ჯალალედინ რუმი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
- "Molana.jpg". ფაილი წაიშალა Commons-იდან მომხმარებელ Daphne Lantier-ს მიერ. მიზეზი: Copyright violation, see c:Commons:Licensing. |
GiorgiXIII (განხილვა | წვლილი) No edit summary |
||
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა მწერალი}}
'''ჯალალ ად-დინ მუჰამმად რუმი''' ({{lang-fa|جلالالدین محمد رومی}}), ან '''ჯალალ ად-დინ მუჰამმად ბალხი''' (جلالالدین محمد بلخى), იგივე '''მევლანა/მავლანა''' (مولانا, „ჩვენი ბატონი“), '''მავლავი/მევლევი''' (مولوی, „ჩემი ბატონი“), ან უბრალოდ '''რუმი'''; დ. [[1207]] — გ. [[17 დეკემბერი]], [[1273]]) — XIII საუკუნის [[სპარსელები|სპარსი]]<ref>Ritter, H.; Bausani, A. "ḎJ̲alāl al-Dīn Rūmī b. Bahāʾ al-Dīn Sulṭān al-ʿulamāʾ Walad b. Ḥusayn b. Aḥmad Ḵh̲aṭībī." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2007. Brill Online. Excerpt: "known by the sobriquet Mewlānā, persian poet and founder of the Mewlewiyya order of dervishes"</ref><ref>Franklin D. Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The life, Teaching and poetry of Jalal Al-Din Rumi", Oneworld Publication Limited, 2008 p. 9: "How is that a Pesian boy born almost eight hundred years ago in Khorasan, the northeastern province of greater Iran, in a region that we identify today as n Asia, but was considered in those days as part of the greater Persian cultural sphere, wound up in central Anatolia on the receding edge of the Byzantine cultural sphere"</ref> [[პოეტი]], იურისტი, [[ისლამი|მუსლიმი]] სწავლული, [[თეოლოგია|თეოლოგი]], [[სუფიზმი|სუფი]] [[მისტიციზმი|მისტიკოსი]]<ref>Annemarie Schimmel, "The Mystery of Numbers",Oxford University Press, Apr 7, 1994. p. 51: "These examples are taken from the Persian mystic Rumi's work, not from Chinese, but they express the yang-yin [sic] relationship with perfect lucidity."</ref>. რუმის გავლენა ეთნიკურ და ეროვნულ ბარიერებს სცილდება: [[ირანელები]], [[თურქები]], [[ტაჯიკები]], [[ბერძნები]], [[პუშტუნები]], [[ცენტრალური აზია|ცენტრალური აზიისა]] და [[სამხრეთ აზია|სამხრეთ აზიის]] მუსლიმები მის სულიერ მემკვიდრეობას უკვე ბოლო 7 საუკუნეა აღიარებენ.<ref>Seyyed Hossein Nasr, "Islamic Art and Spirituality", Suny Press, 1987. p. 115: "Jalal al-Din was born in a major center of Persian culture, Balkh, from Persian speaking parents, and is the product of that Islamic Persian culture which in the 7th/13th century dominated the 'whole of the eastern lands of Islam and to which present day Persians as well as Turks, Afghans, Central Asian Muslims and the Muslims of the Indo-Pakistani subcontinent are heir. It is precisely in this world that the sun of his spiritual legacy has shone most brillianty during the past seven centuries. The father of Jalal al-Din, Muhammad ibn Husayn Khatibi, known as Baha al-Din Walad and entitled Sultan al-'ulama', was an outstanding Sufi in Balkh connected to the spiritual lineage of Najm al-Din Kubra."</ref> მისი ლექსები მსოფლიოს მრავალ ენაზე ითარგმნა. ჯალალედინ რუმი აღიარებულია, როგორც „ყველაზე პოპულარული და გაყიდვადი პოეტი“ [[აშშ|აშშ-ში]]<ref>Charles Haviland (2007-09-30). "The roar of Rumi—800 years on". BBC News. Retrieved 2007-09-30.</ref><ref>Ciabattari, Jane (21 October 2014). "Why is Rumi the best-selling poet in the US?". Retrieved 2016-08-22.</ref><ref>Tompkins, Ptolemy (2002-10-29). "Rumi Rules!". Time. ISSN 0040-781X. Retrieved 2016-08-22.</ref>. 2010 წელს აშშ-ში კოლმან ბარქსის (Colman Barks) მიერ თარგმნილი ყაზალები და რობაიები ჯალალ ედ-დინ რუმისა 500 ათასი ტირაჟით გაიყიდა და რუმი აღიარეს აშშ-ს 21-ე საუკუნის პირველი ათწლედის ყველაზე პოპულარულ პოეტად.
რუმის ნაწარმოებების უმეტესობა [[სპარსული ენა|სპარსულ ენაზეა]] დაწერილი, თუმცა ზოგჯერ პოეტი [[არაბული ენა|არაბულად]], [[თურქული ენა| თურქულად]] და [[ბერძნული ენა|ბერძნულადაც]] წერდა. მთელი ის 140 ან 150 ათასი სტრიქონი (დღემდე სადავოა), რაც კაცობრიობას დაუტოვა პოეტური მემკვიდრეობის სახით, დაწერილია (ან შეთხზულია და მერე ჩაწერილია) სპარსულ ენაზე. დაახლოებით ათასი ბეითია შემორჩენილი არაბულად და ორმოცდაათამდე ბეითი — თურქულად და ბერძნულად, ეს უკანასკნელი კი არაბული დამწერლობითაა შესრულებული და ბერძნულ ტექსტში ბევრი სპარსულ ან არაბული სიტყვაა ჩართული.<ref>ელერდაშვილი, ა. (2014). ჯალალ ედ-დინ რუმი (მთარგმნელის წინასიტყვაობა). თბილისი, საქართველო: მთარგმნელის ბიბლიოთეკა.</ref> <ref>Δέδες, Δ. 1993. Ποιήματα του Μαυλανά Ρουμή. Τα Ιστορικά 10.18-19: 3-22.</ref><ref>Meyer, G. 1895. Die griechischen Verse in Rabâbnâma. Byzantinische Zeitschrift 4: 401-411.</ref><ref>Annemarie Schimmel, The Triumphal Sun: A Study of the Works of Jalaloddin Rumi, SUNY Press, 1993, p. 193: "Rumi's mother tongue was Persian, but he had learned during his stay in Konya, enough Turkish and Greek to use it, now and then, in his verse".</ref><ref>Franklin Lewis: "On the question of Rumi's multilingualism (pages 315–17), we may still say that he spoke and wrote in Persian as a native language, wrote and conversed in Arabic as a learned "foreign" language and could at least get by at the market in Turkish and Greek (although some wildly extravagant claims have been made about his command of Attic Greek, or his native tongue being Turkish") (Lewis 2008:xxi). (Franklin Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi", One World Publication Limited, 2008). Franklin also points out that: ”Living among Turks, Rumi also picked up some colloquial Turkish.”(Franklin Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi", One World Publication Limited, 2008, p. 315). He also mentions Rumi composed thirteen lines in Greek (Franklin Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi", One World Publication Limited, 2008, p. 316). On Rumi's son, Sultan Walad, Franklin mentions: “Sultan Walad elsewhere admits that he has little knowledge of Turkish”(Sultan Walad): Franklin Lewis, "Rumi, "Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi", One World Publication Limited, 2008, p. 239) and “Sultan Valad did not feel confident about his command of Turkish”(Franklin Lewis, Rumi: Past and Present, East and West, Oneworld Publications, 2000, p. 240)</ref> რუმიზე საკუთარი მამის გარდა ყველაზე დიდი გავლენა სპარსელმა პოეტებმა, ათარმა და სანაიმ, მოახდინეს.<ref>Maqsood Jafrī, "The gleam of wisdom", Sigma Press, 2003. p. 238: "Rumi has influenced a large number of writers while on the other hand he himself was under the great influence of Sanai and Attar.</ref> <ref>A. J. Arberry, "Sufism: An Account of the Mystics of Islam",Courier Dover Publications, Nov 9, 2001. p. 141</ref> <ref>Seyyed Hossein Nasr, "The Garden of Truth: The Vision and Promise of Sufism, Islam's Mystical Tradition" HarperCollins, Sep 2, 2008. page 130: "Attar has traversed the seven cities of Love, We are still at the turn of one street!"</ref> მისი [[მესნევი]], რომელიც [[კონია
