კუბა: განსხვავება გადახედვებს შორის

{{ინფოდაფა ქვეყანა|

|სრული_სახელი = კუბის რესპუბლიკა

|საერთო_სახელი = კუბა

|დევიზი = ''Patria o Muerte''<small> {{es icon}} <br /> „სამშობლო ან სიკვდილი“</small><ref>{{cite web|url=http://www.bc.gov.cu/English/cuban_bills.asp|title=Cuban Peso Bills|publisher=Central Bank of Cuba|accessdate=2009-09-07}}</ref>

|ოფიციალური_ენები = [[ესპანური ენა|ესპანური]]

|latd=23

|latm=8

|longEW=W

|უდიდესი_ქალაქი = [[ჰავანა]]

|ლიდერის_სახელი_1 = [[რაულ კასტრო]]

|ლიდერის_ტიპი_2 =

|ლიდერის_სახელი_3 =

|რანგი_ფართობით = 105-ე

|მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 2010

|მოსახლეობის_ცენზი_წელს = 2002

|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 106-ე

|მშპ_ppp_წელი = 2010

|მშპ_ppp = $114,1 მილიარდი

|აგი = 0.776<ref>http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Tables.pdf</ref>

|აგი_კატეგორია = <font color="#009900">მაღალი</font>

|ზაფხულის_დრო =

|cctld = [[.cu]]

}}

 

 

== ეტიმოლოგია ==

სახელწოდება ''კუბა'' მომდინარეობს ტაინოს ხალხის ენიდან. ამ სიტყვის ზუსტი მნიშვნელობა არაა ცნობილი, თუმცა, დაახლოებით, ის შეიძლება შემდეგნაირად ითარგმნოს: ''სადაც ნაყოფიერი მიწები უხვადაა'' (კუბაო) <ref>Alfred Carrada, ''[http://www.alfredcarrada.org/notes8.html The Dictionary of the Taino Language (plate 8)]''</ref> ან ''დიდი ადგილი'' (კოაბანა).<ref>[http://members.dandy.net/~orocobix/terms1.htm Dictionary — Taino indigenous peoples of the Caribbean Dictionary --]</ref> თუმცა, არიან მკვლევარები, რომლებიც მიიჩნევენ, რომ მას სახელი [[ქრისტეფორე კოლუმბი|ქრისტეფორე კოლუმბმა]] [[პორტუგალია]]ში არსებული ანტიკური ქალაქის ''კუბის'' პატივსაცემად უწოდა.<ref>Augusto Mascarenhas Barreto: O Português. Cristóvão Colombo Agente Secreto do Rei Dom João II. Ed. Referendo, Lissabon 1988. English: The Portuguese Columbus: secret agent of King John&nbsp;II, Palgrave Macmillan, ISBN 0-333-56315-8</ref><ref>da Silva, Manuel L. and Silvia Jorge da Silva. (2008). ''Christopher Columbus was Portuguese'', Express Printing, Fall River, MA. 396pp. ISBN 978-1-60702-824-6.</ref>

 

== ისტორია ==

=== კოლუმბამდე ===

[[ფაილი:Arowak woman by John Gabriel Stedman.jpg|მინი|მარცხნივ|150პქ|ტაინო ქალის მონახაზი]]

