სემინოლები: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ხაზი 2:
'''სემინოლე''' ამერიკულ-ინდიელთა ჯგუფია სამხრეთ ფლორიდაში. სემინოლი (Seminole) ინგლისური სიტყვაა და შესაძლოა წარმოიშვა Creek-ისა და ფრანგული სიტყვა cimarron-ის შერწყმით, რაც თავის მხრივ ნიშნავს შემდეგს: ერთ დროს მოშინაურებული ცხოველი კვლავ დაუბრუნდა ბუნებრივ მდგომარეობას. როდესაც Creek ინდიელებმა დატოვეს მათი მშობლიური საცხოვრებელი ტერიტორიები, ისინი გაერთიანდნენ სხვა განადგურებულ ინდიელ ტომებთან ერთად სამხრეთში, სადაც დღეს ფლორიდის შტატია. ისინი თავიანთ თავს უწოდებენ „წითელ ხალხს“ ან "Yatkitisci"-ს მიკოსუკიში (Mikasuki) და "Istica-ti"-ს Muskogee-ში.
XVIII საუკუნეში, მთელი კონტინეტის მასშტაბით, ევროპელი კოლონისტების დასახლებები და სასოფლო-სამეურენეო სავარგულები გაფართოვდა, რამაც გამოიწვია ინდიელი ტომების მასიური დისლოკაცია და სხვადასხვა ტერიტორიაზე. იმ პერიოდში ფლორიდის ნახევარკუნძული საფრანგეთის იმპერიას ეკუთვნოდა. ზოგიერთი ინდიელი ტომი სწორედაც ფლორიდაში გაიქცა, რადგან მათ არ უნდოდათ ბრიტანეთთან რაიმე კავშირის დამყარება. ფლორიდაში მიგრირებული ხალხი ცნობილი გახდა როგორც სემინოლები.
1980 წლისათვის სემინოლთა რიცხვი ფლორიდის შტატში დაახლოებით 2,000 იყო. აღსანიშნავია ისიც, რომ მათი საცხოვრებელი ადგილი მხოლოდ ფლორიდით არ შემოიფარგლებოდა. ისინი ასევე ოკლაჰომაშიც ცხოვრობდნენ. მესამე სემინოლთა ომის შემდეგ (1856 წელს) მათი რიცხვი 200-საც კი ვერ აღემატებოდა, თუმცა გადარჩენილებმა შეძლეს მობილიზება და თავიანთი ადგილის დამკვიდრება . სემინოლები საუბრობდნენ ორი ენით: Creek-თა და Mikasuki-ით. თუმცა დროთა განმავლობაში Creek ენა გახდა დომინანტი პოლიტიკურ და სოციალურ აქტივობებში. ამ ენის სწავლა აუცილებელი გახდა ყველასთვის.<ref>1) Sturtevant, William C. (1971). "Creek into Seminole." In North American Indians in Historical Perspective, edited by Eleanor B. Leacock and Nancy O. Lurie, 92-128. New York: Random House.
2) Hudson, Charles (1976). The Southeastern Indians. Knoxville: University of Tennessee Press
</ref>
== ისტორია და კულტურული ურთიერთობები ==
სემინოლე, როგორც ტომობრივი ერთეული, წარმოიშვა XVIII საუკუნის შუა ხანებში. ამ დროს ამერიკის კონტინენტზე მრავლად იყო სამხრეთელი ლტოლვილები; იმ დროინდელმა ევროპელმა მიგრანტებმა ძალისმიერი მეთოდით დაატოვებინეს ამ ხალხს მშობლიური ტერიტორიები - კერძოდ კი ჯორჯია და ალაბამა. თუმცა ევროპელების გავლენამ ზოგიერთ ტომს ხელი შეუწყო რეაბილიტაციაში: მაგალითად ჩრდილოეთ აბორიგენული ტომები Yamassee და Yuchi, Creek-ის ომის შემდეგ (1813-1814 წლები) გახდნენ დომინანტები როგორც „ეკონომიკური“, ისე „პოლიტიკური“ თვალსაზრისით. XIX საუკუნის შუა პერიოდიდან თითქმის ყველა საუბრობდა Creek დიალექტზე. გადასახლებულებმა ააშენეს საცხოვრებელი სახლები, ფერმები, ჩამოაყალიბეს ახალი საზოგადოება. ფრანგები და ინდიელები იდილიაში ცხოვრობდნენ, ერთმანეთს არ აწუხებდნენ, მაგრამ გლობალურმა დაავადებამ სემინოლთა მოსახლეობა შეამცირა. 1763 წელს ინგლისმა დაიმორჩილა ფლორიდის ნახევარკუნძული. ფრანგები კი კუბაში გადავიდნენ, ინდიელების უმრავლესობა მათ გაჰყვა. როცა ინგლისმა ფლორიდა ფრანგებს დაუბრუნა, 1783 წელს, ინდიელთა ახალი ჯგუფები დასახლდნენ ნახევარკუნძულზე. პლანტაციებიდან გაქცეული მონები შეუერთდნენ ფლორიდის ინდიელებს. ამის გამო აშშ-ს ჯარი თავს დაესხა ფრანგულ ტერიტორიას. პირველ სემინოლთა ომში აშშ-ს ჯარის გენერალმა, ენდრიუ ჯექსონმა ფრანგული მიწების ოკუპაცია მოახდინა, დაიჭირა გაქცეული მონები და მოკლა უამრავი უდანაშაულო ინდიელი. ამის შემდეგ, 1821 წელს, ფლორიდა შეუერთდა ამერიკის შეერთებულ შტატებს.