== სახელი ==
ირანში, როგორც წესი, მას “მევლევიდ” მოიხსენიებენ, რაც ნიშნავს “ჩემს მოძღვარს, ბატონს...”, თუმცა არის მეორე ვარიანტიც - “მევლანა” (მოულანა), რასაც იგივე მნიშვნელობა აქვს. ამ უკანასკნელს უფრო თურქულენოვანი ხალხი იყენებს. დაბადებისას მომავალი პოეტისთვის ასეთი სახელი უწოდებიათ: მოჰამად იბნ მოჰამად იბნ ჰოსეინ ჰოსეინი ხათიბი ბაქრი ბალხი. ყველა დანარჩენი ატრიბუტი ვინაობის მოხსენიებისა მან მოგვიანებით შეიძინა, როგორიცაა: “ჯალალ ედ-დინ” (დიდება სარწმუნოებისა), მევლევი და მევლანა, რუმი (რუმელი, ანუ “რუმ”-ში მცხოვრები) და ა.შ. გამომდინარე იქიდან, რომ ბიზანტია აღმოსავლეთ რომის იმპერიისგან აღმოცენდა, აღმოსავლური სამყარო ანატოლიის რეგიონს „რუმად“ იცნობდა. თუმცა მევლანას სრული სახელის წარმოთქმისას ირანში “ბალხს” ანიჭებენ უპირატესობას და არა “რუმს”. აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ასევე ცნობილია ფსევდონიმებად მიჩნეული სპარსული სიტყვები, რასაც უფრო ნაკლებად ვხვდებით სამეცნიერო ლიტერატურაში, როგორც თახალუსს, მაგრამ მათი არსებობა მაინც დადასტურებულია, ესენია: “ხოდავანდგარ” (მეუფე, მბრძანებელი) და “ხამუშ” (მდუმარე). ეს უკანასკნელი ხსენებულ თახალუსადაც აქვს გამოყენებული პოეტს.<ref>ელერდაშვილი, ა. (2014). ჯალალ ედ-დინ რუმი (მთარგმნელის წინასიტყვაობა). თბილისი, საქართველო: მთარგმნელის ბიბლიოთეკა.</ref>
== ცხოვრების ადრეული წლები ==
ჯალალედინ რუმი სპარსულენოვან ოჯახში დაიბადა, 1207 წლის 30 სექტემბერს.<ref>Annemarie Schimmel, The Triumphal Sun: A Study of the Works of Jalaloddin Rumi, SUNY Press, 1993, p. 193: "Rumi's mother tongue was Persian, but he had learned during his stay in Konya, enough Turkish and Greek to use it, now and then, in his verse".</ref><ref>Franklin Lewis: "On the question of Rumi's multilingualism (pages 315–17), we may still say that he spoke and wrote in Persian as a native language, wrote and conversed in Arabic as a learned "foreign" language and could at least get by at the market in Turkish and Greek (although some wildly extravagant claims have been made about his command of Attic Greek, or his native tongue being Turkish") (Lewis 2008:xxi). (Franklin Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi", One World Publication Limited, 2008). Franklin also points out that: ”Living among Turks, Rumi also picked up some colloquial Turkish.”(Franklin Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi", One World Publication Limited, 2008, p. 315). He also mentions Rumi composed thirteen lines in Greek (Franklin Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi", One World Publication Limited, 2008, p. 316). On Rumi's son, Sultan Walad, Franklin mentions: “Sultan Walad elsewhere admits that he has little knowledge of Turkish”(Sultan Walad): Franklin Lewis, "Rumi, "Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi", One World Publication Limited, 2008, p. 239) and “Sultan Valad did not feel confident about his command of Turkish”(Franklin Lewis, Rumi: Past and Present, East and West, Oneworld Publications, 2000, p. 240)</ref><ref>Seyyed Hossein Nasr, "Islamic Art and Spirituality", Suny Press, 1987. p. 115: "Jalal al-Din was born in a major center of Persian culture, Balkh, from Persian speaking parents, and is the product of that Islamic Persian culture which in the 7th/13th century dominated the 'whole of the eastern lands of Islam and to which present day Persians as well as Turks, Afghans, Central Asian Muslims and the Muslims of the Indo-Pakistani and the Muslims of the Indo-Pakistani subcontinent are heir. It is precisely in this world that the sun of his spiritual legacy has shone most brilliantly during the past seven centuries. The father of Jalal al-Din, Muhammad ibn Husayn Khatibi, known as Baha al-Din Walad and entitled Sultan al-'ulama', was an outstanding Sufi in Balkh connected to the spiritual lineage of Najm al-Din Kubra."</ref> მისი დაბადების ადგილს [[ავღანეთი|ავღანეთში]], კერძოდ თოხარისტანის რეგიონში მდებარე ბალხი<ref>"UNESCO: 800th Anniversary of the Birth of Mawlana Jalal-ud-Din Balkhi-Rumi". UNESCO. 6 September 2007. Retrieved 25 June 2014. The prominent Persian language poet, thinker and spiritual master, Mevlana Celaleddin Belhi-Rumi was born in 1207 in Balkh, presently Afghanistan.</ref><ref>"UNESCO. Executive Board; 175th; UNESCO Medal in honour of Mawlana Jalal-ud-Din Balkhi-Rumi; 2006" (PDF). UNESDOC - UNESCO Documents and Publications. October 2006. Retrieved 25 June 2014.</ref> და ტაჯიკეთის სოფელი ვახში<ref>Annemarie Schimmel, "I Am Wind, You Are Fire," p. 11. She refers to a 1989 article by Fritz Meier: Tajiks and Persian admirers still prefer to call Jalaluddin 'Balkhi' because his family lived in Balkh, current day in Afghanistan before migrating westward. However, their home was not in the actual city of Balkh, since the mid-eighth century a center of Muslim culture in (Greater) Khorasan (Iran and Central Asia). Rather, as Meier has shown, it was in the small town of Wakhsh north of the Oxus that Baha'uddin Walad, Jalaluddin's father, lived and worked as a jurist and preacher with mystical inclinations. Franklin Lewis, Rumi : Past and Present, East and West: The Life, Teachings, and Poetry of Jalâl al-Din Rumi, 2000, pp. 47–49. Lewis has devoted two pages of his book to the topic of Wakhsh, which he states has been identified with the medieval town of Lêwkand (or Lâvakand) or Sangtude, which is about 65 kilometers southeast of Dushanbe, the capital of present-day Tajikistan. He says it is on the east bank of the Vakhshâb river, a major tributary that joins the Amu Daryâ river (also called Jayhun, and named the Oxus by the Greeks). He further states: "Bahâ al-Din may have been born in Balkh, but at least between June 1204 and 1210 (Shavvâl 600 and 607), during which time Rumi was born, Bahâ al-Din resided in a house in Vakhsh (Bah 2:143 [= Bahâ' uddîn Walad's] book, "Ma`ârif."). Vakhsh, rather than Balkh was the permanent base of Bahâ al-Din and his family until Rumi was around five years old (mei 16–35) [= from a book in German by the scholar Fritz Meier—note inserted here]. At that time, in about the year 1212 (A.H. 608–609), the Valads moved to Samarqand (Fih 333; Mei 29–30, 36) [= reference to Rumi's "Discourses" and to Fritz Meier's book—note inserted here], leaving behind Baâ al-Din's mother, who must have been at least seventy-five years old."