[[ესპანელები|ესპანელთა]] გამოჩენამდე კუბა დასახლებული იყო [[ინდიელები|ინდიელთა]] ტომებით. ძირითად მოსახლეობას შეადგენდნენ: [[ტაინოები]], [[არავაკები]], [[გუანახატაბეიები]] და [[სობონეიები]]. მკვიდრი მოსახლეობის წინაპრები [[ევროპელები|ევროპელთა]] გამოჩენამდე რამდენიმე საუკუნით ადრე არიან მიგრირებულები როგორც [[ჩრდილოეთი ამერიკა|ჩრდილო]], ისე [[სამხრეთ ამერიკა|სამხრეთ ამერიკის]] კონტინენტიდან.<ref>{{Cite book|title=Art and archaeology of pre-Columbian Cuba|page=22|year=1996|author=Ramón Dacal Moure, Manuel Rivero de la Calle|publisher=University of Pittsburgh Press|isbn=082293955X|url=http://books.google.com/?id=PEE9oipDYksC&pg=PA22}}</ref> ტაინოები კუნძულს უწოდებენ ''კაობანას''.<ref>{{cite web|url=http://www.indio.net/taino/main/language/Tisland.htm |title=Taino Name for the Islands |publisher=Indio.net |date= |accessdate=2010-11-07}}</ref> ადგილობრივი მოსახლეობა მისდევდა [[მესაქონლეობა]]ს, [[მეთევზეობა]]ს, [[მონადირეები და შემგროვებლები|ნადირობას და შემგროვებლობას]].

==== ესპანეთ-ამერიკის ომი ====

{{Main|ესპანეთ-ამერიკის ომი}}

===== USS Maine =====

[[ფაილი:USS Maine entering Havana harbor HD-SN-99-01929.JPEG|მინი|USS Maine (ACR-1)-ის ჰავანას ნავსადგურში შესვლა, 1898 წლის 25 იანვარი.]]

== ტერიტორიული მოწყობა ==

კუბა დაყოფილია 15 [[კუბის პროვინციები|პროვინციად]] და ერთ სპეციალურ მუნიციპალიტეტად (კუნძული [[ხუვენტუდი]]):

{| class="background:transparent"

| style="padding-right:1em;"|

 

== ჯარი ==

კუბა სამხედრო საჭიროებებისთვის ხარჯავს [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]ს 9–13%-ს. მას ჰყავს მთელ [[ლათინური ამერიკა|ლათინურ ამერიკაში]] სიდიდით მეორე არმია, რომელიც მხოლოდ [[ბრაზილია]]ს ჩამოუვარდება. [[1975]] წლიდან გვიან [[1980]]-იანებამდე კუბას მისი შეიარაღებული ძალების გაძლიერებაში [[საბჭოთა კავშირი]] ეხმარებოდა. [[1994]]-[[2003]] წლებში საბჭოთა კავშირის სუბსიდიების დაკარგვის გამო კუბამ მისი სამხედრო ძალების რაოდენობა 235 000-დან 60 000-მდე შეამცირა.

 

== გეოგრაფია ==

{{Main|კუბის გეოგრაფია}}

[[ფაილი:Alejandro de Humboldt National Park.jpg|მინი|[[ალექსანდერ ჰუმბოლდტის ეროვნული პარკი]] აღმოსავლეთ კუბაში]]

კუბა არის კუნძულოვანი [[არქიპელაგი]], რომელიც მდებარეობს [[კარიბის ზღვა]]ში [[მექსიკის ყურე|მექსიკის ყურისა]] და [[ატლანტიკის ოკეანე|ატლანტის ოკეანის]] საზღვარზე. ის მდებარეობს 19-24 [[განედი|განედებსა]] და 75-85 [[გრძედი|გრძედებს]] შორის. მისგან ჩრდილო-აღმოსავლეთით მდებარეობს [[ამერიკის შეერთებული შტატები]], ჩრდილოეთით [[ბაჰამის კუნძულები]], აღმოსავლეთით [[ჰაიტი]], სამხრეთით [[იამაიკა]] და [[კაიმანის კუნძულები]], ხოლო დასავლეთით [[მექსიკა]]. მთავარი კუნძულია კუბა, რომელიც გარშემორტყმულია მცირე კუნძულების ოთხი ჯგუფით: ჩრდილო-დასავლეთის სანაპიროსთან [[კოლორადოსის არქიპელაგი]], ჩრდილოეთით ცენტრალურ სანაპიროსთან [[საბანა-კამაგუეის არქიპელაგი]], სამხრეთით ცენტრალურ სანაპიროსთან [[ხარდინეს-დე-ლა-რეინა]] და სამხრეთ-დასავლეთ სანაპიროსთან [[კანარეოსის არქიპელაგი]].

