ვარძია: განსხვავება გადახედვებს შორის

[[გიორგი III (საქართველოს მეფე)|მეფე გიორგი III]] [[დიდგვარიანი|დიდებულებთან]] ერთად [[ნადირობა|სანადიროდ]] ამოსულა, მეფეს თავისი ასული – პატარა [[თამარ მეფე|თამარიც]] თან წაუყვანია. ნადირობა დაიწყო. ნადირობით გატაცებულ მეფესა და მის მხლებლებს ბავშვი აღარ მოჰგონებიათ. თამაშით გართული თამარი გამოქვაბულებში დაიკარგა. შეწყდა ნადირობა. აღელვებული და შეშფოთებული მონადირენი აქეთ-იქით აწყდებოდნენ, თამარს ეძებდნენ. – სად ხარ თამარ! დაიძახა ერთ-ერთმა მხლებელმა. გამოქვაბულში გზა აბნეულმა თამარმა სიხარულით შესძახა „აქ ვარ ძია!“, და სწორედ ამიტომ დაერქვა ამ ადგილს „ვარძია“.

“მდინარე“[[მტკვარი|მდინარე მტკვრის]] ხეობის ერთ მაღალ კლდესთან ვარძიის გამოკვეთა დაიწყეს. კლდე იფშვნებოდა და გამოქვაბულთა კვეთა გაძნელდა. სამუშაოს დამთავრების შემდეგ, საღამო ჟამს, მშენებლებმა იარაღი იქვე კლდესთან დააწყვეს და დაღლილები სახლებში წავიდ-წამოვიდნენ. მეორე დილით სამუშაოდ მოვიდნენ, მაგრამ იარაღი ადგილზე აღარ დახვდათ. დიდი ძებნის შემდეგ იარაღი ახლანდელ ვარძიის კლდესთან იპოვეს. გაკვირვებულნი უკან დაბრუნდნენ და განაგრძეს გამოქვაბულთა კვეთა. საღამოს იარაღი კვლავ იქვე მიატოვეს. მესამე დილით იგივე ამბავი განმეორდა. იარაღი ისევ ნაცნობ კლდესთან გადატანილი აღმოჩნდა. ახლა კი მიუხვდნენ განგებას. ამიტომ ვარძია ამ კლდეში გამოკვეთეს, ხოლო ძველ მიტოვებულ ადგილს ამ ხნიდან ნავარძიევი ეწოდება.”

ვარძიის შესახებ ამბებში საგულისხმოა სამი მომენტი: [[მონასტერი|მონასტრის]] დაარსების დაკავშირება მეფე გიორგი III და, განსაკუთრებით, თამარ მეფის სახელთან; ვარძიის მშენებლობის ადგილის შეცვლა და აქ მონასტრის დაარსებამდე ძველი გამოქვაბულების არსებობა.

[[მონღოლები|მონღოლთა]] ბატონობის ხანაში (XIII საუკუნის II ნახევარი) ვარძიელი ბერ-მონაზვნები აქტიურად იბრძოდნენ სარწმუნოებისა და ეროვნული კულტურის გადასარჩენად. [[1551]] წელს მონასტერი [[სპარსეთი|სპარსთა]] ჯარმა დაარბია და დაანგრია. ვარძიის ცნობილი [[ვარძიის ღვთისმშობლის ხატი|ღვთისმშობლის ხატი]], ოქროსა და ფოლადის კარები და კულტურის სხვა მრავალი განძი მტერმა გაიტაცა. [[1578]] წელს, როდესაც ეს მხარე [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთმა]] დაიპყრო, მონასტერი საბოლოოდ გაუკაცრიელდა. [[რუსეთ-ოსმალეთის ომი]]ს ([[1828]]-[[1829]]) შემდეგ ვარძია კვლავ საქართველოს შემადგენლობაშია.

საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ დაიწყო ამ სამონასტრო კომპლექსის მეცნიერული შესწავლა. 1938 წელს იგი მუზეუმ-ნაკრძალად გამოცხადდა. [[1970]]-[[1971]] წლებში ვარძიაში ჩატარდა არქეოლოგიური გათხრები, მიკვლეულ იქნა 3 კულტურის ფენა: [[შუა საუკუნეები|ადრინდელი შუა საუკუნეებისა]], XII საუკუნისა და XIII-XIV საუკუნეები. აღმოჩნდა [[კერამიკა|მოჭიქული კერამიკის]] მრავალფეროვანი ნიმუშები, [[ქაშანური]]ს ფრაგმენტები, ლითონის სადნობი, სხვადასხვა საყოფაცხოვრებო ნივთი და იარაღი.