ძირითადად სემინოლები მისდევდნენ მიწათმოქმედებას. მათ ტრადიციულად მოჰყავდათ სიმინდი, ლობიო და ფორთოხალი. ჰყავდათ შინაური პირუტყვები და ცხენები. ინდიელები ცხოვრობდნენ საოცრად ნაყოფიერ მიწაზე, ამიტომ ჯორჯიიდან და სხვა შტატებიდან მიგრირებული მოსახლეობა დიდი ინტერესით აკვირდებოდა მათ საქმიანობას. 1829 წელს ჯექსონი პრეზიდენტი გახდა. მან დასახა გეგმა, რომლის მიხედვითაც ყველა სამხრეთელი ინდიელი დატოვებდა საცხოვრებელ ადგილს. სემინოლებს არ უნდოდათ დაეტოვებინათ ფლორიდა, მაგრამ მათ წინაშე წარმოქმნილმა მტრულმა შეხედულებამ, აიძულა გადასულიყვნენ სხვა ტომის ტერიტორიაზე, რომელიც დღესდღეობით ოკლაჰომას სახელითაა ცნობილი. ზოგიერთი დათანხმდა გადასახლებას, მაგრამ უმრავლესობას არ უნდოდა მშობლიური მიწის მიტოვება. ბელად ოცეოლას მეთაურობით სემინოლები წინ აღუდგნენ აშშ-ს. ამ ყველაფერმა სემინოლთა მეორე ომი (1835-1842 წლები) გამოიწვია, რომლის ბოლოსაც სემინოლეები სამხრეთით, ჭაობიან რეგიონში, Everglade-Cypros-ში იძულებით გადაასახლეს. მეორე ომი ყველაზე მძიმე და დამქანცველი იყო. საბოლოოდ, დამთავრდა ისე, რომ სემონელები დარჩნენ ფლორიდის ნახევაკუნძულის უკიდურეს სამხრეთ ნაწილში, სადაც მათი შთამომავლები დღესაც კი ცხოვრობენ.
ნაკლებად სასურველ ტერიტორიაზე მცხოვრები სემინოლები ვერ ეგუებოდნენ დანაკარგს, ამიტომ ხშირად ხდებოდა მათ შორის დაპირისპირება, რამაც გამოიწვია მესამე ომი (1855-1856 წლები). ომის დასრულებისას სემინოლების რაოდენბა მინიმალური იყო, დარჩა 200-ზე ნაკლები ადამიანი. XIX საუკუნის მეორე ნახევარში, მხოლოდ რამდენიმე ადგილობრივ მონადირესა და ვაჭარს ჰქონდა სემინოლებთან შეხება. ისინი ჭაობს უსაფრთხო თავშესაფრად იყენებდნენ. 1880 წლამდე, მათ შესახებ ძალიან ცოტა ისტორიული ფაქტი მოიძებნება. ამერიკელი ეთნოლოგის აღწერით, 90-იან წლებში არსებობდა 5 დასახლება, სადაც მოსახელთა რაოდენობა ჯამში 208 იყო. 1981 წელს, ფედერალურმა მთავრობამ მიწები გამოუყო სემინოლებს. დღესდღეობით ფლორიდაში 4 ფედერალური რეზერვაცია არის შექმნილი და სახლობს 2 პოლიტიკური ერთეული: „Seminole Tribe of Florida“ და „Miccosukee Tribe“. <ref name=":0">1) http://sno-nsn.gov/culture/aboutsno
2) Garbarino, Merwyn S. (1972). Big Cypress: A Changing Seminole Community. New York: Holt, Rinehart & Winston.