</ref> ეცილებიან ერთმანეთს. ოდითგანვე ორივე ადგილი დიდი ბალხის რეგიონს ეკუთვნოდა. აღნიშნული რეგიონი სპარსული კულტურის ცენტრი იყო, სადაც [[სუფიზმი]] რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში ვითარდებოდა.<ref>C.E. Bosworth, "Turkmen Expansion towards the west" in UNESCO HISTORY OF HUMANITY, Volume IV, titled "From the Seventh to the Sixteenth Century", UNESCO Publishing / Routledge, p. 391: "While the Arabic language retained its primacy in such spheres as law, theology and science, the culture of the Seljuk court and secular literature within the sultanate became largely Persianized; this is seen in the early adoption of Persian epic names by the Seljuk rulers (Qubād, Kay Khusraw and so on) and in the use of Persian as a literary language (Turkmen must have been essentially a vehicle for everyday speech at this time). The process of Persianization accelerated in the 13th century with the presence in Konya of two of the most distinguished refugees fleeing before the Mongols, Bahā' al-Dīn Walad and his son Mawlānā Jalāl al-Dīn Rūmī, whose Mathnawī, composed in Konya, constitutes one of the crowning glories of classical Persian literature."</ref> <ref>Seyyed Hossein Nasr, "Islamic Art and Spirituality", Suny Press, 1987. p. 115: "Jalal al-Din was born in a major center of Persian culture, Balkh, from Persian speaking parents, and is the product of that Islamic Persian culture which in the 7th/13th century dominated the 'whole of the eastern lands of Islam and to which present day Persians as well as Turks, Afghans, Central Asian Muslims and the Muslims of the Indo-Pakistani and the Muslims of the Indo-Pakistani subcontinent are heir. It is precisely in this world that the sun of his spiritual legacy has shone most brilliantly during the past seven centuries. The father of Jalal al-Din, Muhammad ibn Husayn Khatibi, known as Baha al-Din Walad and entitled Sultan al-'ulama', was an outstanding Sufi in Balkh connected to the spiritual lineage of Najm al-Din Kubra."</ref><ref>Franklin D. Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The life, Teaching and poetry of Jalal Al-Din Rumi", Oneworld Publication Limited, 2008 p. 9: "How is that a Persian boy born almost eight hundred years ago in Khorasan, the northeastern province of greater Iran, in a region that we identify today as Central Asia, but was considered in those days as part of the greater Persian cultural sphere, wound up in central Anatolia on the receding edge of the Byzantine cultural sphere"</ref>
მევლანას მამა იყო სახელად მოჰამად იბნ ჰუსეინი (დაიბადა 1148 წელს), შემდგომ კი იხსენიებდნენ შემდეგნაირად - ბაჰა ედ-დინ ვალადი ({{lang-ar|}}ბრწყინვალება სარწმუნოებისა - بها الدین ولد), მოგვიანებით კი “სულთან ალ-ულამა”, ანუ მეცნიერთა (სწავლულთა) სულთანიც კი უწოდეს (سلطام العلماء). გარდა იმისა, რომ ბაჰა ყურანის კარგად მცოდნე იყო, მას თეოლოგის და იურისტის სტატუსიც ჰქონდა. მომავალი პოეტის წინაპრები მამის მსგავსად ცნობილი ჰანაფიტი იურისტები იყვნენ. ცნობილია დედის სახელიც - მუმინე-ხათუნი (“მუმინე” - ღვთისნიერი, ერთგული და “ხათუნი” - ქალი, ქალბატონი) ბაჰა ედ-დინ ვალადი განათლებული და საზოგადოებისთვის კარგად ცნობილი კაცი იყო და მას ხშირად უხდებოდა ხორასნის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ქალაქ ნიშაბურში ჩასვლა ([[ომარ ხაიამი
1219 წელს (ზოგი ვერსიით - 1217 წელს) ბაჰა ედ-დინ ვალადი იძულებული შეიქნა ოჯახთან ერთად, გასცლოდა მშობლიურ ქალაქს და მთელ ხორასანს, რადგან [[მონღოლები|მონღოლთა შემოსევები]] სულ უფრო ხშირი და აუტანელი გახდა და მათი ტირანიის უღელქვეშ ცხოვრება ნამდვილად შეუძლებელი გახდა. მონღოლების კვალდაკვალ დევნის გამო, დაიწყეს მოგზაურობა და მოიარეს იმდროინდელი აღმოსავლური სამყაროს ყველა დიდი თუ წმინდა ქალაქი. ნიშაბურიდან ბაჰა ედ-დინის ოჯახი [[ბაღდადი
ლარენდაში გატარებული მშვიდი და უზრუნველი ცხოვრება დასრულდა იმით, რომ სულთანმა [[ქეიყუბად I|ალა ედ-დინ ქეი-ყობადმა]] (ზეობის წლები - 1219-1236) პირადად მიიწვია ბაჰა ედ-დინ ვალადი რუმის სასულთნოს მთავარ ქალაქ კონიაში და შესთავაზა სათავეში ჩასდგომოდა ერთ-ერთ ღირსეულ პრესტიჟულ სასულიერო სასწავლებელს. პოეტის მამამ ეს მიწვევა მიიღო და ოჯახი 1228 წელს კონიაში გადასახლდა, 1240-1241 წელს კი ბაჰა ედ-დინ ვალადი გარდაიცვალა და მისი ადგილი დაიკავა 24 წლის ჯალალ ედ-დინმა, რომელიც მაშინვე შევიდა ადგილობრივ რელიგიურ ავტორიტეტთა ელიტარულ წრეში. ჯალალ ედ-დინ რუმი კონიაში სიცოცხლის ბოლომდე დარჩა. აღსანიშნავია, რომ XIII საუკუნის დასაწყისში კონიას და მთლიანად რუმის სასულთნოს შუა აზიიდან, ხორასნიდან და ცენტრალური ირანიდან თავი შეაფარეს მონღოლთაგან დევნილმა რელიგიურ-სამეცნიერო თუ კულტურულ-ლიტერატურული წრეების ცნობილმა წარმომადგენლებმა. 1232 წელს თერმეზიდან კონიაში ჩავიდა ჯალალ ედ-დინის მამის ახლო მეგობარი საიდ ბურხან ედ-დინ და მთელი თავისი მოღვაწეობა მეგობრის შვილის აღზრდა-განათლებას შესწირა, ცხრა წლის განმავლობაში ჯალალ ედ-დინი თერმეზელი სწავლულის მიურიდი (მოსწავლე) იყო, რომელთაგან შვიდი წელი მათ ერთად გაატარეს [[დამასკო
== შამსე-თაბრიზი ==
1244 წლის 26 ნოემბერს მოხეტიალე დერვიში შამს ედ-დინ მოჰამად თავრიზელი მოულოდნელად გამოჩნდა ქალაქ კონიაში, სადაც იგი დამასკოდან ჩავიდა. ერთ დღეს ამ დერვიშმა დაინახა მისკენ მიმავალი კაცი, რომელიც დარბაისელი სახით იარებოდა და გარს ერტყა მოსწავლეთა და თაყვანისმცემელთა ბრბო. აშკარად ჩანდა, რომ ეს კაცი ქალაქის წარჩინებული პირი იყო და მას უკვე ჯალალ ედ-დინი ერქვა. დერვიში წამოდგა და გაეშურა მისკენ და მათ შორის შედგა მოკლე საუბარი რელიგიურ თემაზე, რამაც იმდენად დააინტერესა ორივე, რომ ისინი პრაქტიკულად განუდგნენ მიწიერ ცხოვრებას და 16 თვის განმავლობაში საუბრობდენ მათთვის საინტერესო საკითხებზე, რამაც რუმის ცხოვრება ძირეულად შეცვალა. შამს ედ-დინ თავრიზელი იდუმალებით მოცულ პიროვნებად დარჩა ყველასთვის და ვარაუდობდნენ კიდეც, რომ ეს წარმოსახვითი, ლეგენდარული პიროვნება იყო ისეთივე, როგორც სპარსელი პოეტების ფანტაზიით შექმნილი პერსონაჟი. თუმცა ირკვევა, რომ ეს ნამდვილად არსებული ისტორიული პიროვნება იყო. შამსე ბიძგისმიმცემი და სულისჩამდგმელი გახდა იმ პოეტისთვის, რომელიც დღეს კაცობრიობის ისტორიაში სუფიზმის უდიდეს წარმომადგენლი ითვლება. მალე ეს იდუმალებით მოცული პიროვნება ისევე უცნაურად გაქრა კონიიდან, როგორც გამოჩნდა. არსებობს მოსაზრება, რომ შამსე-თაბრიზი რუმის ვაჟმა, ალა უდ-დინმა მოაკვლევინა.<ref>"Hz. Mawlana and Shams". semazen.net.</ref> ვარაუდობდნენ, რომ იგი 1247 წელს მოკლეს, მაგრამ მისი ნეშტი ვერსად იპოვეს. ამ ფაქტმა უდიდესი ტკივილი და ვნებათაღელვა გამოიწვია მისი მეგობრის, მომავალი დიდი პოეტის ცხოვრებაში.
