ქართული მუხა: განსხვავება გადახედვებს შორის

'''ქართული მუხა (Quercus iberica)''' — ფოთოლმცვენი [[ხე]] წიფლისებრთა ოჯახისა, რომლის [[სამშობლო]]ა [[კავკასია]] (გავრცელებულია აგრეთვე შავი ზღვის სანაპიროზე ჩრდილო-აღმოსავლეთი [[თურქეთი]]ს ტერიტორიაზე, [[მცირე აზია]]სა და [[ირანი|ირანშიც]]).<ref name="Georgia">''Georgian State (Soviet) Encyclopedia.'' 1986. Book 10. p.&nbsp;483.</ref> ქართული მუხა წარმოადგენს საკმაოდ მოზრდილ ხეს, რომელიც 20-25 მეტრის სიმაღლემდე იზრდება, იშვიათ შემთხვევებში კი 40 მეტრსაც აღწევს. Q. iberica სინათლისა და სითბოს მოყვარული ხეა, ფართოდაა გავრცელებული [[აღმოსავლეთი საქართველო]]ს უფრო მშრალ რეგიონებში ([[ტოპონიმი]] „იბერია“„[[იბერია]]“ ხომ სწორედ აღმოსავლეთი საქართველოს ეკვივალენტურია). მიუხედავად ამისა, იგი შეიძლება დასავლეთი საქართველოს ნოტიო ჭალებშიც შეგვხვდეს, სადაც ხშირად შედარებით მშრალ, ციცაბო ფერდობებზე წმინდა რაყას[[რაყა]]ს ქმნის. ბუნებრივ პირობებში მრავლდება თესლით. ნაყოფმსხმოიარობს 15-20 წლისა. ბუნებრივი განახლება ცუდი და ნელია.

ტყავისებური ფოთლები აქვს. ფოთლის ქვედა მხარე უფრო ღია მწვანეა. Q. iberica ცნობილია მისი ძალიან მოკლე სანაყოფე ყუნწებით. 1-2 ან რამდენიმე რკო ერთადაა შეკრებილი, სულაც უყუნწოა ან ძალიან მოკლე ყუნწი აქვთ.<ref name="Georgia"/> ერთწლიანი ტოტების ეპიდერმისი შიშველია ან მხოლოდ მცირედ შებუსვილი. ფოთლები უკუკვერცხისებრია, ქვემოდან უფრო მკრთალი და შიშველი ან ძარღვების გაყოლებაზე ბეწვით მოფენილი (ნორჩობისას შებუსვილი), თითოეულ გვერდზე 6-12 ნაკვთიანი, ძირში მცირეოდენ ამოკვეთილი ან სოლისებრი. ნაყოფი (რკო), როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მჯდომარეა ან მოკლეყუნწიანი, ნახევრამდე ან ერთი მესამედით ბუდეში ჩამჯდარი. ბუდის ქერქლები მჭიდროდაა მიწოლილი და ბუსუსებით მოფენილი. ბინომიალური ლათინური დასახელების ავტორიტეტად სხვადასხვა წყაროში მითითებულია [[ფრიდრიჰ აუგუსტ მარშალ ფონ ბიბერშტაინი]] ან [[ქრისტიან ფონ სტევენი]]. ზოგჯერ ამ სახეობას [[Quercus petraea]]-ს — [[კლდის მუხას|კლდის მუხის]] ქვესახეობად თვლიან.<ref>{{cite web |url=http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?447443 |title=''Quercus iberica'' Steven ex M. Bieb. |work=GRIN Taxonomy for Plants |publisher=[[United States Department of Agriculture]] [[Agricultural Research Service]] |accessdate=February 14, 2011}}</ref>

წარმართული პერიოდის საქართველოში მუხა, ვაზთან ერთად, გამორჩეულ საკულტო მცენარეებსმცენარეს წარმოადგენდა. სწორედ მუხა, თავისი დატოტვილი და ძლიერი ვარჯით, განასახიერებდა ყველაზე უკეთ „[[სიცოცხლის ხე]]ს“. გასაკვირი არაა, რომ ქართველთა მსგავსი რწმენა-წარმოდგენები ზოგ სხვა მეზობელ თუ არა-მეზობელ ხალხებსაც გააჩნდათ. ჩრდილო-კავკასიელი წარმართი ტომები მუხის ქვეშ მარხავდნენ ფრინველის ფორმის სალოცავ კერპს, [[ბითხა]]ს და დღესასწაულებზე ან საჭირბოროტო საკითხებზე ამ მუხასთან იკრიბებოდნენ ხოლმე. მუხა სხვა ხეებს შორის გამოირჩევა განსაკუთრებული სიმბოლური დიაპაზონით. მისი მერქნის სიმტკიცის გამო მუხა თავიდანვე ითვლებოდა შეუდრეკელობის და უკვდავების სიმბოლოდ. ჩვენს დრომდე მოაღწია რწმენამ, რომ მუხა ელვას იზიდავს. არ არის გასაკვირი, რომ მითოლოგიურ პანთეონში მუხა მეხთამტყორცნელი ზევსის (იუპიტერის) საკულტო ხე იყო. სწორედ საკრალურ მუხათა ფოთლების შრიალში უნდა ამოეცნო დოდონას სალოცავის ქურუმს ზევსის ღვთაებრივი ნება. მუხის ტოტებისაგან დაწნული გვირგვინი იყო რომაელ მმართველთა ერთ-ერთი განმასხვავებელი ნიშანი (მუხის ფოთოლი დღემდე გამოიყენება სამხედრო ემბლემატიკაში). არც ისაა შემთხვევითი, რომ სწორედ სტილიზირებული რკოა გამოსახული დავით აღმაშენებლის სამოსზე (გელათის მონასტრის მოხატულობა, XVI ს.)<ref>http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-01000-00---off-0period--00-1----0-10-0---0---0direct-10---4-------0-1l--11-ka-50---20-about---00-3-1-00-0-0-11-1-0utfZz-8-00&a=d&cl=CL2.26&d=HASH0169a3138343a47e02ad2533.1.fc. ქეთევან ელაშვილი, „ხეთამეტყველება“.</ref>