</ref>
== დასახლებები ==
Line 15 ⟶ 21:
== ეკონომიკა ==
=== საარსებო და კომერციული საქმიანობა ===
გარდა მიწათმოქმედებისა, სემინოლეები შესანიშნავი მეთევზეები და მონადირები იყვნენ. XIX საუკუნის მეორე ნახევრიდან მუშაობდნენ გიდებად მათთვის, ვინც არ იცოდა ადგილობრივი მიწები. ზოგიერთმა სასოფლო-სამეურნეო საქმე განაგრძო ფერმებსა და პლანტაციებში. XX საუკუნეში ინდუსტრიული ეკონომიკის განვითარებსთან ერთად შეიცვალა სემინოლთაა დასაქმების სფეროც. პოპულარული გახდა სამშენებლო ქარხნებში მუშაობა, თუმცა სოფლის მეურნეობა, მეცხოველეობა და ტურისტული ინდუსტრია ეკონომიკური თავლსაზრისით მაინც ყველაზე წარმატებულ დარგად დარჩა. უძველეს ტომებს არ ჰქონდათ არავითარი ლითნი, ამიტომ სამუშაო იარაღებს ამზადებდნენ ხის, ქვის, ძვლის, ტყავის, თიხისა და სხვა ბუნებრივი ნივთიერებებისგან. ევროპელ ვაჭრებთან ურთიერთობით, ლითონმა უმეტესი „ძველმოდური“ რესური ჩაანაცვლა. არ არის გასაკვირი, რომ სემინოლმა ვაჭრებმა მოახერხეს უცხოურ ბაზარზე თავიანთი ადგილის დამკვიდრება, რადგან შესთავაზეს სამყაროს ის, რაც აქამდე არასოდეს ენახა განვითარებულ ევროპელებს. კერძოდ, ტაბაკო და ნაირ-ნაირი საკვები, როგორიცაა ყავა და შაქარი, ძალიან პოპულარული და მოთხოვნადი გახდა. ინდიელი ვაჭრები ძირითადად ბარტერულ გაცვლის ხერხს მისდევდნენ, მაგრამ მოგვიანებით ბარტერი ფულმა ჩაანაცვლა. დღესდღეობით თითქმის ყველანაირი ვაჭრობა თანამედროვე ეკონომიკური წესით მიმდინარეობს. ახალი საქსოვი ტექნოლოგიის წყალობით, სემინოლმა ქალებმა შექმნეს უნიკალური ტანსაცლმის სტილი, რომელიც დღესაც დამახასიათბელია ფლორიდელი ინდიელებისათვის. ტურისტთა დიდი ნაწილი სიამოვნებით ყიდულობს მათ სამოსს, ასევე დიდი პოპიულარობით სარგებლობს ბოჭკოვანი თოჯინები, რომლებსაც სპეციალურად ლამაზ ჩაცმულობაში გამოაწყობენ. <ref>1) Hudson, Charles (1976). The Southeastern Indians. Knoxville: University of Tennessee Press.
</ref>
=== საკვები ===
Line 21 ⟶ 28:
=== სამრეწველო და სავაჭრო ხელოვნება ===
ადრე შრომითი საქმიანობა სემინოლ ქალსა და მამაკაცს გარკვეული და ნათელი იყო: კაცი ნადირობდა, თევზაობდა, ომში მონაწილეობდა, ქმნიდა სხავდასხვა აღჭურვილობას; ქალს კი ევალობოდა შვილების აღზრდა, ბანაკზე ზრუნავდა, დიდ ყურადღებას აქცევდა საჭმლის მოპოვებასა და მომზადებას. დრომ ყველაფერი შეცვალა: ზოგიერთი მანდილოსანი პირუტყვის მფლობელი გახდა, მამაკაცი კი სასოფლო-სამეურნეო საქმეში ჩაერთო. ორივე სქესის წარმომადგენელი თავისუფლად მონაწილეობს ბავშვთა აღზრდაში და საყოფაცხოვრებო საქმიანობაში. უხსოვარი დროიდან მიწები ყველასთვის საერთო იყო, ამ საერთო მიწებს განაგებდა ბელადი და მისით სარგებლობა შეეძლო ყველა ადგილობრივ მკვიდრს. ბელადის დაქვემდებარებაში იყო სამუშაო ძალა. მიწის განაწილების და სარგებლობის წესი შენარჩუნდა მაშინაც კი, როცა ინდიელი ხალხი ფლორიდის ნახევარკუნძულზე გადასახლდა. მაგრამ როცა დაიწყო დიდი ქალაქების მშენებლობა და განვითარება, მოსახლეობა კერძო საკუთრების ფორმაზე გადავიდა.<ref name=":0" />
== ქორწინება და ოჯახი ==
Line 27 ⟶ 34:
[[ფაილი:Chickee.jpg|მინი|სემინოლთა საცხოვრებელი სახლი - Chickee]]