ჯალალ ედ-დინ რუმი დაუბრუნდა მედრესეს და განაგრძო თავისი საქმიანობა, მსმენელებს და მოსწავლეებს იგი უკვე შამსე-თაბრიზის, მისთვის სიცოცხლის მზის სახელით ესაუბრებოდა და ჭეშმარიტების შესაცნობად საკუთარი არსების შეცნობას სთავაზობდა და თან მრავალ იგავს იშველიებდა ან იქვე თხზავდა ექსპრომტად უცნაური სულიერებით და აზრებით განმსჭვალულ ლექსებს (რასაც იწერდნენ მოსწავლეები და შემდეგ ავრცელებდნენ და ინახავდნენ). იმავე წლებში დაარსდა მევლევის ორდენი ანუ “მბრუნავ დერვიშთა საძმო”, რომლის წევრებიც სიცოცხლის იდუმალებასა და სიბრძნეში წვდომას ცდილობდნენ სულიერი ექსტაზის, სიმღერის, ცეკვისა და პოეზიის საშუალებით. შამსეს გაქრობის შემდეგ ჯალალ ედ-დინ რუმი ერთხანს სასოწარკვეთილებამ მოიცვა, მაგრამ ამას მოჰყვა კიდევ ერთი “სასწაული” მის ცხოვრებაში: მედრესეს მასწავლებელმა და მოძღვარმა უცებ იგრძნო, რომ შამსის სული მის სხეულში ჩასახლდა და ერთ ”მიწიერ ჭურჭელში” ორმა სუბსტანციამ განაგრძო ერთად სიცოცხლე. რუმის ბიოგრაფების თანახმად, სწორედ ეს იყო მიზეზი, რომ ის პოეტურ საქმიანობას აქტიურად შეუდგა. ყველა თავისი ლექსის ავტორად თვლიდა არა საკუთარ თავს, არამედ მასში მცხოვრებ მეორე “მე”-ს, რომელსაც შამსე თაბრიზის სახელით წარმოადგენდა ყაზალების ბოლოს. სწორედ ამ პერიოდში, 1247-1273 წლებში შეიქმნა მთელი ის ლიტერატურული მემკვიდრეობა, რამაც ჯალალ ედ-დინ რუმის საქვეყნოდ გაუთქვა სახელი, როგორც მის თანამედროვე ეპოქაში, ასევე მომავალ ეპოქებშიც.
== ახალი ცხოვრება ==
შამსეს გაქრობის შემდეგ რუმიმ ყაზალების წერა დაიწყო, რომელიც „დივანე ქაბირში“ (დიდი დივანი), იგივე შამსე თაბრიზის დივანში გააერთიანა. მალევე ჯალალ ედ-დინი დაუმეგობრდა ოქრომჭედელ სალაჰ უდ-დინ ზარკუბის. ზარკუბის გარდაცვალების შემდეგ რუმის თანამგზავრად ჰუსამ ჩალაბი იქცა, რომელიც მისი საყვარელი სტუდენტი იყო. ერთხელ, როცა ჩალაბი და რუმი კონიის გარეთ მერამის ვენახებში დასეირნობდნენ, მურიდმა საკუთარ მასწავლებელს უთხრა: “შენ რომ სანაის “ილაჰინამას“ ან ათარის “მანტიკ ატ-ტაირის“ მსგავსი წიგნი დაგეწერა, ტრუბადურების თანამგზავრი გახდებოდა. ეს მათ შთააგონებდა და შენს ნაშრომთან შესაწყობ მუსიკას დაწერდნენ“. რუმიმ გაიღიმა, ამოიღო ქაღალდის ნაგლეჯი, სადაც მესნევის პირველი 18 ტაეპი ეწერა. ნაწერი შემდეგნაირად იწყებოდა:
“ყური უგდე სალამურსა და მის ამბავს, რომ ჰყვება როგორ კვნესის მარტოდმარტო..“<ref>Helminski, Camille. "Introduction to Rumi: Daylight". Archived from the original on July 16, 2011. Retrieved 2007-05-06.</ref>
რუმის მოწაფემ ის კიდევ უფრო მეტად შთააგონა. რუმიმ შემდეგი 12 წელიწადი ანატოლიაში დაჰყო, სადაც ჰუსამს მესნევის 6 ნაწილს კარნახობდა. 1273 წელს რუმი თავს უკვე შეუძლოდ გრძნობდა და იმავე წლის 17 დეკემბერს გარდაიცვალა. აღსანიშნავია, რომ მან საკუთარი სიკვდილი თავადვე იწინასწარმეტყველა. დიდი სუფი პოეტი მამამისის გვერდით დაკრძალეს, რომლის გარშემო მავზოლეუმი აშენდა, რომელსაც “მწვანე აკლდამას“ უწოდებენ. რუმის საფლავზე ეპიტაფიაზე არის წარწერა: “როცა გარდავიცვლებით, საფლავი დედამიწაზე არ ვეძებოთ, არამედ ადამიანთა გულებში ვიპოვოთ“.<ref>Mevlâna Jalal al-din Rumi</ref>
მნიშვნელოვანია, რომ [[თამარ მეფე|თამარ მეფის]] შვილიშვილს, [[გურჯი-ხათუნი|გურჯი ხათუნსა]] და პოეტს მჭიდრო მეგრობრული ურთიერთობები ჰქონდათ. აღსანიშნავია, რომ უშუალოდ მისი ხელმძღვანელობით აშენდა მევლანას მავზოლეუმი. მევლანას ერთადერთი პორტრეტიც გურჯი ხათუნის ინიციატივით შეიქმნა.<ref>H. Crane “Notes on Saldjūq Architectural Patronage in Thirteenth Century Anatolia,“ Journal of the Economic and Social History of the Orient, v. 36, n. 1 (1993), p. 18.</ref> მანამდე გურჯი ხათუნი, იგივე თამარი ქეიხოსროვ II-ზე დაქორწინდა. მატიანეთა ცნობით, გურჯი-ხათუნმა ქრისტიანული რწმენა სიცოცხლის ბოლომდე შეინარჩუნა და ამასთანავე სუფიზმს ჯალალ ედ-დინ რუმის წყალობით ეზიარა.<ref> ა.გაწერელია, დედოფალი თამარი (გურჯი ხათუნი) და პოეტი ჯელალ-ედ-დინ რუმი, ლიტ-ული გაზეთი, 1960, N41, 42, 43</ref>
გურჯი ხათუნის შესახებ ჯალალ ედ-დინი თავის ერთ ეპისტოლეში წერდა: „მწყალობელი და დიდსულოვანი, საეჭვო საქმეთაგან განრიდებული, ჭეშმარიტი მონა ღმრთისა, ქალბატონთა ღირსება, მათ შორის ყველაზე უმწიკლო და ნამუსიანი კეთილბუნებოვანი და სათნომყოფელი, მომავლის მჭვრეტელი, სიკეთის მთესველი...“<ref>ე.ჯაველიძე, გურჯი ხათუნისა და ჯელალ-ედ-დინ რუმის ურთიერთობის ისტორიიდან, ცისკარი, 1970, N1</ref>
დღეს
== სწავლება ==
[[ფაილი:Jalal al-Din Rumi, Showing His Love for His Young Disciple Hussam al-Din Chelebi.jpg|thumb|ჯალალ ედ-დინ რუმისა და [[სუფიზმი|სუფი]] მისტიკოსების შეკრება]]
[[ფაილი:Shams ud-Din Tabriz 1502-1504 BNF Paris.jpg|thumb|ერთ-ერთი გვერდი ''შამსე-თაბრიზის დივანის'' 1503 წლის ასლიდან.]]