ვარძია “... საკვირველებას წარმოადგენს. მიუვალობით ის ალექსანდრეს კედელს და ხეიბერის კოშკს ედრება…”-ასე წერდა ვარძიის შესახებ სპარსეთის [[სეფიანთა იმპერია|სეფევიდების დინასტიის]] მემატიანე, [[XVI საუკუნე|XVI საუკუნის]] ისტორიკოსი [[ჰასან-ბეგ რუმლუ|ჰასან ბეგ რუმლუ]] თავისი ნაწარმოების "ახსან-ათ-თავარიხის” (“უმშვენიერესი ისტორიათაგანი”) ფურცლებზე. დადგენილია, რომ ხეობა მტკვრის ორივე მხარეს მჭიდროდ იყო დასახლებული უკვე ენეოლითის ხანაში, არქეოლოგიური სამუშაოების დროს ტერასებზე და ბორცვებზე მიკვლეულია პირველყოფილი თემური საზოგადოების [[ენეოლითის ხანა|ენეოლით]] – [[ბრინჯაოს ხანა|ბრინჯაოს]] და გვიან – ბრინჯაოს ეპოქათა ძეგლები, მათ შორის [[ყორღანების კულტურა|ყორღანული]] სამარხები. ამ ტიპის ძეგლების შესწავლამ გამოავლინა [[თრიალეთის კულტურა|თრიალეთის კულტურის]] გავრცელების არეები. “ქართლის ცხოვრებაში” პირდაპირი ცნობებია, რომ მონასტრის შენება მეფე გიორგი III დროს დაწყებულა და შემდგომ თამარის მეფობის დროს დასრულდა.

მშენებლობის პირველი ეტაპია გიორგი III ([[1156 ]]– [[1184]]) მეფობის წლები, ჩანაფიქრი და მშენებლობის გეგმის შემუშავება მის სახელთანაა დაკავშირებული. იმავე დროსაა გამოკვეთილი პირველი საცხოვრებელი სახლები წყაროს მახლობლად.

მშენებლობის მეორე ეტაპი თავსდება გიორგი III სიკვდილისა და თამარ მეფის ქორწინებას შორის ([[1184 – 1186]]–1186). თამარ მეფის მითითებით თავდაპირველი გეგმა ნაწილობრივ შეიცვალა. წყაროსთან, უკვე იქ არსებულ გამოქვაბულთა ადგილზე, შეიქმნა მონასტრის ცენტრი – კლდეში გამოკვეთილი [[ვარძიის ღვთისმშობლის მიძინების ტაძარი|ღვთისმშობლის მიძინების დიდი დარბაზული ტაძარი]], მოხატული ქართლის ერისთავის [[რატი I სურამელი|რატი სურამელის]] ინიციატივითა და სახსრებით. ეს გამოირკვა ქტიტორთა პორტრეტულ გამოსახულებებთან არსებული წარწერების წაკითხვის შედეგად. ვარძია, როგორც მონასტერი, ცნობილია ტაძრის კურთხევის მომენტიდან და მისი პოპულარობა განუხრელად იზრდება.

მშენებლობის მესამე ეტაპი მოიცავს წლებს ტაძრის მოხატვას და [[ბასიანის ბრძოლა|ბასიანის ბრძოლას შორის]] ([[1186 ]]– [[1208]]). მთავრდება ღვთისმშობლის მიძინების ტაძრის გარშემო მონაზონთა კლდის სახლების, თავდაცვითი სამალავის და რთულ საირიგაციო ნაგებობათა – წყალსადენის გვირაბისა და სარწყავი [[არხი (ჰიდროგრაფია)|არხის]] – გამოკვეთა. [[1203]] წ. მონასტერმა სრული ბრწყინვალებით მიიღო საქართველოს ყველა კუთხიდან შეკრებილი მრავალრიცხოვანი ლაშქარი. აქვე მობრძანდა თამარ მეფე. ვარძიიდან საომრად გასულმა ქართველებმა სძლიეს მუსლიმანთა კოალიციის ოთხასათასიანი ლაშქარი ბასიანის ბრძოლაში.

მემატიანეს ცნობით ვარძიის სახელს და ვარძიის ღვთისმშობელს უკავშირდება ყველა ძლევამოსილი ომები, რომელთაც იმ ეპოქაში აწარმოებდა საქართველო [[მაჰმადიანობა|მაჰმადიანთა]] ექსპანსიის წინააღმდეგ. ამგვარად, XII – XIII საუკუნეთა მიჯნაზე, ვარძია მნიშვნელოვანი პოლიტიკური, კულტურული და რელიგიური ცენტრია. [[1283]] წელს მომხდარმა [[მიწისძვრა|მიწისძვრამ]] დიდი ზიანი მიაყენა ვარძიას. ამ სტიქიური უბედურების შემდეგ მონასტრის ნაწილობრივ აღდგენას უკავშირდება მშენებლობის მეოთხე ეტაპი, [[ბექა ჯაყელი|ათაბაგ ბექა ჯაყელ-ციხისჯვარელის]] დროს (1285 – 1306).

[[მესხეთი]] [[1578|1578 წელს]] თურქეთის ბატონობაში მოექცა. თურქეთის წყობილების შემოღების შემდეგ ეკლესია და სამღვდელოება იდევნება, მონასტრები ცარიელდება, მონაზვნები თავშესაფარს იმერეთსა და ქართლში ეძებენ.