ტანზანია: განსხვავება გადახედვებს შორის

1914 წლის აგვისტოში დაიწყო [[პირველი მსოფლიო ომი]], ტანზანია საბრძოლო მოქმედებების ასპარეზი გახდა. გერმანელების ჯარს, რომელშიც ასევე მობილიზებულები იყვნენ ადგილობრივი მაცხოვრებლები, სათავეში ჩაუდგა პოლკოვნიკი [[პაულ ემილ ფონ ლეტოვ-ფორბეკი]]. ისინი იბრძოდნენ დიდი ბრიტანეთის, ბელგიისბელგიისა და პორტუგალიის ჯარების წინააღმდეგ, ახდენდნენ რეიდებს ამ ქვეყნების კოლონიებში თვით 1918 წლის ნოემბრამდე, სანამ მას არ შეატყობინეს, რომ გერმანიამ დადო ზავი [[ანტანტა]]სთან.

1961 წლის 9 დეკემბერს დიდმა ბრიტანეთმა მიანიჭა დამოუკიდებლობა [[ტანგანიიკა (მანდატი)|ტანგანიიკას]], დღევანდელი ტანზანიის მატერიკულ ნაწილს, ხოლო 1963 წლის 10 დეკემბერს — ზანზიბარის სასულთნოს, რომელიც დამოუკიდებელი სასულთნო გახდა. მაგრამ უკვე 1964 წლის 12 იანვარს ზანზიბარში დაიწყო აჯანყება, სულთანისსულთნის ხელისუფლება დაემხო, 1964 წლის 26 აპრილს [[ტანგანიიკის რესპუბლიკა|ტანგანიიკის რესპუბლიკის]]<nowiki/>ა და [[ზანზიბარის და პემბას სახალხო რესპუბლიკა|ზანზიბარის და პემბას სახალხო რესპუბლიკის]] ხელმძღვანელობამ გამოაცხადა ტანგანიიკისტანგანიიკისა და ზანზიბარის გაერთიანებული რესპუბლიკის შექმნის შესახებ. 1964 წლის 29 ოქტომბერს ქვეყნის სახელწოდება დამოკლდა და მას ეწოდა ტანზანია.

ტანზანიაში, რომელსაც სათავეში ჩაუდგა [[ჯულიუს ნიერერე]], გამოცხადდა ერის ჩამოყალიბების კურსი. მთელ ქვეყანაში დაიწყო ახალგაზრდების, ქალებისა და მოხუცების მონაწილეობით „ნებაყოფლობითი კამპანია“ საზოგადოებრივი ობიექტების, გზებისგზებისა და ხიდების მშენებლობაში. ეს შერწყმული იყო სამხედრო საქმის სწავლებასთან. იმავე დროს მმართველი პარტია ტაეკ-ის (ტანგანიიკის აფრიკული ეროვნული კავშირი) ბევრი ხელმძღვანელი პირი დაკავებული იყო პირადპირადი გამდიდრებაზეგამდიდრებით. 1966 წელს დაიწყო სტუდენტების პროტესტები, რომლებმაც უარი განაცხადეს შეესრულებინათ შრომითი ვალდებულებები. ტანზანიის ხელისუფლებამ ეს გამოსვლები სამხედრო ძალით ჩაახშო.

სოფლებში დაიწყეს [[კოლმეურნეობა|კოლმეურნეობების]] შექმნა ტანზანიური კომუნიზმის — ''უჯამაას'' კონცეფციის თანახმად. ამ სიახლეს, განსაკუთრებული წინააღმდეგობით, ზანზიბარში შეხვდნენ, სადაც საქმე იქამდე მივიდა, რომ 1972 წელს მოკლული იქნა მთავარი პარტიული ლიდერი მოკლეს. სამაგიეროდ ტანზანიის ხელმძღვანელობამ სიკვდილით დასაჯა რამდენიმე ათეული ამბოხებული.

