ვიკიპედია

ისლანდია: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
მNo edit summary
No edit summary
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა ქვეყანა|
|მშობლიური_სახელი = Lýðveldið Ísland
|სრული_სახელი = ისლანდიის რესპუბლიკა
|საერთო_სახელი = ისლანდია
|დროშა = Flag of Iceland.svg
|გერბი = Coat of arms of Iceland.svg
|რუკა = Europe-Iceland.svg
|ჰიმნი = [[ისლანდიის ჰიმნი|Lofsöngur]]
|დევიზი =
|ოფიციალური_ენები = [[ისლანდიური ენა|ისლანდიური]] (დე ფაქტო)
|დედაქალაქი = [[რეიკიავიკი]]
|latd=64
|latm=08
ხაზი 19:
|მთავრობის_ტიპი = [[საპარლამენტო რესპუბლიკა]]
|ლიდერის_ტიპი_1 = [[ისლანდიის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]]
|ლიდერის_სახელი_1 = [[ოლაფურ რაგნარ გრიმსონი]]
|ლიდერის_ტიპი_2 = [[ისლანდიის პრემიერ-მინისტრი|პრ.-მინისტრი]]
|ლიდერის_სახელი_2 = [[სიგურდურ ინგი იოჰანსონი]]
|ლიდერის_ტიპი_3 =
|ლიდერის_სახელი_3 =
ხაზი 27:
|ლიდერის_სახელი_4 =
|რანგი_ფართობით = 107-ე
|ფართობი = 103 000
|წყალი_% = 2.7
|სავარაუდო_მოსახლეობა = 332, 529{{Ref label|ddd|d}}
|სავარაუდო_მოსახლეობა_რანგი = 175-ე
|მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 2016. 01.01
|მოსახლეობის_ცენზი = 229 187
|მოსახლეობის_ცენზი_წელს = 1980
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 3.2 ად
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 232-ე
|მშპ_ppp_წელი = 2010
|მშპ_ppp = $11.818 მილიარდი<ref name=imf2>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/weorept.aspx?sy=2008&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=176&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=64&pr.y=5 |title=Iceland|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2011-04-21}}</ref>
|მშპ_ppp_რანგი = 132-ე
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე = $36,620<ref name=imf2/>
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე_რანგი = მე-5
|აგი = 0.968
|აგი_ტენდენცია = {{ზრდა}}
|აგი_კატეგორია = <font color="#009900">მაღალი</font>
|აგი_რანგი = პირველი
|აგი_წელი = 2007
|ვალუტა = [[ისლანდიური კრონი]]
|ვალუტის_კოდი = ISK
|ქვეყნის_კოდი =ISL
|დროის_სარტყელი = (UTC +0სთ.)
|ზაფხულის_დრო =
|cctld = [[.is]]
|სატელეფონო_კოდი = 354
|სატელეფონო_კოდი_მითითება =
|სქოლიო =
d. {{note|ddd}} {{cite web |title=Statistics Iceland:Key figures |publisher=statice.is |date=1 October 2002 |url=http://www.statice.is/?PageID=1390}}<br />
}}
ხაზი 62:
ოფიციალური - '''ისლანდიის რესპუბლიკა'''. ეროვნული – Island, Lydhveldidh. სახელწოდება ნიშნავს "ყინულოვან ქვეყანას". ასევე აღინიშნება სხვა ენებში. გამონაკლისია [[ლათინური ენა|ლათინური]], სადაც ისლანდიას თულეს უწოდებენ. იგივე ტერმინი გამოიყენება [[გრენლანდია|გრენლანდიის]] მიმართაც.
 
[[ფაილი:Satellite image of Iceland in September.jpeg|thumb|left|ისლანდია]]▼
== გეოგრაფია ==
▲[[ფაილი:Satellite image of Iceland in September.jpeg|thumb|left|ისლანდია]]
ქვეყანა მდებარეობს [[ჩრდილოეთის ზღვა]]ში. ფართობი — 103. 000 კვ.კმ. ტერიტორიის უმეტესი ნაწილი უჭირავს 400-800 მეტრი სიმაღლის პლატოს, ცალკეული მასივის სიმაღლე 1000-1500 მეტრს აღწევს. სანაპიროს გასწვრივ დაბლობი ვაკეების ზოლია. კუნძულზე 200-მდე [[ვულკანი]] და გეიზერია. ვულკანებიდან ყველაზე ცნობილია: [[ჰეკლა]], [[ლაკი]], [[ასკია]] და ისლანდიის უმაღლესი მწვერვალი [[ჰვანადალსჰნუკური]] — 2109.,6 მ. რელიეფში შეიმჩნევა ძველი გამყინვარების ნიშნები.
 
