადააფიქრებინეს სახლში დარჩენა და სენატში წაიყვანეს. შეთქმულებს ეჩქარებოდათ; 18 მარტს [[პართია]]ში გალაშქრებას აპირებდა კეისარი. გზაში, უცნობმა მას ტახტრევანში წერილი შეუგდო, სადაც მის წინააღმდეგ [[შეთქმულება]]ზე აფრთხილებდა, და თან მიაძახა "მხოლოდ შენ წაიკითხე, კეისარო, და სასწრაფოდ"-ო. მაგრამ კეისარს ეს წერილი შეუნახავს სხვა დროს წასაკითხად. სენატთან კეისარმა მისანი [[სპურინნა]] დაინახა, რომელმაც მას ადრე ურჩია მარტის იდუსს ერიდეო. კეისარმა მას ღიმილით მიმართა "მარტის იდუსიც მოვიდა". სპურინნამ კი ცივად უპასუხა "მოვიდა, მაგრამ ჯერ არ გასულა.").

კეისარი ახალგაზრდობიდანვე ძალზედ შეუპოვარი, მაგრამ კეთილგონიერი პიროვნება იყო. ახალგაზრდობაში კეისარს ძლიერ უყვარა ღვინის სმა და ქალებში დროს ტარება. სულამ მას "[[ლოთი]]ც" კი შეარქვა, თუმცა, შემდგომში კეისარმა მკვეთრად შეიცვალა ცხოვრების [[სტილი]] და სწორუპოვარი [[ჯარისკაცი]]ს სახელი მოიპოვა. კეისარი თავად იყო მაგალითი თავისი ლეგიონერებისათვის; იყო საოცრად გამძლე, ამტანი და თავზეხელაღებული მებრძოლი.

როდესაც კორნელიუს სულამ [[სახელმწიფო გადატრიალება]] მოახდინა რომში, კეისარი სიკვდილით დასჯის საფრთხის წინაშე აღმოჩნდა ([[გაიუს მარიუსი]] ბიძად ეკუთვნოდა კეისარს). კეისარი მაშინ [[ვესტა]]ს ქურუმ ქალთა თხოვნამ იხსნა. სულას ხანდახან უყვარდა გულმოწყალების გამოჩენა, თანაც კეისარი მაშინ ძალიან აღალგაზრდა იყო და სულასთვის მეტოქეობის გაწევდა არც შეეძლო. სულამ აპატია კეისარს ''კეისრობა'', მაგრამ, თქვა: ''დაე, აგრე იყოს, მაგრამ, გახსოვდეთ, რომ მაგ ბიჭში მრავალი მარიუსი ზის''. კეისარი მაშინ რომს გაერიდა და საბერძნეთში განაგრძო სწავლა. ერთხელ იგი მეკობრეებმა შეიპყრეს და გამოსასყიდი მოთხოვეს. კეისარს გაეცინა - "თქვენ არც იცით, თუ ვინ ჩაიგდეთ ხელში"-ო განუცხადა მეკობრეებს და თვითონ დააწესა გამოსასყიდ თანხად 50 [[ოქრო]]ს [[ტალანტი]], რაც ბევრად აღემატებოდა მეკობრეთა მოთხოვნას. ტყვეობის განმავლობაში კეისარი ბატონივით ექცეოდა მეკობრეებს: როდესაც წერდა ან კითხულობდა, ხმამაღლა ლაპარაკს უშლიდა თავისსავე დამტყვევებლებს! ეხუმრებოდა და თან ემუქრებოდა '' როდესაც განვთავისუფლდები, დაგედევნებით, ყველას შეგიპყრობთ და [[ჯვარი|ჯვარზე]] გაგაკრავთო''. ეს დანაპირები კეისარმა განთავისუფლებისთანავე შეუსრულა მეკობრეებს. როდესაც კეისარი უმაღლესი ქურუმის არჩევნებზე მიდიოდა, [[დედა]]ს განუცხადა "თუ არ დავბრუნდი როგორც უმაღლესი [[ქურუმი]], მაშინ საერთოდ არ დავბრუნდები"-ო.

[[სვეტონიუსი]] თავის "ცხოვრება"-ში ამხელს კეისრის ძალაუფლებისკენ სწრაფვას. კეისარი, თავის მიზნების განსახორციელებლად გაუმართლებელ ნაბიჯებს დგამდა. ასე მაგალითად კონსულის არჩევნებზე 59 ძვ. წ. კეისარი ხალხის [[ქრთამი|მოქრთამვასაც]] არ თაკილობდა, ხოლო [[მარკუს პორციუს კატონი (უმცროსი)|კატონი]] სრულიად უკანონოდ დააპატიმრა, თუმც მერე მალე გაათავისუფლა. თავისი ერთადერთი ქალიშვილი იულია ცოლად მისცა პომპეუსს, რათა გაემყარებინა მასთან კავშირი.

