ვიკიპედია

ჩუქჩები: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შეუმოწმებელი ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
No edit summary
ხაზი 102:
 
ეს ცეკვები ძირითადად შეიცავდა მოძრაობებს, რომლებიც საშინაოს საქმეების განსახიერებას წარმოადგენდა. ამის მიზეზი არის ის, რომ მომთაბარე ხალხი თავიანთ რიტუალურ ცეკვებს ისეთ განსაკუთრებულ დღესასწაულებზე ასრულებდნენ, რომლებზეც მნიშვნელოვანი პერიოდის დასაწყისი აღინიშნებოდა. ასეთი იყო მაგალითად, გაზაფხულსა და შემოდგომაზე ჩრდილოეთის ირმების მასიური მსხვერპლშეწირვა, ზამთრის ბუნიობა, ნახირის საზაფხულო ბალახობაზე გაყვანა ან ზაფხულის ბოლოს მათი დაბრუნება და ა.შ. ამ დღესასწაულებისა და რიტუალური ცეკვების შესრულებით ჩუქჩები ცდილობდნენ იმ სულებზე გავლენის მოხდენას, რომლებიც პასუხისმგებელნი იყვნენ მათი ოჯახების კარგად ყოფნასა და მათი ირმების ჯოგის კეთილდღეობაზე. იმპროვიზირებული რიტუალური ცეკვებია: „ბოროტი სულების გამოგდება“, „ ვივრელ’ე“ ანუ „აკანკალებული მუხლები“, „გრიმასებთან ცეკვა“ და ასე შემდეგ.<ref name=":3" />
== ცვლილებები რიტუალურსა და კონფესიურ სფეროებში სსრკსა და პოსტ_სსრკპოსტ-სსრკ პერიოდებში ==
ჩუქჩების ტრადიციული შეხედულებების არსი წარმოდგენილია რიგი ავტორების კვლევებში , რომლებიც აღნიშნავენ რომ პირველყოფილი ადამიანის მსოფლმხედველობა სამყაროს მოდელის შესახებ ხელს უწყობდა მას განევითარებინა თავისი ადგილი ამ სამყაროში , სივრცესა და დროში .   სიმბოლური აღწერა სამყაროს მოდელისა , წარმოდგენა მსოფლმხედველობის სხვადასხვა ელემენტების წარმოშობაზე , სპეციალისტების შეხედულებით, გადმოცემულია [[მითოლოგია|მითოლოგიაში]]. ვ.გ.ბოგორაზი გვამცნობს , რომ ბევრ ჩუკოტკურ ზღაპარში ნახსენებია ერთიანი ძლიერი არსება - შემქმნელი, რომელიც იცავს ადამიანებს , ეხმარება მათ. ჩუქჩებთან ამ არსების ნების შემსრულებლებად წარმოგვიდგება ყვავი- კულტურული გმირი. ბუნება ჩუქჩებთან წარმოადგენს ცოცხალს , ხოლო ყველა მისი კომპონენტს (მდინარე, ზღვა, ტბა , მთები და ა.შ.) ჰყავთ თავისი ბატონები, მოცემული წარმოდგენები არის ჩადებული ჩუქჩების რიტუალებში: სულების , ოჯახისა და სახლის მფარველის "დაპურება" , ყვავის თაყვანისცემა , შეწირული ცხოველის "წყლით გამასპინძლება ". ბევრი რიტუალი დაკავშირებული მეირმეობასთან , ოჯახის ცხოვრებასთან  აღწერილია მკვლევარების და მისიონერების მიერ.<ref>Новая жизнь народов Севера / Отв. ред. Гурвич И.С., Васильев В.И., Симченко Ю.Б. -М.: Наука, 1967. 119 с.</ref>
 
ჩვეულებრივ რიტუალებში გამოიყენებული იყო მსხვერპლშეწირვის საგნები, მაგალითად სპეციალურად  ხისგან გაკეთებული  ჩამჩა ან საცხოვრებლის სულის გამოსახულება . მოსახლეობის ჯგუფი რომელიც მისდევდა მეორმეობას , ბავშვის დაბადების, ქორწილის ან პატრონის სიკვდილის დროს კლავდნენ ირემს. გარდაცვლილის დაწვის შემდეგ , ისინი ასრულებდნენ  მომდევნო რიტუალებს : წყლით იბანდნენ ხელებს , მათ უნდა გადაებიჯათ კოცონზე. ამგვარი დასაფლავების რიტუალები თვითმხილველების მოწმობით ტარდებოდა ჩუკოტკის სამხრეთით 1990 წლების ბოლომდე.
 