== ფლორა და ფაუნა ==
ისლანდიაზე უკანასკნელი გამყინვარების პერიოდიდან, ანუ დაახლოებით 10, 000 წლის წინანდელი პერიოდიდან სულ რამდენიმე სახეობის ცხოველი და მცენარე მოხვდა, ზოგიც ადგილობრივად აღმოცენდა. კუნძულზე სულ 1300 სახეობის მწერია, რაც ძალიან დაბალი მაჩვენებელია, რადგან მსოფლიოში ერთ მილიონზე მეტი სახეობის მწერი ბინადრობს. როდესაც აქ ხალხი დასახლდა, ერთადერთი ადგილობრივი [[ძუძუმწოვრები|ძუძუმწოვარი]] [[არქტიკული მელია]] იყო, რომელიც გაყინული ზღვის გადმოკვეთით მოხვდა კუნძულზე გამყინვარების ხანის დასასრულს. კუნძულზე არ ბინადრობენ ადგილობრივი [[რეპტილიები]] და [[ამფიბიასებრნი]].
 
== ისლანდიური ცხვარი ==
[[ფაილი:Icelandic sheep summer 06.jpg|მინი|მარცხნივ|[[ისლანდიური ცხვარი]]]]
[[ფიტოგეოგრაფია|ფიტოგეოგრაფიულად]] ისლანდია მიეკუთვნება [[ცირკუმბრიული რეგიონი]]ს არქიტიკულ პროვინციას [[ბორეის სამეფო]]ს ფარგლებში. მსოფლიო ბუნების ფონდის მონაცემებით, კუნძულის ტერიტორია ბორეული ტყეებისა და [[ალპური ტუნდრა|ალპური ტუნდრის]] ეკორეგიონს მიეკუთვნება. ისლანდიის დაახლოებით სამი პროცენტზე მწვანე ნარგავები არ გვხვდება. მცენარეული საფარის დიდი ნაწილი მინდვრების სახითაა წარმოდგენილი, რომელსაც საქონლის საძოვრებად იყენებენ.
 
ისლანდიისთვის ყველაზე ადგილობრივი ხეა ჩრდილოეთის არყი Betula pubescens; [[არყი|არყის ხემ]] ისლანდიის ტყე მეტწილად "[[ვერხვი|ვერხვთან]]" (Populus Tremola), "[[ცირცელი|ცირცელთან]]" (Sorbus Aucuparia) and და "ჩვეულებრივ [[ღვია]]სთან" (Juniperus communis) ერთად ჩამოაყალიბა, თუ არ ჩავთვლით მცირე ზომის ხე-ბუჩქებს.
 
ადამიანთა მუდმივმა დასახლებებმა დაარღვია სუსტი ეკოსისიტემა, ვულკანური ნიადაგები და მრავალფეროვნების ისედაც მწირი სახეობები შეზღუდა. საუკუნეთა მანძილზე ტყეები იჩეხებოდა და სამხერხაოებში იგზავნებოდა საყოფაცხოვრებო მიზნებისთვის. ხე-ტყის გაჩეხვამ [[ეროზია|ეროზიის]] გამო ნიადაგის ზედანაწილის დაკარგვა გამოიწვია, ამან კი, თავის მხრივ, არყის ხეების გადაშენებას შეუწყო ხელი. დღესდღეობით მხოლოდ რამდენიმე არყის ხეღა ხარობს, ისიც, იზოლირებულ ნაკრძალებში. ახალი ტყეების გაშენებამ ხეთა რაოდენობა კი მოამრავლა, მაგრამ პირვანდელი სახის აღდგენა მაინც ვერ მოხერხდა. ბოლო წლების განაშენიანებაში ბევრი ახალი ჯიშის ხეც გვხვდება.
 
ისლანდიის ცხოველთა სამყარო მოიცავს ისლანდიურ ცხვარს, საქონელს, წიწილას, თხას და ძლიერ ისლანდიურ ცხენს, გარდა ამისა, ისლანდიურ მეცხვარესაც.
 
კუნძულის ირგვლივ, ოკეანის წყლებში, თევზის უამრავი სახეობა ბინადრობს, ამდენად, ქვეყნის ეკონომიკისათვის თევზრეწვა წამყვანი დარგია და ნაციონალური ექსპორტის ნახევარს შეადგენს. გარეული ცხოველები მოიცავენ არქტიკულ მელიას, [[წაულა]]ს, თაგვებს, ვირთხებს, კურდღლებსა და ჩრდილოეთის ირმებს.
 