რუმისა და სხვა სპარსი სუფი პოეტების ნაწარმოებების მთავარი თემა [[თავჰიდი]]ა - შერწყმა აბსოლუტთან, რომელიც სუფიზმში "სატრფოდ" აღიქმება და "მეტრფე" სუფი მისგან დაშორებულად თვლის თავს. მევლანას სურვილი, რომ სრულად ეზიაროს ღმერთს, ნათლად ჩანს მესნვის შემდეგ ლექსში:<ref>Mahmudul Hasan Hemal (October 15, 2015). "Jalal ad Din Muhammad Rumi: A home for the wayfarer". Dhakacourier.</ref>
''„მე ქვა ვიყავი, მოვკვდი ქვად და მცენარედ მოველ,''
Line 80 ⟶ 47:
''მოვკვდები აქაც, მაგრამ განა მაშინებს კვდომა!''
''გარდავიცვლები ახალ დღეთა იმედით მთმენი,''
''რომ ანგელოსის გამომებას მსუბუქი ფრთენი.''
Line 90 ⟶ 57:
''არარაობა დამანახვებს უსახო სახეს და მიგალობებს:''
''"ნივთი თვისად მიიქცეს სახედ". სიკვდილი ხარობს,''
''შენ კი მასზედ ტყუილად ცხარობ, განა არ იცი,''
Line 98 ⟶ 65:
''წყალს რომ სვამ და ვერ იკლავ წყურვილს, სურვილი შენი''
''შეუხამე ლოტოსის სურვილს,- ლოტოსის მსგავსად''
''შუა წყალში გაიდგი ფესვი და სვი ეს წყალი,''
''რამდენიც გსურს იმდენი შესვი, მაგრამ გახსოვდეს''
''ამ ცხოვრების სასტიკი მცნება: წამალიც არის''
''წყალმანკისთვის წყალი და სნებაც.''
Line 116 ⟶ 83:
''და გიხარია, და გგონია, გიდგას ტაროსი.''
''გადააქციე ჩქარი წყალი, ნებაზე უშვი''
''იდინოს თავის კალაპოტში, ჩაუშვი რუში!“'' <ref>თოდუა, მ. (1968). ჯელალ ედ-დინ რუმი. თბილისი, საქართველო: ლიტერატურული საქართველო</ref>
გარდა ამისა, რუმის მესნევი შეიცავს იგავებს, სცენებს ყოველდღიური ცხოვრებიდან, ყურანის გამოცხადებებს, მის განმარტებებს და რთულ მეტაფიზიკას. <ref>Maulana Rumi (25 May 2011). The Masnavi I Ma'navi of Rumi: Complete 6 Books. CreateSpace. ISBN 978-1-4635-1016-9. Retrieved 28 September 2011.</ref> აღმოსავლეთში მასზე ამბობდნენ, რომ არ იყო მოციქული, თუმცა საღმრთო წერილი მან მიიღო.
აღსანიშნავია, რომ სუფი პოეტს ღმერთთან მისასვლელ გზაზე მუსიკის, პოეზიისა და როკვის გამოყენების მთელი არსებით სჯეროდა. მისი აზრით, მუსიკა ღვთისმოსავებს მთელი არსება ღმერთისკენ მიემართათ და ეს იმდენად ხშირად გაეკეთებინათ, რომ სული დაცემულიყო და ამაღლებულიყო. ამგვარი იდეების გამო აქვთ მბრუნავ დერვიშებს რიტუალის ის წესი, რასაც ჯალალ ედ-დინ რუმის პერიოდიდან ასრულებენ. მევლანას სწავლებები მევლევის საძმოს დასაყრდენი გახდა, რომელიც სულთან ველედმა დააარსა. რუმის დამსახურებაა სამას გამოყენება [[ზიქრი]]ს დროს, რომელიც სარიტუალო ტრიალთან ერთად მუსიკის მოსმენასაც გულისხობს. მევლევის ტრადიციის მიხედვით, სამა სულიერი ამაღლებისთვის განკუთვნილ გონებრივ-მისტიურ მოგზაურობასა და აბსოლუტისადმი სიყვარულს წარმოადგენს. ამ დროს დერვიში სიმართლისკენ მიემართება, სიყვარულის მეშვეობით იზრდება, უკუაგდებს ეგოს, პოულობს სიმართლეს და აბსოლუტს ხვდება. შემდეგ სუფი ბრუნდება ამ მოგზაურობიდან უფრო გაზრდილი (სულიერი თვალსაზრისით), მზად სიყვარულისთვის და ყველა არსებისადმი სიკეთის მოსატანად განურჩევლად რწმენისა, რასისა, სოციალური ფენისა და ერისა.
მესნევის სხვა ტაეპებში რუმი საყოველთაო სიყვარულის არსს დაწვრილებით ხსნის:
''„მიზეზი სიყვარულისა ცალკეა სხვა მიზეზთაგან,''
''სიყვარული ჭოგრიტია ღვთაებრივი საოცრების.“''<ref>Naini, Majid. The Mysteries of the Universe and Rumi's Discoveries on the Majestic Path of Love.</ref>
საინტერესოა, რომ რუმის საყვარელი მუსიკალური ინსტრუმენტი ნეი (ლერწმის სალამური) იყო.<ref>Charles Haviland (2007-09-30). "The roar of Rumi—800 years on". BBC News. Retrieved 2007-09-30.</ref>
== შემოქმედება ==
რუმის დივანი ძირითადად რობაიებს, ყაზალებსა და მესნევის ექვს წიგნს მოიცავს. პროზაულ სტილში კი ეპისტოლეები, საუბრები და ქადაგებები აქვს დაწერილი.
=== პოეზია ===
[[ფაილი:Turkey.Konya021.jpg|thumb|left|მესნევი, მევლანას მუზეუმი, [[კონია]], [[თურქეთი]]|300px]]
რუმის უმთავრესი ნაწარმოები 6-წიგნიანი მესნევია, რომელსაც „სპარსულ [[ყურანი|ყურანსაც]]“ კი უწოდებენ.<ref>Abdul Rahman Jami notes: من چه گویم وصف آن عالیجناب — نیست پیغمبر ولی دارد کتاب مثنوی معنوی مولوی — هست قرآن در زبان پهلوی What can I say in praise of that great one? He is not a Prophet but has come with a book; The Spiritual Masnavi of Mowlavi Is the Qur'an in the language of Pahlavi (Persian). (Khawaja Abdul Hamid Irfani, "The Sayings of Rumi and Iqbal", Bazm-e-Rumi, 1976.)</ref> მესნევი მისტიკური პოეზიის უმაღლეს ნამუშევრად ითვლება.<ref>J.T.P. de Bruijn, "Comparative Notes on Sanai and 'Attar", The Heritage of Sufism, L. Lewisohn, ed., p. 361: "It is common place to mention Hakim Sana'i (d. 525/1131) and Farid al-Din 'Attar (1221) together as early highlights in a tradition of Persian mystical poetry which reached its culmination in the work of Mawlana Jalal al-Din Rumi and those who belonged to the early Mawlawi circle. There is abundant evidence available to prove that the founders of the Mawlawwiya in the thirteenth and fourteenth centuries regarded these two poets as their most important predecessors"</ref> ის დაახლოებით 27,000 ტაეპს შეიცავს.<ref>Franklin Lewis, Rumi: Past and Present, East and West, Oneworld Publications, 2008 (revised edition). p. 306: "The manuscripts versions differ greatly in the size of the text and orthography. Nicholson’s text has 25,577 lines though the average medieval and early modern manuscripts contained around 27,000 lines, meaning the scribes added two thousand lines or about eight percent more to the poem composed by Rumi. Some manuscripts give as many as 32,000!"</ref>
Line 148 ⟶ 109:
=== პროზა ===