ცეცხლით განწმენდის რიტუალი გამოიყენებოდა ირმების ჯოგის შორეული მარშუტიდან დაბრუნებისას , ისინი იყენებდნენ სპეციალურ საგანს - ფიცარს ცეცხლის გასაჩენად, ხახუნის გზით ისინი ე.წ. სუფთა ცეცხლს მოიპოვებდნენ.
 
განწმენდის თვისებიდან გამომდინარე ოჯახებში საცხოვრებლის კერას თაყვანს სცემდნენ , ამ კერიდან აღებული ცეცხლით ხვდებოდნენ სტუმრებსა და ნათესავებს. ეს რიტუალი დიდი ხანი არსებობდა .
 
ოჯახური რიტუალები , რომლებიც ჩუქჩებთან სრულდებოდა , დაბადების , ქორწილის დროს დაკავშირებული იყვნენ ოჯახურ [[კერა|კერასთან]].
 
ადამიანების წარმოდგენებმა ბუნების ძლიერ ძალაზე, მის სულებთან და ადამიანების სესაძლებლობაზე იმოქმედოს რეალობაზე , ხელი შეუწყო შამანობის განვითარებას. ზღვის სანაპიროზე [[შამანიზმი|შამანურ]] უნარებს ხშირად წარმატებული ნადირობისთვის ცხოველების ლოკაციისთვის იყენებდნენ.  ძლიერი შამანები სარგებლობდნენ ავტორიტეტით. უკანასკნელი შამანი , რომელიც დიდ არაბუნებრივ ძალას ფლობდა  2000 წელს გარდაიცვალა, ის იყო ცნობილი იმით რომ მას ცხოველების პოვნის გარდა მოვლენების წინასწარმეტყველება და  ცალკეული დაავადებებისგან განკურნებაც შეეძლო.<ref>Krenova, J. (1936). Chuckchee Children. ''Indians At Work''. Washington, D.C.: Office of Indian Affairs. Retrieved from http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=ry02-015
ხაზი 126:
ბევრი მკვლევარი და მისიონერი ხაზს უსვამდა ჩუქჩების ქრისტიანულ რელიგიაში მოქცევის საკითხს. რუსეთის იმპერიის პერიოდში ჩუქჩებმა  არ მიიღეს ქრისტიანობაცხოვრების  მომთაბარე წესის გამო , საბჭოთა პერიოდში კი რელიგია  სრულად იყო აკრძალული.<ref>Znamenski A. Shamanism and Christianity: Native Encounters with Russian Orthodox Missions in Siberia and Alaska, 1820-1917. Greenwood Press. Westport, Connecticut-London, 1999. - 306 pp.</ref>
 
ეს სიტუაცია პოსტსაბჭოურ პერიოდში შეიცვალა, შემცირდა ტრადიციული დარგები. 1990 წლის დასაწყისში, უმუშევრობის გაზრდამ, სოციალურ-ეკონომიკურმა და პოლიტიკურმა კრიზისმა , ხელი შეუწყვეს გაქრისტიანებას, როგორც ერთ-ერთი ფსიქოლოგიური გაწონასწორების ფაქტორი. ამავეს შეუწყო ხელი გარეშე არაეთნიკური ქრისტიანული  მოსახლეობის რიცხვურმარიცხვობრივმა დომინირებამ.
 
1990_იან1990-იან წლებში ჩუკოტკაზე ფეხი  მოიკიდეს ორმოცდაათიანელებმა და ევანგელისტებმა,  ისინი 1996 წელს ქალაქ ანადირში შეიქმნენ  , ერთ-ერთი 11 კაცისგან შედგებოდა , უმეტესად ჩეუქჩებისა და ესკიმოსებისგან. ანალოგიური ჯგუფები შექმნა ჩუკოტკის ბევრ სოფელსა თუ ქალაქში .  მათი საქმიანობის ძირითად ფორმას ფსალმუნების ჩუკოტკურ და რუსულ ენებზე კითხვა  , [[ევანგელე|ევანგელის]] თარგმნა , ნათლობა და მატერიალური დახმარების გაწევა წარმოადგენდა .
 
გამოკითხვის თანახმად , ძირითად რელიგიურ ორგანიზაციას  ორმოცდაათიანელები წარმოადგენდნენ. ეს არჩევანი განპირობებული იყო რელიგიური ორგანიზაციების მუშაობის მეთოდების განსხვავებაში. მართლმადიდებელი ეკლესია ,ძირითადად , საერთო ლოცვებს ატარებდა . ორმოცდაათიანელებს კი ხშირად  შეკრების ადგილი არ ქონდათ , ამიტომ ისინი მოსახლეობასთან ინდივიდუალურად მუშაობდნენ , ისინი   ნაბიჯ-ნაბიჯ  უნერგავდნენ ქრისტიანულ რწმენას სოციალ-ეკონომიკურ კრიზისში მყოფ  მოსახლეობას .
 
