ვიკიპედია

იბრაჰიმ I (ოსმალეთის იმპერია): განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
No edit summary
ხაზი 18:
|დაბადების თარიღი = [[5 ნოემბერი]] [[1615]]
|დაბადების ადგილი = [[სტამბოლი]], [[ოსმალეთის იმპერია]]
|გარდაცვალების თარიღი = [[1218 აგვისტო]] [[1648]]
|გარდაცვალების ადგილი = [[სტამბოლი]], [[ოსმალეთის იმპერია]]
|ქორწინება =
ხაზი 25:
|დინასტია = [[ოსმანები]]
|მამა = [[აჰმედ I]]
|დედა = [[კიოსემქიოსემ სულთანი]]
|რელიგია = [[ისლამი]]
|ხელმოწერა = Tughra of Ibrahim.JPG
}}
'''იბრაჰიმ I''' ({{lang-tr|Birinci İbrahim}}; დ. [[5 ნოემბერი]] [[1615]] — გ. [[12 აგვისტო]] [[1648]]) — [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიის]] [[სულთანი]] [[1640]] - [[1648]] წლებში.იგი იყო,ქიოსემ სულთნისა და სულთან აჰმედის უმცროსი ვაჟი.მოგვიანებით მას მოიხსენიებდნენ როგორც '''გიჟ იბრაჰიმს''',მისი ფსიქიკური მდგომარეობის გამო.
 