ტრადიციულად ქორწილი მატრიარქატული ტიპის იყო (ანუ ქმარი საცხოვრებლად ცოლის ოჯახში გადადიოდა, რის შედეგადაც ცოლის ნათესავები ჭარბობდნენ ქმრისას) და პოლიგამიური (მრავალცოლიანობა) - ძირითადად სორორალური (კაცს ცოლად მეუღლის დებიც მოჰყავდა). ასეთი სახის ქორწინებები შტატის კანონების მიხედვით აიკრძალა XX საუკუნეში. დღესდღეობით უმეტესობა თავს არიდებს ნათესავთან ქორწინებას, თუმცა არიან ისეთი გამონაკლისები, რომლებიც არღვევენ კანონებს. დღეს დაშვებულია თემის გარეთ ქორწინება, თუმცა სემინოლთა უმეტესობა მაინც ინდიელზე ქორწინდება. ის ვინც უცხოტომის წევრზე შეუღლდებოდა ადგილობრივების დიდ გულისწყრომას იწვევდა. თუმცა XVIII საუკუნეში ბევრი „შერეული“ ქორწინება მოხდა, როდესაც ინდიელების ტომები და ურიცხვი სამხრეთ-აღმოსავლური ჯგუფები შეერთდა, რის შედეგადაც ფაქტიურად შეიქმნა სემინოლე. სემინოლთათვის განქორწინება ძალიან მარტივი იყო, როგორც ცოლისთვის ისე ქმრისთვის. თანამედროვე კანონმდებლობით განქორწინება უნდა მოხდეს ოფიციალურად, იურიდიულად.
სემინოელთათვის ჩვეულებრივია ის ფაქტი, რომ სტუმრად მოსული ნათესავი შესაძლებელია თვეობით დარჩეს. ბავშვის აყვანა და გაშვილება არსებობდა და არსებობს ორი მიზეზით. პირველი მიზეზი ისაა, რომ ყველას ჰქონოდეს შანსი გახდეს მშობელი. მეორე მიზეზი კი, დიდი ოჯახების ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებაა. ბანაკებში სტუმრის დასაბინავებლად, როგორც წესი, უცბად იწყობოდა დამატებითი Chickee (ტრადიციული სემინოლური სახლი) , რომლისთვისაც შენახული იყო ადგილი. დღესდღეობით თანამედროვე ოჯახებს მინიმუმ ერთი ოთახი აქვთ გამოყოფილი სტუმრისათვის. <ref>1) Garbarino, Merwyn S. (1972). Big Cypress: A Changing Seminole Community. New York: Holt, Rinehart & Winston.
2) 1) McReynolds, Edwin C. (1957). The Seminoles. Norman: University of Oklahoma Press
</ref>
=== მემკვიდრეობა ===
ტრადიციულად სემინოლური დასახლება კლანური სისტემით იმართებოდა. პირადი საკუთრება შესაძლებელი იყო ინდივიდუალური სურვილებით გასხვისებულიყო. დღეს კლანებს არანაირი ძალაუფლება არ აქვთ. მემკვიდრეობა კანონიერად წყდება. აღსანიშნავია, მათი ქონება ძირითადად მხოლოდ სახლებითა და მანქანებით შემოიფარგლება.
== სოციალურ - პოლიტიკური ორგანიზაციები
2) Hudson, Charles (1976). The Southeastern Indians. Knoxville: University of Tennessee Press.
</ref> ==
=== სოციალიზაცია ===
ძველად სემინოლურ ტომში დიდი უფლება-მოსილობით სარგებლობდა ბიძა, დედის ძმა. იგი სჯიდა ბავშვებს. ძირითადად დასასჯელად იყენებდნენ გარკვეული თევზის კბილს (იშვიათად მათრახსაც კი), რათა დაეკაწრათ ბავშვები. ნაკლებად მკაცრი სასჯელი ელოდათ ბავშვებს, თუკი ადრე მივიდოდა ბიძამდე ამბავი მათი ჩადენილი დანაშაულის შესახებ. ბიძისთვის მნიშვნელობა არ ჰქონდა ვინ მიიტანდა ამბავს, მეზობელი თუ ოჯახის წევრი. თუკი იგი საკუთარი თვალით არ დაინახავდა დანაშაულს მკაცრ ზომებს არ იღებდა. ბიძას დღესაც დიდი გავლენა აქვს, თუმცა ბავშვის აღზრდაზე პასუხისმგებლები მშობლები არიან. თუმცა ბავშვის ჩამოყალიბებას ბევრი რამ განაპირობებს, განსაკუთრებით დიდ როლს თამაშობს სკოლა და ეკლესია.
