ჯალალედინ რუმი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
No edit summary |
||
ხაზი 27:
'''ჯალალ ად-დინ მუჰამმად რუმი''' ({{lang-fa|جلالالدین محمد رومی}}), ან '''ჯალალ ად-დინ მუჰამმად ბალხი''' (جلالالدین محمد بلخى), იგივე '''მევლანა/მავლანა''' (مولانا, "ჩვენი ბატონი"), '''მავლავი/მევლევი''' (مولوی, "ჩემი ბატონი"), ან უბრალოდ '''რუმი''' (1207 – 1273 წლის 17 დეკემბერი) იყო მე-13 საუკუნის [[სპარსელები|სპარსი]]<ref>Ritter, H.; Bausani, A. "ḎJ̲alāl al-Dīn Rūmī b. Bahāʾ al-Dīn Sulṭān al-ʿulamāʾ Walad b. Ḥusayn b. Aḥmad Ḵh̲aṭībī." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2007. Brill Online. Excerpt: "known by the sobriquet Mewlānā, persian poet and founder of the Mewlewiyya order of dervishes"</ref><ref>Franklin D. Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The life, Teaching and poetry of Jalal Al-Din Rumi", Oneworld Publication Limited, 2008 p. 9: "How is that a Pesian boy born almost eight hundred years ago in Khorasan, the northeastern province of greater Iran, in a region that we identify today as n Asia, but was considered in those days as part of the greater Persian cultural sphere, wound up in central Anatolia on the receding edge of the Byzantine cultural sphere"</ref> [[პოეტი]], იურისტი, [[ისლამი|მუსლიმი]] სწავლული, [[თეოლოგია|თეოლოგი]], [[სუფიზმი|სუფი]] [[მისტიციზმი|მისტიკოსი]]<ref>Annemarie Schimmel, "The Mystery of Numbers",Oxford University Press, Apr 7, 1994. p. 51: "These examples are taken from the Persian mystic Rumi's work, not from Chinese, but they express the yang-yin [sic] relationship with perfect lucidity."</ref>. რუმის გავლენა ეთნიკურ და ეროვნულ ბარიერებს სცილდება: [[ირანი|ირანელები]], [[თურქეთი|თურქები]], [[ტაჯიკეთი|ტაჯიკები]], [[საბერძნეთი|ბერძნები]], [[პუშტუნები]], [[ცენტრალური აზია|ცენტრალური აზიისა]] და [[სამხრეთ აზია|სამხრეთ აზიის]] მუსლიმები მის სულიერ მემკვიდრეობას უკვე ბოლო 7 საუკუნეა აღიარებენ.<ref>Seyyed Hossein Nasr, "Islamic Art and Spirituality", Suny Press, 1987. p. 115: "Jalal al-Din was born in a major center of Persian culture, Balkh, from Persian speaking parents, and is the product of that Islamic Persian culture which in the 7th/13th century dominated the 'whole of the eastern lands of Islam and to which present day Persians as well as Turks, Afghans, Central Asian Muslims and the Muslims of the Indo-Pakistani subcontinent are heir. It is precisely in this world that the sun of his spiritual legacy has shone most brillianty during the past seven centuries. The father of Jalal al-Din, Muhammad ibn Husayn Khatibi, known as Baha al-Din Walad and entitled Sultan al-'ulama', was an outstanding Sufi in Balkh connected to the spiritual lineage of Najm al-Din Kubra."</ref> მისი ლექსები მსოფლიოს მრავალ ენაზე ითარგმნა. ჯალალედინ რუმი აღიარებულია, როგორც "ყველაზე პოპულარული და გაყიდვადი პოეტი" [[აშშ|აშშ-ში]]<ref>Charles Haviland (2007-09-30). "The roar of Rumi—800 years on". BBC News. Retrieved 2007-09-30.</ref><ref>Ciabattari, Jane (21 October 2014). "Why is Rumi the best-selling poet in the US?". Retrieved 2016-08-22.</ref><ref>Tompkins, Ptolemy (2002-10-29). "Rumi Rules!". Time. ISSN 0040-781X. Retrieved 2016-08-22.</ref>.