ფრინველები, განსაკუთრებით კი ზღვის ფრინველები ისლანდიის ცხოველთა სამყაროს უმნიშვნელოვანესი ნაწილია. პოპულაციის სიხშირით [[ქარიშხალასნაირნი|ქარიშხალები]] და [[მეზღვიასებრნი]] გამოირჩევიან.
 
== ისტორია ==
[[ფაილი:Ingolf by Raadsig.jpg|მინი|[[ინგოლფრ არნარსონი]], პირველი ნორვეგიელი მოსახლე ისლანდიაში]]▼
ისლანდია დასახლდა ნორვეგიელი მიგრანტების მიერ მე-9IX საუკუნის ბოლოს. მე-10X საუკუნეში შეიქმნა სახალხო კრება (ალტინგი), რომელიც სასამართლო და საკანონმდებლო ორგანოს ფუნქციებს ატარებდა. [[1000]] წელს ისლანდიამ [[ქრისტიანობა]] მიიღო. მე-13XIII საუკუნეში დაიწყო შიდა ომები კლანებს შორის, რომლებიც დასრულდნენ ისლანდიის [[ნორვეგია|ნორვეგიის სამეფოს]] დაქვემდებარებაში შესვლით [[1262]] წელს. [[1380]] წლიდან [[დანია|დანიის]] სამფლობელო იყო. დამოუკიდებელი გახდა [[1944]] წელს. [[1976]] წელს [[დიდი ბრიტანეთი|ბრიტანეთთან]] დავის შემდეგ გამოაცხადა 200 მილიანი თევზსაჭერი ზონა. [[1985]] წელს ისლანდია [[უბირთვო ზონა]]დ გამოცხადდა.▼
 
== სახელმწიფო ==
[[ფაილი:Althingishusid.jpg|მინი|[[ალთინგი|ისლანდიის პარლამენტი]] რეიკიავიკში]]
სახელმწიფო სისტემა - საპარლამენტო რესპუბლიკა. სახელმწიფოს მეთაური - პრეზიდენტი ო. რ. გრიმსონი (Olafur Ragnar GRIMSSON, 1996-დან). საკანონმდებლო ორგანო - ერთპალატიანი პარლამენტი (63 წევრი, ალტინგი). იგი შექმნილია 930 წელს და ითვლება უძველეს პარლამენტად მსოფლიოში. ადმინისტრაციული დაყოფა - 23 რეგიონი (sysla) და 14 ქალაქი (kaupstadhur).
 
== დემოგრაფია ==
მოსახლეობა - 319, 756 (2009 წელი), მათ შორის 98,3 % [[ისლანდიელები]]. სახელმწიფო ენა - [[ისლანდიური ენა|ისლანდიური]]. გავრცელებული ენები - სკანდინავიური ენები, [[გერმანული ენა|გერმანული]], [[ინგლისური ენა|ინგლისური]]. რელიგია - ევანგელურ-ლუთერანული. დედაქალაქი - [[რეიკიავიკი]] (118 ათასი). სხვა ქალაქები - [[კოიპავოგური]] (26), [[ჰაბნარფიორდური]] (21).
 
== ეკონომიკა ==
რესურსები - [[თევზი]], [[ჰიდროენერგია]], [[გეოთერმული ენერგია]], [[დიატომიტი]]. ექსპორტი - თევზის ნაწარმი, [[ალუმინი]], [[რკინა]], დიატომიტი. ეროვნ. შემოსავალი ერთ სულზე - 24. 950 $. ვალუტა - [[ისლანდიური კრონა]] (ISK).
 
== ისტორიატურიზმი ==
{{მთავარი|ისლანდიის ტურიზმი}}▼
▲[[ფაილი:Ingolf by Raadsig.jpg|მინი|[[ინგოლფრ არნარსონი]], პირველი ნორვეგიელი მოსახლე ისლანდიაში]]
▲ისლანდია დასახლდა ნორვეგიელი მიგრანტების მიერ მე-9 საუკუნის ბოლოს. მე-10 საუკუნეში შეიქმნა სახალხო კრება (ალტინგი), რომელიც სასამართლო და საკანონმდებლო ორგანოს ფუნქციებს ატარებდა. [[1000]] წელს ისლანდიამ [[ქრისტიანობა]] მიიღო. მე-13 საუკუნეში დაიწყო შიდა ომები კლანებს შორის, რომლებიც დასრულდნენ ისლანდიის [[ნორვეგია|ნორვეგიის სამეფოს]] დაქვემდებარებაში შესვლით [[1262]] წელს.
[[1380]] წლიდან [[დანია|დანიის]] სამფლობელო იყო. დამოუკიდებელი გახდა [[1944]] წელს. [[1976]] წელს [[დიდი ბრიტანეთი|ბრიტანეთთან]] დავის შემდეგ გამოაცხადა 200 მილიანი თევზსაჭერი ზონა. [[1985]] წელს ისლანდია [[უბირთვო ზონა]]დ გამოცხადდა.
 