Line 40 ⟶ 53:
ფორმალური პოლიტიკური სტრუქტურები, რომლებიც აღმოცენებული იყო სემინლთა ტომების წინაპრებში, დაიშალა იძულებითი საომარი მოქმედებების შედეგად. ასევე მათ დაშლაზე გავლენა იქონია დაავადებებმა და ფლორიდაში მიგრაციის შედეგად პოპულაციის კლებამ. მოსახლეობის გადაადგილებამ ახალი საზოგადოების ჩამოაყალიბას შეუწყო ხელი, რის გამოც ყოფილ ლიდერებს მემკვიდრეობაზე პრეტენზია ვერ ექნებოდათ. ბელადის ფუნქცია კლანის ლიდერებზე გადანაწილდა, თუმცა მალე ეს სისტემაც მოიშალა რადგან კლანებს შორის ძალაუფლებისთვის ომი გაჩაღდა და ზოგიერთმა მათგანმა არსებობა შეწყვიტა. ამის შემდეგ ლიდერები ისეთი ადამიანები გახდნენ ვისაც ამის სურვილი ქონდა, კომპეტენტურიც იყო და ხალხისთვის მისაღებიც. ასეთი ადამიანის კარგი მაგალითია ასიელა (Osceola). 1934 წელს ინდიელების რეორგანიზაციის აქტის ფარგლებში, 1957 წელს სემინოლებმა შექმნეს პოლიტიკური პარტია - ფლორიდის სემინოლური ტომი. 1962 წელს სემინოელების პატარა ჯგუფმა ჩამოაყალიბა მეორე პარტია - მიკოსუკის (Mikasuki) ტომი. იყვნენ ისეთებიც რომლებიც არცერთ პარტიას არ შეუერთდა, თუმცა მათმა უმეტესობამ არჩევანი გააკეთა.
== რელიგია და კულტურა <ref>1) <nowiki>http://www.semtribe.com/Culture/SeminolesandChristianity.aspx</nowiki></ref> ==
=== რწმენა ===
სემინოლთა მამა-პიპისეული რელიგია იყო ანიმისტური. მათ ბუნების ძალები ადამიანისაზე ბევრად უფრო ძლიერად მიაჩნდათ. დღესდღეობით სემინოელებს ფაქტიურად დავიწყებული აქვთ თავიანთი ტრადიციული შეხედულებები, თუმცა მათ რელიგიაში მაინც ჩანს გარკვეული სახის სინკრეტიზმები. დღეს სემინოელთა ერთი ნაწილი ქრისტიანულ ეკლესიაში დადის, მეორე მათგანი ბაპტისტურში. ზოგიერთმა სემინოელმა მღვდელთმსახურებასაც მიჰყო ხელი.
Line 52 ⟶ 65:
=== სიკვდილი და ცხოვრება სიკვდილის შემდეგ ===
სემინოელთათვის გარდაცვლილის გლოვა და დამარხვა ეკლესიას ევალება. ძველად იყო მრავალი ცერემონია და გლოვა მიცვალებულთათვის, თუმცა დღეს ისინი დავიწყებას მიეცა, რაც საცხოვრებელი ადგილის შეცვლამ განაპირობა. ვინაიდან და რადგანაც ამ დროის სემინოელთა ჩანაწერები არ მოიპოვება, ჩვენ მხოლოდ ვარაუდი შეგვიძლია თუ რა ტრადიციები დაივიწყეს და რა არა. ალბათ ერთ დროს სემინოელთა წინაპრები ფიქრობდნენ, რომ ადამიანთა ავადმყოფობა და სიკვდილი გამოწვეული იყო ზებუნებრივი ძალების მიერ. ისინი გაცნობიელბი არიან თანამედროვე სამეცნიერო და სამედიცინო პრაქტიკას, მაგრამ უშუალო ყოფა-ცხოვრებაში იყენებენ ძველ ტრადიციულ მეთდებსაც. იმათაც კი, ვისაც რელიგიისა და ეკლესიის არ სწამთ, სჯერათ სიკვდილის შენდეგ ცხოვრების გაგრძელებაზე.
<references />
| |||