რუმის ნაწარმოებების უმეტესობა [[სპარსული ენა|სპარსულ ენაზეა]] დაწერილი, თუმცა ზოგჯერ პოეტი [[არაბული ენა|არაბულად]], [[თურქული ენა| თურქულად]] და [[ბერძნული ენა|ბერძნულადაც]] წერდა. მთელი ის 140 ან 150 ათასი სტრიქონი (დღემდე სადავოა), რაც კაცობრიობას დაუტოვა პოეტური მემკვიდრეობის სახით, დაწერილია (ან შეთხზულია და მერე ჩაწერილია) სპარსულ ენაზე. დაახლოებით ათასი ბეითია შემორჩენილი არაბულად და ორმოცდაათამდე ბეითი - თურქულად და ბერძნულად, ეს უკანასკნელი კი არაბული დამწერლობითაა შესრულებული და ბერძნულ ტექსტში ბევრი სპარსულ ან არაბული სიტყვაა ჩართული.<ref>ელერდაშვილი, ა. (2014). ჯალალ ედ-დინ რუმი (მთარგმნელის წინასიტყვაობა). თბილისი, საქართველო: მთარგმნელის ბიბლიოთეკა.</ref> <ref>Δέδες, Δ. 1993. Ποιήματα του Μαυλανά Ρουμή. Τα Ιστορικά 10.18-19: 3-22.</ref><ref>Meyer, G. 1895. Die griechischen Verse in Rabâbnâma. Byzantinische Zeitschrift 4: 401-411.</ref><ref>Annemarie Schimmel, The Triumphal Sun: A Study of the Works of Jalaloddin Rumi, SUNY Press, 1993, p. 193: "Rumi's mother tongue was Persian, but he had learned during his stay in Konya, enough Turkish and Greek to use it, now and then, in his verse".</ref><ref>Franklin Lewis: "On the question of Rumi's multilingualism (pages 315–17), we may still say that he spoke and wrote in Persian as a native language, wrote and conversed in Arabic as a learned "foreign" language and could at least get by at the market in Turkish and Greek (although some wildly extravagant claims have been made about his command of Attic Greek, or his native tongue being Turkish") (Lewis 2008:xxi). (Franklin Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi", One World Publication Limited, 2008). Franklin also points out that: ”Living among Turks, Rumi also picked up some colloquial Turkish.”(Franklin Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi", One World Publication Limited, 2008, p. 315). He also mentions Rumi composed thirteen lines in Greek (Franklin Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi", One World Publication Limited, 2008, p. 316). On Rumi's son, Sultan Walad, Franklin mentions: “Sultan Walad elsewhere admits that he has little knowledge of Turkish”(Sultan Walad): Franklin Lewis, "Rumi, "Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi", One World Publication Limited, 2008, p. 239) and “Sultan Valad did not feel confident about his command of Turkish”(Franklin Lewis, Rumi: Past and Present, East and West, Oneworld Publications, 2000, p. 240)</ref> რუმიზე საკუთარი მამის გარდა ყველაზე დიდი გავლენა სპარსელმა პოეტებმა, ათარმა და სანაიმ, მოახდინეს.<ref>Maqsood Jafrī, "The gleam of wisdom", Sigma Press, 2003. p. 238: "Rumi has influenced a large number of writers while on the other hand he himself was under the great influence of Sanai and Attar.</ref> <ref>A. J. Arberry, "Sufism: An Account of the Mystics of Islam",Courier Dover Publications, Nov 9, 2001. p. 141</ref> <ref>Seyyed Hossein Nasr, "The Garden of Truth: The Vision and Promise of Sufism, Islam's Mystical Tradition" HarperCollins, Sep 2, 2008. page 130: "Attar has traversed the seven cities of Love, We are still at the turn of one street!"</ref> მისი [[მესნევი]], რომელიც [[კონია|კონიაში]] შეიქმნა, სპარსულ ენაზე დაწერილ ერთ-ერთ საუკეთესო ნამუშევრად ითვლება. დღესდღეობით ჯალალედინ რუმის ნაწარმოებები [[დიდი ირანი|დიდი ირანის]] რეგიონსა და სპარსულენოვან სამყაროში ყველაზე მეტად წაკითხვადია.<ref>"Interview: 'Many Americans Love Rumi...But They Prefer He Not Be Muslim'". RadioFreeEurope/RadioLiberty. 2010-08-09. Retrieved 2016-08-22.</ref><ref>"INTERVIEW: A mystical journey with Rumi". Asia Times. Retrieved 2016-08-22.</ref> მისი ნაშრომების თარგმანები განსაკუთრებით პოპულარულია [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]], [[თურქეთი|თურქეთში]], ამერიკასა და სამხრეთ აზიაში.<ref>"Dîvân-i Kebîr Jalāl al-Dīn Rūmī". OMI - Old Manuscripts & Incunabula. Retrieved 2016-08-22.</ref> რუმის პოეზიამ არამხოლოდ [[სპარსული ლიტერატურა|სპარსულ ლიტერატურაზე]], არამედ თურქულ, [[ოსმალეთის იმპერია| ოსმალურ]], აზერბაიჯანულ, [[პუნჯაბი|პუნჯაბის]], [[ინდოეთი|ინდოეთის]], [[ურდუ ენა|ურდუს]], პაშტოს, ჩაღატაურ და [[ბენგალი|ბენგალური]] ენების ლიტერატურაზეც მოახდინა გავლენა.