[[ციცერონი|ციცერონსაც]] უარყოფითი დამოკიდებულება ჰქონდა კეისრისადმი, თუმც მის ნიჭს ყოველთვის აღიარებდა. "იცნობ განა შენ ვინმე ისეთს, თუნდაც მხოლოდ ორატორობაზე დახელოვნებულს, კეისარზე უკეთ რომ ლაპარაკობდეს? ან ვინმე ისეთს, რომელსაც შეეძლოს ამდენი გონებამახვიური შენიშვნების გაკეთება? ან კიდევ ასე მრავალფეროვანი ლექსიკონი რომ ჰქონდეს, და თანაც ასე ზუსტი?" - ამბობს ერთგან [[ციცერონი]].

ციცერონი, თავის ცნობილ ტრაქტატში "მოვალეობათა შესახებ" ([[De Officiis]]) წერს, რომ კეისარს უყვარდა ერთი ფრაზის გამეორება [[ევრიპიდე]]ს "[[ფინიკიელი ქალები]]"-დან: "არის განა [[დანაშაული]] კეთილშობილების თანაზიარი?კეთილშობილია ტირანიის დანაშაული, თუ ზეციურ კანონებს ემორჩილება".

[[ციცერონი]] ატიკუსისადმი მიწერილ წერილში ერთგან აღნიშნავს: "...გამოდის, რომ ჩვენი [[პრობლემა]] გადაუჭრელია, რადგან, თუ კეისრისეული გენიის მქონე კაცმა ვერ იპოვა გამოსავალი, მაშ ვინ შესძლებს ამას ახლა?" , (Ad Atticum, ძვ. წ. 44, 7 [[აპრილი]], კეისრის მკვლელობის შემდგომ).

ერთხელ კეისარმა ლეგიონთა აჯანყების ჩაწყნარება მხოლოდ ერთი სიტყვით შესძლო. აჯანყებული ლეგიონერები სამხედრო სამსახურის შეწყვეტას და სახლებში დაბრუნებას ითხოვდნენ. კეისარმა შეიტყო თუ არა ეს ამბავი, უმალ თავის ჯარისკაცებთან გამოცხადდა და ჰკითხა:

გამაოგნებელი აღმოჩნდა კეისრის მიერ ლეგიონერთა ჯერ თანამებრძოლებად, ხოლო შემდეგ უბრალო მოქალაქეებად მოხსენება! ამ სიტყვებმა ჯარისკაცები, რომლებიც რამდენიმე წელი ერთგულად ემსახურებოდნენ კეისარს, ემოციურ შოკში ჩააგდო. აჯანყებულებმა მაშინათვე მოუბოდიშეს კეისარს და შენდობა სთხოვეს.

კეისარი [[კულტურა|კულტურის]] დიდი ქომაგი იყო. [[სამოქალაქო ომი]]ს დროს მას არ დაემორჩილა [[ქალაქი]] [[მასილია]] (დღევანდლი მარსელი). ხანგრძლივი ალყის შემდეგ კეისარმა აიღო მასილია, მისი გაშმაგებული ჯარისკაცები კი მოსახლეობის ამოწყვეტას და ქალაქის სრულ დანგრევას ითხოვდნენ. კეისარმა ეს არ დაუშვა, რითაც კაცობრიობას შემოუნახა კულტურის ერთ ერთი უმნიშვნელოვანესი [[ძეგლი]] - უძველესი ბერძნული [[კოლონია]] ქ. [[მარსელი]].

გადმოცემის თანახმად, სიკვდილამდე 1 წლით ადრე კეისარს უთქვამს: "ახლა რომისთვის უფრო მნიშვნელოვანია ჩემი გადარჩენა, ვიდრე თავად ჩემთვის. მე უკვე დიდი ხანია რაც მივაღწიე ძალაუფლებას და დიდებას. მე რომ რამე დამემართოს, რომი მშვიდობას ვეღარ შეინარჩუნებს; დაიწყება ახალი [[სამოქალაქო ომი]], რომელიც წინაზე გაცილებით საშინელი იქნება..." . კეისრის ეს სიტყვები წინასწარმეტყველური აღმოჩნდა.

სიკვდილის წინა დღეს სტუმრად მიპატიჟებულ კეისარს ხუმრობით ჰკითხეს, თუ როგორ სიკვდილს არჩევდა. კეისარმა დაუფიქრებლად და სრული სერიოზულობით უპასუხა, რომ არჩევდა მოულოდნელ სიკვდილს და სწრაფად გაეცალა იქაურობას.

ორიათასწლოვანმა ისტორიამ თავისი განაჩენი გამოუტანა კეისრის პიროვნებას და მის მოღვაწეობას. კეისრის [[გენია]]მ კი სამარადჟამოდ დაივანა კაცობრიობის [[ისტორია]]ში.

[[Fileფაილი:Julii Caesaris quae exstant.tif|thumb|C. Iulii Caesaris quae extant, 1678]]