 

 

=== კლიმატი ===

[[ფაილი:Cayol3.jpg|მინი|[[კაიო-ლარგო-დელ-სური]]ს პლაჟი]]

ადგილობრივი [[კლიმატი]] ტროპიკულია, შედარებით მშრალი პერიოდი არის ნოემბრიდან აპრილამდე, ხოლო წვიმების სეზონი მაისიდან ოქტომბრამდე. საშუალო ტემპერატურა მერყეობს იანვარში 21&nbsp;°C (69,8&nbsp;°F)-დან ივლისში 27&nbsp;°C (80,6&nbsp;°F)-მდე. სექტემბერი და ოქტომბერი [[ტროპიკული ციკლონი|ტროპიკული ციკლონების]] პერიოდია.

 

=== რესურსები ===

ყველაზე მნიშვნელოვანი [[სასარგებლო წიაღისეული|წიაღისეული]] არის [[ნიკელი]], რომლის მარაგის მხრივ, კუბა მსოფლიოში მეორე ადგილზეა [[რუსეთი]]ს შემდეგ.<ref name=torres>{{cite web|url=http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/country/1997/9509097.pdf|title=The Mineral Industry of Cuba|author=Ivette E. Torres|year=1997|publisher=U.S. Geological Survey|accessdate=2009-09-06}}</ref>. [[კანადა|კანადური]] კომპანია ''[[Sherritt International]]'' ახორციელებს ნიკელის მოპოვებას [[მოა (კუბა)|მოას მუნიციპალიტეტში]]. კუბა არის გამდიდრებული [[კობალტი (ელემენტი)|კობალტის]] მსოფლიოში მეხუთე უდიდესი მწარმოებელი. უკანასკნელმა კვლევებმა აჩვენა, რომ ჩრდილოეთ კუბის აუზში შესაძლებელია 4,6 - 9,3 მილიარდი [[ბარელი]] [[ნავთობი]]ს მოპოვება. [[2006]] წლიდან კუბამ ამ ტერიტორიაზე დაიწყო საცდელი ბურღვითი სამუშაოების ჩატარება.<ref>{{Cite news|url=http://www.guardian.co.uk/comment/story/0,,1936186,00.html|author=Wayne S. Smith|title=After 46 years of failure, we must change course on Cuba|publisher=Guardian News and Media|date=1 November 2006|accessdate=2009-09-06 | location=London}}</ref>

 

== დემოგრაფია ==

{{Main|კუბელები}}

{| class="wikitable infobox plainrowheaders" style="margin-right: 0; margin-left: 1em;"

|+ style="font-size: 115%;" | კუბის ოფიციალური სტატისტიკა 1899-2002 წწ.<ref name="census">{{cite web|url=http://www.cubagob.cu/otras_info/censo/tablas_html/ii_3.htm|title=Census of population and homes|publisher=Government of Cuba|date=16 September 2002|language=Spanish|accessdate=2009-09-07}}</ref><ref name="unstats">{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dybsets/1956%20DYB.pdf |title=Cuba 1953 UN Statistics; Ethnic composition. Page: 260. May take time to load page |format=PDF |date= |accessdate=2010-11-07}}</ref><ref name="pedraza">{{cite book|title=Political disaffection in Cuba's revolution and exodus|last=Pedraza|first=Silvia|url=http://books.google.com/?id=QCSJ61F4j34C&pg=PA156|page=156|publisher=Cambridge University Press|location=New York, NY|isbn=9780521867870|accessdate=2009-09-14|year=2007}}</ref>

| ?