== სახელი ==
ირანში, როგორც წესი, მას “მევლევიდ” მოიხსენიებენ, რაც ნიშნავს “ჩემს მოძღვარს, ბატონს...”, თუმცა არის მეორე ვარიანტიც - “მევლანა” (მოულანა), რასაც იგივე მნიშვნელობა აქვს. ამ უკანასკნელს უფრო თურქულენოვანი ხალხი იყენებს. დაბადებისას მომავალი პოეტისთვის ასეთი სახელი უწოდებიათ: მოჰამად იბნ მოჰამად იბნ ჰოსეინ ჰოსეინი ხათიბი ბაქრი ბალხი. ყველა დანარჩენი ატრიბუტი ვინაობის მოხსენიებისა მან მოგვიანებით შეიძინა, როგორიცაა: “ჯალალ ედ-დინ” (დიდება სარწმუნოებისა), მევლევი და მევლანა, რუმი (რუმელი, ანუ “რუმ”-ში მცხოვრები) და ა.შ. გამომდინარე იქიდან, რომ ბიზანტია აღმოსავლეთ რომის იმპერიისგან აღმოცენდა, აღმოსავლური სამყარო ანატოლიის რეგიონს "რუმად" იცნობდა. თუმცა მევლანას სრული სახელის წარმოთქმისას ირანში “ბალხს” ანიჭებენ უპირატესობას და არა “რუმს”. აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ასევე ცნობილია ფსევდონიმებად მიჩნეული სპარსული სიტყვები, რასაც უფრო ნაკლებად ვხვდებით სამეცნიერო ლიტერატურაში, როგორც თახალუსს, მაგრამ მათი არსებობა მაინც დადასტურებულია, ესენია: “ხოდავანდგარ” (მეუფე, მბრძანებელი) და “ხამუშ” (მდუმარე). ეს უკანასკნელი ხსენებულ თახალუსადაც აქვს გამოყენებული პოეტს.
== ცხოვრების ადრეული წლები ==
ჯალალედინ რუმი სპარსულენოვან ოჯახში დაიბადა.<ref>Annemarie Schimmel, The Triumphal Sun: A Study of the Works of Jalaloddin Rumi, SUNY Press, 1993, p. 193: "Rumi's mother tongue was Persian, but he had learned during his stay in Konya, enough Turkish and Greek to use it, now and then, in his verse".</ref><ref>Franklin Lewis: "On the question of Rumi's multilingualism (pages 315–17), we may still say that he spoke and wrote in Persian as a native language, wrote and conversed in Arabic as a learned "foreign" language and could at least get by at the market in Turkish and Greek (although some wildly extravagant claims have been made about his command of Attic Greek, or his native tongue being Turkish") (Lewis 2008:xxi). (Franklin Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi", One World Publication Limited, 2008). Franklin also points out that: ”Living among Turks, Rumi also picked up some colloquial Turkish.”(Franklin Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi", One World Publication Limited, 2008, p. 315). He also mentions Rumi composed thirteen lines in Greek (Franklin Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi", One World Publication Limited, 2008, p. 316). On Rumi's son, Sultan Walad, Franklin mentions: “Sultan Walad elsewhere admits that he has little knowledge of Turkish”(Sultan Walad): Franklin Lewis, "Rumi, "Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi", One World Publication Limited, 2008, p. 239) and “Sultan Valad did not feel confident about his command of Turkish”(Franklin Lewis, Rumi: Past and Present, East and West, Oneworld Publications, 2000, p. 240)</ref><ref>Seyyed Hossein Nasr, "Islamic Art and Spirituality", Suny Press, 1987. p. 115: "Jalal al-Din was born in a major center of Persian culture, Balkh, from Persian speaking parents, and is the product of that Islamic Persian culture which in the 7th/13th century dominated the 'whole of the eastern lands of Islam and to which present day Persians as well as Turks, Afghans, Central Asian Muslims and the Muslims of the Indo-Pakistani and the Muslims of the Indo-Pakistani subcontinent are heir. It is precisely in this world that the sun of his spiritual legacy has shone most brilliantly during the past seven centuries. The father of Jalal al-Din, Muhammad ibn Husayn Khatibi, known as Baha al-Din Walad and entitled Sultan al-'ulama', was an outstanding Sufi in Balkh connected to the spiritual lineage of Najm al-Din Kubra."</ref> მისი დაბადების ადგილს [[ავღანეთი|ავღანეთში]], კერძოდ თოხარისტანის რეგიონში მდებარე ბალხი<ref>"UNESCO: 800th Anniversary of the Birth of Mawlana Jalal-ud-Din Balkhi-Rumi". UNESCO. 6 September 2007. Retrieved 25 June 2014. The prominent Persian language poet, thinker and spiritual master, Mevlana Celaleddin Belhi-Rumi was born in 1207 in Balkh, presently Afghanistan.</ref><ref>"UNESCO. Executive Board; 175th; UNESCO Medal in honour of Mawlana Jalal-ud-Din Balkhi-Rumi; 2006" (PDF). UNESDOC - UNESCO Documents and Publications. October 2006. Retrieved 25 June 2014.