შიმპანზე: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
No edit summary |
||
ხაზი 193:
=== კვლევები და ექსპერიმენტები შიმპანზეებზე ===
მეცნიერებმა დაადგინეს რომ ადამიანის დნმ-ს 96% შიმპანზის გენომის ანალოგიურია, ეს იმას ნიშნავს, რომ მათ შორის განსხვავება 10-ჯერ უფრო მცირეა ვიდრე თაგვისა და ვირთხის სახეობებს შორის, შესაბამისად ადამიანსა და შიმპანზეს შორის არსებული მნიშვნელოვანი და თვალსაჩინო განსხვავებების მიუხედავად ისინი ყველაზე ახლო ნათესავები არიან, რაც იმ აზრს დაედო საფუძვლად, რომლის მიხედვითაც შიმპანზის გენომი ყველაზე ღირებული და მნიშვნელოვანი გასაღებია ადამიანის ანატომიის, ევოლუციისა და რაც მთავარია გენომის შესასწავლად.<ref>Lovgren, S. (n.d.). Chimps, Humans 96 Percent the Same, Gene Study Finds. Retrieved from http://news.nationalgeographic.com/news/2005/08/0831_050831_chimp_genes.html </ref>
ადამიანისა და შიმპანზის გენომის მსგავსებიდან გამომდინარე უამრავი კვლევა ჩატარდა ადამიანისთვის დამახასიათეელი ინფექციური დაავადებების, რეპროდუქციის, ენისა და ქცევის შესახებ. განსაკუთრებით მნიშნელოვანი აღმოჩნდა ისეთი ინფექციური დაავადებების შესწავლა და ვაქცინებზე მუშაობა, როგორებიცაა ჰეპატიტის ვირუსები, რესპირატორულ-სინციტიალური ვირუსი, და უამრავი სხვა.<ref>
====შიმპანზეების როლი ჰეპატიტის კვლევაში====
ხაზი 201:
შიმპანზეების მონაწილეობა გადამწყვეტი იყო ჰეპატიტის ვირუსის შესწავლის პროცესში არა მხოლოდ მსგავსების, არამედ იმ ფაქტის გამო, რომ ადამიანის გარდა, შიმპანზე ერთადერთი ცხოველია, რომლის A, B, C, D, და E ჰეპატიტით დაინფიცირებაც შესაძლებელია. შიმპანზეების კვლვის შედეგად განვითარდა და დაიხვეწა ადამიანებში ფართოდ გავრცელებული A და B ჰეპატიტის დიაგნოსტიკა, რამაც მკვეთრად შეამცირა სისხლის გადასხმით მათი გავრცელების ტემპი და რაც მთავარია მიიღეს ვაქცინა, რითაც 92%-ით შემცირდა A და 82%-ით B ჰეპატიტით ინფიცირებულთა რიცხვი.<ref name=":5">https://www.faseb.org/Portals/2/PDFs/opa/Chimpanzees%20in%20Biomedical%20Research_IOM.pdf</ref>
რაც შეეხება C ჰეპატიტს, იგი ერთ-ერთი ყველზე გავრცელებული დაავადებაა, რომლისგანაც 200 მილიონზე მეტი ადამიანი იტანჯება, ამერიკის შეერთებულ შტატებში კი ამ ვირუსით უდრო მეტი ადამიანი იღუპება ვიდრე აივ ინფექციით. რეალურად 33-დან 1 ადამიანი 45-64 ასაკობრივ ზღვარში ისეა ინფიცირებული C ჰეპატიტით, რომ არც კი იცის ამის შესახებ. ასეთი საშიში და გავრცელებული დაავადების შესწავლაში კი ძალიან დიდი როლი შეასრულა შიმპანზეებზე კვლევების ჩატარებამ, რომელიც სამ ათეულ წელიწადზე დიდხანს მიმდინარეობდა. 1998 წლიდან 2007 წლამდე-მდე დაახლოებით 500 შიმპანზე იყო ჩართული მათთვის საზინო და მტკივნეულ კვლევებში, რასაც შედეგად ვირუსის შესწავლა და ანტივირუსული თერაპიის განვითარება მოჰყვა.<ref>Bailey, J. (n.d.). An Assessment of the Use of Chimpanzees in Hepatitis C Research Past, Present and Future: 1. Validity of the Chimpanzee Model.