1990_იან1990-იან წლებში მთავრობამ მხარი დაუჭირა მართლმადიდებლური ეკლესიების მშენებლობას და ეპარქიის შექმნას ჩუკოტკაზე ( 2000 წ.). ამგვარად xx საუკუნისთ ტრადიციული შეხედულებები, რომელთა არსებობის საფუძველიც მეირმეობა და ძღვის ცხოველებზე ნადირობაა.<ref name=":2" />
 
== სამართალი ==
 
=== საბჭოები ===
საბჭოები. - ძველ დროში , როცა რაიმე დანაშაული მოხდებოდა ოჯახის ან ჯგუფის შიგნით , მამაკაცებუმამაკაცები, ბებრებიმოხუცები თუ ახალგაზრდები იკრიბებოდნენ საბჭოზე, ახნიერიხნიერი მამაკაცები სხდებოდნენ და განიხილავდნენ საკოტხს ახალგაზრდებს კი ფეხზე დგომა და მოსმენა უწევდათ. თუ დანაშაული მოიცავდა ორ ოჯახს ისინი ერთ საბჭოში შეიკრიბებოდნენ, ორივე ოჯაის უხუცესები ირჩევდნენ 1-2 სპიკერს, რომლებსაც მიმდევრობით უნდა ესაუბრათ. თუ საკითხი გადაწყვეტას არ ექვემდებარებოდა , უხუცესები " პატარა თამაშის" გამართვის უფლებას აძლევდნენ მონაწილე მხარეებს. ორივე მხარის [[შუბი|შუბით]] შეიარაღებულნი ეჯახებოდნენ ერთმანეთს დუელში.<ref name=":4">Boas, F., Smith, H. I., Teit, J. A., Farrand, L., Laufer, B., & Jochelson, W. (1900). ''Publications of the Jesup North Pacific Expedition''. New York: American Museum of Natural History.
</ref>
 
=== მკვლელობები და სისხლის აღება ოჯახებს შორის ===
ყველაზე მძიმე დანაშაულად ითვლებოდა მკვლელობა და სასჯელი იყო შურისძიება. მკვლელობები იყოფოდა 2 ჯგუფად, ოჯახს შიგნით და მის გარეთ ჩადენილებად. მხოლოდ მეორე კატეკოგიისკატეგორიის ჩამდენები არიან ვალდებულნი "სისხლის აღებაში" , პირველი კატეგორიისანი კი სრულებით გათავისუფლებულნი იყვნენ სასჯელისგან.
 
<blockquote>" One day, Leivite'hin, while on some journey, happened to kill one of his</blockquote><blockquote>reindeer by a misdirected blow. After that his kinsmen resolved to take his</blockquote><blockquote>life. They said, "Otherwise he will be killed by somebody else, and we shall</blockquote><blockquote>have a feud on our hands." So his own brother came to his camp, and at</blockquote><blockquote>a favorable moment stabbed him in the back with a knife. This act was</blockquote><blockquote>approved by the common consent of all neighbors, because he was a "bad</blockquote><blockquote>one, a source of torment to the others" (e"'tqi tawemInn-I'Irgin), as they</blockquote><blockquote>expressed it.'" <ref name=":4" /></blockquote>
ხაზი 152:
როგორც წესი შურისგება პირველივე სისხლის აღებაზე ჩერდება , იშვიათია" შურისძიების შურისძიებები".ხალხურ ზღაპრებში ეს თემა ძალიან პოპულარულია და ზედმიწევნითი
 
დეტალურობით არის აღწერილი. ჩუქჩებს ჯეროდათსჯეროდათ იმისიც , რომ მელების, წავებისა და სხვა ცხოველების მახეში გაბმა შურისძიების სურვილით ხდება. მობადირეებს ჯერათ მარადიულად მიმდინარე სისხლისგების პროცესისა ცხოველებსა და ადამიანებს შორის.
 
=== მსუბუქი დანაშაულები ===
ასეთი დანაშაულების სასჯელში მოიაზრებოდა ფოზოკურიფიზიკური დასჯა ან გადასახადით ანაზღაურება.<ref name=":4" />
 
==== ქურდობა ====
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ჩუქჩები“-დან