==ადრეული ცხოვრება==
იბრაჰიმი დაიბადა 1615 წლის 5 ნოემბერს სტამბულში.იგი იყო ოსმალეთის სულთნის აჰმედ I-ისა და მისი კანონიერი მეუღლის ქიოსემ სულთნის უმცროსი ვაჟი.იბრაჰიმი 2 წლის იყო,როდესაც მოულოდნელად გარდაიცვალა მისი მამა სულთან აჰმედი,და მისი ბიძა მუსტაფა I ავიდა ტახტზე.ამის გამო ქიოსემი იძლებული გახდა მის შვილებთან ერთად ძველ სასახლეში წასულიყო.როდესაც ტახტზე მისი უფროსი ძმა მურადი ავიდა,იბრაჰიმი მისი ბრძანებით სასახლეში გამოკეტეს,რამაც იმოქმედა მის ფსიქიკაზე.მისი ძმის სიკვდილის შემდეგ,როგორც ტახტის ერთადერთი მემკვიდრე,ოსმალეთის მე-18 სულთანი,იბრაჰიმი გახდა.
==სულთნობის ადრეული წლები==
მისი ძმის, სულთან მურადის სიკვდილამდე,იბრაჰიმმა მთელი ცხოვრება სასახლის ერთ ოთახში გამოკეტილმა გაატარა.მისი ოთხი ძმა,სულთან მურადის ბრძანებით სიკვდილით დასაჯეს.ამის გამო იბრაჰიმი მუდმივ შიშსა და ტერორში ცხოვრობდა, ყოველ წუთს სიკვდილს ელოდებოდა.იგი მხოლოდ ქიოსემის,მისი დედის ინტერესების გამო დარჩა ცოცხალი.მურადის სიკვდილის შემდეგ,ქიოსემისა და დიდი ვეზირის ქარა მუსტაფა ფაშას დიდი მცდელობის შემდეგ,ტახტზე იბრაჰიმი ავიდა.ქარა-მუსტაფამ დიდი ვეზირის წოდება მომდევნო ოთხ წელს შეინარჩუნა.1642 წლის 5 მარტს,დამყარდა მშვიდობა ავსტრიასთან.ამავე წელს ოსმალეთმა დაიბრუნა აზოვი,რომელიც კაზაკებს ჰქონდათ მიტაცებული.ქარა-მუსტაფამ ასევე გაატარა ეკონომიკური რეფორმა,რამაც დაასტაბილურა მაშინდელი ეკონომიკა.ამავე წლებში,მიუხედავად მისი მდგომარეობისა,იბრაჰიმმა გამოთქვა სახელმწიფოს მართვის სურვილი,რაზეც მიუთითებს მისი პირადი წერილები მუსტაფა ფაშასთან.ამ წერილებიდან ნათლად ჩანს,რომ იბრაჰიმი კარგად აღზრდილი და განათლებული პიროვნება იყო.იგი ასევე ხშირად სტუმრობდა სტამბოლის ბაზრებსა და დუქნებს,ისმენდა ხალხის პრობლემებს და დიდ ვეზირს მათ მოგვარებას ავალებდა.
==დაკნინება და კრიზისი==
იბრაჰიმს ხშირად აწუხებდა თავის ტკივილები,რაც გამოწვეული იყო წინა წლებში მიღებული ტრამვისგან.იყო ფიზიკურად სუსტი.რადგანაც იგი იყო დინასტიის ერთადერთი გადარჩენილი წარმომადგენელი,ქიოსემ სულთანმა იგი ჰარემითა და ქალებით დააინტერესა.მალე მას ეყოლა 3 შეჰზადე:მეჰმედი,სულეიმანი და აჰმედი,რომლებიც ოსმალეთის იმპერიის სულთნები გახდნენ.მალე იბრაჰიმი ჰარემის ქალბატონების გავლენის ქვეშ მოექცა.მასზე დიდი გავლენა ჰქონდათ მის რჩეულ ქალბატონს-შექერფარე ხათუნსა და შარლატან ჯინჯი ხოჯას,რომელიც ირწმუნებოდა რომ იბრაჰიმს ფსიქიკური დაავადებებისგან განკურნავდა.მოგვიანებით,მომხრეებთან ერთად,სილაჰდარ იუსუფ არამ და სულთანზადე მეჰმედ ფაშამ შეძლეს ქრთამებისა და კორუფციის მეშვეობთ გამდიდრება,რამაც საშუალება მისცათ მოეშორებინათ დიდი ვეზირი ქემანქეშ-მუსტაფა ფაშა.საბოლოოდ,მუსტაფა ფაშა მათმა ინტრიგებმა შეიწირა.ჯინჯი ხოჯა ანატოლიის უმაღლესი მსაჯული გახდა,იუსუფ აღა კაპუდან-ფაშად დანიშნეს,ხოლო სულთანზადე მეჰმედ ფაშამ დიდი ვეზირის ტიტული მიიღო.1644 წელს მალტელმა მეზღვაურებმა დაატყვევეს ოსმალეთის გემი,რომელსაც პილიგრიმები გადაყავდა მექაში.ამის შემდეგ,მეკობრეები კუნძულ კრეტაზე შეიჭრნენ და კუნძული დაიკავეს.სულთანზადე მეჰმედ ფაშამ ყველაფერი იღონა რათა დაეთანხმებინა იბრაჰიმი კუნძულის ოკუპაციაზე.ამის გამო დაიწყო ომი ვენეციასთან რომელიც 24 წელი გაგრძელდა,ხოლო კუნძული კრეტა საბოლოოდ ოსმალეთის მფლობელობაში 1669 წელს აღმოჩნდა.ამ დროის განმავლობაში არც იბრაჰიმის ქცევები ხდებოდა შეუმჩნეველი.მან თავის 8 რჩეულ ხარჭას- ჰასეკი სულთნის წოდება მიანიჭა და საჩუქრად უამრავი ოქრო და მიწები დაურიგა.როდესაც მან ლეგალურად იქორწინა-თელი ჰუმაშაჰ ჰასეკი სულთანზე,იბრაჰიმმა მას იბრაჰიმ ფაშას სასახლე აჩუქა და ბრძანა მთელ სასახლეში ძვირფასი ბეწვეული დაეგოთ.
==ტახტიდან ჩამოგდება და სიკვდილი==
იბრაჰიმის ახირებებები მალე მთელ ქვეყანას ტვირთად დააწვა,რამაც ეკონომიკური კრიზისი გამოიწვია.1647 წელს,დიდმა ვეზირმა სალიჰ ფაშამ,ქიოსემ სულთანმა და შეიჰულისლამ აბდურრაჰიმ ეფენდიმ დაგეგმეს იბრაჰიმის ტახტიდან ჩამოგდება და ტახტზე მისი ერთ-ერთი შვილის აყვანა.გეგმა წარუმატებელი აღმოჩნდა.სალიჰ ფაშა სიკვდილით დასაჯეს,ქიოსემ სულთანი ძველ სასახლეში გააძევეს.მომდევნო წელს იანიჩრები და ულემას წარმომადგენლები იბრაჰიმს აუჯანყდნენ.1648 წლის 8 აგვისტოს,აჯანყებულებმა მექრთამე დიდი ვეზირი-აჰმედ ფაშა შეიპყრეს,დაახრჩვეს და ნაწილებად აკუწეს.ამავე დღეს,იბრაჰიმი ტახტიდან ჩამოაგდეს და სასახლეში გამოკეტეს.ტახტზე იბრაჰიმის 7 წლის ვაჟი მეჰმედი ავიდა.ახალმა დიდმა ვეზირმა- სოფუ მეჰმედ ფაშამ,შეიჰულისლამს იბრაჰიმის სიკვდილით დასჯის ნება სთხოვა,რაზეც პასუხად მიიღო:"თუ ქვეყანას ორი ხალიფა ყავს,ერთ-ერთი უნდა მოკვდეს!".ქიოსემმაც იბრაჰიმის სიკვდილზე თანხმობა განაცხადა.იბრაჰიმის მოსაკლავად ორი ჯალათი გაგზავნეს.იბრაჰიმი დააახრჩვეს 1648 წლის 18 აგვისტოს.იგი ოსმალეთის ისტორიაში მეორე სულთანი იყო, რომელიც სიკვდილით დასაჯეს.
არსებობს გადმოცემა იმის შესახებ,რომ იბრაჰიმმა ერთხელ ბრძანა მის ჰარემში მყოფი 280 ქალის ბოსფორში გადაყრა.მათგან ერთ-ერთი გადარჩა.ეს ქალი იყო თურჰან ჰატიჯე სულთანი, რომელმაც 3 წლის შემდეგ ქიოსემის მოკვლის ბრძანება გასცა.
 