2005 წლის 14 დეკემბერს საპრეზიდენტო არჩევნებზეარჩევნებში გაიმარჯვა კანდიდატმა მმართველი რევოლუციური პარტიიდან, ტანზანიის საგარეო საქმეთა სამინისტროს ხელმძღვანელმა [[ჯაკაია კიკვეტე]]მ, რომელმაც მოიპოვა ხმების 80 %-ზე მეტი. მისი ძირითადი მოწინააღმდეგე იყო [[იბრაგიმ ლიპუმბა]], ოპოზიციური სამოქალაქო გაერთიანებული ფრონტის კანდიდატი. 2010 წლის ოქტომბრის საპრეზიდენტო არჩევნებზე მან ასევე გაიმარჯვა, ოღონდ 62,83 %-ით. მისი ძირითადი მოწინააღმდეგე იყო [[უილიბროდ პეტერ სლაა]] (დემოკრატიისდემოკრატიისა და პროგრესის პარტია), რომელმაც ხმათა 27,05 % მიიღო.

2012 წლის აღწერის შესაბამისად მოსახლეობის რაოდენობა შეადგენს 44 928 923 ადამიანს<ref name="Population" />. მოსახლეობა განლაგებულია საკმაოდ არათანაბრად. ურბანიზაციის დონე საკმაოდ დაბალია — 2012 წლის აღწერის მონაცემებით ქვეყანაში მოსახლეობის მხოლოდ 30 % ცხოვრობს ქალაქებში, ხოლო ზანზიბარის ავტონომიაში - 46,3 %. ტანზანიის ყველაზე დიდი ქალაქია დარ-ეს-სალამი. ქალაქების რაოდენობამ 2002-2010 წლებში მკვეთრად მოიმატა: 52-დან 200-მდე.

წლიური ზრდა — 2,9 %.

[[შიდსი]]ს ვირუსის იმუნოდეფიციტით დაავადება — 5,1 %; მამაკაცებისთვის — 6,2 %, ქალებისთვის 3,8 %.

15 წლამდე ასაკის პირების წილი შეადგენს — 44,1 %-ს; 15 წლიდან 35 წლამდე — 35,5 %-ს; 35 წლიდან 64 წლამდე — 52,2 %-ს; ხოლო 65 წელზე მეტი ხნის პირების წილი შეადგენს — 3,8 %-ს.

ქვეყანაში ცხოვრობს დაახლოებით 120 სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფი. ეთნო-რასობრივი შემადგენლობა — კონტინენტურ ნაწილში — 99 % შავკანიანი, ძირითადად [[ბანტუს ხალხი]] ([[სუკუმა]], [[ნიამვეზი]], [[ჯაგა]], [[ნგოჰდე]], [[ჰაია]], [[ჰეჰე]], [[ბენა]], [[ვაგოგო]], [[მაკონდე]], [[შამბალა (ხალხი)|შამბალა]], [[კურია]], [[ჰა (ხალხი)|ჰა]] და სხვა); ნაწილი ეკუთვნის [[ნილოტები|ნილოტებს]] და [[კოისანის ხალხი|კოისანის ხალხს]]. [[ბრიტანეთის ინდოეთი]]დან ჩამოსულთა შთამომავლები, თეთრკანიანები, [[არაბები]] — 1 %; ალბინოსები (მსოფლიოში ყველაზე დიდი მაჩვენებელი) — 0,067 %. [[ზანზიბარი|ზანზიბარში]] — ძირითადად არაბები, შავკანიანები, მულატები და მეტისები ცხოვრობენ.