====მონოკლონალური ანტისხეულები====
ხაზი 207:
შიმპანზეების როლი ასევე მნიშვნელოვანია აუტოიმუნური დაავადებებისა და სიმსიმვნის სამკურნალოდ გამოყენებადი მონოკლონარული ანტისხეულების თერაპიის შესწავლასა და ამ მხრივ განვითარებისათვის, რადგან მათი უჯრედული ზედაპირის რეცეპტორები და ციტოკინების თავისებურებები თითქმის ადამიანის იდენტურია. შიმპანზეებზე დატესტილი მონოკლონალური ანტისხეულებით იკურნება ისეთი დაავადებები როგორებიცაა B-უჯრედული არა-ხოჯკინის ლიმფომა, რამდენიმე ანთებითი და ართრიტული დაავადებები, მათ შორის რევმატოიდული ართრიტი, კრონის დაავადება, წყლულოვანი კოლიტი, ფსორიაზი და უამრავი სხვა.<ref name=":5" />
ამ და სხვა რამდენიმე წარმატებული გამოკვლევის და მნიშვნელოვანი სამედიცინო წინსვლის გამო შიმპანზეების გამოყენება ექსპერიმენტებში ძალიან ხშირი გახდა და დაიბადა იდეა, რომ მათი შესწავლით ადამიანისთვის დამახასიათებელ ისეთ რთულ დარღვევებსაც კი მოეძებნებოდა მკურნალობის გზა როგორებიცაა სიმსივნე, იმუნოდეფიციტი, ალცჰაიმერი და სხვა დაავადებები. თუმცა ეს იმედები მცდარი აღმოჩნდა, რადგან შიმპანზეებთან საერთო გენების დიდი პროცენტული რაოდენობის მიუხედავად კვლავ რჩება ათობით მილიონი დნმ-ს განსხვავებული თანმიმდევრობები და ამაზე ბევრად უფრო მეტი, მრავალფეროვანი გენების ექსპრესია, რაც შიმპანზეებისგან განასხვავებს ადამიანს და გაურდაუვალს ხდის იმ მარცხებს, რომლებიც მსგავს ესპერიმენტებს მოჰყვება.<ref>
https://www.independentsciencenews.org/health/why-chimpanzee-testing-in-medicine-had-to-end/ </ref> ====შიმპანზეებზე ექსპერიმენტების ჩატარების შეზღუდვა====
Line 213 ⟶ 216:
შიმპანზეების გამოყენებით ადამიანის ქცევების, ანატომიის და დაავადებების გამოკვლევებით მედიცინისა და ბიოლოგიის განვითარებასთან ერთად ხშირი აღმოჩნდა უშედეგო პროცედურებიც, რომლებიც დიდ ზიანს აყენებდა ამ ცხოველებს, რაც სხვა უამრავ ფაქტორთან ერთად გახდა საფუძველი იმისა, რომ ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული სახეობა შიმპანზე უკვე გადაშენების საფრთხის წინაშე აღმოჩნდა. თანდათან შემცირდა ისეთი შიმპანზეების რაოდენობა, რომლებიც ექსპერიმენტებს გაუძლებენ, რის გამოც უამრავმა მეცნიერმა უარყოფითად შეაფასა მათზე მსგავსი კვლევების ჩატარება.
შიმპანზეების რაოდენობრივი შემცირების გარდა ესპერიმენტების შეწყვეტა მოითხოვეს ეთიკის თვალსაზრისითაც, რადგან სწორედ ის ფაქტი, რომ შიმპანზეები ადამიანებთან ახლოს მყოფი სახეობები არიან, აქვთ განვითარებული გონება და ცნობიერება, მეცნიერებს აფიქრებინებთ, რომ მათი გამოყენება ისეთ კვლევებში, რომლებიც მათ რაიმე ზიანს აყენებს დაუშვებელია. Pascal Gagneux (ევოლუციური ბიოლოგი და პრიმატების ექსპერტი კალიფორნიის უნივერსიტეტში) აღნიშნავს, რომ შიმპანზეები არ არიან ლაბორატორიის ვირთხები ან თაგვები, ისინი უნიკალური ცხოველები არიან, რომელთაც სათანადო მოპყრობა და პირობები სჭირდებათ.<ref>National Geographic
http://news.nationalgeographic.com/news/2005/09/0906_050906_chimplabs.html </ref> ზემოთ აღნიშნულ საფრთხეებს და ეთიკურ ფაქტორებს დაერთო ისიც, რომ ტექნოლოგია განვითარდა და უამრავი ექსპერიმენტის ჩატარება უკვე შიმპანზეების გარეშე გახდა შესაძლებელი, იმასაც თუ გავითვალისწინებთ, რომ მათი შენახვა და კვლევების ჩატარება დიდ თანხებთანაა დაკავშირებული, გასაგები გახდება თუ რატომაა ბოლო ათწლეულის განმავლობაში ასეთი აქტუალური შიმპანზეებზე აქტიურად კვლევების ჩატარების აკრძალვის საკითხი.