 
 
==ბიოგრაფია==
იბრაჰიმ I იყო სულთან [[აჰმედ I]]-ის შვილი. თავისი ძმის მმართველობის პერიოდში გამოკეტილი იყო თოფქაფის სასახლის გისოსებში, რამაც გამოიწვია მისი ნერვული აშლილობების გაუარესება. მისმა ძმამ, [[მურად IV]]-მ, აბსოლიტური ძალაუფლების ხელში აღების შემდგომ, სიკვდილით დასაჯა ძმები, თუმცა იბრაჰიმი გადარჩა. არსებობს ვარაუდი, რომ სიკვდილის წინ მურადმა იბრაჰიმის მკვლელობის ბრძანება გასცა, რადგან სურდა მისი მემკვიდრე ყირიმის ხანი გამხდარიყო. ბრძანება არ შესრულებულა. [[1640]] წელს იბრაჰიმმა ტახტი მურადის გარდაცვალების შემდეგ, მემკვიდრეობით მიიღო. [[1645]] წელს იბრაჰიმმა დაიყო ბრძოლა [[ვენეცია]]სთან [[კრეტა]]ს დასაპყრობად, მაგრამ ბრძოლის დამთავრებას ვეღარ მოესწრო. ნახევრადშეშლილმა, სასტიკმა და მფლანგველმა იბრაჰიმ I-მა დიდი გადასახადი დაუწესა სასულიერო პირებს, რის გამოც მათ [[იანიჩარები|იანიჩარებთან]] ერთად (რომელთაც ასევე თითქმის არ უხდიდა ხელფასს), [[1648]] წლის [[12 აგვისტო|12 აგვისტოს]] იბრაჰიმი ტახტიდან ჩამოაგდეს და რამდენიმე დღის შემდეგ გაგუდეს. ტახტზე კი მისი 6 წლის შვილი, მეჰმედი აიყვანეს.
 