|}

=== ემიგრაცია კუბაში ===

[[1882]] — [[1898]] წლებში ესპანეთი დატოვა 508 455-მა ადამიანმა, ხოლო 750 000-ზე მეტმა ესპანელმა დატოვა კუბა [[1899]] - [[1923]] წლებში, რომელთაგან ბევრი ესპანეთში დაბრუნდა.<ref>{{cite web|url=http://www.tau.ac.il/eial/IV_2/bejarano.htm |title=La inmigración entre 1902 y 1920 |publisher=Tau.ac.il |date= |accessdate=2010-11-07}}</ref>

 

== განათლება ==

[[ფაილი:Università de La Habana.jpg|მინი|[[ჰავანის უნივერსიტეტი]], დაარსებული 1728 წელს]]

[[ჰავანის უნივერსიტეტი]] 1728 წელს დაარსდა და აერთიანებს რამდენიმე კოლეჯსა და უნივერსიტეტს. [[1957]] წელს, ხელისუფლებაში [[ფიდელ კასტრო]]ს მოსვლამდე, წიგნიერების მაჩვენებლით რეგიონში მეოთხე იყო, მისი მაჩვენებელი შეადგენდა თითქმის 80%-ს, რაც უფრო მაღალი იყო ვიდრე ესპანეთის.<ref name=asce/> კასტრომ შექმნა მთლიანად სახელმწიფოს მიერ მართული განათლების სისტემა, სადაც კერძო საგანმანათლებლო დაწესებულებები აკრძალულია. დაწყებითი განათლება სავალდებულოა, 6 წლიდან მეორეული სპეციალობის მიღებამდე (ძირითადად 15 წლამდე), ყველა მოსწავლე ატარებს სასკოლო ფორმას რომლის ფერიც განსაზღვრული მიღებული შედეგების მიხედვით. ძირითადი განათლება გრძელდება 6 წელი, ხოლო მეორეული დაყოფილია საბაზო და უნივერსიტეტამდელამდე.<ref name="siteresources.worldbank.org">{{cite web|url=http://siteresources.worldbank.org/EDUCATION/Resources/278200-1099079877269/547664-1099080026826/The_Cuban_education_system_lessonsEn00.pdf |title=The Cuban Education System: Lessons and Dilemmas. Human Development Network Education. World Bank |format=PDF |date= |accessdate=2010-11-07}}</ref>

 

 

== ჯანმრთელობა ==

ისტორიულად, კუბა გამოირჩეოდა სამედიცინო პერსონალის სიმრავლით და მეცხრამეტე საუკუნიდან მოყოლებული მსოფლიო ჯანმრთელობაში მას მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვს.<ref name=asce/> დღეისთვის, კუბას აქვს უნივერსალური სამედიცინო ჯანდაცვის სისტემა, თუმცა ის განიცდის სამედიცინო აღჭურვილობის და მედიკამენტების ნაკლებობას.<ref name=whiteford>{{Cite book|title=Primary Health Care in Cuba: The Other Revolution|page=2|url=http://books.google.com/?id=lJe7uc7X3pYC&pg=PA2|first=Linda M.|last=Whiteford|coauthor=Branch, Laurence G.|publisher=Rowman & Littlefield|year=2008|isbn=0742559947|accessdate=2009-09-14}}</ref>

 

 

== კულტურა ==

კუბური კულტურა ძირითადად ესპანურ და აფრიკულ გავლენას განიცდის. სპორტი აყვანილია ეროვნული ინტერესის დონემდე. ტრადიციულად, კუბიდან უფრო მეტი წარმატებული სპორტსმენია, ვიდრე სხვა რომელიმე ესპანურენოვანი ქვეყნიდან. კუბაში ყველაზე პოპულარული თამაშია [[ბეისბოლი]]. სპორტის სხვა პოპულარულ სახეობებში შედის: [[კალათბურთი]], [[ფრენბურთი]], [[კრიკეტი]], [[ათლეტიკა]] და [[ბოქსი]].