[[2014]] წლის მონაცემებით ტანზანიის მოსახლეობი რელიგიური კუთვნილება შემდეგნაირად ნაწილდება: [[ქრისტიანობა]] - 61.4 %, ისლამი - 35,2%, [[აფრიკის ტრადიციული რელიგიები]] -1.8 %, 1.4% - თავს არცერთ რელიგიას მიაკუთვნებს ხოლო 0.2% - სხვა რელგიას. ყველაზე დიდი ქრისტიანული კონფესიებია [[კათოლიციზმი]] და [[პროტესტანტიზმი]]. [[მუსლიმი|მუსლიმები]] უმრავლესობას შეადგენენ [[ზანზიბარი|ზანზიბარში]] (99 %). მუსლიმების უმეტესობა [[სუნიზმი|სუნიტია]] (40%), ხოლო 20% - [[შიიზმი|შიიტური]] უმცირესობა,; ასევე 20%-ა [[ზეკონფესიონალური მუსლიმი]], მუსლიმების 16% წარმოადგენს [[აჰმადიე]]ს და 4% [[სუფიზმი|სუფისტს]].<ref>Pew Forum on Religious & Public life. 9 August 2012. Retrieved 29 October 2013.</ref> რელიგიურ უმცირესობას შორის ასევე არსებობენ: [[ინდუიზმი|ინდუსები]], [[ბაჰაიზმი|ბაჰაისტები]], [[ბუდიზმი|ბუდისტები]], [[სიქიზმი|სიქჰები]], [[ჯაინიზმი|ჯაინები]] და სხვები.<ref>{{cite web|url=http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108395.htm | title=U.S. Department of State | publisher=State.gov |year=2008}}</ref>

ტანზანიაში ოფიციალური ენებია — [[სუაჰილი ენა|სუაჰილი]] და [[ინგლისური ენა|ინგლისური]], ზანზიბარში გავრცელებულია [[არაბული ენა|არაბული]], მატერიკულ ნაწილში — [[ბანტუს ენა|ბანტუს ენის]] ბევრი ადგილობრივი ენები. სუაჰილი სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფებისჯგუფის ერთმანეთთან დასაკავშირებელი ენაა, რაც განსაკუთრებით აქტუალურია ქვეყნისთვის, რომელიც საკმაოდ მდიდარია ეთნიკური და ლინგვისტური მრავალფეროვნებით. მაგრამ ტანზანიელთა დიდი ნაწილის მშობლიური ენაა საკუთარი ეთნიკური ჯგუფის ენა. აბსოლუტურად უმრავლეს შემთხვევაში სუაჰილის და ინგლისური ენები მეორე და მესამე ენებია.

ტანზანიის ენობრივი პოლიტიკის თანახმად სუაჰილის ენა უნდა გამოიყენებოდეს სოციალურ და პოლიტიკურ სფეროში, სკოლამდელ და დაწყებით განათლებაში, ინგლისური ენა — საშუალო და უმაღლეს განათლებაში, ტექნოლოგიაში და ქვეყნის უმაღლეს სასამართლოში<ref name="masebo">J. A. Masebo & N. Nyangwine: ''Nadharia ya lugha Kiswahili 1.'' S. 126, ISBN 978-9987-676-09-5</ref>. უკანასკნელ ათწლეულებში სხვადასხვა დარგებშიდარგში არსებობს ინგლისური ენის როლის შემცირებისა და შესაბამისად სუაჰილის ენის როლის ზრდის ტენდენციები.

მიუხედავად გვალვიანი კლიმატისა, სოფლის მეურნეობა რჩება ტანზანიის ეკონომიკის საფუძვლად რჩება. 70-იან წლებში ქვეყნის ეკონომიკა ჩქარი ტემპებით ვითარდებოდა ტანზანიის საექსპორტო პროდუქციის მაღალი ფასების გამო ჩქარი ტემპებით ვითარდებოდა. სოფლის მეურნეობაში დაკავებულია მუშა ძალის 80 %.

სოფლის მეურნეობა (მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) 27 %) — [[ყავა]], [[აგავა]], [[ჩაი]], [[ბამბა (ბოჭკო)|ბამბა]], [[აკაჟუ]]ს კაკალი, [[თამბაქო]], [[მიხაკი]], [[სიმინდი]], [[მარცვლეული კულტურები]], [[ტაპიოკა]], [[ბანანი]], [[ხილი]], [[ბოსტნეული კულტურები]]; მოშენებულია [[მსხვილი რქოსანი საქონელი]], [[ცხვარი]], [[თხა]].