„ფიჰე მა ფიჰე“ ({{lang-fa|}} فیه ما فیه - მასშია ის, რაც მასშია) არის რუმის 71 საუბრისა და ლექციის კრებული, რომელიც მის მოძღვრებას ეხება. აღსანიშნავია, რომ ნაშრომი სხვადასხვა დროს ჩანიშნული სწავლებების ნაკრებია და რუმი მისი პირდაპირი ავტორი არაა.<ref>Franklin Lewis, Rumi: Past and Present, East and West — The Life, Teachings, and Poetry of Jalal al-Din Rumi, Oneworld Publications, 2000, Chapter 7.</ref>
„მაჯალის საბ'ა“ ({{lang-fa|}} مجالس سبعه - შვიდი კრება) სპარსულ ენაზე შედგენილ 7 სხვადასხვა კრებაზე წაკითხულ ლექციებს შეიცავს. თავად ნამუშევარი ყურანისა და ჰადისების ღრმად გასაგებად დართულ კომენტარებს წარმოადგენს. მასში წარმოდგენილია თავად მევლანას, სანაის, ათარისა და სხვა პოეტების ამონარიდები მათი ლექსებიდან. აღსანიშნავია, რომ გვხვდება ციტატები არაბულ ენაზე, რაც ჯალალ ედ-დინის ისლამურ მეცნიერებაში განსწავლულობას აჩვენებს. „მაჯალის საბ'ა“ სუფიებისა და სასულიერო მასწავლებლების შესაფერისი სტილითაა დაწერილი.<ref>Franklin Lewis, Rumi: Past and Present, East and West, Oneworld Publications, 2008 (revised edition). p. 293</ref>
„მაქათიბ“ ({{lang-fa|}} مکاتیب - წერილები, ეპისტოლეები) არის წიგნი, რომელშიც თავმოყრილია რუმის წერილები და ეპისტოლეები თავისი მოწაფეების, ოჯახის წევრებისა და მისი თანამედროვე გავლენიანი პირების მიმართ. აღნიშნული წერილები ადასტურებს, რომ რუმი საკუთარი ოჯახის დახმარებითა და მის გარშემო აღზრდილი მურიდების ხელმძღვანელობით იყო დაკავებული. ზემოხსენებული ორი ნაშრომისგან განსხვავებით, წერილები დამახინჯებულია და დიდგვაროვნების, სახელმწიფო მოხელეებისა და სულთნების მოლოდინებს შეესაბამება.<ref>Franklin Lewis, Rumi: Past and Present, East and West, Oneworld Publications, 2008 (revised edition). p. 295:“In contrast with the prose of his Discourses and sermons, the style of the letters is consciously sophisticated and epistolary, in conformity with the expectations of correspondence directed to nobles, statesmen and kings"</ref>
== რელიგიური ხედვა ==
უდავოა, რომ ჯალალ ედ-დინ რუმი მუსლიმი სწავლული იყო და ისლამსაც სერიოზულად ეკიდებოდა. ამის მიუხედავად მისი სასულიერო მსოფლმხედველობა ვიწრო სექტარიანულ ინტერესებს სცდებოდა. როგორც ის აღნიშნავს: ''„მე ორივე თვალი დავიბრმავე ამქვეყნიური სურვილების მიმართ - აი, რა ვისწავლე მოციქული [[მაჰმადი|მუჰამედისგან]]“.''<ref>Ibrahim Gamard (2004), Rumi and Islam, SkyLight Paths, p. 169</ref>
Line 163 ⟶ 122:
როგორც ვაშინგტონის უნივერსიტეტის ირანელი პროფესორი სეიდ ჰოსეინ ნასრი აღნიშნავს: „დღეს ირანში მცხოვრებმა ერთ-ერთმა უდიდესმა რუმოლოგმა, ჰადი ჰაირიმ აჩვენა, რომ მესნევის 6,000 ტაეპი პრაქტიკულად სპარსულ პოეზიაში ყურანის აიების უშუალო თარგმანს წარმოადგენს“.<ref>Seyyed Hossein Nasr, "Rumi and the Sufi Tradition," in Chelkowski (ed.), The Scholar and the Saint, p. 183</ref>
მევლანა საკუთარ დივანში ნათლად აჩვენებს, რომ ის მართლაც მუსლიმია: „სუფის მუჰამედის ისეთივე იმედი აქვს, როგორც [[აბუ ბაქრი|აბუ ბაქრს]]“.<ref>Quoted in Ibrahim Gamard, Rumi and Islam: Selections from His Stories, Poems, and Discourses — Annotated and Explained, p. 171.</ref>
== მემკვიდრეობა ==
რუმის პოეტური ფორმები კლასიკური ირანული და ავღანური მუსიკის საფუძველია. მისი პოეზიის თანამედროვე კლასიკური ინტერპრეტაციები გვხვდება მუჰამად რეზა შაჯარიანთან, შაჰრამ ნაზერთან, დავუდ აზადთან (წარმოშობით ირანელები) და უსთად მოჰამად ჰამზე ჩეშთისთან (ავღანეთიდან). დასავლურ სამყაროში მევლანას სწავლებები სუფიზმის ფილოსოფიისა და გამოვლინების ერთ-ერთ საუკეთესო შესავალს წარმოადგენს. მაგ, შაჰრამ შივა დაახლოებით 20 წელი ინგლისურენოვან ქვეყნებში ავრცელებდა რუმის პოეზიის თარგმანებს. პაკისტანელ პოეტი მუჰამად იკბალი რუმის შემოქმედებამ შთააგონა და ამ უკანასკნელს თავის სულიერ წინამძღოლადაც თვლიდა. უფრო მეტიც, მევლანას ის პატივისცემის ნიშნად "ფირ რუმიდ" მოიხსენიებდა საკუთარ ლექსებში. („ფირი“ ზოგადად უფროს, მოხუც ადამიანს ნიშნავს, თუმცა სუფიზმის კონტექსტში ბატონის, მასწავლებელის, წინამძღოლის ან დამაარსებლის მნიშვნელობას იძენს).<ref>Said, Farida. "REVIEWS: The Rumi craze". Archived from the original on 2007-09-27. Retrieved 2007-05-19.</ref>
Line 175 ⟶ 133:
სპარსი პოეტის შემოქმედება მსოფლიოს მრავალ ენაზეა ნათარგმნი და მისი შემოქმედება სხვადასხვა კულტურულ ღონისძიებაზე გამოაქვთ.<ref>"Rumi Network by Shahram Shiva -- The World's Most Popular Website on Rumi". rumi.net.</ref> მაგ, ქოლმან ბარქსის მიერ შესრულებული ინგლისურენოვანი თარგმანების ნახევარ მილიონზე მეტი ეგზემპლარი არის გაყიდული მსოფლიოს მასშტაბით.<ref>"University of Tehran". ut.ac.ir</ref> რუმის შემოქმედება კი აშშ-ში საკმაოდ პოპულარულია.<ref>Curiel, Jonathan, San Francisco Chronicle Staff Writer, Islamic verses: The influence of Muslim literature in the United States has grown stronger since the Sept. 11 attacks (February 6, 2005), Available online (Retrieved Aug 2006)</ref> აღსანიშნავია, რომ ამერიკელი მწერლის, ფერეიდუნ კიას ნათარგმნი და დიპაკ ჩოპრას მიერ რედაქტირებული რუმის სასიყვარულო პოემები შესრულებული აქვთ ისეთ ცნობილ ადამიანებს, როგორებიც არიან: [[მადონა]], გოლდი ჰოუნი, ფილიპ გლასი და [[დემი მური]].
[[
ინდოეთში, კერძოდ ქალაქ ლუქნოუში არის ცნობილი ღირსშესანიშნაობა, რომელსაც რუმის კარიბჭე ეწოდება პოეტის პატივსაცემად და ლუქნოუში. ასევე მევლანა და მისი მავზოლეუმი გამოსახული იყო 5000 თურქული ლირის ბანკნოტებზე 1981-1994 წლებში.<ref>Central Bank of the Republic of Turkey. Banknote Museum: 7. Emission Group—Five Thousand Turkish Lira—I. Series, II. Series & III. Series. Retrieved on 20 April 2009. Archived 2 June 2009 at WebCite</ref>
=== კავშირი ირანთან ===
ارسی گو گرچه تازی خوشتر است — عشق را خود صد زبان دیگر است
„რაც არ უნდა უკეთესი იყოს არაბული, წარმოთქვი სპარსულად - სიყვარული ყველა ენაზე თავისით იპოვის საკუთარ გზას“.