 

=== მუსიკა ===

[[ფაილი:Casa de la Trova Santiago Cuba.jpg|მინი|ადგილობრივი მუსიკის სახლი]]

კუბური მუსიკა ძალიან მდიდარია და იგი მისი კულტურის ყველაზე პოპულარული მიმართულებაა. ამ მუსიკის ძირითადი ფორმა არის [[სონი (მუსიკა)|სონი]], რომელიც წარმოადგენს ბაზას სხვა უფრო მეტად პოპულარული ისეთი სტილებისთვის როგორიცაა: [[სალსა]], [[რუმბა]], [[მამბო]], [[ჩა-ჩა-ჩა]]. კუბური მუსიკა მოდის ადრეული აფრო-კუბური მუსუკიდან. მუსიკალური ინსტრუმენტებიდან [[ტრესი]] კუბაშია გამოგონილი, თუმცა სხვა პოპულარული კუბური ინსტრუმენტები (მაგალითად: [[მარაკასი]], [[გუირო]], [[მარიმბა]], [[მაიჰუაკანი]]) ან აფრიკული ან ტაინოს ხალხის მემკვიდრეობაა. კუბელი კომპოზიტორებიდან ყველაზე ცნობილია [[ერნესტო ლეჩუონა]]. 1990-იან წლებში ჰავანა [[რეპი]]ს და [[რეგეტონი]]ს გული იყო.

 

=== სამზარეულო ===

[[ფაილი:Cubanfood.jpg|მინი|ტრადიციული კერძი ''ropa vieja''.]]

კუბური სამზარეულო [[ესპანური სამზარეულო|ესპანური]] და [[კარიბების სამზარეულო]]ების ნაზავია. კუბის სამზარეულო ძირითადად შედგება: შავი [[ლობიო]]სგან, [[ბრინჯი]]სგან, დაბეგვილი ხორცისგან, [[კუბური პური]]სგან, [[ღორი]]ს ხორცისგან ნიორით და ტროპიკული ხილისგან. ხორცეულს ძირითადად ამზადებენ დაბალ ცეცხლზე მსუბუქი სოუსებით. ძირითადი სანელებლებია: [[ნიორი]], [[ძირა]], [[თავშავა|ველური თავშავა]] და [[დაფნა|დაფნის ფოთოლი]].

 

=== ლიტერატურა ===

კუბის ლიტერატურის ისტორია იწყება ადრეული მეცხრამეტე საუკუნიდან. [[ხოსე მარტი]]ს შემოქმედებაში, რომელიც კუბის ლიტერატურაში მოდერნიზმის ფლაგმანია, მთავარი თემა იყო დამოუკიდებლობა და თავისუფლება. ისეთი მწერლებისთვის, როგორიცაა [[ნიკოლას გილენი]] და [[ხოსე ტალეტი]], შემოქმედების მთავარი თემა იყო სოციალური პრობლემები. კუბელი გამოჩენილი პოეტები და ნოველისტები არიან [[დულსე მარია ლიონასი]] და [[ხოსე ლესამა ლიმა]]. გამოჩენილი კუბელი რომანტიკოსია [[მიგელ ბარნეტი]], რომელსაც ეკუთვნის ''ყველანი ოცნებობდნენ კუბაზე''. ისეთმა მწერლებმა როგორიცაა: [[რეინალდო არენასი]], [[გულერმო კაბრერა ინფანტე]], [[დაინა ჩავიანო]], [[პედრო ხუან გუტეესი]], [[ზოე ვალდესი]] და [[ლეონარდო პადურა]] საერთაშორისო აღიარება პოსტ-რევოლუციურ პერიოდში მოიპოვეს, მთავრობის მხრიდან იდეოლოგიური კონტროლის გამო ბევრ მათგანს დევნილობაში მოუწია წასვლა.

 

[[კატეგორია:კარიბის ქვეყნები]]

[[კატეგორია:ესპანურენოვანი ქვეყნები]]

[[კატეგორია:გაეროს წევრი სახელმწიფოები]]