2010 წელს National Institutes of Health (NIH)-ისა და კონგრესის მოთხოვნით, მედიცინის ინსტიტუტმა (Institute of Medicine) და National Research Council-მა დაიწყეს ძირფესვიანი გამოძიება შიმპანზეების ბიომედიცინურ და ქცევით კვლევებში გამოყენების აუცილებლობაზე და ამ კვლევების როლზე უსაფრთხო და ეფექტური მედიცინის არსებობაში. ამ გამოძიების მიზანი იყო დაედგინათ თუ რამდენად საჭიროა შიმპანზეების ჩართვა იმ ნევროლოგიური, სოციალური და ქცევითი ფაქტორების დასადგენად, რომლებსაც ადამიანებში გავრცელებული დაავადებების განვითარებაზე, პრევენციასა და მკურნალობაზე აქვთ გავლენა.<ref>
Institute of Medicine (US) and National Research Council (US) Committee on the Use of Chimpanzees in Biomedical and Behavioral Research - http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK91454/
ამ კვლევის შედეგად შიმპანზეებზე ექსპერიმენტების ჩატარების აკრძალვა არ მომხდარა, თუმცა დაწესდა გარკვეული ჩარჩოები და შეზღუდვები, რომლებიც ერთგვარ კრიტერიუმებს აწესებენ შიმპანზეებთან მოპყრობის შესახებ. ეს კრიტერიუმები შემდეგი მთავარი პუნქტებისგან შედგება:<ref>https://www.nationalacademies.org/hmd/~/media/Files/Report%20Files/2011/Chimpanzees/chimpanzeereportbrief.pdf </ref>▼
</ref>
▲ამ კვლევის შედეგად შიმპანზეებზე ექსპერიმენტების ჩატარების აკრძალვა არ მომხდარა, თუმცა დაწესდა გარკვეული ჩარჩოები და შეზღუდვები, რომლებიც ერთგვარ კრიტერიუმებს აწესებენ შიმპანზეებთან მოპყრობის შესახებ. ეს კრიტერიუმები შემდეგი მთავარი პუნქტებისგან შედგება:<ref>Chimpanzees in Biomedical and Behavioral Research Assessing the Necessity. (n.d.). Retrieved from <nowiki>https://www.nationalacademies.org/hmd/~/media/Files/Report
1. ჩატარებული კვლევებისგან მიღებული ცოდნა უნდა იყოს მნიშვნელოვანი და საჭირო ადამიანთა ჯანმრთელობისათვის.
Line 231 ⟶ 240:
===შიმპანზეების დღევანდელი სტატუსი===
შიმპანზეების რაოდენობის შემცირების პროცესი ამით არ დასრულებულა, შესაბამისად არც შეზღუდვის ღონისძიებები აღმოჩნდა საკმარისი მათ გადასარჩენად, ამიტომ შიმპანზეები სრულად დაცულ სახეობად გამოცხადდა და წითელ წიგნში (IUCN Red List) შევიდა. ეს იმას ნიშნავს, რომ ექსპერიმენტების მსხვერპლობისგან დაცული იქნება ყველა ბუნებრივ პირობებში მცხოვრები, ველური და ლაბორატორიებში მყოფი შიმპანზე, რომელთა რიცხვიც ამერიკის შეერთებული შტატების ტერიტორიაზე არსებულ ლაბორატორიებში 700-ზე მეტია.<ref>Nature.com