== ლიტერატურა ==▼
ისლანდიურ კულტურას მრავალსაუკუნოვან [[სკანდინავია|სკანდინავიურ]] წიაღში აქვს ფესვები გადგმული. ყველაზე ცნობილ ისლანდიურ კლასიკურ ნაწარმოებებად საგები ანუ პროზაული ეპოსები მიიჩნევა, რომლებიც კუნძულის დასახლების დროინდელია. ბიბლიის მშვენიერი თარგმანი ისლანდიურ ენაზე 14-ე საუკუნეში გამოქვეყნდა. უკანასკნელი ხანების ალბათ ყველაზე ცნობილ მწერლად შეგვიძლია [[ჰალდოურ კილიან ლაქსნესი]] მივიჩნიოთ, რომელმაც 1955 წელს ნობელის პრემია მიიღო.▼
 
== მედია ==
ისლანდიაში ყოველწლიურად დაახლოებით 400 წიგნი და ჟურნალი გამოიცემა. პირველი გაზეთი 1848 წელს გამოიცა. ქვეყანაში დღესდღეობით 35 სახეობის გაზეთი გამოდის, რომელთა უმეტესობა ყოველკვირეულია. ხუთი ყოველდღიური გაზეთიდან უმეტესი ტირაჟი თავისუფლების პარტიის ბეჭდვით ორგანოს - "მორგუნბლადიდს" აქვს. დიდი პოპულარობით სარგებლობს "DV" და "ულპუდიბლადეტი".
 
ხუთი ყოველდღიური გაზეთიდან უმეტესი ტირაჟი თავისუფლების პარტიის ბეჭდვით ორგანოს - "მორგუნბლადიდს" აქვს. დიდი პოპულარობით სარგებლობს "DV" და "ულპუდიბლადეტი".
ისლანდიაში კარგა ხანს მხოლოდ ერთი რადიოსადგური იყო (რეიკიავიკში) სამი რეტრანსლატორით. ამჟამად "AM" ფორმატის სამი სადგური არსებობს, 70 - "FM" ფორმატისა და ერთიც მოკლეტალღოვანი. რადიომიმღები (სტატისტიკის თანახმად) ყოველ სახლშია (260 000).
 
ტელემაუწყებლობა ისლანდიაში 1966 წელს დაიწყო. არსებობს 14 ტელეარხი (156 რეტრანსლატორის ჩათვლით), ასევე სატელევიზიო სადგური ამერიკულ ბაზა კებლავიკზე.
 
ისლანდიის ინტერნეტდომენი არის - ის. დღეისათვის ქვეყანაში 20-მდე ინტერნეტპროვაიდერი, 263 980 ჰოსტი და ინტერნეტქსელის 200300 აქტიური მომხმარებელია.
 
▲== ლიტერატურა ==
▲ისლანდიურ კულტურას მრავალსაუკუნოვან [[სკანდინავია|სკანდინავიურ]] წიაღში აქვს ფესვები გადგმული. ყველაზე ცნობილ ისლანდიურ კლასიკურ ნაწარმოებებად საგები ანუ პროზაული ეპოსები მიიჩნევა, რომლებიც კუნძულის დასახლების დროინდელია. ბიბლიის მშვენიერი თარგმანი ისლანდიურ ენაზე 14-ეXIV საუკუნეში გამოქვეყნდა. უკანასკნელი ხანების ალბათ ყველაზე ცნობილ მწერლად შეგვიძლია [[ჰალდოურ კილიან ლაქსნესი]] მივიჩნიოთ, რომელმაც 1955 წელს ნობელის პრემია მიიღო.
 