კულტურულმა, ისტორიულმა და ლინგვისტურმა კავშირებმა ირანთან რუმი გამოჩენილ სპარს პოეტად აქცია. რამდენიმე ცნობილი რუმოლოგი: ფორუზანფარი, ნაინი, საბზევარი და ა.შ. ასევე ირანელები იყვნენ.<ref>Franklin Lewis, Rumi: Past and Present, East and West, Oneworld Publications, 2000.</ref> ამონარიდები რუმის პოეზიიდან ირანის ბევრი ქალაქის კედელზე, სპარსულ მუსიკასა და სასკოლო წიგნებში გვხვდება.<ref>See for example 4th grade Iranian school book where the story of the Parrot and Merchant from the Mathnawi is taught to students</ref>
=== მევლევის სუფიური საძმო ===
მევლევის საძმო რუმის გარდაცვალების შემდეგ, 1273 წელს მისმა მიმდევრებმა დააარსეს.<ref>"Sufism". gmu.edu</ref> მისი პირველი მემკვიდრე ჰუსამ ჩალაბი იყო, რომელიც 1284 წელს გარდაიცვალა. საძმოს სათავეში პოეტის ერთადერთი ცოცხალი შვილი სულთან ველედი ჩაუდგა, რომელიც ცნობილი „მესნევი რაბაბნამას“ (რაბაბის წიგნის) ავტორია და მის გარდაცვალებამდე (1312 წლამდე) ხელმძღვანელობდა.<ref>ISCA—The Islamic Supreme Council of America Archived August 27, 2013, at the Wayback Machine.</ref> მას შემდეგ მევლევის საძმოს რუმის შთამომავლები უძღვებიან.<ref>"Mevlâna Celâleddin Rumi". Retrieved 2007-05-19</ref> აღნიშნული საძმოს წევრები ზიქრის დროს სამას იყენებენ. ეს ტრადიცია რუმის დროიდან მოდის, როცა მისი დერვიშები იკრიბებოდნენ და მუსიკის თანხლებით ასრულებდნენ რიტუალებს.
''„აქ ვიღაც როკავს... მოცეკვავის ხელის ჩრდილებმა''
Line 200 ⟶ 155:
''გულში შეიძელ სხივმოსილი მთვარის მხილება“.''<ref>ელერდაშვილი, ა. (2014). ჯალალ ედ-დინ რუმი. თბილისი, საქართველო: მთარგმნელის ბიბლიოთეკა.</ref>
[[ფაილი:Turkey.Konya008.jpg|left|thumb|რუმის აკლდამა [[კონია|კონიაში]], თურქეთი.|250px]]
გარდა იმისა, რომ ჯალალ ედ-დინი პოეტი და მისტიკოსი იყო, ის რობაბზე კარგად უკრავდა.<ref>"About the Mevlevi Order of America". hayatidede.org.</ref> დერვიშების სარიტუალო როკვის მუსიკა შეიცავს ამონარიდებს რუმის ამონარიდებს მესნევიდან და შამსეს დივანიდან ან სულთან ველედის ლექსებიდან.<ref>"About the Mevlevi Order of America". hayatidede.org.</ref> აღსანიშნავია, რომ მევლევის საძმო კარგად ჩამოყალიბებული ერთობა იყო და მისის წევრები მაღალ თანამდებობებსაც კი იკავებდნენ ოსმალეთის იმპერიაში. საძმოს ცენტრი თურქეთის ქალაქი კონიაა. ასევე [[სტამბოლი|სტამბოლში]], გალათას კოშკთან მდებარეობს ამ საძმოს მონასტერი (درگاه, დარგაჰ), სადაც სამა სრულდება და საზოგადოებისთვის მისაწვდომია. ასეთ დროს მევლევის საძმო ნებისმიერი წარმოშობის ადამიანებს იწვევს.
ოსმალეთის იმპერიის დროს მევლევის საძმოში მოღვაწეობდნენ ცნობილი მუსიკოსები და პოეტები: შეიხ ღალიბი, ისმაილ რუსუჰი დედე, ესრარ დედე, ჰალეთ ეფენდი და გავსი დედე, რომლებიც სტამბულში არიან დაკრძალულნი.<ref>Web Page Under Construction</ref> ნეიზე დაკრული მუსიკა რუმის მიმდევრების რიტუალების დროს მნიშვნელოვან როლს ასრულებს.
თანამედროვე სეკულარული თურქული რესპუბლიკის ჩამოყალიბებისთანავე [[მუსტაფა ქემალ ათათურქი|მუსტაფა ქემალ ათათურქმა]] რელიგია საჯარო სივრციდან განდევნა და იმდენად შეზღუდა, რომ პირადი ცხოვრების შემადგენელი ნაწილი გახდა. 1925 წლის 13 დეკემბერს გამოვიდა კანონი, რომელიც ხურავდა დერვიშების შეკრების ყველა ადგილს, სადაც მოსალოცად ({{lang-ar|}} - ზიარა) მიდიოდნენ. მხოლოდ სტამბოლში ამგვარი 250 მონასტერი და პატარ-პატარა შეკრების ადგილები სხვადასხვა საძმოებისთვის. ეს კანონი ყველა სუფიურ საძმოს დაშლილად აცხადებდა, კრძალავდა მისტიკური სახელების, ტიტულებისა და ტიტულების შესაბამისი ტანისამოსის გამოყენებას. ასევე აყადაღებდა საძმოების საკუთრებას, კრძალავდა მათს რიტუალებს, შეკრებებს და აწესებდა სასჯელს მათთვის, ვინც საძმოების აღდგენას შეეცდებოდა. ორი წლის შემდეგ, 1927 წელს, მევლანას მავზოლეუმი კონიაში გაიხსნა როგორც მუზეუმი.<ref>Mango, Andrew, Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey, (2002), ISBN 978-1-58567-011-6.</ref>
1950-იან წლებში თურქეთის ხელისუფლებამ მბრუნავ დერვიშებს კონიაში წელიწადში ერთხელ რიტუალის შესრულების უფლება მისცა. მევლანას ფესტივალი დეკემბერში ორ კვირაზე მეტხანს გრძელდება. კულმინაცია რუმის გარდაცვალების დღე 17 დეკემბერია, რომელსაც შაბე 'არუსს (ქორწილის ღამეს) უწოდებენ. ეს დღე რუმის ღმერთთან შერწყმის დღედ აღიქმება სუფიებში.<ref>Kloosterman Genealogy, Jalal al-Din Muhammad Rumi</ref> 1974 წელს მბრუნავ დერვიშებს დასავლეთში მოგზაურობის უფლება მისცეს. 2005 წელს [[იუნესკო]]მ მევლევის საძმოს სამას რიტუალი კაცობრიობის ზეპირსიტყვიერებისა და არამატერიალური მემკვიდრეობის ერთ-ერთ შედევრად აღიარა.<ref>The Mevlevi Sema Ceremony UNESCO.</ref>
=== დაბადებიდან 800 წლის აღნიშვნა ===
იუნესკოს, ავღანეთის, ირანისა და თურქეთის მუდმივი დელეგაციების თაოსნობით 2007 წლის 6 სექტემბერს რუმის დაბადებიდან 800 წელი აღინიშნა.<ref>"Haber, Haberler, Güncel Haberler, Ekonomi, Dünya, Gündem Haberleri, Son Dakika, - Zaman Gazetesi". zaman.com.</ref><ref>"UNESCO: 800th Anniversary of the Birth of Mawlana Jalal-ud-Din Balkhi-Rumi". UNESCO. 6 September 2007. Retrieved 25 June 2014. The prominent Persian language poet, thinker and spiritual master, Mevlana Celaleddin Belhi-Rumi was born in 1207 in Balkh, presently Afghanistan.</ref> იუნესკომ ასევე დაამზადა ჯალალ ედ-დინ რუმის სახელობის მედალი იმ ძალისხმევის დასაფასებლად, რომლებსაც გასწევენ მევლანას მკვლევარები და რომელიც ხელს შეუწყობს იუნესკოს მიზნების განხორციელებასა და მისი იდეების გავრცელებას.<ref>"UNESCO. Executive Board; 175th; UNESCO Medal in honour of Mawlana Jalal-ud-Din Balkhi-Rumi; 2006" (PDF). UNESDOC - UNESCO Documents and Publications. October 2006. Retrieved 25 June 2014.</ref>