http://www.nature.com/news/us-government-gives-research-chimps-endangered-species-protection-1.17755 </ref> ლაბორატორიების შიმპანზეებს თანდათან მათთვის ბუნებრივ პირობებში გადაიყვანენ. აიკრძალა არა მარტო საზიანო პროცედურების ჩატარება და მათზე ნადირობა, არამედ მათი მომრავლება, გაყიდვა, შინაურ ცხოველად ყოლა, იმპორტ-ექსპორტი, შიმპანზეების სისხლით, უჯრედული და ქსოვილური ნიმუშებით ვაჭრობაც კი.<ref>Nature World News RSS http://www.natureworldnews.com/articles/15487/20150705/chimpanzees-finally-listed-endangered-both-wild-captive.htm </ref> ბუნების მსოფლიო ფონდის (World Wide Fund for Nature; WWF) მონაცემებით დღესდღეობით 150-დან 250 ათასმდე შიმპანზეა მსოფლიოში შემორჩენილი, მათი უმეტესობა აფრიკის ტერიტორიაზე ბინადრობს, თუმცა ბევრად უფრო ფრაგმენტულად, გაფანტულად, მცირე ჯგუფებით ვიდრე აქამდე, რაც მათი გაქრობის წინაპირობაა. არსებობს უამრავი ქვეყანა, მათ შორის ბენინის რესპუბლიკა, გამბია, ბურკინა-ფასო და სხვები, სადაც ეს სახეობა უკვე აღარ გვხვდება, რასაც მათი სამეცნიერო გამოყენების გარდა რამდენიმე სხვა მიზეზიც აქვს, მათ შორის უმნიშვნელოვანესია საცხოვრებელი არის შემცირება, ტყეების ჩეხვა, შიმპანზეების და სხვა ცხოველების იზოლირებაში მოქცევა, მათზე ნადირობა, ცოცხალი შიმპანზეების დაჭერა და შინაურ ცხოველად გაყიდვა. სერიოზული პრობლემაა ეპიდემიური დაავადებებიც, მაგალითად ებოლა, რომელმაც 2002 წელს დიდი რაოდენობით შიმპანზე და გორილა იმსხვერპლა და უამრავი სხვა საფრთხე, რომელთა თავიდან აცილებასაც ბუნების მსოფლიო ფონდი და წამყვანი ქვეყნები, მათ შორის ამერიკის შეერთებული შტატები, აქტიურად ცდილობენ აფრიკაში დაცული ტერიტორიების შექმნით და გაძლიერებით, შიმპანზეზე ფოკუსირებული ეკოტურიზმის განვითარებით და შიმპანზეების არაკანონიერი ხოცვის შეჩერებით.<ref>
http://wwf.panda.org/what_we_do/endangered_species/great_apes/chimpanzees/
▲ბუნების მსოფლიო ფონდის (World Wide Fund for Nature; WWF) მონაცემებით დღესდღეობით 150-დან 250 ათასმდე შიმპანზეა მსოფლიოში შემორჩენილი, მათი უმეტესობა აფრიკის ტერიტორიაზე ბინადრობს, თუმცა ბევრად უფრო ფრაგმენტულად, გაფანტულად, მცირე ჯგუფებით ვიდრე აქამდე, რაც მათი გაქრობის წინაპირობაა. არსებობს უამრავი ქვეყანა, მათ შორის ბენინის რესპუბლიკა, გამბია, ბურკინა-ფასო და სხვები, სადაც ეს სახეობა უკვე აღარ გვხვდება, რასაც მათი სამეცნიერო გამოყენების გარდა რამდენიმე სხვა მიზეზიც აქვს, მათ შორის უმნიშვნელოვანესია საცხოვრებელი არის შემცირება, ტყეების ჩეხვა, შიმპანზეების და სხვა ცხოველების იზოლირებაში მოქცევა, მათზე ნადირობა, ცოცხალი შიმპანზეების დაჭერა და შინაურ ცხოველად გაყიდვა. სერიოზული პრობლემაა ეპიდემიური დაავადებებიც, მაგალითად ებოლა, რომელმაც 2002 წელს დიდი რაოდენობით შიმპანზე და გორილა იმსხვერპლა და უამრავი სხვა საფრთხე, რომელთა თავიდან აცილებასაც ბუნების მსოფლიო ფონდი და წამყვანი ქვეყნები, მათ შორის ამერიკის შეერთებული შტატები, აქტიურად ცდილობენ აფრიკაში დაცული ტერიტორიების შექმნით და გაძლიერებით, შიმპანზეზე ფოკუსირებული ეკოტურიზმის განვითარებით და შიმპანზეების არაკანონიერი ხოცვის შეჩერებით.<ref>http://wwf.panda.org/what_we_do/endangered_species/great_apes/chimpanzees/ </ref>
</ref>
===შიმპანზე ოლივერის უცნაური შემთხვევა===
| |||