მრეწველობა (მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) 23 %) — სასოფლო სამეურნეო პროდუქციის დამუშავება ([[შაქარი]], [[ლუდი]], [[სიგარეტი]]), [[ალმასი]]ს, [[ოქრო]]ს, [[რკინის მადანი|რკინის მადნის]], [[სუფრის მარილი]]ს მოპოვება, [[ფეხსაცმელი]]ს წარმოება. მრეწველობაში დასაქმებულია მუშა ძალის 10 %.

მომსახურების სფერო — მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) 50 %.

მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყანას აქვს მრავალფეროვანი ენერგორესურსები, ენერგოსისტემის დაახლოებით 92 % დაკავშირებულია [[მერქანი|მერქნის]] შეშის სახით გამოყენებაში. სისტემის მეორე მთავარი ელემენტია ჰიდროენერგეტიკა (2 %) და საწვავი ენერგეტიკა, კერძოდ [[ნავთობპროდუქტები]] (7 %). პრაქტიკულად გამოუყენებელ ქვეყნის ენერგეტიკულ რესურსებს შორისაა [[ბუნებრივი აირი]] და [[ნახშირი (წიაღისეული)|ნახშირი]], [[მზის ენერგეტიკა|მზის]], [[გეოთერმალური ენერგეტიკა|გეოთერმალური]] და [[ქარის ენერგეტიკა|ქარის]] ენერგიები<ref name="og">{{cite web

დღეისათვის ელექტრობას იღებს ქვეყნის მოსახლეობის დაახლოებით 10 %. ელექტროენერგიის ძირითადი მიმღებები არიან ქალაქების მოსახლეობა, კერძოდ 50 % მიეწოდება დარ-ეს-სალამს<ref name="el">{{cite web

სისტემის საერთო [[ელექტროენერგიის სიმძლავრე|სიმძლავრე]] შეადგენს 773 [[ვატი|მეგავატს]], რომლის 71 % მოდის ჰიდროენერგეტიკაზე. ქვეყნის ტერიტორიაზე მდებარეობს ექვსი ჰიდროელექტროსადგური. ქვეყანაში ყველაზე დიდი ჰიდროენერგეტიკული კომპლექსები მოიცავენმოიცავს მტერას და კიდატუს სადგურებს და მდებარეობს მდინარე დიდ [[რუაჰა]]ზე<ref name="el"/>.

ექვსი დიზელის ელექტროსადგურის საწყისი სიმძლავრე, რომლებიც ქვეყნის ელექტრო სისტემასთანაა დაკავშირებული შეადგენს 80 მვტ-ს, მაგრამ მთელი რიგი ტექნიკური პრობლემების გამო მუშა სიმძლავრეა – 35 მვტ. ბევრ რეგიონში, კერძოდ კიგომის, მტვარის, ლინდის, ნომბეს, მაფიის, მპანდის, ტუნდურუს, სონგეის, ლივალეს, იკვირირის, მასასის და კილვა-მასოკოს რეგიონებში, მოქმედებენმოქმედებს ავტონომიური დიზელის ელექტროსადგურები საერთო სიმძლავრით 15 მვტ (საწყისი სიმძლავრე 31 მვტ)<ref name="el"/>.

ტანზანიაში მიმდინარეობს ორი ნავთობსაბადოს დამუშავება: მნაზი-ბეი მნაზის ყურეში და სონგო-სონგო ქვეყნის სამხრეთ სანაპიროზე, ამას გარდა მოქმედებს ტაიპერის ნავთობგადასამუშავებელი ქარხანა. ადგილობრივ ნავთობისნავთობისს და ბუნებრივი აირის კომპანიებთან ერთად ქვეყანაში გაშლილია ისეთი მსხვილი დარგობრივი კომპანიების განყოფილებები, როგორებიცაა: [[BP]], [[Agip]], [[Shell]], [[AES]]<ref name="og"/>.