</ref> და ტაჯიკეთის სოფელი ვახში<ref>Annemarie Schimmel, "I Am Wind, You Are Fire," p. 11. She refers to a 1989 article by Fritz Meier: Tajiks and Persian admirers still prefer to call Jalaluddin 'Balkhi' because his family lived in Balkh, current day in Afghanistan before migrating westward. However, their home was not in the actual city of Balkh, since the mid-eighth century a center of Muslim culture in (Greater) Khorasan (Iran and Central Asia). Rather, as Meier has shown, it was in the small town of Wakhsh north of the Oxus that Baha'uddin Walad, Jalaluddin's father, lived and worked as a jurist and preacher with mystical inclinations. Franklin Lewis, Rumi : Past and Present, East and West: The Life, Teachings, and Poetry of Jalâl al-Din Rumi, 2000, pp. 47–49. Lewis has devoted two pages of his book to the topic of Wakhsh, which he states has been identified with the medieval town of Lêwkand (or Lâvakand) or Sangtude, which is about 65 kilometers southeast of Dushanbe, the capital of present-day Tajikistan. He says it is on the east bank of the Vakhshâb river, a major tributary that joins the Amu Daryâ river (also called Jayhun, and named the Oxus by the Greeks). He further states: "Bahâ al-Din may have been born in Balkh, but at least between June 1204 and 1210 (Shavvâl 600 and 607), during which time Rumi was born, Bahâ al-Din resided in a house in Vakhsh (Bah 2:143 [= Bahâ' uddîn Walad's] book, "Ma`ârif."). Vakhsh, rather than Balkh was the permanent base of Bahâ al-Din and his family until Rumi was around five years old (mei 16–35) [= from a book in German by the scholar Fritz Meier—note inserted here]. At that time, in about the year 1212 (A.H. 608–609), the Valads moved to Samarqand (Fih 333; Mei 29–30, 36) [= reference to Rumi's "Discourses" and to Fritz Meier's book—note inserted here], leaving behind Baâ al-Din's mother, who must have been at least seventy-five years old."</ref> ეცილებიან ერთმანეთს. ოდითგანვე ორივე ადგილი დიდი ბალხის რეგიონს ეკუთვნოდა. აღნიშნული რეგიონი სპარსული კულტურის ცენტრი იყო, სადაც [[სუფიზმი]] რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში ვითარდებოდა.<ref>C.E. Bosworth, "Turkmen Expansion towards the west" in UNESCO HISTORY OF HUMANITY, Volume IV, titled "From the Seventh to the Sixteenth Century", UNESCO Publishing / Routledge, p. 391: "While the Arabic language retained its primacy in such spheres as law, theology and science, the culture of the Seljuk court and secular literature within the sultanate became largely Persianized; this is seen in the early adoption of Persian epic names by the Seljuk rulers (Qubād, Kay Khusraw and so on) and in the use of Persian as a literary language (Turkmen must have been essentially a vehicle for everyday speech at this time). The process of Persianization accelerated in the 13th century with the presence in Konya of two of the most distinguished refugees fleeing before the Mongols, Bahā' al-Dīn Walad and his son Mawlānā Jalāl al-Dīn Rūmī, whose Mathnawī, composed in Konya, constitutes one of the crowning glories of classical Persian literature."</ref> <ref>Seyyed Hossein Nasr, "Islamic Art and Spirituality", Suny Press, 1987. p. 115: "Jalal al-Din was born in a major center of Persian culture, Balkh, from Persian speaking parents, and is the product of that Islamic Persian culture which in the 7th/13th century dominated the 'whole of the eastern lands of Islam and to which present day Persians as well as Turks, Afghans, Central Asian Muslims and the Muslims of the Indo-Pakistani and the Muslims of the Indo-Pakistani subcontinent are heir. It is precisely in this world that the sun of his spiritual legacy has shone most brilliantly during the past seven centuries. The father of Jalal al-Din, Muhammad ibn Husayn Khatibi, known as Baha al-Din Walad and entitled Sultan al-'ulama', was an outstanding Sufi in Balkh connected to the spiritual lineage of Najm al-Din Kubra."</ref><ref>Franklin D. Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The life, Teaching and poetry of Jalal Al-Din Rumi", Oneworld Publication Limited, 2008 p. 9: "How is that a Persian boy born almost eight hundred years ago in Khorasan, the northeastern province of greater Iran, in a region that we identify today as Central Asia, but was considered in those days as part of the greater Persian cultural sphere, wound up in central Anatolia on the receding edge of the Byzantine cultural sphere"</ref>
| |||