==ოჯახი==
==== '''ცოლები და ხარჭები ===='''
იბრაჰიმის ჰასეკი სულთნები გასამრჯელოდ დღეში 1,000 აქჩეს იღებდნენ,გარდა სალიჰა დილაშუბ სულთნისგან რომელიც დღეში 1,300 აქჩეს იღებდა.
* [[თურჰან ჰატიჯე სულთანი]] (ვალიდე სულთანი)▼
მისი ჰასეკი სულთნები იყვნენ:
* [[სალიჰა დილაშუბ სულთანი]] (ვალიდე სულთანი)▼
* თელი ჰუმაშაჰ სულთანი,ჩერქეზი პრინცესა,იბრაჰიმის ერთადერთი ლეგალური ცოლი.
* [[ჰატიჯე მუაზეზ სულთანი]]
▲* [[თურჰან ჰატიჯე სულთანი]],წარმოშობით (ვალიდერუსი სულთანი)ან უკრაინელი.
* [[ჰიუმა შაჰ სულთანი|ჰიუმა შაჰ ჰასეკი სულთანი]]
▲* [[სალიჰა დილაშუბ სულთანი]],წარმოშობით (ვალიდეხორვატი სულთანი)ან ბოსნიელი.
* აიშე სულთანი▼
* მაჰიენვერჰატიჯე მუაზეზ სულთანი,წარმოშობით ებრაელი.
* ლეილა შივეკარსაჩბაალი სულთანი,წარმოშობით ჩერქეზი.
* აიშე სულთანი,წარმოშობით ყირიმელი თათარი.
* მაჰიენვერ სულთანი,წარმოშობით ალბანელი.
* შივექარ სულთანი,სომეხი მუსულმანი ქალბატონი რომელიც სტამბოლში ცხოვრობდა.
* ზაფირე სულთანი(ხარჭა)
 
==== ვაჟები ====
Line 49 ⟶ 63:
* [[აჰმედ II]] ([[25 თებერვალი]], [[1643]] — [[6 თებერვალი]], [[1695]]) — [[ჰატიჯე მუაზეზ სულთანი|ჰატიჯე მუაზეზ სულთნისგან]];
* შეჰზადე მურადი ([[22 მარტი]], [[1643]] — [[16 იანვარი]], [[1644]]) — აიშე სულთნისგან;
* შეჰზადე სელიმი ([[19 მარტი]], [[1644]] — [[ოქტომბერი]], [[1669]]) — ლეილა საჩბაღლისაჩბაალი სულთნისგან;
* შეჰზადე ოსმანი ([[აგვისტო]], [[1644]] — [[1646]]) — მაჰიენვერ სულთნისგან;
* შეჰზადე ბაიაზიდი ([[1 მაისი]], [[1646]] — [[აგვისტო]], [[1647]]) — შივეკარშივექარ სულთნისგან;
* შეჰზადე ჯიჰანგირი ([[14 დეკემბერი]], [[1646]] — [[1 დეკემბერი]], [[1648]]) — შივეკარშივექარ სულთნისგან;
* შეჰზადე ორჰანი ([[ოქტომბერი]], [[1648]] — [[იანვარი]], [[1650]]) — თელი ჰიუმაშაჰჰუმაშაჰ სულთნისგან.
 
==== ქალიშვილები ====
* უმუ გულსუმუმუგულსუმ სულთანი (1642-1655)
* ფეიქანფატმა სულთანი(1642-1682)
* ათიქეგევჰერჰან სულთანი(1642-1694)დაქორწინდა 3-ჯერ:
* პირველად 1646 წელს,დამად ჯაფერ ფაშაზე
* აიშე სულთანი▼
* მეორედ 1660 წელს,ჩავუშზადე მეჰმედ ფაშაზე
* გევერჰან სულთანი▼
* მესამედ 1692 წელს ფალაბიქ იუსუფ ფაშა
▲* აიშექაია სულთანი(1642-?)
* ბეიჰან სულთანი(1645-1701)დაქორწინდა 2-ჯერ:
* პირველად ჰეზარფარე აჰმედ ფაშაზე
* მეორედ ბიიქლი ბოზოქლუ მუსტაფა ფაშაზე
▲* გევერჰანათიკე სულთანი(1646-1686)
▲* აიშე სულთანი(1646-?)
* ბიჯან სულთანი(1648-1675)
 
==ლიტერატურა==
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/იბრაჰიმ_I_(ოსმალეთის_იმპერია)“-დან