== ისლანდიური სამზარეულო ==
[[ფაილი:Lifrarpylsa-Þorramatur.jpg|მინი|ისლანდიური ღვიძლის კუპატი]]
ისლანდიის სამზარეულო მეტად განსაკუთრებულია და ძირითადად, თევზსა და ცხვრის ხორცს ემყარება. ადგილობრივ დელიკატესებს ტორამატური- þorramatur» ჰქვია . უამრავი სახეობის ბოსტნეული მოჰყავთ გეოთერმულ სათბურებში. ყველაზე უბრალო კერძია გრაფლაქსი - graflax» (ჩადებული ორაგული კამით). ერთ-ერთი მთავარი ეროვნული კერძი კი ჰაუკარლია - hákarl ([[ზვიგენი]]ს გამომშრალი ხორცი). დაჭერილ ზვიგენს ნახევარი წლით ქვიშაში ფლავენ, რათა გახრწნის გარკვეულ დონეს მიაღწიონ. ამის შემდგომ ამოთხრიან, კიდევ გარკვეული პერიოდი თოკებზე კიდებენ, მერე კი, მზა სახით, არაყთან ერთად მიირთმევენ. ისლანდიაში მსოფლიოში ყველაზე თხელ პურს აცხობენ, რომელსაც ლჲოივაბრიოზს - laufabrauð უწოდებენ, აქვე მზადდება ”ვულკანური პურიც”.
 
ისლანდიაში ძირითადად [[ყავა]]ს სვამენ. ყავახანებში მხოლოდ პირველი ფინჯნის ფულს იხდიან, ყველაფერ დანარჩენს კი უფასოდ იღებენ. ლუდი, ღვინო და სხვა სხეობის სპირტიანი სასმელები შედარებით ძვირია: მაგალითად, ლუდის მოზრდილი კათხა 8$ ღირს, პატარა 5$. 1989 წლამდე ისლანდიაში მთელი 75 წლის განმავლობაში ლუდის სმა საერთოდ აკრძალული იყო. ისლანდიური არაყი ბრენივინი კარტოფილისგან მზადდება და ტმინით არის არომატმიცემული. ქვეყანაში ბევრია რესტორნები, სადაც ეროვნულ კერძებთან ერთად, ევროპულ საკვებსაც მიირთმევს მსურველი. რესტორნებში სადილის საშუალო ფასი 20-50 დოლარია. ოფიციანტისთვის ”ფეხის ქირის” მიცემა არ არის რეკომენდებული.
 
Line 113 ⟶ 121:
[[ფაილი:Grassodenhäuser.jpg|მინი|[[ისლანდიური ტორფის სახლი|ისლანდიური ტორფის სახლები]]]]
გეიზერების ცნობილი ველი, ეროვნული მუზეუმი, XVIII ს-ის ტაძრები რეიკიავიკსა და ჰოულარში.
 
== ტურიზმი ==
▲{{მთავარი|ისლანდიის ტურიზმი}}
 
== საინტერესო ფაქტები ==
 
* [[რეიკიავიკი]] მსოფლიოს ყველაზე ჩრდილო დედაქალაქია
* ისლანდიის პარლამენტი [[ალთინგი]] მსოფლიოში ყველაზე ძველი პარლამენტია.
* ისლანდია ვულკანური წარმოშობის ყველაზე დიდი კუნძულია
* ისლანდიელებში ქერათმიანთა პროცენტული რაოდენობა უმაღლესია მსოფლიოში, 92 %, აქედან 80 % ღია [[ქერა]]ა.
* ხანდახან ისლანდიას [[გრენლანდია|გრენლანდიიდან]] [[აისბერგი|აისბერგებით]] მოგზაური თეთრი დათვებიც სტუმრობენ ხოლმე. 2008 წლის მაისში ორი კვირის ინტერვალით ორი დათვი გადმოვიდა კუნძულთან მოახლოებული აისბერგიდან.
* [[ვატნაიეკუდლი]] — მყინვარი ისლანდიაში, ყველაზე დიდი [[მყინვარი]]ა [[ევროპა]]ში.
* ისლანდიის ტერიტორიის 10 %-ზე მეტი მყინვარებით არის დაფარული. (12 ათ. კმ²).
* პოპულარული კერძი ისლანდიაში ჰაკარლია, რომელიც არც მეტი არც ნაკლები, [[ზვიგენი]]ს გამომშრალი ხორცია.
* ვულკანი [[ჰეკლა]] ევროპაში უდიდესი ვულკანია.
Line 146 ⟶ 150:
[[კატეგორია:ისლანდია|*]]
[[კატეგორია:ევროპის ქვეყნები]]
[[კატეგორია:კუნძულოვანი სახელმწიფოები]]
[[კატეგორია:ნატოს წევრი სახელმწიფოები]]
[[კატეგორია:გაეროს წევრი სახელმწიფოები]]
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ისლანდია“-დან