ტანზანიაში არსებობს მცირე პროექტების გრძელვადიანი და საშუალოვადიანი დაფინანსების პრობლემა, მათ შორის ენერგეტიკის სფეროში, რადგანაც ქვეყნის ფინანსური სექტორის შესაძლებლობები შეზღუდულია. ეს პრობლემები გაამძაფრა მსოფლიო საფინანსო კრიზისმა<ref name="wb"/>. ამასთან ერთად, ტანზანიამ ანონსირება გააკეთა ორ პროექტზე მუშაობის საკუთარი გეგმისა სინგიდას ოლქში, რომელიც ქვეყნის ცენტრში მდებარეობს. მთავრობის შეფასებით პროექტების რეალიზაციამ შეიძლება მოიტანოს დამატებითი სიმძლავრეების შექმნა 100 მეგავატის მოცულობით, რაც შეადგენს მიმდინარე ენერგეტიკული მაჩვენებლების 10 %-ზე მეტს<ref name="wb1">{{cite web

[[ტურიზმი]] ტანზანიაში საკმაოდ ფართედფართოდ არის განვითარებული საკმაოდ ბევრი ბუნებრივი ღირსშესანიშნაობებისღირსშესანიშნაობის გამო. ტანზანიის ტერიტორიის 44 %-ზე მეტი უკავიათუჭირავს დაცულ ბუნებრივ ტერიტორიებსტერიტორიებსა და ეროვნულ პარკებს. ქვეყანაშიქვეყანას მდებარეობსაქვს 16 ეროვნულ პარკი, 29 დაცული ბუნებრივი ტერიტორია, 40 კონტროლირებადი [[ნაკრძალი]] და საზღვაო პარკი. ტანზანიის ტერიტორიაზე ასევე მდებარეობს აფრიკის უმაღლესი მთის [[მწვერვალი]] — [[კილიმანჯარო]]. 2012 წლის 6 იანვრის გაზეთ [[ნიუ-იორკ ტაიმზი (გაზეთი)|ნიუ-იორკ ტაიმზის]] შეფასებით, ტანზანიას ამავე წელს ეკავა 7-ე ადგილი მოსანახულებელი 45 საუკეთესო ადგილიდან. დღეისათვის ტანზანიის ტურისტული ინდუსტრია მოიცავს 27 ათას სამუშაო ადგილს და იძლევა ტანზანიის უცხოური ვალუტის 25 %-ს. 2011 წელს ტანზანიას ეწვია დაახლოებით 1 მილიონი ტურისტი, რომლებმაც ქვეყანას მოუტანეს შემოსავალი $1,7 მილიარდი შემოსავალი მოუტანეს<ref name=Boniface>{{cite book|title=Worldwide Destinations: The Geography of Travel and Tourism|last1=Boniface|first1=Brain G.|last2=Cooper|first2=Christopher P.|year=2001|publisher=Butterworth-Heinemann|isbn=0-7506-4231-9|page=247}}</ref>.