[[ავღანეთი]]ს კულტურისა და ახალგაზრდული სამინისტრომ დააარსა ეროვნული კომისია, რომელმაც საერთაშორისო სემინარის ორგანიზება მოახდინა უდიდესი განათლების მქონე ფილოსოფოსისა და მსოფლიო დონის პოეტის დაბადებისა და ცხოვრების აღსანიშნავად.<ref>"Ministry of Foreign Affairs". mfa.gov.af</ref>
2007 წლის 30 სექტემბერს ირანის ყველა სკოლაში მევლანას პატივსაცემად ზარები დაირეკა.<ref>همشهری آنلاین</ref> იმავე წელს ირანში 26 ოქტომბრიდან 2 ნოემბრის ჩათვლით რუმის კვირეული გაიმართა. თეირანში კი საერთაშორისო ცერემონია კონფერენცია გაიმართა. ღონისძიება ირანის პრეზიდენტმა და პარლამენტის თავმჯდომარემ გახსნეს. ღონისძიებას დაესწრნენ მეცნიერები 21 ქვეყნიდან. ასევე გაიმართა 450 სტატიის პრეზენტაცია.<ref>Int'l congress on Molana opens in Tehran</ref> ირანელი მუსიკოსი შაჰრამ ნაზერი ღირსების ორდენით დააჯილდოეს და ირანის მუსიკის სახლის ჯილდო გადასცეს რუმის შედევრებზე დაფუძნებით შექმნილი ცნობილი ნაწარმოებების გამო.<ref>Iran Daily — Arts & Culture — 10/03/06 Archived October 13, 2007, at the Wayback Machine.</ref> ამასთანავე 2007 წელი იუნესკომ მევლანას წლად გამოაცხადა.<ref>CHN|News</ref><ref>"Podcast Episode: Living Dialogues: Coleman Barks: The Soul of Rumi (Thought-Leaders in Transforming Ourselves and Our Global Community with Duncan Campbell, Visionary Conversationalist, Living Dialogues.com". personallifemedia.com.</ref>
იმავე წლის 30 სექტემბერს თურქეთშიც აღინიშნა სუფი პოეტის დაბადების 800 წელი მბრუნავი დერვიშების სამას რიტუალით, რომელსაც 48 კამერა იღებდა და პირდაპირ შუქდებოდა რვა ქვეყანასი. კულტურისა და ტურიზმის მინისტრმა, ერთურულ გუნაიმ განაცხადა: „300 დერვიში მიიღებს მონაწილეობას რიტუალში, რომელიც ისტორიაში ყველაზე დიდი შესრულებული სამა იქნება“.<ref>tehrantimes.com, 300 dervishes whirl for Rumi in Turkey</ref>
=== რუმის კვლევა ===
„მევლანას რუმის მიმოხილვა“<ref>"Mawlana Rumi Review". facebook.com.</ref> (ISSN 2042-3357) - ამ სახელით უშვებენ მევლანას შესახებ კვლევას 2010 წლიდან ეგზეტერის უნივერსიტეტის ირანისტიკის ცენტრი და [[კვიპროსი]]ს ქალაქ [[ნიქოზია]]ში არსებული რუმის ინსტიტუტი, Archetype Books და კემბრიჯი.<ref>"archetypebooks.com". archetypebooks.com. </ref> პირველი ტომი 2010 წელს გამოვიდა. მას შემდეგ ჟურნალი ყოველწლიურად გამოდის.
აღსანიშნავია, რომ საქართველოში რუმის შემოქმედების უკვე ბევრი თარგმანი არსებობს. გამოცემულია ბევრი წიგნი, სადაც თავმოყრილია ალექსანდრე ელერდაშვილის, ამბაკო ჭელიძის, მაგალი თოდუას, თამაზ ჩხენკელის, ვახუშტი კოტეტიშვილის, ნომადი ბართაიას, ნოშრევან ჯიშკარიანის, გიორგი ლობჟანიძის თარგმანები.
=== რელიგიური კუთვნილება ===
აღსანიშნავია, რომ სამი ყველაზე ცნობილი პოეტი რუმი, ათარი და სანაი სუნიტი მუსლიმები იყვნენ და მათი პოეზია ხოტბას ასხამს ხალიფა [[აბუ-ბაქრი|აბუ-ბაქრსა]] და [[უმარ იბნ ალ-ხატაბი| ომარს]].<ref>Edward G. Browne, A Literary History of Persia from the Earliest Times Until Firdawsh, 543 pp., Adamant Media Corporation, 2002, ISBN 978-1-4021-6045-5, ISBN 978-1-4021-6045-5 (see p.437)</ref> შიიტმა ავტორებმა თავიანთ რიგებში მისტიკოსი პოეტები თორმეტიანთა შიიზმის სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადების შემდეგ [[სეფიანთა იმპერია|სეფიანების]] დროს მიიღეს.<ref>Annemarie Schimmel, Deciphering the Signs of God, 302 pp., SUNY Press, 1994, ISBN 978-0-7914-1982-3, ISBN 978-0-7914-1982-3 (see p.210)</ref>
== გალერეა ==
<gallery>
ფაილი:Mevlana Statue, Buca.jpg|რუმის 23 მეტრი სიმაღლის ქანდაკება ბუჯაში, იზმირი
ფაილი:Maulana Rumi - Darvishi Vision.jpg|ამონარიდი ყურანიდან: „ჭეშმარიტად, [[ალაჰი|ალაჰის]] ხსოვნაში გული შვებას ჰპოვებს“.
ფაილი:Maulana Rumi - Disciples.jpg|რუმის მოწაფეების საფლავები
ფაილი:Maulana Rumi - Jubba.jpg|შიგნიდან ჩასაცმელი ჯუბა საიდუმლო თავიზის<ref>თავიზი თილისმაა, რომელსაც მუსლიმები, განსაკუთრებით სუფიები, ატარებენ. მასში დატანილია ყურანის აიები ან სხვა ისლამური ლოცვის ფორმულები</ref> ფორმულებითInternal [[jubba]] with secret [[tawiz]] codes
ფაილი:Maulana Rumi - Mathnavi.jpg|მესნევის ასლი
ფაილი:Maulana Rumi - Shajra.jpg|სპარსული კალიგრაფიით შესრულებული გენეალოგიური ხე
ფაილი:Maulana Rumi - Tasbeeh.jpg|სუბჰა (ისლამური კრიალოსანი) ზიქრის შესასრულებლად
ფაილი:Maulana Rumi - Tribute to Rumi.jpg|მევლანა რუმის მოხსენიება (ზედა ჩარჩო) და ამონარიდი მისი ერთ-ერთი ლექსიდან (ქვედა ჩარჩო)
ფაილი:Maulana Rumi - Turbon.jpg|აკლდამა და ტურბანი
ფაილი:Turkey.Konya010.jpg| რუმის შვილის, სულთან ველედის, აკლდამა
ფაილი:Jalāl ad-Dīn Muhammad Balkhī's verse 3.JPG|ამონარიდი რუმის ლექსიდან
ფაილი:Mevlana Müzesi - Mevlana Museum 03.JPG| ჯალალ ედ-დინ რუმის „მწვანე აკლდამა“ გარედან
</gallery>
==იხილეთ აგრეთვე==
; [[რუმის სასულთნო]]
[[სელჩუკთა სახელმწიფო]]
Line 307 ⟶ 255:
* [[Blind men and an elephant]]
* [[Sant Mat]]
== გამოყენებული ლიტერატურა ==
* ელერდაშვილი, ა. (2014). ''ჯალალ ედ-დინ რუმი.'' თბილისი, საქართველო: მთარგმნელის ბიბლიოთეკა.
*
* გ.ჯაფარიძე, (1980) ''ახალი არაბული წყარო XIII ს-ის საქართველოს ისტორიისათვის,'' თბილისი, საქართველო: ცისკარი.
* მ.თოდუა, (2007) ''ქრისტეს მოსავი მუსულმანი, გელათის მეცნიერებათა აკადემიის ჟურნალი,'' ქუთაისი, საქართველო.
Line 340 ⟶ 283:
==რესურსები ინტერნეტში==
* {{Gutenberg author|id=Rúmí,+Jalálu'd-dín}}
* [http://www.dar-al-masnavi.org Dar al Masnavi], several English versions of selections by different translators.
==სქოლიო==
{{სქოლიო}}
{{DEFAULTSORT:რუმი, ჯალალ ედ-დინ მუჰამად}}
[[კატეგორია:1207]]
[[კატეგორია:1273]]
Line 356 ⟶ 302:
[[კატეგორია:მევლევის საძმო]]
[[კატეგორია:XIII საუკუნის პოეტები]]
[[
[[
[[
[[
[[
| |||