ტანზანიის ყველაზე უფრო მეტად ცნობილი ტურისტული ღირსშესანიშნაობები მდებარეობენმდებარეობს ქვეყნის ჩრდილოეთ ნაწილში და მოიცავს კილიმანჯაროს მთასმთასა და მსოფლიოში ცნობილ [[სერენგეტის ეროვნული პარკი|სერენგეტის ეროვნულ პარკს]], სადაც შეიძლება დავაკვირდეთ ცხოველთა სეზონურ მიგრაციას<ref>{{cite web|url=http://www.tanzaniatouristboard.com/places-to-go/national-parks-reserves/serengeti/|title=Serengeti |publisher=Tanzania Tourist Board|accessdate=11 November 2012}}</ref>. [[ნგორონგორო|ნგორონგოროს ნაკრძალი]] წარმოადგენს ჩამქრალი [[ვულკანი]]ს [[კალდერა]]ს, საიდანაც ჩნდება მშვენიერი ხედი<ref name=Boniface/>. ტანზანიის ნაკრძალებში გვხვდება [[გნუ|გნუების]], [[ზებრები]]ს, [[ლომი|ლომების]], ასევე გაქრობის საფრთხის ქვეშ მყოფი [[შავი მარტორქა|შავი მარტორქების]] დიდი ჯოგები<ref>{{cite web|url=http://www.tanzaniatouristboard.com/places-to-go/national-parks-reserves/ngorongoro-conservation-area/|title=Ngorongoro Conservation Area|publisher=Tanzania Tourist Board|accessdate=11 November 2012}}</ref>. ქვეყანაში ასევე განვითარებულია პლაჟის ტურიზმი, განსაკუთრებით [[ზანზიბარი (კუნძული)|ზანზიბარის]], [[პემბა (კუნძული)|პემბის]] და [[მაფია (კუნძული)|მაფიის]] კუნძულებზე, სადაც განსაკუთრებით განვითარებულია სპორტული თევზაობა და [[დაივინგი]]<ref name=Boniface/>. ქვეყანაში ასევე დიდი რაოდენობით არსებობს ადგილები კულტურული ტურიზმისათვის, როგორებიცაა მასაის ტომის [[ბომა (თავლა)|ბომა]] და [[ბუშმენები]]ს დასახლებები<ref>{{cite web|url=http://visitarusha.com/cultural-tours|title=Cultural Tourism in Tanzania|publisher=Visitarusha|accessdate=30 May 2013}}</ref>.

2011 წლისთვის [[განათლება|განათლების]] დონემ ტანზანიაში შეადგინა 73 %<ref>{{cite web|url=http://www.unicef.org/infobycountry/tanzania_statistics.html|title=Tanzania, United Republic of – Statistics|publisher=UNICEF|accessdate=2011-06-06}}</ref>. სავალდებულოა შვიდწლიანი განათლება, მაგრამ ბევრი მოსწავლე უფრო ადრე ანებებს თავს სკოლაში სიარულს, ხოლო ზოგიერთი ბავშვი სკოლაში საერთოდ არ დადის. 2000 წლის მონაცემებით 5-დან 14 წლამდე ასაკის ბავშვების მხოლოდ დაახლოებით 57 % დადიოდა სკოლაში.

5 წლამდე ასაკის ბავშვებს შორის სიკვდილიანობაა — 76 ბავშვი 1000 ახალშობილზე<ref name="Child Mortality Report 2011">[http://www.unicef.org/media/files/Child_Mortality_Report_2011_Final.pdf Levels & Trends in Child Mortality]. UN Inter-agency Group for Child Mortality Estimation. 2011</ref>. [[სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა]] შეადგენს 51,45 წელს (50,06 წელი მამაკაცებისთვის და 52,88 წელი — ქალებისთვის). ქვეყნის უფროსი ასაკის მოსახლეობის დაახლოებით 5,7 % დაავადებულია ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსით. ბავშვებს შორის სიკვდილის ყველაზე უფრო გავრცელებული მიზეზია [[მალარია]]<ref name="Mortality Country Fact Sheet">{{cite web|url=http://www.who.int/whosis/mort/profiles/mort_afro_tza_tanzania.pdf|title=Mortality Country Fact Sheet – United Republic of Tanzania|format=PDF|accessdate=2010-04-25|deadlink=404|archiveurl=http://web.archive.org/20061010131434/www.who.int/whosis/mort/profiles/mort_afro_tza_tanzania.pdf|archivedate=2006-10-10}}</ref>. უფროსებს შორის ამის მიზეზია [[შიდსი]]. 2006 წლის მონაცემებით სასმელი წყლის გაუმჯობესებულ წყაროებთან შეხება აქვს მოსახლეობის დაახლოებით 55 %-ს. მოსახლეობის 33 %-ს შეხება აქვს გაუმჯობესებულ სანიტარულ პირობებთან.